n
ā, f.
GOI §§ 190
,
291
, Lohmann
ZCP xix 63.
bean aithnidh, f.,
IGT Decl. § 170.
See also
Ériu xvii 108.
I
(a)
woman :
n
s.
in b.¤
,
Wb. 11c14
,
Imr. Brain 1
,
PH 5720.
bean,
CCath. 1140.
in bhean,
Duan. F. ii 130 § 23.
v
s.
a b.¤
,
LU 3420
(
SCC 19
). a
s. bein (
KZ xlviii 65
),
Laws ii 382.15
(
Stud. in E. Ir. Law 49 § 23
),
Metr. Dinds. iv 178.w
(: Celetir),
Ériu vi 136.78
,
Auraic. 1835.
mnái gl. mulierem,
Wb. 10a10
,
Imr. Brain 2
,
CCath. 1141.
mna,
Críth G. 125
,
mnāi,
ACL iii 308.13
,
mnai,
Trip. 86.24
. g
s.
mná,
Críth G. 124
,
Imr. Brain 26
,
PH 857.
mnaa,
LL 7558
,
TSh. 5773.
d
s.
bein,
Auraic. 1833
,
5020
.
mnáoi,
Mon. Tall. 143.10
. n
pl. mná
(monosyll.),
Imr. Brain 41.
mnaa (monosyll.),
LL 44.
mná,
TSh. 5718.
a
pl.
mn,
LU 8265
(
FB 21
). g
pl. mban gl.
mulieres,
Wb. 22c10
.
ban,
Ml. 65c16
. d
pl. `somet. disyllabic
in verse,'
GOI § 291
, mnaibh (disyll.),
Blathm.
586.
mnáib,
LU 3266
(
SCC 6
),
RC xiii 36 § 2.
mnaib (monosyll.),
LU 3950
(
SCC 44
).
mnaaib,
LL 2919.
mnaibh,
ZCP
xvi 225.4
. n
du.
dī mnái,
Cáin Ad. 25.
dá mhnaoi
,
Dán Dé
iii 15
.
di mnai dec,
BCrólige 32
.
As dist. from a virgin:
ni finntar in b.¤ fa nac si,
Ir. Recht 5
§ 3
.
femen . . . .i. femur .i. sliasat, air is and is b.¤-si intan
fognaithir dia sliasait,
Auraic. 609.
Of a bird:
ben a lleinn co londath,
Murphy Lyrics 10 § 10
, Ériu xxii 51
.
(b) With following defining word. With adj.: b.¤ gáelmar,
see gáelmar. b.¤ uasal `a lady',
BNnÉ 121 § 56
. With part. b.¤
pósta. With gen. of definition or description: b.¤ áirge
woman
of the milking place, dairymaid :
in b.¤ airge,
Ir. Recht 9 § 11.
b.¤ aititen, see aititiu. b.¤ chengail
wife:
nach béidh fear ’gā mhnaoi cheangail, Celtica iv 109 § 10
. b.¤ crislaig: is i in b.¤ c. .i. is le fein in
coimpert sin (lit.) woman of the womb,
Laws v 202.13 Comm.
See crislach. b.¤ chraí (chruí) the wife of a deceased relative; a forbidden woman:
nír ben chrábaid ach ben chraí `not a holy wife but an unlawful one´
Celtica x 105 § 3
. ’na grádaig mnaí craí ná col `do not love a woman forbidden to you´
105 § 5
.
ro bui inna mnoí crui, icá derbrathair … conid hi sin cetben crui ro hincrechadh riamh, 111 (King’s Inns MS. 10)
.
ar a bith ben crui .i. oca derbrathair,
ibid. (NLS MS. 72.1.5)
. b.¤ chuil (cholach)
: ’na grádaig mnaí craí ná col `do not love a woman forbidden to you´
Celtica x 105 § 5
.
dā ccionntuighthea ré mnaoi chuil, Mac Aingil 3002
.
ben chuil 'concubine',
PH 867
.
mna cúil ┐ cairdeasa dionnarbhadh ó fheraibh 'to put away concubines and lemans from men',
AFM ii 1100z (s.a. 1152)
. mnai cuínnceda betrothed woman,
BB 442b4
.
an
bhean chuinghedha,
IGT Decl. ex. 1198.
b.¤ ḟir
married woman:
fóemad serce a mban fer, Ériu lix 70
. b.¤ ḟúataig an
abducted woman (see
Stud. in E. Ir. Law 90
). b.¤ gáeil
kins-woman :
is í a b.¤ gáeil fen phósas,
PH 7790.
See 1 gáel.
b.¤ grésa
embroidress : coeca ban [n]gressa is ferr bói a
nEirinn `sempstress' (Gloss.),
Acall. 5537.
See 1 grés. b.¤
imtha see immad. b.¤ oéntama single, unmarried woman
(see
Stud. in E. Ir. Law 107.10
). slān slithi mnā oēntama
`immunity for overcoming a single woman by stealth' (
Stud. in E. Ir. Law 107.13
),
ZCP xv 351 § 40.
See oentam, 1 oentama. b.¤ síde, see 1 síd. b.¤ tanaisi lanamnusa `second
[subordinate] woman of union',
BCrólige 56
. ag mnaoi
Mháighe by the lady of the Maigue,
DDána 99.37
.
(c) In g
s. with prec. noun
female, -ess, etc.: aoighe mná
nách mair a fear `a stranger woman',
TD 11.32
. dalta mna
`a foster-daughter',
BNnÉ 120.16
. Bóann, fāigh mnā
prophetess,
ZCP xiii 166.9
. ni thaghuill b.¤ no leanobh og mna
a reileg `no woman or young female child',
Mart. Don. 400.25
.
II
wife : mo bensa `my wife',
Sg. 61b14
.
Tea b.¤ Ermoin
meic Milid,
Thes. ii 314.24
.
leth díri cach gráid túaithe fora
mnaí,
Críth G. 125.
cetharda[e] ndíllat(a) leis ┐ a ben
`he and his wife have' (note),
199
.
orca[e] lia be[i]n,
408
.
coblaith dia mnai fri bein in rig equal rank with the king's wife
for his wife,
Ériu vi 136.14
.
b.¤ dagḟir,
LL 7554.
ro theacht
mhnaoi a dhingbhāla `he had a worthy wife',
Fl. Earls 132.22
.
tré mhnaoi Thighearnáin Uí Ruairc do bhreith leis,
TSh. 5471.
Compds. ban- is the normal composition form (for gender
of compds. see
GOI § 254
, O'Rahilly,
Ériu ix
16
ff.). When prefixed to a noun (1) denoting a male person
or animal it makes a corresponding female form; (2) it has
adj. force and means
female, pertaining to a woman
.
With nouns.
¤abb
abbess : banab gl. abatissa,
Ir. Gl. 22.
Finnguala . . . banab Chille Craebnat,
Ann. Conn. 1301.2
.
banab m.,
IGT Decl. § 21
, g
s.
an banabadh,
ex. 788
. mar
bhanabaidh ndlighthigh `Abbesse',
RSClára 98a
.
¤accaid
(see aiccid)
female tenant, farmer : (contemptuously of Medb)
cid ra mer in cali ┐ in b.¤
,
TBC-LL¹ 1934.
?
¤aicde woman's
handiwork :
ar cirtha adbullom banaicdigh,
Laws ii 394.10
Comm.
banaicidh (but leg. -aicdi, Stud. in E. Ir. Law, 35.1)
uaidhsiumh `feminine implements' (supplied by her husband
to the woman worker described as a beccdéntaid),
Laws ii
410.22 Comm.
¤aiced (collect. cf. prec.)
woman's implements,
tools :
comad urlam a frichnam ac ban-aicidhibh,
O'Curry 661
(H.3.18, 323).
¤aided
woman's death (i.e. in child-birth):
cen
mna décaib de banaidid,
Dinds. 161.
-aigne
female advocate:
mar bhanaighne is ort anaim,
PBocht 14.36
. -airchinnech
female erenagh ; abbess : b.¤
gl. antesta, antestita,
Sg. 66a17
.
tanic an banairchindeach do béin cluig,
YBL 1a19
.
co
banairchinnig Lainne,
BColm. 26 § 28.
b.¤ na hecalsa `prioress',
Lism. L. 1436.
¤airfitech
female musician :
banairfidech Thíre
Tairnngaire uli hí,
Acall. 7205.
¤airle
woman's counsel :
Adham Samson Solum rí / romersat a mbanairlí,
Ériu ii
229.9
. (in rhetoric) b.¤ betha (báetha, LU) nacha auchaide
heed not the foolish words of women,
TBC-I¹ 2092.
¤aite: ó bhanoide na gcuradh .i. Scáthach `instructress',
Keat. ii 3390.
¤aitire: b.¤ tainic tar cend banbidbad (sic leg.) re laim a banfecheman and `a female surety',
Laws i 148.24 Comm.
apad
naile ┐ anadh naile o ban etere for banbidhbaidh,
O'Curry 988
(H. 3.18 424b) =
Laws i 148.28 Comm.
¤ammait
witch, hag
(with magic power):
robai banamaid i tig in rig . . . ┐ dobert a
mathair Corc for faesam na hamaide,
BB 251a35
.
¤amus
woman-servant, female hireling: mad feramus nó b.¤ noda-mela
(of grinding with a quern on Sunday),
Ériu ii 204.22
. b., a
folac a incaib maicc no celi `a hired woman',
Ériu xii 85 § 4.
mac banamsa,
ZCP xvi 215.33
.
rucus comaltar do banamuis,
xv 310 § 6
.
sóeramais ┐ banamais ic roind ┐ ic dáil dóib,
Ériu iv 124.27
.
¤augra: máth b.¤ co sārtairbirt trī muilt ind
`a fight among women',
Cáin Ad. 44.
¤augtar:
Bridhe banughdar,
Keat. iii 498.
¤breth
female judgment, judgment of (concerning ?) women:
banbrethaib glossed bretha ban,
O'Dav. 994.
b.¤ briugu
female briugu
EIF 417
: batir banbrugaid sōn,
Corm. Y 87.12 (§1018)
.
Becnait banbhrugaid ainm (na) mná maithe si,
Acall. 1876
.
¤búachaill
herdswoman:
sech ba bard, ba b.¤
,
Metr. Dinds. iv 22.20
.
¤cháem: banchōem de Alpa female noble,
Celtica iii 182.3
.
¤chaingen
female question, case:
nocha n-ē an banc[h]aingen /
berar ar cúl,
ZCP viii 216.32
.
¤cháinte
female satirist,
lampooner: ba banchainte (viz. Lebarcham),
IT i 71.12
(
LMU 6
).
cont-ric fri Richis mbancháinti,
MU² 1029
(
LU 1528
).
a comlebaid na banchainti,
Cóir Anm. 54.
¤chara
woman
friend: do uc Mane banscál n-alachtai b.¤ dó `a concubine of
his',
Trip. 86.19
. b.¤ in dorchaduis (= amica tenebrarum, ed.),
Aisl. Tond. 95 § 2.
bretha in mac . . . cúa bancharait,
LU
1663
(
RC ix 454.10
).
¤chath: conid b.¤ Rochada insin
`Rochad's Woman-fight' (Faraday),
LU 5945
(
bān-,
TBC-I¹ 1479
).
¤chéile
female companion, mate, wife:
a bancheli
díngbala diabuil,
PH 8175.
as i fa banchele dó .i. Eithne
Taebhḟada his wife (of a king),
Ériu iii 150 § 1.
¤chenn
female ruler: (of B.V.M.)
tú bain-cheann brogha nimhe,
A. Ó Dálaigh xi 5.
¤chimbid
female captive:
co mbanchimidh
lais i n-ergabhail,
Anecd. ii 12.15
.
¤chlíamain
female relative-in-law: a bhainchlíamhuin Sárai bean a mhic Abram =
daughter in law,
Gen. xi 31.
go ma malluigh an té luighios
léna bhainchlíamhuin = mother in law,
Deuteronomy xxvii 23.
¤choairt
female land-holder:
b.¤ mnā,
ZCP vii 300.2
.
¤choic
female cook: bancoig gl. presena (sic),
Ir. Gl. 247.
atgnīed
cach b.¤ dībh a būaraigh,
ZCP vii 300.9
.
¤choimdiu female
ruler, mistress, lady: inna banchoimded gl. dominatricis,
Ml. 84c4
. isin banchoimdid gl. in domina,
129c7
.
¤choimétaid
(
¤aige)
female guardian, custodian:
a bhuime ┐ a bhancoimedaidhe,
BNnÉ 192 § 9.5
. banchoimedaith do chiraib ┐
do clioirib `keeper of . . . combs and caskets',
Dinds. 80.
See banchola.
¤chomairlid
female adviser; woman councillor:
banflatha ┐ banchomairlighe,
Anecd. ii 64.7
.
¤chomarba
heiress
(see
Stud. in E. Ir. Law 103 f
.) glossing be
togai:
.i. b.¤ las-mbi fer for bantinchur,
Ir. Recht 8 § 9.
female coarb, successor (as head of religious community):
bancomurba Brighdi,
RC xviii 31.30
.
¤chorr female heron:
in b.¤
,
Triads 237
.
¤chró: lánéraic a mb.¤
of their female stock,
Cáin Ad. 29.
¤chú
bitch:
ba banc[h]ú tra in t-orci ┐ ba
torrach,
Corm. Y 883.39
. b.¤chuire
woman-troop:
cichit biet b.¤chuire, Études Celt. xv 539
.
¤chumal
bondwoman:
b.¤ dit muntir
atamchomnaic,
LL 7749
(
TBC-LL¹ 219
).
ro gonais cride . . . do
banchumale fen,
LB 233a58
.
¤dálem
waitress: b.¤
gl. caupona,
Sg. 63a3
(see
Études Celt.
xi 128
).
¤dalta: ónmid b.¤ doib a female ward,
ZCP viii 308.31
.
¤dechon see dechon.
¤día
goddess:
Brigit . . . bandēa no
adratis filid . . . eam deam uocant poetarum
,
Corm. Y 150.
bándǽ iffirnn gl. Parcas,
Sg. 53b1
.
Ceres bandea hetho,
60a4
.
bandia Cimodocia `the goddess Cymodoce',
Aen. 2410.
a meic
na baindea,
2411
.
¤deiscipul
female disciple:
doronai Patraic
combo bandescipul dó,
Trip. 178.11
.
¤delb: nói mbain-delba
(-delbda, (mná) remhra, v.ll.) dluth-chóema `nine female
forms',
Metr. Dinds. ii 28.4
.
¤deoraid
woman-stranger, woman
outsider:
cumad miach sliged do bandeoraidh,
Laws ii
390.26 Comm
. Fig. (of a flag)
bratach mheic éachtaigh
Eoghain / minic bhíos n-a baindeoraidh,
DDána 85.7
.
¤dialt
feminine declension,
Auraic. 1830.
¤druí
druidess; female
skilled in magic arts:
tri ferdruid ┐ tri bandrúid
,
TBC-LL¹ 2402
=
dī (leg. tri) drúid insin ┐ a teóra mná,
TBC-I¹ 1767.
bandrai ┐
bancumachtach mē,
ZCP xii 252.14
. a mhaca na bandrúagh = of the sorceress,
Isaiah lvii 3.
¤ech
mare: (description of a camel)
anmann iongantach . . .
ionsamhail bhaineich,
AFM iv 1080.11
.
¤echlach
female
horse-messenger: cuiris E. a baineachlach arcend Meadba co
Cruachain `female messenger',
Ériu ii 178.20
.
¤écht: ni
dernnsat banechta ban `have never committed woman-slaughter',
MR 212.9
. gan bainéacht do dhéanamh lé `not to
slay a woman with it' (one of three `geasa' on a spear),
Keat. ii 4389.
¤éices
poetess:
baneices,
LL 1110.
¤én
hen
bird: ise in mintan cid banen (i.e. the word `mintan' is
masc. though it denotes a female bird),
Auraic. 541.
¤ernastaid
female spouse, wife: (in spiritual sense of Christ and the
Church)
in fáilte fil do'nd ernastaid spirutalda i n-a mb.¤
,
PH
3987.
ba sí síur ind Oedha roba bainernustaidh don tí Niall
`Hugh's sister was N.'s wife',
Hugh Roe 252.2
.
¤esba
woman's
wantonness:
condot ellat / eter briga banespa,
LU 3525
(
SCC 28
).
¤ḟáith,
¤ḟáid woman seer, prophetess:
a Feidélm banḟaith
co acci in slúag?,
LU 4530
(
TBC-I¹ 43
).
Feidelm banḟáid . . .
atamchomnaicse,
LL 7750.
M. bhanfháigh,
Exodus xv 20.
¤ḟéinnid
woman warrior, amazon: N. . . . ro bith and la hE.
mbanfeinded `E. the championess',
Dinds. 105.
na banḟéndi,
TTr.² 1698
.
¤ḟeis(s) see banais.
¤ḟigige
woman weaver:
bacan
na bainfighidh,
BNnÉ 191.4
.
¤ḟili
poetess:
Fedelm banfili do
Chonnachtaib mo ainmsea,
LU 4525
(TBC).
Quies Huallaige . . . banḟile Herend,
Ann. Inisf. 934.
¤ḟlaith
princess,
sovereign lady:
banflaith .i. ben . . . amal Meidb Cruachna,
Ir. Recht 4 § 1.
iar nairdbiu inna banflatha sin gl. Athalia,
`queen',
Ml. 14a2
.
¤ḟuine
baking, kneading done for a woman
hence (in opp. to fer-ḟuine) baking of a smaller size, quantity
or measure:
ceitheora bairgena fichet do banfuine,
ZCP xiv
356.7
.
¤gaiscedach
female champion:
banghaisgedach do mhuinn-
tir Ghuill,
ML² 412.
¤gal woman's feat of arms:
b.¤ (sic leg.,
ed.) banuallach and-so ale,
TBC-LL¹ 4312
(
LL 11116
).
¤galgat
female champion:
for slicht na bangalgaite,
Airne F. 29.
¤geis:
nā gabaidh na baingesa let them not touch forbidden things
(i.e. have dealings with a woman),
ZCP xii 394.4
.
¤gíall
female hostage: (of Mary)
ba bangīall (sic leg.: Gabhrīal) Rīgh
in rīchidh,
ZCP viii 562 § 3.
¤glór: tuath-bhanglór tásclabartha troch `perverse woman-like talk',
MR 294.21
.
¤gním: do chuaidh b.¤ tar fergním ag C. the action of a female
overcame C.'s action of a male,
Comp. CC 116.13
. With
1 grád
female rank:
teora cumhala cach bangradh do neach
is ingen graidh sechta,
O'D. 2397
(
Rawl. B 506, 49
). With
2 grád
love for a woman:
laigi fri b.¤
,
LU 3590
(
SCC 30
).
¤grés
woman's work, needlework; in comic name:
Brecan
mac Bangresa,
Anecd. ii 55.15
. Cf.
baingrésach,
Acall.
5537
v.l.
¤Gúaire female counterpart of G.:
a bhanGhuaire
Chláir Chormaic,
Dánta Gr. 16.24
.
¤impir
empress:
do chúala in bhainimpir sin .i. Saphia,
ZCP xiii 181.27
.
¤inne women's mind, intuition (?):
tic b.¤
don banmíl,
LL 375a43
.
¤insce,
¤innsgne
feminine gender:
gach banindsci,
Corm. Y 1219.
ferinnsci ┐ banninsci (banindsge, 3024 YBL)
. . . lasin nGaidel .i. mascul ┐ femen . . .
lasin Laitneoir,
Auraic. 521.
gobhar gabhar . . . indscne
bainindsci innta they take a feminine pronoun,
IGT Decl.
§ 17.23
(usually contracted to b.¤
).
¤lá
auspicious day for women:
trí banlae: lúan, mairt,
cétaín,
Triads 216
. Cf.
trí ferlae,
217
.
¤leiccerd,
¤lethcerd
poetess (see leiccerd): Etan ingen Dīancēcht, banlethcerd
(
bannlicerd,
Corm. 37
),
Corm. Y 537
. Cf. -éices supra.
do
Sampait . . . buachail dī ┐ banlicerd isen,
BB 393a46
(
Dinds.
86
). Cf. (of S.)
sech ba bard, ba ban-búachail,
Metr. Dinds.
iv 22.20
.
co comfarnaic frie Gris banliccerd ingen Ricisi,
BB 368a25
.
¤lennán
mistress:
at banlendan ┐ at menmarc fer
n-domain uli,
LU 8237
(
FB 18
).
a baínleandan ┐ a mnai
cuínnceda,
BB 442b4
.
luidh i riocht bain-leandain Conoinn,
Leb. Gab.(i) 82.6
.
¤léo, léoman
lioness:
banleu,
Études Celt.
xi 125.
fer-léo ┐ bain-leo,
BNnÉ 84 § 171
.
dealbh bhainleomhain,
Keat. iii 2002.
¤liaig woman physician, leech; A. b.¤
(daughter of Dian Cécht),
LL 1110.
¤mac(c),
¤mac(c)án
female infant, a girl-child
(see O'Rahilly,
Ériu ix 16 ff
.): it brestai in bainmaicc `the woman-children',
Fél. July 20
. intan asberar ise (= is é) in banmhac-sa (of a
masc. noun used for a female),
Auraic. 531.
Lende banmac
ben ba Tuathail / . . . / Báne a hainm,
LL 4888.
dia mbad
missi in banmacan, / nocechrainn cach faelmacan,
Auraic.
533
(=
banmacam,
3163
).
¤máer: banmhaor . . . ag tabach
na cána soin seachnóin Éireann `a female steward',
Keat. i
182.3
.
¤maigister: ingena . . . ┐ do bí banmaighister accu
`a governess',
Fier. 93.
¤mug bondwoman:
cride . . . do ban-
chumale fen ┐ do banmogad,
LB 233a58
.
caoca fermhogh ┐
caoca banmhogh,
BS 104.31
.
¤náma(e)
female enemy: bannamae gl. inimica,
Ml. 26a4
.
a bannámu diabuil,
PH 8327.
¤noéb(-m) holy woman, female
saint:
sarucchadh na bannaoimhe,
AFM v 1668.7
.
ag naomh
nó ag bannaomh,
TSh. 1048.
¤óclach: go léigfeadh . . . gach uile dhuine a bhanóglach
sáor =
maidservant
,
Jeremiah xxxiv 9.
amhail banóglaoich,
Keat.
ii 4699.
¤óg
virgin
,
BNnÉ 189 § 38
.
ro tuirn ar mullach cinn na banóighi 'alighted on top of the virgin's head',
Ev.Inf. (LFF) 187 § 37
.
do-ṡaoileadar . . . gur
loisgeadh an banoigh ionrac,
Ériu v 76.30
.
tar an mbanoigh,
32
.
¤oígi: banoegi (banogi, MS.) `female guest',
Sg. 66a15
.
¤othrus: annsom i mbrithemnacht otrusa la Fēne banotrus
`nursing of women',
BCrólige 30
.
¤rechtaire: rechtairi ┐ banrechtairi . . . ic dáil dóib side
`
stewardesses
',
Ériu iv 124.19
. dís bhanrachtaireadha `two
dairymaids',
ITS xvi 118.1
.
¤ríga(i)n
queen:
is si robad
banrígan in chóicid uli,
LU 8259
(
FB 20
).
inghean rígh thír
na mbéo / is bainríoghain fós,
Oss. iv 250.10
.
¤rígnacht
queenship:
b.¤ úas bantrocht,
LU 8231
(
FB 17
). ?
¤rothán:
banrothan (:
¤ṡrothán ?) (name of a metrical stanza),
IT iii
101 § 181.
-rún:
ni dat maithe banrúna,
IT i 123.18
. (
TE 9
Eg.)
¤ṡáer: bansaer `a woman wright',
BCrólige 32
. -ṡacart
priestess:
bansagart Iunaindi iside,
Aen. 1673.
¤ṡégonn,
¤ṡégainn a distinguished, accomplished lady; consort of a
ségainn: manad-fuil . . . nac mbainsedoind lib-si nad gubansedonn (Find asks Cormac for a bride),
ZCP xiii 268.19
.
cach rí cona rígain, . . . cach ségaind cona banshégaind,
MU² 198
.
¤ṡéitig (
¤ṡéitche)
wife: is ecoir do sailisi misi d'fhaghail
do bainseitci `as wife',
ZCP vi 26.22
.
¤ṡelgaire
huntress: i
ndelb bansealgairi (viz. Venus),
Aen. 293.
¤ṡenchas
history,
traditions of (celebrated) women: b., buidne, bága (recited at
the Fair of Carmun),
Metr. Dinds. iii 20.15
.
bainṡenchas
Erind anso siss,
BB 282a11
(title. See
RC xlvii 282
).
Leabhar
Bainseanchuis,
Keat. i 80.5
.
¤tṡeomratóir,
¤ṡeomróir
female
chamberlain: do goir cuice a bainseomróir (bantṡeomradoír,
v.l.),
Fier. 92.
¤ṡídaige
female dweller in a síd, fairy woman:
is é dochoid in n-ectra . . . re Náir b.¤
,
LL 2898.
conid si aided
Moingfinde bansidaige `so this is the death of M. the Banshee',
RC xxiv 178.18
.
¤ṡlecht: co hAth mbannslechta to the Ford
of Woman-Slaughter,
Ériu v 212 n. 92
-
96
.
¤tairchetlaid
prophetess: bantaircetlaid Críst (said of
St. Brigit),
Lism. L. 1704
.
¤tairngertaid
prophetess:
is hī seo
bantairrngertaig Chrīst,
ZCP xii 293.31
.
¤tairismid: banterismid gl. obstetrix,
Sg. 69a18
. bantairsi (leg. tairismidi?),
Lism. L. 1201.
¤tellach: techta cach banteallaig `every woman's
entry',
Laws iv 8.22
.
dethbir in baintellaigh ┐ in feartellaigh .i.
anus dechmuide dfir anus cethruime do mnaoi,
14.22 Comm.
¤teolaid see teolaid.
¤tigerna
lady; mistress; female ruler:
b.¤ Clainni Connmaig re linn tri tigerna `Lady of Clanconway'
(first as wife and then as Dowager, n. 3),
Ann. Conn. 1411.30
.
dobudh baintighearna dhó féin (the soul) that was his (i.e. the
body's) own mistress,
TSh. 9678.
an sólās do bhí ar ar mbaintighearna ghlórmuir (viz. Muire),
Parrth. Anma 3792.
uinge
dor ag an mBaintiagarnain . . . a neaghmais amantuir Tiarna;
┐ tri huinge san mbliaghain do chios Bantiarnain . . . a neaghmais, etc. `Lady's rent',
Trans. RIA xv 43.z
,
44.2
.
¤tinchor
the property brought by a woman on marrying:
fer for bantincur,
Laws ii 356.7
. acht do bithsiu ar bantincur mnaa
supported by a woman,
LL 7558.
¤tindnacul = prec. ? fer
ratchuir ar bantidnacul mna who has made you dependent on
a woman's bounty,
LL 12250
(
TBC-LL¹ 5998
).
¤toísech: bantaisech ingenraid[e] na Cruachnai `
chieftainess
',
Dinds. 80.
¤trebthach see baintrebthach.
¤túath: ag na bantuathaibh
seo bhádar an dá ríoghdhámh `noble females',
Keat. i 218.16
.
¤túathaid (supernatural) woman with magic power:
ar ba cumachtach
sidhe ┐ bantuathaíd cen bai a colaind,
BB 264a7
(
SG 332.9
).
¤tuilg (a
d
s.) applied (? only) to wife, consort of a briugu: (of
Feast of Tara)
ni teded dia hol . . . brudidh gin bantuilg leis,
ZCP xiii 260.14
.
briuga cin bantuilcc,
268.13
. cach briugu
cona bantuilg each hospitaller with his consort,
MU² 196.
¤úa
female descendant:
ag banua Iarla Uladh,
DDána 99.10
. banua niece
Plunkett s.v. neptis
, Celtica xix 138
.
With adjj. derived from nouns:
¤éccoscda of womanly kind,
form:
onni as feminina, femina .i. banda no banecoscda,
Auraic.
612.
¤gnéthech(-ach): bangnethach no bangnimach `of womanly activities',
Auraic. 612.
¤úallach: (of a woman's feat of arms)
bangal (sic leg., ed.) banuallach and-so ale,
TBC-LL¹ 4312
(
LL
11116
). As subst.
¤áirgech
milkmaid:
an bhanairgheach,
BS 177.27
. ar na cocairibh ┐ banairghibh `dairy-maids',
Rule of Tallaght 8.12
.
¤bachlach gl. leno,
Sg. 52a5
. pn As epithet:
¤Bretnach
British woman,
Anecd. iii 57.6
.
¤cháintech
female
satirist:
bancháinteach Chonchubhair da ngairthí Leabharcham,
Keat. ii 2952.
¤chumachtach
woman possessing magic
power: Cáoineocc ban-cumachtach sithe `a fairy witch',
BNnÉ 151.33
. (epithet of Venus)
imthusa Beniri banchumachtaighi,
TTebe 1046
.
¤grésach (1 grés):
baingrésach,
Acall. 5537
v.l.
¤Laignech
Leinster-woman:
ropo beoda in b.¤
,
Rawl. 87a35
.
¤túaithech
witch, wise woman:
bantuathecha
(sic, bantuatha, banthuach, v.ll.) Tuathe de Danand,
LL
16545.
woman of Túatha Dé Danand:
.iii. híngeana
Earnmhais na banthuathaíghe,
BB 33a38
.
Be Chuille ┐
Dianand na dí bantuathig,
LL 1112.
Badb ┐ Macha ┐
Anand . . . tri ingena Ernbais na bantuathige,
1121
.
female
chief:
ionann . . . tuathach ┐ tighearna . . . do beirthear dá
bhantuathaigh ar Bheuchuill ┐ ar Dhanainn, do bhí 'na
mbaintighearnaibh aca,
Keat. i 214.25
.
Rarely with form ben-.
¤Ebrach: mas eabhrach nó air
beineabhrach = Hebrewess,
Jeremiah xxxiv 9.
¤gág
wrinkled
woman, hag:
a bh.¤
,
BS 86.28
.
¤geilt
madwoman:
co
ttarla bengheilt dó ann,
BS 108.6
.
¤impire
empress:
Henri mac na Beinimpire,
Mart. Don. xxix 29.
See banais, banaltra, bantrocht, banscál.