Peurunvan

Da-heul adaoz reizhskrivadur ar brezhoneg e 1941 oa bet savet ar reizhskrivadur peurunvanet, berroc'h ar peurunvan, anvet KLTG ivez, pe ar Zh c'hoazh, evit kemer plas an doare-skrivañ KLT, savet da-heul adaoz reizhskrivadur ar brezhoneg 1908, en ur engronnañ reizhskrivadur implijet e Bro-Wened, da gaout un doare-skrivañ hepken evit ar brezhoneg lennek.

Istor

Adaozioù reizhskrivadur ar brezhoneg ha breujoù kent

Gant emglev 1908 e oa bet unanet doare-skrivañ ar brezhoneg e Treger, Leon ha Kerne. E Bro-Gwened e kendalc'hed d'ober gant un doare-skrivañ all a voe savet gant beleien eskopti Gwened. Met fellout a rae da skrivagnerien zo unaniñ an daou zoare-skrivañ-se, an doare-skrivañ KLT ha doare-skrivañ ar gwenedeg. E 1936 e oa bet bodet un toullad tud, Loeiz Herrieu, Roparz Hemon, Raymond Delaporte, Marc'harid Gourlaouen, Roparzh Audic, Youenn Drezen ha Langleiz hag un nebeud kinnigoù o doa graet : ober gant "zh" er gerioù a veze skrivet gant "z" e KLT ha gant "h" e gwenedeg, skrivañ "w" er gerioù ma veze kavet "v" pe "o" e KLT hag "ù" e gwenedeg.

Amveziadoù emglev 1941

Hervez kont e voe lañset buan ar breujoù war beurunvaniñ ar brezhoneg skrivet pa voe anv eus kentelioù roet e brezhoneg er skol hag e poueze yezhourien alaman evel Leo Weisgerber ma vije unvanet ar reizhskrivadur evit Breizh. Un nebeud emgavioù a voe aozet e miz Gouere 1941 e Roazhon dindan atebegezh ar skrivagner ha yezhour Roparz Hemon, rener skingasadennoù brezhonek Radio-Roazhon.

Implij an doare-skrivañ-se a oa bet degemeret er bloaz 1941 gant an holl skrivagnerien gwitibunan, war-bouez tri eus ar rummad kozh : Taldir, Vallée ha Meven Mordiern, na felle ket dezho lakaat kemm d'an doare-skrivañ evit reiñ digor d'ar gwenedeg a oa endeo war e dalaroù, emezo.

Abalamour d'ar skrivagnerien wenedek eo en doa asantet Roparz Hemon d'ar peurunvan a-benn ar fin. O vezañ ma'z eo ar rannyezh-se diforc'h-mat diouzh an teir all ez eus bet termenet betek pegeit e vez degemeret stummoù gwenedek-rik er yezh lennek.

Degemer hag implij ar reizhskrivadur peurunvanet

Implij an doare-skrivañ-se a oa bet degemeret er bloaz 1941 gant an holl skrivagnerien gwitibunan, war-bouez tri eus ar rummad kozh : Taldir, Vallée ha Meven Mordiern, na felle ket dezho lakaat kemm d'an doare-skrivañ evit reiñ digor d'ar gwenedeg a oa endeo war e dalaroù, emezo.

Sevel a reas Akademiezh Roazhon a-enep ar peurunvan e 1942, ha berzet e voe adalek diwezh 1942, diviz kadarnaet meur a wech e 1943 ha 1944, war a seblant war atiz ar chaloni Falc'hun hag Armand Keravel.

E 1942 e savas Florentin Goinard hag e danvez-priedez, Suzanne Derrien-Le Masurier un ti-embann nevez e Brest, Skridoù Breizh e anv, an hini kentañ oc'h implij ar reolennoù nevez.

Tabutoù goude Eil Brezel-bed

Da veur a hini e seblant rendael an doareoù-skrivañ eus un amzer all pa n'eo ket peogwir e skriver e peurunvan ez eur "a-du gant an Nazied", evel ma veze lavaret goude ar brezel. Pa voe adkroget gant Youenn Olier da skrivañ e peurunvan e 1945 e fellas dezhañ "sammañ hêrezh Gwalarn", da lavarout eo derc'hel da stagañ dazont ar brezhoneg ouzh keal ar vroadelouriezh vrezhon hag ur Vreizh dieub.

Andreo ar Merser, Armañs Keravel pe c'hoazh Visant Seite, daoust m'o doa asantet d'ar peurunvan e 1941, o doa e zilezet e 1945, hag aet a-du gant ar Skolveurieg e 1954, dreist-holl evit un abeg politikel eta, peogwir e fellas dezho ren ur bengadouriezh rannvroelour a-benn en em ziskouez evel patrioted vat gant ar spi da sachañ digant ar Stad C'hall un draig bennak evit ar brezhoneg, ur politikerezh a voe ur c'hwitadenn.

Koulskoude ez eus bet tabut e-pad pell e Breizh diwar-benn an doare-skrivañ ha dreist-holl enebiezh ouzh ar peurunvan.

• Unan eus an arguzennoù e oa (hag e vez c'hoazh gant tud zo) an istor: ur skritur awenet gant renad an Alamaned er vro e vije bet.
• Un arguzenn all eo an distagadur: lakaat a raje an dud da zistagañ fall.

Pouez hiziv

Doare-skrivañ pennañ ar brezhoneg eo hiziv. Implijet e vez gant an holl skolioù, degemeret gant an holl skolioù-meur, hag e ya da ober tost an holl levrioù embannet.

Reolennoù

Reolennoù doare-skrivañ ar peurunvan a vo kavet er pennad doareoù-skrivañ e brezhoneg. Doujañ outo a dleer ober er pennadoù holloueziadurel.

Sioù

N'eo ket disi an doare-skrivañ-mañ evel n'eo ket disi ar re all, nag e yezh ebet. Gant e enebourien ne vez gwelet nemet ar sioù, gant ar re a ra gantañ, ar re niverusañ a-bell, ne vez ket gwelet ar sioù atav, ken boas int, evel en holl yezhoù.

Peurunvan ofisiel

Ar peurunvan eo skritur ofisiel an darn vrasañ eus an embannerien, adalek TES betek Bannoù-Heol, ha hini ar c'helenn en holl skolioù, re ar Stad pe re Diwan, war-bouez unanik bennak.

Ar peurunvan eo skritur ofisiel ar wikipedia vrezhonek ivez.

Enebiezh ouzh ar peurunvan er XXI^añ kantved

• N'eo ket ken rust an enebiezh ouzh ar peurunvan ha ma oa en XX^vet kantved, war-bouez skridoù Françoise Morvan. Koulskoude he deus embannet skridoù peurunvan e-barzh Anciennes complaintes de Bretagne e 2010.
• Enebiezh Jean Le Dû, bet kelenner brezhoneg e Skol-veur Brest : http://languebretonne.canalblog.com/archives/2010/09/11/19035668.html.

Levrlennadurezh

•  Roperzh Ar Mason, Le Vannetais unifié, prononciation, grammaire et vocabulaire, Brest, Skridoù Breizh, 1943, 24 p.
• Jean Le Dû, « Vrais bretons et pseudo-normes ». E-barzh François P. Bonnot, Paroles régionales - normes,variétés linguistiques et contexte social, Presses Universitaires de Strasbourg, 1995, p. 265-287
• Iwan Wmffre, Breton Orthographies and Dialects: The Twentieth-Century Orthography War in Brittany, Peter Lang, 2007.
• Jean-Claude Le Ruyet, Komz, liamm ha norm. Tezenn, Skol-veur Roazhon 2, 2009
• Albert Deshayes, Histoire de la langue bretonne, Brest, Label LN, 2013, 510 p. (ISBN 9782915915396)