Τα Αστεροειδή (Asteraceae) ή Σύνθετα (Compositae) είναι μια από τις μεγαλύτερες οικογένειες αγγειόσπερμων. Μεχρι τώρα η οικογένεια περιλαμβάνει περισσότερα από 23.000 είδη δεκτά στην επιστημονική κοινότητα, κατανεμημένα σε 1.620 γένη και 12 υποοικογένειες. Μόνο τα ορχιδοειδή περιλαμβάνουν συγκρίσιμο αριθμό ειδών, αλλά ποιο έχει περισσότερα δεν είναι γνωστό, καθώς δεν είναι γνωστός ο ακριβής αριθμός ειδών που περιλαμβάνει κάθε οικογένεια. Το κύριο χαρακτηριστικό του είναι το άνθος, το οποίο αποτελείται από μια ταξιανθία με μορφή κεφαλιού. Περιλαμβάνει πολλά γνωστά φυτά, όπως η μαργαρίτα, το χαμομήλι, ο ηλίανθος, το γαϊδουράγκαθο και το χρυσάνθεμο.
Το όνομα Αστεροειδή προέρχεται από την ελληνική λέξη αστέρας. Το όνομα Σύνθετα είναι παλαιότερο αλλά εξακολουθεί να είναι έγκυρο και αναφέρεται στο γεγονός ότι τα άνθη είναι στην πραγματικότητα μια ταξιανθία η οποία φαίνεται σαν μεμονωμένο άνθος[3].
Είναι κυρίως ποώδη φυτά των εύκρατων και τροπικών ζωνών, αλλά βρίσκονται παντού εκτός της Αρκτικής και της Ανταρκτικής. Η οικογένεια περιλαμβάνει δέντρα, θάμνους, πόες και αναρριχητικά φυτά. Είναι μονοετή, διετή ή πολυετή. Πολλά έχουν μεγάλα ριζώματα από τα οποία μπορούν να αναπτυχθούν κλώνοι. Τα φύλλα συνήθως είναι απλά και λιγότερο συχνά σύνθετα και διατάσσονται σε αντίθεση, κατ'εναλλαγή ή σπανιότερα σε σπονδύλους.
Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η χαρακτική ταξιανθία κεφάλιο παρατηρείται σε λίγες άλλες οικογένειες αγγειόσπερμων, αλλά δεν παρουσιάζουν τα άλλα χαρακτηριστικά της οικογένειας, όπως το εκκριτικό σύστημα ή το πολύπλοκο τρόπο με τον οποίο παρουσιάζεται η γύρη. Το εκκριτικό σύστημα μπορεί να αποτελείται από μεμονωμένα κύτταρα, γαλακτοφόρους αγωγούς, ενώ κάποια είδη έχουν και εξωτερικά αδενώδη κύτταρα ή τρίχες.
Το κύριο χαρακτηριστικό των Σύνθετων ως οικογένεια είναι τα άνθη, το οποίο είναι μια ταξιανθή κεφάλιο η οποία μοιάζει με ένα μόνο άνθος. Κάθε κεφάλιο περιβάλλεται από ένα προστατευτικό περίβλημα, συνήθως πράσινο, που αποτελείται από μικρά φυλλοειδή ή λεπιόειδη βάκτρια. Σε κάποια είδη, όπως στην αγκινάρα και το γαϊδουράγκαθο, αυτά τα βάκτρια είναι αγκαθωτά. Αντιστοιχούν στα σέπαλα άλλων φυτών. Στα περισσότερα από τα είδη της οικογένειας τα ανθίδια στην περιφέρεια φέρουν μια τροποποιημένη, συνήθως ευθεία επιμηκή, στεφάνη, η οποία μοιάζει με τα πέταλα των άλλων οικογενειών.
Τα ανθίδια είναι συμπέταλα, δηλαδή τα πέταλλά τους είναι ενωμένα, σχηματίζοντας ένα σωλήνα με οδοντωτή κορυφή, που αντιστοιχούν στις άκρες των πετάλλων, και επίγυνα, με τα σέπαλα, πέταλα και στήμονες να προσφύονται στη κορυφή της ωοθήκης. Ο κάλυκας των συνθέτων διαφέρει σε τέτοιο βαθμό από αυτών των άλλων οικογενειών ώστε να περιγράφεται με το όνομα πάππος[3]. Ο πάππος αποτελείται από λέπια με μικρές αιχμηρές προεξοχές ή σκληρές τρίχες, οπότε και διευκολύνεται η μεταφορά του σπόρου με τον αέρα (κλέφτης). Σε κάποια είδη υπάρχουν αποφύσεις στη κορυφή που σχηματίζουν μια κορώνα στην κορυφή της ωοθήκης. Σε άλλα είδη έχει αγκιστρώδεις αποφύσεις που επιτρέπει να χατζώνεται στο τρίχωμα των ζώων. Κάποια είδη δεν έχουν καθόλου πάππο.
Οι πέντε στήμονες είναι στερεωμένοι στη στεφάνη και έχουν ελεύθερα νημάτια, ενώ οι ανθήρες είναι ενωμένοι με τέτοιο τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα σωλήνα στον οποίο απελευθερώνεται η γύρη. Σε αυτό το σωλήνα αναπτύσσεται ο στύλος του υπέρου. Η ανάπτυξή του σπρώχνει τη γύρη προς τα έξω. Ο στύλος καταλήγει σε ένα διχαλωτό στίγμα, όπου προσπίπτουν οι γυρεόκοκκοι.
Η κύρια οικονομική σημασία των φυτών της οικογένειας είναι η καλλιέργειά τους για καλλωπιστικούς σκοπούς σε κήπους, πάρκα κτλ.. Είδη και υβρίδια των γενών Αστήρ, Καλλίστεφος, Χρυσάνθεμο, Κόσμος, Ντάλια, Ηλιάνθος, Ζίννια, Κενταύριο κ.ά. είναι πολύ διαδεδομένα καλλωπιστικά φυτά.
Από τα άνθη του πύρεθρου όταν αυτά αποξηρανθούν χρησιμοποιούνται ως εντομοκτόνα, καθώς περιέχουν εντομοκτόνες ουσίες γνωστές ως πυρεθρίνες. Το φυτικό αυτό εντομοκτόνο δεν είναι τοξικό για τα θηλαστικά και είναι βιοδασπώμενο, γι΄αυτό θεωρείται ασφαλές και χρησιμοποιείται στις βιολογικές καλλιέργειες.[4] Από την αψιθιά εξάγεται ένα δηλητηριώδες αιθέριο έλαιο το οποίο χρησιμοποιείται στην παρασκευή του οινοπνευματώδους ποτού αψέντι.
Φυτά της οικογένειας τα οποία χρησιμοποιούνται για τροφή είναι το κιχώριο, η αγκινάρα, ο ηλίανθος και το γλυκοκολόκασο (Helianthus tinctorius). Από το φυτό στέβια εξάγεται ένα γλυκαντικό που χρησιμοποιείται αντί της ζάχαρης. Από την άλλη, φυτά όπως η αμβροσία, το ταραξάκο, το ονόπορδο, το κίρσιο και ο κάρδος είναι πολύ ενοχλητικά ζιζάνια. Επίσης, τα ειδή Αμβροσία η αρτεμισιόφυλλη και Α. η τρισχιδής παράγουν μια έντονη αλλεργιογόνο γύρη η οποία διαδίδεται αερογενώς και προκαλεί μια αλλεργική αντίδραση γνωστή ως ο «πυρετός του χόρτου».
- ↑ Scott, L.; Cadman, A; McMillan, I (2006). «Early history of Cainozoic Asteraceae along the Southern African west coast». Review of Palaeobotany and Palynology 142: 47. doi:10.1016/j.revpalbo.2006.07.010.
- ↑ Angiosperm Phylogeny Group (2009), «An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III», Botanical Journal of the Linnean Society 161 (2): 105–121, doi:10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x, http://www3.interscience.wiley.com/journal/122630309/abstract, ανακτήθηκε στις 2010–12–10
- ↑ 3,0 3,1 «Σύνθετα». Πάπυρος Λαρούς Μπριττάνικα. 51. 2000, σσ. 107-109.
- ↑ Πύρεθρο. Εγκυκλοπαίδεια Δομή των 30 τόμων, σ. 26 ISBN 960-8177-77-4
