Χριστουγεννιάτικο δέντροΠίνακας του Βίγκο Γιόχανσεν (1891).Πίνακας του Μαρσέλ Ρίντερ (1898).
Τοδέντρο των Χριστουγέννων ή χριστουγεννιάτικο δέντροαπoτελεί σήμερα διεθνές χριστουγεννιάτικοέθιμο. Ως χριστουγεννιάτικο σύμβολο. Καθώς σύμφωνα με τους ιστορικούς η Νάσια έλεγε πως συμβόλιζε το έθιμο φέρεται από τον8ο αιώνα, όταν οΆγιος Βονιφάτιος θέλησε περί το750να εξαλείψει την μέχρι τότε αποδιδόμενη ιερότητα των «ειδωλολατρών» στηβελανιδιά, αντικαθιστώντας τηνμετοέλατο δηλαδή τοδένδρο των Χριστουγέννων.
Ο στολισμός του δένδρου είναι καθαρά συμβολικός της ευτυχίας των ανθρώπων και της φύσεως μετη γέννηση του Ιησού. Σύμφωνα με ερευνητές του αντικειμένου, το πρώτο στολισμένο δένδρο εμφανίστηκε στηΓερμανίατο1539καιτα πρώτα στολίδια ήταν συσκευασμένα φαγητά ή είδη ρουχισμού ή άλλα χρήσιμα είδη, πουστο πέρασμα των χρόνων καιμετην άνοδο του βιοτικού επιπέδου εξελίχθηκαν μόνο σε διακοσμητικά αντικείμενα. Κατά την παράδοση ο πρώτος που στόλισε δέντρο ήταν οΜαρτίνος Λούθηρος. Έχει εκφραστεί όμως καιη άποψη ότι το έθιμο έχει ανατολίτικη προέλευση. Σύμφωνα με αυτή, ο Αναστάσιος Α' το 512 έχτισε στη Συρία έναν ναό με δύο ορειχάλκινα δέντρα[1].
ΣτηνΕλλάδατο έθιμο αυτό του έλατου ως χριστουγεννιάτικη διακόσμηση ήρθε για πρώτη φορά μετονΒαυαρό Βασιλιά Όθωνατο1833[1], που σημαίνει ότι είχε ήδη καθιερωθεί ως έθιμο στους βασιλικούς οίκους της Βόρειας Ευρώπης. Αρχικά στολίστηκε στα ανάκτορα τουΝαυπλίουκαιεν συνεχεία στηνΑθήνα, όπου οι κάτοικοι έκαναν ουρές γιανατο θαυμάσουν. Σημειώνεται ότι στη Γαλλία ως έθιμο εισήχθηκε αρκετά χρόνια μετά από ό,τιστην Ελλάδα από την Κόμισσα της Ορλεάνης.
Τα χριστουγεννιάτικα δένδρα μπορεί να είναι είτε φυσικά, κυρίως έλατα, είτε τεχνητά των οποίων η παραγωγή είναι σημαντική. Οι βιοτεχνίες παραγωγής χριστουγεννιάτικων στολιδιών είναι επίσης πολύ σημαντικές. Η υλοτομία των φυσικών δένδρων για τις ανάγκες του εθίμου γίνεται πάντα από συγκεκριμένα δενδρόφυτα μέρη και μετά από σχετική άδεια του κατά τόπου αρμόδιου Δασαρχείου.
Χριστουγεννιάτικο δέντρο σε σπίτιΧριστουγεννιάτικος φυσικός στολισμός
Τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα δένδρα στον κόσμο είναι αυτά που στολίζονται σταΑνάκτορα του ΜπάκιγχαμστοΛονδίνοκαιστονΛευκό Οίκο στις ΗΠΑ. Σημειώνεται ότι σήμερα, για λόγους εμπορικούς και τουριστικούς, τέτοια δένδρα, κατά την περίοδο των εορτών των Χριστουγέννων, στολίζονται καισε χώρες μη χριστιανικές.
Το ακριβότερο χριστουγεννιάτικο δέντρο σήμερα στον κόσμο είναι αυτό που φέρεται στο ξενοδοχείο Εμιρέιτς Παλάς στοΆμπου ΝτάμπιτωνΗνωμένων Αραβικών Εμιράτων, όπου όλα τα στολίδια του είναι πραγματικά πανάκριβα κοσμήματα, με πολύτιμες πέτρες πάνω τους που διατίθενται προς πώληση, η συνολική αξία των οποίων φθάνει τα 11 εκατομμύρια δολάρια.[2]
Ο χριστουγεννιάτικος στολισμός με κλαδιά και καρπούς δέντρων [3]από την τοπική χλωρίδα,[4] έχει τις ρίζες τουστους Βυζαντινούς χρόνους καιστην αρχαία Ελλάδα.[5]Στο Βυζάντιο συνήθιζαν να στολίζουν ένα δέντρο της αυλής του σπιτιού κρεμώντας δώρα στα κλαδιά για τους φτωχούς περαστικούς. Μετά την Άλωση το έθιμο μεταφέρθηκε στη βόρεια Ευρώπη , με στολισμό ελάτων και αργότερα ήρθε πάλι πίσω το 1830 από τους Βαυαρούς.[6]
Αντίστοιχο καθαρά ελληνικό παραδοσιακό έθιμο αποτελεί τοστολισμένο καραβάκι, που συναντάται ιστορικά στη Μικρά Ασία καιστα νησιά.[7]
Στην αρχαία Ελλάδα το έτος άρχιζε μεταξύ του Χειμώνα και της Άνοιξης, ενώ στην Αττική μετά το θερινό ηλιοστάσιο (21 Ιουνίου) κατά τα μέσα Ιουλίου καιο πρώτος μήνας ήταν ο Εκατομβαιών. Τραγούδια όμως θρησκευτικά τραγουδούσαν τα παιδιά καισε άλλες γιορτές μέσα στον χρόνο, όπως συνέβαινε κατά τον μήνα Πυανεψιώνα, που ξεκινούσε από τα μέσα του Οκτωβρίου μέχρι τα μέσα του Νοεμβρίου. Κατά τον μήνα αυτό υπήρχε μια γιορτή, τα Πυανέψια ή Πυανόψια ή Πανόψια (πύανα=κύαμοι, κουκιά. Πύανα+έψω=ψήνω). Η γιορτή αυτή, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς προερχόταν από την εποχή του Θησέα, ο οποίος, όταν πήγαινε στην Κρήτη, γιανα σκοτώσει τον Μινώταυρο, πέρασε από τη Δήλο και έκανε τάμα στον Απόλλωνα, ότι ανθα πετύχαινε τον στόχο του, θα επέστρεφε καιθατου πρόσφερε ένα κλαδί ελιάς στολισμένο, πράγμα που έγινε.
Έτσι καθιερώθηκε το στόλισμα του δέντρου ελιάς, πουτο τοποθετούσαν μπροστά στην πόρτα του σπιτιού. Το στόλισμα περιλάμβανε κλωστές από μαλλί, διάφορα φρούτα και καρπούς, σύκα, χουρμάδες, κορδέλες λευκές και κόκκινες, μπισκοτάκια με μέλι κτλ. Το κλαδί της ελιάς ονομαζόταν Ειρεσιώνη (είριον=έριον=μαλλί) καιτο κρατούσαν μέχρι την επόμενη χρονιά. Τα παιδιά γυρνούσαν τα σπίτια και τραγουδούσαν:
εἰρεσιώνη σῦκα φέρει καὶ πίονας ἄρτους καὶ μέλι ἐν κοτύλῃ καὶ ἔλαιον ἀποψήσασθαι καὶ κύλικ’ εὔζωρον, ὅπως μεθύουσα καθεύδῃς (η ειρεσιώνη έχει πάνω της σύκα και ψωμιά παχιά και μέλι σε ποτήρι και λάδι για σπόγγισμα (του προσώπου) και φιάλη με καλό κρασί, ώστε να κοιμηθείς μεθυσμένη).
Όταν κατά την ΣΤ΄ Οικουμενική Σύνοδο απαγορεύτηκαν οι ειδωλολατρικές γιορτές, γιαναμη χαθεί το έθιμο το επένδυσαν οι χριστιανοί με στίχους χριστιανικούς και έφτασε το έθιμο μέχρι τις μέρες μας μετη μορφή των καλάντων, που είναι ευχετήρια και εγκωμιαστικά τραγούδια. Ψάλλονται κυρίως τις παραμονές των γιορτών των Χριστουγέννων, της πρωτοχρονιάς, των Θεοφανίων καιτου Λαζάρου.
Σε χειρόγραφο τουΒρετανικού Μουσείου, του 13ου αιώνα, αναφέρεται πως το έτος 512ο αυτοκράτορας Αναστάσιος Α΄ έκτισε έναν ναό στοΤουρ Αμπντίν της Συρίαςστον οποίο προσέφερε δύο ορειχάλκινα δένδρα στημένα εκατέρωθεν της Ωραίας Πύλης του Ιερού Βήματος, τα οποία είχαν θέσεις για φώτα.
Επίσης καιστονΝαό της Αγίας Σοφίαςστην Κωνσταντινούπολη υπήρχαν επί Βυζαντίου, στο επιστύλιο του τέμπλου, μεταλλικά δένδρα σε σχήμα κώνου (πυρσόμορφα δένδρα) όμοια με κυπαρίσσια, όπου αντί για καρπούς έφεραν φώτα σε σχήμα κωνοειδές. Βεβαιώνεται επιπλέον η χρήση πολυκάνδηλων σε σχήμα δένδρου σε όλο τον ναό.
Μάλιστα σε διάφορα μέρη όπως στοΛιτόχωρο Πιερίας καιταΕπτάνησα στόλιζαν δένδρα στο μέσο των Εκκλησιών με φρούτα ή και καρπούς. ΣτηνΚαππαδοκία στόλιζαν μέσα στα σπίτια κατά το Δωδεκαήμερο κλαδιά κωνοφόρων ή άλλων δένδρων με ξηρούς καρπούς και αυτοσχέδια στολίδια.[8]
↑ 1,01,1Άγια Μετέωρα, π. Παντελεήμων Κρούσκος, Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου
↑The Guardian Too much seasonal spirit: Abu Dhabi hotel 'regrets' £7m Christmas tree
↑Κουκουλές, Ακαδημαϊκός, Φαίδων. Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός. Αθήνα: Παπαζήση. σελ. 152. «…κατά διαταγήν του επάρχου της (κάθε) πόλεως, ου μόνον καθαρισμός των οδών εγένετο, αλλά και στολισμός διαφόρων κατά διαστήματα στηνομένων στύλων με δενδρολίβανα, κλάδους μύρτου και άνθη εποχής…» (Φαίδωνος Κουκουλέ, Τακτικού Καθηγητού του Πανεπιστημίου Αθηνών και Ακαδημαϊκού «Βυζαντινών Βίος και Πολιτισμός» τ. στ΄, σελ. 152).
↑Τρατσα, Μαχη (24 Νοεμβρίου 2008). «Να στολίζουμε έλατο ή πουρνάρι;». Ειδήσεις - νέα - Το Βήμα Online. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2022.
