ΟΙουλιανός (Φλάβιος Κλαύδιος Ιουλιανός, Λατ.Flavius Claudius Iulianus, 331 ή 332 — 26 Ιουνίου 363), γνωστός ως Ιουλιανός ο Παραβάτης, ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας κατά τηνπρωτοβυζαντινή περίοδοκαι αξιοσημείωτος φιλόσοφοςκαι συγγραφέας στηνελληνική γλώσσα[1]. Συμβασίλευσε, ως Καίσαρας, μετονΚωνστάντιο Β´ από το 355 ως το 360 και μόνος του, ως Αύγουστος, από το 361 ως το 363. Ο Ιουλιανός ήταν ο τελευταίος αυτοκράτορας της Δυναστείας του Κωνσταντίνουκαιο μοναδικός παγανιστής μετά τονΜέγα Κωνσταντίνο, ενώ καθιέρωσε τη χρήση του όρου Έλληνας ως παγανιστής, καθώς κατά την προσπάθεια επιβολής της παλιάς θρησκείας αυτοπροσδιοριζόταν ως Έλληνας εννοώντας πως ακολουθούσε τη θρησκεία των παγανιστών οι οποίοι έως τότε ήταν γνωστοί ως Εθνικοίκαι προσδίδοντας θρησκευτικό νόημα στη λέξη.[2][3]
Ο Ιουλιανός ήταν μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειας, εξάδελφος του Κωνστάντινου Β΄ και γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη[4]το 331 ή, κατά άλλη εκδοχή, τον Μάιο ή Ιούνιο του 332[5]. Η παιδική ηλικία του σημαδεύτηκε από εξαιρετικά βίαια γεγονότα που πιθανά σημάδεψαν ανεξίτηλα τον χαρακτήρα του. Αμέσως μετά τον θάνατο τουΜ. Κωνσταντίνουτο337, ο στρατός λιντσάρισε τους ετεροθαλείς αδελφούς του Ιούλιο (πατέρα του Ιουλιανού καιτουΓάλλου) καιΔαλμάτιο, τον μεγαλύτερο αδελφό του Ιουλιανού και άλλους συγγενείς και υποστηρικτές τους.[6] Κατά την επίσημη εκδοχή, ο στρατός έδρασε αυθόρμητα, δίνοντας βάση στη φήμη ότι τα αδέλφια τουΜ. Κωνσταντίνου δηλητηρίασαν τον αυτοκράτορα.[7]. Φαίνεται όμως πιθανότερο ότι ο ίδιος οΚωνστάντιος Β' ενορχήστρωσε τη μαζική δολοφονία των συγγενών τουκαισ' αυτή την εκδοχή συνηγορεί η μετέπειτα, εκδικητική καθώς φαίνεται, εκτέλεση πολλών αυλικών του Κωνστάντιου από τον Ιουλιανό, μετην ίδια πρόφαση ότι το είχε ζητήσει ο στρατός.[8]
Μετά τη σφαγή του πατέρα τους, ο Κωνστάντιος παρέδωσε τα αδέλφια Ιουλιανό και Γάλλο στον επίσκοπο Ευσέβιο Νικομηδείαςο οποίος εμπιστεύτηκε τη μόρφωση του Ιουλιανού στον Μαρδόνιο, έναν μορφωμένο Γότθοευνούχο, για 4 χρόνια. Η ανάγνωση τουΟμήρου υπό τη διδαχή του Μαρδονίου ήταν, σύμφωνα μετα ίδια τα γραπτά του Ιουλιανού, η χρυσή εποχή της παιδικής του ηλικίας.[9]
Σε ηλικία 11 ετών, ανέθεσαν τη μόρφωση του Ιουλιανού καιτου Γάλλου στον επίσκοπο Γεώργιο Καππαδοκίας, στο υποστατικό του τελευταίου στηνΚαισάρεια. Αργότερα ο Ιουλιανός θυμόταν με φρίκη τα χρόνια αυτά κοντά στον ραδιούργο επίσκοπο. Ωστόσο είναι βέβαιο ότι υπερέβαλλε κάπως στην κρίση του αυτή καθώς, μαζί με τις δυσάρεστες χριστιανικές σπουδές, μπορούσε να διαβάσει ποικιλία μη χριστιανικών κειμένων από την πλούσια βιβλιοθήκη του Γεωργίου, τα οποία και θυμόταν αργότερα.[10]
Ο Ιουλιανός είχε κλίση προς τη μόρφωση και έλαβε ευρύτατη κλασική παιδεία. Έτσι, το348πουτου επιτράπηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, μαθήτευσε στονεθνικό δάσκαλο Νικοκλήκαιτον χριστιανό Εκηβόλιομε τους οποίους διατήρησε επαφή καιστη συνέχεια. Επίσης παρακολούθησε μαθήματα του εθνικού Θεμιστίου. Το 350-51 πήγε στηνΠέργαμο όπου μαθήτευσε κοντά στον φιλόσοφο Αιδέσιο, ο οποίος ήταν κάποτε μαθητής τουνεοπλατωνικού φιλοσόφου Ιάμβλιχουκαι ανήκε στον κύκλο των νεοπλατωνικών που πίστευαν στην άμεση επαφή μετο θείο (θεουργία).[10] Εκεί γνωρίστηκε μετον επίσης νεοπλατωνικό φιλόσοφο Μάξιμομετον οποίο θα διατηρήσει στενή φιλία στην υπόλοιπη ζωή του. Μέσω του Μάξιμου, ο Ιουλιανός μεταστράφηκε οριστικά από τον Χριστιανισμό στις νεοπλατωνικές παγανιστικές αντιλήψεις, ανκαι κράτησε για καιρό κρυφή αυτή τη μεταστροφή[11]
Εντω μεταξύ, ο αδελφός του Γάλλος, ο οποίος δεντου έμοιαζε καθόλου στο χαρακτήρα γιατί ήταν βάναυσος και στενών αντιλήψεων,[12] είχε αναγορευτεί, από τον Κωνστάντιο, Καίσαρας και είχε σταλεί στην Αντιόχεια, ως επικεφαλής των ανατολικών επαρχιών. Η κακοδιοίκησή του όμως ανάγκασε τον Κωνστάντιο νατον καθαιρέσει καινατον εκτελέσει το 354. Ο ίδιος ο Ιουλιανός τέθηκε σε απομόνωση στα Μεδιόλανα (Μιλάνο) για έξι μήνες, καθώς φοβόταν συνεχώς ότι θατον εκτελέσουν. Τελικά, χάρη στη γυναίκα του Κωνστάντιου, αυτοκράτειρα Ευσεβία, σώθηκε από τα χειρότερα και στάλθηκε στηνΑθήνα όπου παρακολούθησε τις διαλέξεις του χριστιανού ρήτορα Προαιρεσίου καιτου νεοπλατωνικού Πρίσκου. Επίσης μυήθηκε σταΕλευσίνια Μυστήρια. Στη συνέχεια ξαναέπεσε σε δυσμένεια αλλά, και πάλι χάρη στηνΕυσεβία, απελευθερώθηκε και αναγορεύτηκε Καίσαρας από τον Κωνστάντιο σε ηλικία 24 ετών (6 Νοεμβρίου 355).[13]
Ο Κωνστάντιος έστειλε τον Ιουλιανό με μικρή στρατιωτική συνοδεία, μετη θεωρητική αποστολή να ηγηθεί του ρωμαϊκού στρατού στα δυτικά σύνορα καινα αποκρούσει τις Γερμανικές φυλές που διέσχιζαν τονΡήνοκαι λεηλατούσαν τις δυτικές επαρχίες. Επειδή όμως δεν εμπιστευόταν τις ικανότητες καιτην αφοσίωση του νεαρού εξαδέλφου του, ο Κωνστάντιος του έδωσε ως συνεργάτες δικούς του αφοσιωμένους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους. Ο ιστορικός Αμμιανός Μαρκελλίνος γράφει ότι αυτοί έκαναν οτιδήποτε περνούσε από το χέρι τους γιανα δυσκολέψουν το έργο του Ιουλιανού καθώς ο Κωνστάντιος φοβόταν την άνοδο της αίγλης του εξαδέλφου του. Όμως τοπιο πιθανό είναι ότι αυτοί οι αξιωματούχοι στάθηκαν πολύτιμοι συμβουλάτορες του άπειρου ως τότε Καίσαρα.[14][15]
Παρά τη στρατιωτική και πολιτική απειρία του όμως, ο Ιουλιανός διεξήγαγε αποτελεσματικές επιχειρήσεις απόκρουσης και εκκαθάρισης των βαρβαρικών εισβολών και απέκτησε την εμπιστοσύνη των στρατιωτών του. Ανκαιστην αρχή δεν συνεργάστηκε καλά με τους εκεί Ρωμαίους στρατηγούς, πέτυχε μεγάλη νίκη εναντίον τωνΑλαμανώνστηΜάχη του Στρασβούργου (357). Αυτή η νίκη έπεισε τον Κωνστάντιο για τις ικανότητες του Ιουλιανού.[16]Το έργο του πάντως δεν ήταν μόνο στρατιωτικό, καθώς ενδιαφέρθηκε γιατην αποτροπή της αύξησης της ήδη υπέρμετρης φορολόγησης των υπηκόων του, με αποτέλεσμα την ακύρωση σχετικής απόφασης του επάρχου του Φλωρέντιου. Στη συνέχεια, ανέλαβε ο ίδιος την πλήρη διαχείριση των οικονομικών μιας επαρχίας (της Βελγικής Β'), με σκοπό να δείξει ότι η φορολογική ελάφρυνση των υπηκόων μπορούσε να οδηγήσει σε επιτυχέστερη συλλογή φόρων. Ταυτόχρονα όμως, η επιλογή τουνα διαμένει σεμια απομακρυσμένη επαρχία μακριά από το αυτοκρατορικό κέντρο στην πόλη Τρέβηροι (Τρίερ) καινα ενισχύσει τους δεσμούς τουμετην τοπική αριστοκρατία, είναι ένδειξη ότι από τότε σχεδίαζε εξέγερση.[17]
Τα επόμενα δύο χρόνια, η θέση του Ιουλιανού ισχυροποιήθηκε ακόμη περισσότερο, με νίκες εναντίον τωνΦράγκωνκαιτων Αλαμανών. Η ισχυροποίηση της εικόνας τουστο στρατό άρχισε πιανα ανησυχεί τον Αύγουστο Κωνστάντιο, ο οποίος έστειλε στον Ιουλιανό νέους συμβούλους, στην πραγματικότητα έμπιστους πράκτορές του, διαβόητους γιατη σκληρότητα και τις ραδιουργίες τους, προκειμένου να διερευνήσουν τις προθέσεις του Ιουλιανού.[18]
Το360 κλήθηκε από τον Κωνστάντιο να στείλει μέρος του στρατού τουστην Ανατολή, γιανα συμμετάσχει σε εκστρατεία εναντίον τωνΠερσών. Στο άκουσμα αυτής της είδησης ή, κατά τους περισσότερους ιστορικούς,[19][20][21][22] έπειτα από προσεκτικά ενορχηστρωμένη υποκίνηση του ίδιου του Ιουλιανού,[23]το στράτευμα επαναστάτησε εναντίον του Κωνσταντίου και ανακήρυξε τον Ιουλιανό ΑύγουστοστοΠαρίσι, τον Φεβρουάριο του 360. Αρχικά, ο Ιουλιανός έστειλε γράμματα στον Κωνστάντιο ζητώντας του αναγνώριση του νέου τίτλου του. Ο Κωνστάντιος δεν δέχτηκε αλλά δεν μπορούσε να κινηθεί εναντίον του, καθώς ο πόλεμος με τους Πέρσες συνεχιζόταν. Όλο το 360 πέρασε μετον Ιουλιανό να πραγματοποιεί επιχειρήσεις εναντίον των Φράγκων καιτων Αλαμανών καινα προετοιμάζεται για εισβολή στην επικράτεια του Κωνστάντιου. Τέλος, την άνοιξη του361 πέρασε αιφνιδιαστικά στην παραδουνάβια περιοχή και κατέλαβε τοΣίρμιο, ήδη όμως ο Κωνστάντιος βάδιζε εναντίον τουγιατην τελική σύγκρουση αλλά δεν πρόλαβε γιατί πέθανε στηνΤαρσό της Κιλικίας στις 3 Νοεμβρίου 361.[24] Μάλιστα, λίγο πριν πεθάνει, ονόμασε τον Ιουλιανό διάδοχό τουκαι αποφεύχθηκε ο εμφύλιος πόλεμος.[20]
Με σκοπό την προετοιμασία του στρατού γιατην επερχόμενη εκστρατεία εναντίον των Περσών, ο Ιουλιανός πέρασε τον χειμώνα του 361-362 στην Αντιόχεια, όπου και συνάντησε σοβαρά προβλήματα. Όταν προσπάθησε να αναβιώσει τη λατρεία τη σχετική μετην αρχαία μαντική πηγή της Κασταλίας στο ναό του Απόλλωνα στο προάστιο Δάφνη, οι ιερείς γνωμοδότησαν ότι τα λείψανα του χριστιανού μάρτυρα Βαβύλα απέτρεπαν την εμφάνιση του θεού. Τότε ο Ιουλιανός διέπραξε το μεγάλο σφάλμα να διατάξει την απομάκρυνση των λειψάνων από το χώρο του ιερού, με αποτέλεσμα αυτή να συνοδευτεί από μεγάλη πομπή πιστών Χριστιανών. Λίγο αργότερα, ο ναός του Απόλλωνα καταστράφηκε από φωτιά καιο Ιουλιανός, ρίχνοντας βιαστικά την ευθύνη στους Χριστιανούς, διέταξε σοβαρές ανακρίσεις. Επίσης, έκλεισε τη μεγαλύτερη εκκλησία της πόλης, πριν οι ανακρίσεις αποδείξουν ότι η πυρκαγιά ήταν προϊόν ατυχήματος.[25]
Οι σχέσεις τουμε τους Αντιοχείς χειροτέρεψαν ακόμη περισσότερο μετά από μια σοβαρή έλλειψη τροφίμων. Ο Ιουλιανός προσπάθησε να σταθεροποιήσει την τιμή του σιταριού καινα εισαγάγει από την Αίγυπτο. Τότε οι παραγωγοί αρνήθηκαν να πουλήσουν το δικό τους, υποστηρίζοντας ότι η συγκομιδή ήταν κακή και πως ήταν λοιπόν δίκαιο να αποζημιωθούν με υψηλότερες τιμές γιατο προϊόν τους. Ο Ιουλιανός τους κατηγόρησε για πρακτικές ανύψωσης τιμών και τους εξανάγκασε να πουλήσουν. Τμήματα των επιστολών του Λιβανίου[26][27] υποδεικνύουν ότι καιοι δύο πλευρές είχαν εν μέρει δίκιο ενώ ο Αμμιανός Μαρκελλίνος κατηγορεί τον Ιουλιανό για απλή δίψα για δημοσιότητα.[25][28]
Το363, ο Ιουλιανός εισέβαλε στο περσικό κράτος, στο οποίο βασίλευε οΣαπώρης Β΄, επικεφαλής ισχυρότατου εκστρατευτικού σώματος, ενώ έστειλε τον συγγενή του Προκόπιο επικεφαλής στρατού γιανα εισβάλλει κυκλωτικά από τα βόρεια. Γενικά η εκστρατεία αυτή έχει δεχτεί πολύ έντονη κριτική από τους σύγχρονους ιστορικούς, όχι μόνο γιατί θα μπορούσε να αποφευχθεί ο πόλεμος (ο Ιουλιανός απέπεμψε δημόσια την ειρηνευτική πρεσβεία των Περσών) αλλά και γιατί από την αρχή φαινόταν υπερβολικά φιλόδοξη και επικίνδυνη.[29] Πράγματι, παρά τις αρχικές επιτυχίες, το επιχείρημα αποδείχθηκε καταστροφικό γιατον ρωμαϊκό στρατό που αντιμετώπισε μεγάλα επισιτιστικά προβλήματα καιτη συνεχή παρενόχληση των περσικών δυνάμεων. Η στρατιά του Προκοπίου δεν εμφανίστηκε ποτέ στο εχθρικό έδαφος. Καθώς ο στρατός του Ιουλιανού εισχωρούσε όλο και περισσότερο στο εσωτερικό της περσικής Μεσοποταμίας, οι Πέρσες άνοιξαν τα αρδευτικά φράγματα πλημμυρίζοντας τη χώρα. Φτάνοντας εμπρός στην περσική πρωτεύουσα Κτησιφώντα, ο Ιουλιανός διαπίστωσε πως δεν διέθετε τον εξοπλισμό γιατην πολιορκία της πόλης. Τότε πήρε την απόφαση της επιστροφής και, καθώς η διαδρομή πίσω του ήταν πλημμυρισμένη, αναγκάστηκε να ακολούθησε πορεία προς βόρεια, κατά μήκος του ποταμού Τίγρη. Η πορεία αυτή, μέσα στην εχθρική χώρα, κάτω από ανυπόφορο καύσωνακαι υπό τη συνεχή παρενόχληση ενός εχθρού που απέφευγε την κατά μέτωπο σύγκρουση, ήταν εξαιρετικά προβληματική και όλα έδειχναν ότι ο ρωμαϊκός στρατός είχε πιαστεί σε θανάσιμη παγίδα. Οι Πέρσες γνώριζαν πως όχι μόνο ήταν επικίνδυνο να ριψοκινδυνεύσουν μια κατά μέτωπο σύγκρουση αλλά και ότι αυτό δεν ήταν αναγκαίο, καθώς το μόνο που χρειαζόταν ήταν να επιβραδύνουν την υποχώρηση των Ρωμαίων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, στις 26 Ιουνίου 363, σε αψιμαχία με τους Πέρσες κοντά στη σημερινή Σαμάρρα (Ιράκ), ο Ιουλιανός χτυπήθηκε πισώπλατα από δόρυ και πέθανε μετά από λίγες ώρες, στη σκηνή του. Παρ' όλη τη μετέπειτα χριστιανική παράδοση ότι χτυπήθηκε από τον Άγιο Μερκούριο και τις κατηγορίες των Εθνικών, δεν φαίνεται να αληθεύει η εκδοχή της δολοφονίας από δικό του στρατιώτη.[30]Ο Λιβάνιος, 14 χρόνια μετά το γεγονός, ανέφερε ότι το δόρυ εκτοξεύτηκε από Άραβα ενώ σε κείμενο τουΦιλοστόργιου αναφέρεται η γνωμάτευση του γιατρού του Ιουλιανού Ορειβάσιου ο οποίος, εξετάζοντας τη θανάσιμη πληγή, είχε διαπιστώσει πως προήλθε από ακόντιο που χρησιμοποιούσαν οι Άραβες σύμμαχοι των Περσών.[31]
Η πορφυρή σαρκοφάγος του αυτοκράτορα Ιουλιανού.
Ο διάδοχός τουΙοβιανός, γιανα περισώσει το εκστρατευτικό σώμα από τη δεινή θέση στην οποία βρισκόταν, συνθηκολόγησε με τους Πέρσες παραχωρώντας τους πέντε εξαιρετικά σημαντικές, από στρατιωτικής άποψης, συνοριακές επαρχίες καθώς και ισχυρά φρούρια της Μεσοποταμίας όπως ηΝίσιβιςκαιταΣίνγαρα.[30]Η συνθήκη δεν ήταν απλώς μια επαναφορά στηνπροΔιοκλητιανού εποχή αλλά δημιούργησε το εφαλτήριο για τις μετέπειτα εισβολές των Περσών στο ρωμαϊκό έδαφος.[32]
Η πρώτη πολιτική πράξη του Ιουλιανού, μετά την επίσημη ανάρρησή τουστον αυτοκρατορικό θρόνο, ήταν η παρουσία τουστην κηδεία του Κωνστάντιου. Χωρίς τα αυτοκρατορικά του διάσημα, συνόδευσε τον νεκρό θείο του από το λιμάνι στον Ναό των Αγίων Αποστόλων. Η πράξη του αυτή ήταν υπολογισμένη ώστε να τονίσει τη νομιμότητα της βασιλείας του αλλά καινα καλλιεργήσει την υποστήριξη τις τάξεις των στρατιωτικών και πολιτών της Ανατολής: ο Ιουλιανός δεν ερχόταν στην πόλη, που τόσο πολύ συνδέθηκε μετηνΔυναστείας του Κωνσταντίνου, ως κατακτητής-σφετεριστής.[33]
Στη συνέχεια, ο Ιουλιανός απέλυσε μεγάλο αριθμό αυλικών και αξιωματούχων, με σκοπό να απλουστεύσει τον αυτοκρατορικό τρόπο ζωής καινατον κάνει πιο προσβάσιμο. Η κίνησή του αυτή ταίριαζε στις συμβάσεις των πανηγυρικών τουΛιβανίουκαιτουΚλαύδιου Μαμερτίνου, οι οποίοι έσπευσαν να χαιρετήσουν τον Ιουλιανό ως πρώτο μεταξύ ίσων.[34]Ο Ιουλιανός ήθελε να δείξει πως στόχευε στην επιστροφή στις ημέρες των πρώτων αυτοκρατόρων, οι οποίοι είχαν καλλιεργήσει την εικόνα τους ως απλών πολιτών που σέβονταν τα προνόμια της Συγκλήτου και άκουγαν τις επιθυμίες των άλλων πολιτών.[35]
Ωστόσο, η εκκαθάριση της αυτοκρατορικής αυλής είχε και άλλους σκοπούς. Συνδεόταν μετον ευρύτερο στόχο της αναίρεσης της πολιτικής τουΜ. Κωνσταντίνου καιτην επιστροφή στην κατάσταση της παλαιότερης εποχής της αυτοκρατορίας, όπου ο ελληνικός κόσμος της ανατολικής Μεσογείου ήταν ένα σώμα ευημερουσών και ευνόμων πόλεων οι οποίες τιμούσαν τη μεγάλη τους πολιτιστική κληρονομιά και τους θεούς τους. Κάτω από αυτό το πνεύμα, η απόλυση των αυλικών ήταν συμπλήρωμα της προσπάθειας να απαλλαγούν οι πόλεις από τα οικονομικά βάρη καινα αναζωογονηθούν οι θεσμοί τους, σε αντίθεση μετην, μέχρι τον Ιουλιανό, τάση ενίσχυσης της κεντρικής εξουσίας η οποία συνδυαζόταν με όλο καιπιο εκτεταμένες απαλλαγές των ισχυρών από τις βουλευτικές υποχρεώσεις.[35]
Ωστόσο, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία του 4ουαι. απαιτούσε διαφορετική συμπεριφορά από τους άρχοντές της καιγι' αυτό όχι μόνο ο Χριστιανός ιστορικός Σωκράτης αλλά καιο φιλικά διακείμενος Αμμιανός Μαρκελλίνος επέκριναν τους τρόπους του Ιουλιανού. Ο τελευταίος μάλιστα, αναφέρει πως κάποτε ο Ιουλιανός έτρεξε να προϋπαντήσει με θέρμη τον φιλόσοφο και δάσκαλό του Μάξιμο, που είχε έρθει από τηνΈφεσσο, με τρόπο που ήταν αναξιοπρεπής και επιδεικτικά συναισθηματικός.[34]Σεμια άλλη περίπτωση, όπου ο Ιουλιανός συνόδευσε πεζός ανάμεσα στο πλήθος, τους νεο-αναγορευθέντες υπάτους του έτους 362, ο Αμμιανός αναφέρει πως οι αντιδράσεις ήταν μικτές: άλλοι επικρότησαν και άλλοι χαρακτήρισαν τη συμπεριφορά του ως «φτηνή επιτήδευση»[35].
Γενικά, ο ασκητικός τρόπος ζωής του Ιουλιανού καιη εμφάνισή τουδεν ήταν αγαπητά στους υπηκόους του, οι οποίοι είχαν συνηθίσει στην ιδέα του παντοδύναμου αυταρχικού μονάρχη που έπρεπε να στέκεται πολύ ψηλότερα από τους κοινούς θνητούς. Ούτε βοήθησε τη δημοτικότητά τουη προσωπική συμμετοχή σε αιματηρές θυσίες.[36] Όπως παρατηρεί ο ιστορικός David S. Potter:
(Οι υπήκοοί του) αναζητούσαν έναν ηγέτη απομακρυσμένο από αυτούς μέσω της αυτοκρατορικής ισχύος τουο οποίος, από το ύψος του Ολύμπιου μεγαλείου του, θα έδειχνε ενδιαφέρον γιατα προβλήματά τους και τις επιθυμίες τους (...) Έπρεπε να ενδιαφέρεται για ό,τι ενδιέφερε τους υπηκόους τουκαινατου αποδίδεται ταυτόχρονα ο ανάλογος σεβασμός. Δεν θεωρούσαν σωστό ένας αυτοκράτορας να σηκώνεται από τη θέση τουγιανα συγχαρεί προσωπικά έναν ρήτορα, όπως έκανε κάποια φορά μετον Λιβάνιο, ούτε να περιφρονεί τις αρματοδρομίες.[37]
Πολλοί σύγχρονοι ιστορικοί θεωρούν τον Ιουλιανό ως ένα από τους ικανότερους αυτοκράτορες σε όλη την ιστορία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παρόλο που ουσιαστικά την κυβέρνησε επί μόλις δύο χρόνια.[38]
Ο Ιουλιανός ήταν πολύ επηρεασμένος από την κλασική παιδεία, καιτον ενοχλούσε η ραγδαία εξάπλωση τουΧριστιανισμού,[39]τον οποίο θεωρούσε ασύμβατο μετηνελληνική φιλοσοφίακαιεν γένει τον ελληνικό πολιτισμό ("Ημίν ανήκουσιν η ευγλωττία καιαι τέχναι της Ελλάδος καιητων Θεών αυτής λατρεία, υμέτερος δε κλήρος εστί η αμάθεια καιη αγροικία και ουδέν πλέον. Αύτη εστίν η σοφία υμών"). Από θρησκευτικής άποψης, επιθυμούσε την επιστροφή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίαςστην Εθνική θρησκεία (την οποία οι Χριστιανοί θεωρούσαν ειδωλολατρία, γι αυτό και προσέδωσαν στον Ιουλιανό επίθετα όπως «Παραβάτης», «Ειδωλιανός», «Αδωναίος», «Καυσίταυρος», «Αποστάτης» και «Πισαίος»). Σύμφωνα μετον Βικτόρ Κουζέν (Cousin), ολόκληρος ο κόσμος της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας τερματίσθηκε ουσιαστικά μετον θάνατο του Ιουλιανού.[40]
Η πολιτική που ακολούθησε ο Ιουλιανός σήμερα χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια αναβίωσης της Εθνικής θρησκείας και εξουδετέρωσης της επιρροής που ασκούσε ο Χριστιανισμός στα κοινωνικά στρώματα της Αυτοκρατορίας. Ο Αμμιανός, ο οποίος παρουσιάζει με αρκετές λεπτομέρειες τις βλέψεις του Ιουλιανού, αναφέρει πως τα σχέδια του Ιουλιανού δεν περιορίσθηκαν σεμια απλή νομοθετική ανανέωση των προνομίων της Εθνικής θρησκείας, αλλά στόχευαν σεμια βαθύτερη εσωτερική μεταρρύθμισή της. Η προσπάθεια αυτή της αναδιοργάνωσης έγινε στα πρότυπα της χριστιανικής οργάνωσης και λειτουργίας της Εκκλησίας, παράλληλα διενεργώντας καιμια προσπάθεια εξοβελισμού της χριστιανικής πίστεως τόσο με έμμεσους, όσο και άμεσους τρόπους. Η επίσημη αποκατάσταση της Εθνικής θρησκείας συντελέστηκε το362και εκφράστηκε μεμια σειρά από μέτρα όπως
Απαγόρευση των Χριστιανών να διδάσκουν την κλασική παιδεία
Ανάκληση αρειανοφρόνων, αλλά και άλλων εξορισμένων κληρικών με σκοπό την αύξηση των εσωτερικών ερίδων στην Εκκλησία.
Στην ίδια λογική θα πρέπει να ερμηνευτεί καιη πολεμική πραγματεία του Ιουλιανού Κατά Γαλιλαίων, μέσω της οποίας διαφαινόταν, μετην επιλεκτικά στοχευμένη κριτική που ασκούσε, η γνώση του επί της χριστιανικής διδασκαλίας και ιδίως των εσωτερικών προβλημάτων της Εκκλησίας.
Η προσπάθεια που κατέβαλε σε αυτή τη γενικότερη ανανέωση που επιχείρησε, αποτελούνταν από μια ιδιότυπη ενοθεϊστική σύνθεση χριστιανικής οργάνωσης, μεΜιθραϊκό θεό, νεοπλατωνική θεολογία και παγανιστική λατρεία μεθεουργικές τελετές.
Ο ενθουσιασμός που έδειξε ο Ιουλιανός γιατην επιτυχία του εγχειρήματος σήμερα κρίνεται μάλλον ανεδαφικός[εκκρεμεί παραπομπή], καθότι η υπάρχουσα κατάσταση ήταν κατά τα φαινόμενα αδύνατον να αναστραφεί. Αυτό καταδείχθηκε με εμφατικό τρόπο στο επεισόδιο μετα λείψανα του μάρτυρα Βαβύλα. Η Αντιόχεια, εν τέλει, αντί να καταδειχθεί το εφαλτήριο της αναγέννησης της Εθνικής θρησκείας, αποτέλεσε την «ταφόπλακα» των σχεδίων του βασιλιά, ο οποίος πλέον αντιλαμβανόταν[εκκρεμεί παραπομπή] πως η πολιτική αυτή, με βάση τα δεδομένα της εποχής του, δεν προσέφερε τίποτα περισσότερο από κώλυμα στο δημόσιο βίο καιτην οργάνωση του κράτους, ανκαι μέχρι τέλους της ζωής τουδεν έπαψε νατην υπερασπίζεται με κάθε τρόπο[εκκρεμεί παραπομπή]. Χαρακτηριστικό δε, του γεγονότος της προσγείωσης αυτής ήταν η άρνηση του επιστήθιου φίλου τουκαι στενού συνεργάτη, επάρχου Σαλλουστίου, δις, να αναλάβει το θρόνο της αυτοκρατορίας, μετά τον θάνατό του.
Τον 4οαι. μ.Χ., οαρειανός Χριστιανός ιστορικός Φιλοστόργιος παρέθεσε την εξής θρυλούμενη απάντηση της Πυθίας τουΜαντείου των Δελφών, προς τον απεσταλμένο του Ιουλιανού, γιατρό τουκαι κοιαίστορα (quaestor)[41]Ορειβάσιο: «Είπατε τω βασιλεἰ, χαμαί πἐσε δαίδαλος αυλά·/ουκέτι Φοίβος έχει καλύβην, ου μάντιδα δάφνην/ου παγάν λαλέουσαν, απέσβετο και λάλον ύδωρ.» Αυτή η φράση έχει χαρακτηριστεί ως «ένα από τα λίγα κείμενα, που υπάρχουν στην παγκόσμια φιλολογία, που ηχούν τόσο σπαρακτικά καισαν πένθιμο σήμαντρο σημαίνουν το τέλος ενός κόσμου».[42] Ωστόσο, η γνησιότητά της έχει αμφισβητηθεί έντονα από σύγχρονους ιστορικούς. Μερικοί από αυτούς τη θεωρούν εφεύρημα χριστιανού συγγραφέα με σκοπό να δείξει τη ματαιότητα της πίστης του Ιουλιανού στα μαντεία. Άλλοι θεωρούν ότι πρόκειται για παρεφθαρμένη μορφή μιας έκκλησης για βοήθεια, διατυπωμένης με δόση υπερβολής, από ιερείς του Μαντείου ή τον ίδιο τον Ορειβάσιο, σε μορφή επιγράμματος.[43][44][45]
Χαρακτηριστικό σημείο του νομοθετικού του έργου είναι η απαγόρευση στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν τα έργα της κλασικής Παιδείας, καθώς γι' αυτόν αυτή η ίδια η έννοια «Παιδεία» ταυτίζεται μετην Ελληνορωμαϊκή Παράδοσησε όλες της τις εκφάνσεις καιη τελευταία αποτελεί ένα θεόθεν δώρο που ποτέ δεν έπαψε να εποπτεύεται στην ιστορική του εξέλιξη από τον «Ελλάδος κοινόν ηγεμόνα και νομοθέτη και βασιλέα» Θεό Απόλλωνα – Ήλιο.[46]. Έτσι, στις 13 Μαρτίουτου362μ.Χ., εξέδωσε, μεταξύ άλλων, διάταγμα μετο οποίο απαγόρευε στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν καινα ερμηνεύουν τα έργα των Ελλήνων κλασικών. Το μέτρο αυτό, η ερμηνεία τουκαιοι σκοπιμότητες πουτο υπαγόρευσαν αποτέλεσαν αντικείμενο διαμάχης ήδη από την εποχή του Ιουλιανού.
Σώζεται πάντως (στο μεγαλύτερο μέρος της) επιστολή του τελευταίου (επιστολή #42) μετην οποία προσπαθεί να δικαιολογήσει το μέτρο που πήρε. Στην επιστολή αυτή, ο Ιουλιανός εξηγεί ότι θεωρεί ασύμβατη τη διδασκαλία και ερμηνεία των κλασικών με τις χριστιανικές αντιλήψεις περί της Εθνικής Ελληνικής Θρησκείας:
«Παιδείαν ὀρθὴνεἶναι νομίζομεν οὐ τὴν ἐντοῖς ῥήμασιν καὶ τῇ γλώττῃ πολυτελῆ εὐρυθμίαν, ἀλλὰ διάθεσιν ὑγιῆ νοῦν ἐχούσης διανοίας, καὶ ἀληθεῖς δόξας ὑπέρ τε ἀγαθῶνκαὶ κακῶν, καλῶντεκαὶ αἰσχρῶν· ὅστις οὖν ἕτερα μὲνφρονεῖ, διδάσκει δὲ ἕτερα τοὺς πλησιάζοντας, αὐτὸς ἀπολελεῖφθαι δοκεῖ τοσούτῳ παιδείας, ὅσῳ καὶ τοῦ χρηστὸς ἀνὴρεἶναι.» (Σωστή παιδεία, νομίζω, δεν σημαίνει τονα χειρίζεσαι τις λέξεις με ευρυθμία, αλλά τονασε διακρίνει η υγιής νοητική διάθεση να σκέφτεσαι λογικά, να 'χεις σωστές απόψεις γιατο καλό καιτο κακό, το ωραίο καιτο αισχρό. Αυτός, λοιπόν, που άλλα πιστεύει και άλλα διδάσκει σ' όσους μαθητεύουν πλάι του, νομίζω έχει απομακρυνθεί τόσο από την παιδεία όσο και από την τιμιότητα.)
Ο Ιουλιανός θεωρεί πως η άρνηση των εθνικών θεών από τους Χριστιανούς αποτελεί ασέβεια προς τους κλασικούς που τους τίμησαν:
«Τὶ οὖν; Ὁμήρῳ μέντοι καὶ Ἡσιόδῳ καὶ Δημοσθένει καὶ Ἠροδότῳ καὶ Θουκυδίδῃ καὶ Ἰσοκράτει καὶ Λυσίᾳ θεοὶ πάσης ἡγοῦνται παιδείας· οὐχοἱ μὲν Ἑρμοῦ σφᾶς ἱερούς, οἱ δὲ Μουσῶν ἐνόμιζον; Ἄτοπον μὲνοἶμαιτοὺς ἐξηγουμένους τὰ τούτων ἀτιμάζειν τοὺς ὑπ' αὐτῶν τιμηθέντας θεούς· οὐ μὴν ἐπειδὴ τοῦτο ἄτοπον οἶμαι, φημὶ δεῖναὐτοὺς μεταθεμένους τοῖς νέοις συνεῖναι· δίδωμι δὲ αἵρεσιν μὴ διδάσκειν ἃ μὴ νομίζουσι σπουδαῖα, βουλομένους δέ, διδάσκειν ἔργῳ πρῶτον, καὶ πείθειν τοὺς μαθητὰς ὡς οὔτε Ὅμηρος οὔτε Ἡσίοδος οὔτε τούτων οὓς ἐξήγηνται [***] καὶ κατεγνωκότες ἀσέβειαν ἄνοιάν τεκαὶ πλάνην εἰς τοὺς θεούς.» (Τι λέτε, λοιπόν; Γιατον Όμηρο, τον Ησίοδο, το Δημοσθένη, τον Ηρόδοτο, το Θουκυδίδη, τον Ισοκράτη καιτο Λυσία, δεν ήσαν κεφαλές της παιδείας οι θεοί; Μήπως δεν θεωρούσαν προστάτες τους, άλλοι τον Ερμή και άλλοι τις Μούσες; Είναι λοιπόν παράλογο, έτσι νομίζω, κάποιοι που δουλειά τους είναι να ερμηνεύουν τα έργα όλων αυτών, συγχρόνως να καταφρονούν τους θεούς που εκείνοι τίμησαν. Καιπαρ' όλο πουτο θεωρώ παράδοξο αυτό, δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει να αλλάξουν ιδέες οι δάσκαλοι της νεολαίας. Τους αφήνω να επιλέξουν ανάμεσα στοναμη διδάσκουν αυτά πουδεν θεωρούν αξιόλογα και σημαντικά ή, αν επιθυμούν να συνεχίσουν τη διδασκαλία, πρώτα απ' όλα να κηρύξουν στους μαθητές ότι ούτε ο Όμηρος ούτε ο Ησίοδος ούτε κανείς από όσους ερμηνεύουν [λείπουν λέξεις] αφού μέχρι καιγια ασέβεια τους έχουν κατηγορήσει καιγια ανοησία και θεολογικές πλάνες.)
Με δεδομένες τις απόψεις του Ιουλιανού, πολλοί Χριστιανοί θεώρησαν ότι το μέτρο τους απαγόρευε καινα σπουδάζουν τα κλασικά γράμματα, ότι αποτελούσε δηλαδή αποκλεισμό των νεαρών χριστιανών σπουδαστών από την Παιδεία[εκκρεμεί παραπομπή]. Ωστόσο, στο τέλος της επιστολής ο Ιουλιανός διευκρινίζει:
«Τους μὲν καθηγεμόσι καὶ διδασκάλοις οὐτωσὶ κοινὸς κεῖται νόμος· ὁ βουλόμενος δὲ τῶν νέων φοιτᾶνοὐκ ἀποκέκλεισται. Οὐδὲ γὰρεἰκὸς οὐδὲ εὔλογον ἀγνοοῦντας ἔτιτοὺς παῖδας ἐφ' ὅ,τι τρέπωνται, τῆς βελτίστης ἀποκλείειν ὁδοῦ, φόβῳ τοῦ καὶ ἄκοντας ἄξειν ἐπὶ τὰ πάτρια·[...]» (Ιδού λοιπόν ο νέος νόμος που ισχύει για τους καθηγητές και διδασκάλους. Κανένας νέος που θέλει να φοιτήσει δεν αποκλείεται. Δενθα ήταν ούτε λογικό ούτε δίκαιο, να κλείσω το δρόμο σε παιδιά που ακόμα δεν ξέρουν τι κατεύθυνση να ακολουθήσουν - από φόβο μήπως τα σπρώξω προς τα πατροπαράδοτα χωρίς νατο θέλουν.)
Παρά την όποια ερμηνεία του διατάγματος, γεγονός είναι πως το μέτρο αυτό, μαζί μεμια σειρά άλλων μέτρων που εξέδωσε ο Ιουλιανός προς το τέλος της βασιλείας του, σηματοδοτούν μια υποχώρηση της ανεκτικότητας καιμια σκλήρυνση της στάσης του προς τους χριστιανούς υπηκόους του. Μολονότι ο Ιουλιανός πιθανότατα θεωρούσε ειλικρινά ως υποκριτική στάση την ερμηνεία των Ελλήνων κλασικών από τους Χριστιανούς, εντούτοις στο μέτρο αυτό διαφαίνεται η πρόθεσή τουνα ελαττώσει την επιρροή των χριστιανών δασκάλων στους νέους καινα αφαιρέσει από τους πρώτους το κύρος καιτην αίγλη που τους προσέδιδε το επάγγελμα του ρητοροδιδασκάλου καικατ' επέκταση τα μέσα βιοπορισμού τους.
Δεν ήταν μόνο οι Χριστιανοί που αποδοκίμαζαν τη στάση αυτή του Ιουλιανού. Ο εθνικός ιστορικός συγγραφέας Αμμιανός Μαρκελλίνος, μολονότι γενικά ευνοϊκός απέναντί του, τον κατακρίνει γιατο μέτρο αυτό στηνΙστορίατου, σχολιάζοντας ότι "ήταν σκληρός ο νόμος που απαγόρευε στους χριστιανούς ρητοροδιδασκάλους και γραμματικούς να διδάσκουν, εκτός αν συναινούσαν στη λατρεία των θεών."
Παραμυθητικός εις εαυτόν, επί τη εξόδω του αγαθωτάτου Σαλλουστίου
Περί των τριών σχημάτων
Τα Μηχανικά
Λόγος εις τους απαιδεύτους κύνας
Προς Ηράκλειον κυνικόν (Περί του πως κυνιστέον καιει πρέπει τω κυνί μύθους πλάττειν)
Συμπόσιον ή Κρόνια
Αντιοχικός ή Μισοπώγων (αυτοσάτιρα)
Εις τον βασιλέα Ήλιον
Εις την μητέρα των Θεών
Κατά Γαλιλαίων, σε τρία βιβλία που γράφτηκαν κατά την διάρκεια της περσικής εκστρατείας. Καταστράφηκε με διαταγή τουΘεοδοσίου Β΄ (Όσα γνωρίζουμε προέρχονται από τις απαντήσεις του Κυρίλλου επισκόπου Αλεξανδρείας).
Επιστολαί
δύο επιγράμματα του Ιουλιανού σώζονται στηνΠαλατινή Ανθολογία (ΙΧ 365 & 368).
Κριτική του Ιουλιανού από τη νεότερη ιστοριογραφία
Γιαμια τόσο σημαντική μορφή όπως ο Ιουλιανός, αναπόφευκτα υπάρχει ποικιλία απόψεων στους ιστορικούς της Βυζαντινής εποχής αλλά καιστη νεότερη ιστοριογραφία.
ΟΚωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος δίνει μεγάλη σημασία στα δύσκολα παιδικά χρόνια του Ιουλιανού. Με σπουδή και διάθεση κατανόησης, αποδίδει την εχθρική στάση του Ιουλιανού απέναντι στη νέα θρησκεία όχι μόνο σε ψυχολογικούς και προσωπικούς λόγους αλλά καιστην επίδραση που άσκησε σ’ αυτόν το λαμπρό κάλλος των -έστω παρηκμασμένων- Αθηνών, η δεινότητα των εθνικών ρητόρων της εποχής τουκαι μεγάλη επίδραση από τις νεοπλατωνικές ιδέες των ανθρώπων οι οποίοι τον είχαν περιστοιχίσει. Αναφερόμενος ο ιστορικός στον χαρακτήρα και τις ικανότητες του Ιουλιανού, γράφει εγκωμιαστικά λόγια ανκαι χαρακτηρίζει ως αδικαιολόγητες κάποιες ενέργειές του κατά των Χριστιανών. Βλέπει επίσης ως άδικο να αποδίδεται στον Ιουλιανό μόνο η κατάργηση των προνομίων του χριστιανικού κλήρου, αφού καιοι μετέπειτα χριστιανοί αυτοκράτορες τα επανέφεραν εξ ολοκλήρου. Αναφέρει επίσης την καθοριστική στιγμή πουο Ιουλιανός απέβαλε επίσημα την πίστη τουκαι, εξ αιτίας αυτής του της πράξης, Ιστορία και Εκκλησία δεν έπαψαν νατον χαρακτηρίζουν αποστάτη και παραβάτη, παρά το ότι η πολιτική τουθα μπορούσε να παρομοιαστεί σχεδόν μετην πολιτική ανεξιθρησκίας τουΜ. Κωνσταντίνου. Πλέκει το εγκώμιο του ανθρώπου πουθα μπορούσε να αναδειχθεί "ενάμιλλος ενός Ξενοφώντος ή Αγησιλάου" καιο οποίος, επειδή γεννήθηκε σε λάθος εποχή, έπραξε έτσι που σαφώς η ιστορία δενθατον χαρακτηρίσει μέγα -αφού δεν ωφέλησε το έθνος του ή την ανθρωπότητα- ο οποίος όμως "μοχθηρός άνθρωπος, όπως παρεστάθη υπό των Χριστιανών, βεβαίως δεν ήτο".[47]
Η καθηγήτρια Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, στη Βυζαντινή της Ιστορία, αναφέρεται πολλές φορές στον Αυτοκράτορα Ιουλιανό. Η Χριστοφιλοπούλου δεν παραλείπει να αναφερθεί καιστα γεγονότα των παιδικών χρόνων του αυτοκράτορα, στην αγάπη τουγιατα βιβλία, στη ευγνωμοσύνη του προς την Ευσεβία, στις σχέσεις τουμετον Κωνστάντιο καθώς καιστα γεγονότα που οδήγησαν τον Ιουλιανό στον θρόνο. Μεγάλη σημασία αποδίδει η ιστορικός στην ψυχολογική επίδραση των τόσων δολοφονιών σε ένα μικρό παιδί, καθώς καιστην επίδραση των παιδαγωγών του. Η αντιφατική εσωτερική του πολιτική, και κυρίως αυτή γύρω από τα θρησκευτικά θέματα, κατανοείται πρώτα και κύρια ως προϊόν σκοπιμοτήτων και αυτού πουη ιστορικός ονομάζει "ιδιόμορφον θεολογίαν". Το στρατιωτικό και πολιτικό έργο του, παρά τα όποια λαμπρά κατορθώματα, εκτιμάται ως έργο πουτου λείπει πολιτικό ένστικτο και διπλωματική προπαρασκευή καιγιατο οποίο "δεν σχεδιάζει πεπειραμένος και νουνεχής στρατηγός". Ομολογεί ωστόσο, ότι ο Ιουλιανός δεν υστερεί σε ανδρεία και τόλμη και ότι συμμερίζεται τις κακουχίες των στρατιωτών.[48]
Ο ιστορικός Ιωάννης Καραγιαννόπουλος, στον πρώτο τόμο της Ιστορίας του Βυζαντινού κράτους, παρουσιάζει τον Ιουλιανό στο στρατιωτικό τομέα ως ταχύ, θαρραλέο και συνετό με μεγάλες επιτυχίες, ειδικά στα σύνορα του Ρήνου, οι οποίες τον κατέστησαν αγαπητό στα στρατεύματά του. Στον πολιτικό τομέα και ειδικά στη διαμάχη τουμετον Κωνστάντιο ο Ιουλιανός παρουσιάζεται κατεχόμενος από ανησυχία και φόβο, έναν σχεδόν προληπτικό φόβο, προϊόντα όμως των συνθηκών. Ως άνθρωπος παρουσιάζεται ψυχικά υπερευαίσθητος και ασταθής, ευγενικός και προσηνής, αγαπητός στο περιβάλλον τουκαιτον απλό κόσμο, φιλομαθής καιμε λαμπρή παιδεία. Η θρησκευτική του πολιτική χαρακτηρίζεται "ανεδαφική" καιο ίδιος "ρομαντικός" αυτοκράτωρ. Αναλύονται διεξοδικά καιμε έντονη διάθεση κατανόησης τα υποκειμενικά και αντικειμενικά αίτια της πολιτικής του υπέρ του παγανισμού καιτο περιεχόμενο της θρησκευτικής του πίστης. Ο Καραγιαννόπουλος αποδίδει τις περισσότερες από τις πράξεις βίας εναντίον των Χριστιανών στους φανατισμένους Εθνικούς αρχικά και αργότερα στο προσωπικό ολίσθημα του Ιουλιανού εξ αιτίας της αποτυχίας των προσπαθειών τουνα οργανώσει επί τη βάσει του Χριστιανισμού την αρχαία θρησκεία. Οι προσπάθειές τουστην οικονομική πολιτική καιτη βελτίωση της διοίκησης του κράτους, χαρακτηρίζονται "ειλικρινείς και σοβαρές".[49]
Στο συλλογικό έργο της Εκδοτικής Αθηνών, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τα αφορώντα στον Ιουλιανό γράφει η Πολύμνια Αθανασιάδου, Διδάκτωρ ιστορικός. Η ιστορικός τον χαρακτηρίζει ως "ασυνήθιστα προικισμένο" παιδί και κάνει εκτενή αναφορά στις επιδράσεις -θετικές και αρνητικές- που άσκησαν πάνω τουοι δάσκαλοί του καθώς καιστο φόβο που επιβάρυνε τον ψυχισμό τουκαι καθόρισε τη συμπεριφορά του. Πλάι στη θετική μορφή του Μαρδόνιου αναφέρεται αυτή του Γεωργίου Καππαδοκίας, στον οποίον οφείλει την εκπληκτική γνώση των Γραφών, καιτου οποίου η ποταπή φύση είχε αποφασιστική επίδραση στη θρησκευτική εκλογή του Ιουλιανού. Η δεκαεξάμηνη βασιλεία του Ιουλιανού, του οποίου το όνομα συνοδεύεται από το, εντός εισαγωγικών, επίθετο «Ο Μέγας», παρουσιάζεται θετική ως προς την πολιτική υπέρ της ανάπτυξης των πόλεων, ως προς το μεταρρυθμιστικό του έργο και τις αλλαγές που αφορούσαν στο στράτευμα καιτη δικαιοσύνη. Ο αυτοκράτωρ Ιουλιανός χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο προικισμένες, ευγενείς και αξιολάτρευτες μορφές της παγκόσμιας ιστορίας.[50]
ΟΑλεξάντρ Βασίλιεφ (Alexander Vasiliev) αναφέρει τον Ιουλιανό μετον γνωστό χαρακτηρισμό "Παραβάτης" καιτον παρουσιάζει ως μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσωπικότητα. Καιο Βασίλιεφ επικεντρώνει στα γεγονότα της παιδικής ηλικίας του Ιουλιανού και μάλιστα στις ψυχολογικές τους επιπτώσεις, στο φόβο του θανάτου πουτον κατέτρεχε ως νέο καιστην ανάγκη πουτον έκανε να κρατά κρυφή την πίστη τουστην αρχαία θρησκεία. Ο ιστορικός δεν συνηθίζει τους προσωπικούς χαρακτηρισμούς και απόψεις γιατην πολιτική του Ιουλιανού αλλά, μέσω των διαφορετικών απόψεων των πρωταγωνιστών της τότε εποχής, προσπαθεί να μας βοηθήσει να συνάγουμε συμπεράσματα γιατην αλήθεια. Ωστόσο δεν αποφεύγει-στο ξεχωριστό τμήμα του έργου τουπου αναφέρεται στη Φιλολογία, την Επιστήμη, την Αγωγή καιτην Τέχνη- να ονομάσει τον Ιουλιανό "εξαιρετικά λαμπρή φυσιογνωμία του κόσμου των γραμμάτων του τετάρτου αιώνα".[51]
Στο έργο του μεγάλου Ρώσου ιστορικού Γκεόργκι Οστρογκόρσκιοι αναφορές στον Ιουλιανό δεν είναι μεγάλες, ούτε φαίνεται να διακατέχεται από το θαυμασμό που δείχνουν σε αυτόν τον αυτοκράτορα οι Έλληνες συνάδελφοί του. Τον ξεχωρίζει αρχικά γιατα έργα τουστο χώρο της ρητορικής και περιορίζει το ενδιαφέρον του όχι σε όλα τα γεγονότα αλλά στη θρησκευτική του πολιτική καιτην προσπάθεια αναβίωσης του παγανισμού καθώς και στις αντιδράσεις των συγχρόνων του Χριστιανών.[52]
↑Γιατο 331 βλ. Tougher, Shaun (2007). Julian the Apostate, Edinburgh University Pres, σελ.12, όπου παραπέμπει στον Bouffartigue: L'Empereur Julien et la culture de son tempsσ. 30. Γιατον Μάιο ή Ιούνιο του 332 βλ. A.H. Jones, J.R. Martindale, and J. Morris Prosopography of the Later Roman Empire, Vol. I', Cambridge University Press, 1971, σ.447 (λήμμα Iulianus 29)
↑Polymnia Anastassiadi-Fowden, Julian and Hellenism (Οξφόρδη 1981)
↑G.W.Bowersock, Julian the Apostate, Harvard University Press, 1997, σελ. 46-50, ISBN 0-674-48882-2
↑Hunt, David. Julian, στοThe Cambridge Ancient History: The Late Empire, A.D. 337-425 (επιμ. A.Cameron & P.Garnsey), Cambridge University Press, 1998, σσ. 57-58. ISBN 0-521-30200-5.
↑D.S.Potter 2004, σελ.515-516. Ελεύθερη μετάφραση του: "They expected a man who was both removed from them by the awesome spectacle of imperial power, and would validate their interests and desires by sharing them from his Olympian height (...) He was supposed to be interested in what interested his people, and he was supposed to be dignified. He was not supposed to leap up and show his appreciation for a panegyric that it was delivered, as Julian had done on January 3, when Libanius was speaking, and ignore the chariot races."
↑Τα ευνοϊκά μέτρα που έλαβε οΚωνσταντίνος Α' υπέρ του Χριστιανισμού είχαν ως αποτέλεσμα τη ραγδαία αύξηση των Χριστιανών της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, καθώς σεμια περίοδο είκοσι ετών μετά την έναρξη του4ου αιώνα, οπότε και επικρατούσαν αριθμητικά οιπαγανιστές, οι Χριστιανοί αυξήθηκαν ως το σημείο να αποτελούν πιθανώς το μισό του συνολικού πληθυσμού. (James Allan Evans, The Emperor Justinian and the Byzantine Empire, Greenwood Press, 2005, σελ. xxvii).
Αμμιανός Μαρκελλίνος. Res Gestae, Libri XV-XXV (βιβλία 15-25), στηLoeb Classical Library, Harvard University Press, 1939-2001, τόμοι 1-2 (πρωτότυπο και αγγλική μετάφραση).
Αθανασιάδη, Πολύμνια. Ιουλιανός, Μία Βιογραφία, Αθήναι, 2001
Ιουλιανού έργα (Μισοπώγων - Κατά Χριστιανών - Επιστολές), εκδόσεις Θύραθεν ΕΠΙΛΟΓΗ
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ', Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1978
Καραγιαννόπουλος, Ι. Το Βυζαντινό Κράτος, Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1996
Παπαρρηγόπουλος, Κωνσταντίνος Δ. Ιστορία του ελληνικού έθνους: Από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερα / Κ. Παπαρρηγόπουλου, Π. Καρολίδη, Γ. Αναστασιάδη, Ν. Μουτσόπουλου., 2η έκδ., Αθήνα, Αλέξανδρος, 2001 (15 τόμοι). ISBN 960-8092-13-2
Hunt, David. The Successors of ConstantineστοCambridge Ancient History, τ. XIII (επιμ. Averil Cameron, Peter Garnsey), Cambridge University Press, 1998. ISBN 978-0-521-30200-5
Kazhdan, Alexander (επιμ.). The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, 1991, λήμμα Julian
Ostrogorsky, Georg. Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, 3 τόμοι. Μτφρ. Ιωάννης Παναγόπουλος, Ιστορικές Εκδόσεις Στέφανος Δ. Βασιλόπουλος, Αθήνα, 2002
Potter, David S. The Roman Empire at Bay AD180-395, Routledge, New York, 2004. ISBN 0-415-10058-5
Rohrbacher, David. The Historians of Late Antiquity, Routledge, 2002. ISBN 0-415-20458-5
Treadgold, Warren. A history of the Byzantine State and Society, Stanford University Press, 1997. ISBN 0-8047-2630-2
Ιουλιανός ο θάνατος του αρχαίου κόσμου (μυθιστόρημα), Κλοντ Φουκέ, Εκδόσεις Α.Α. ΛΙΒΑΝΗ
Ο Γιος του ήλιου-Ιουλιανός ο Παραβάτης (μυθιστόρημα), Τάσος Αθανασιάδης, Εκδόσεις Εστία
Ιουλιανός ο Παραβάτης (θεατρικό), του Κλέωνα Ραγκαβή, 1877. Το βιβλίο αυτό προκάλεσε, με τις θεωρούμενες αντιχριστιανικές του θέσεις, πολλές αντιδράσεις στην Εκκλησία καιστη Βουλή.
-CNG.jpg)
Σχετικά πολυμέσα
