Σύμφωνα μετη μυθολογία η πρώτη λύρα κατασκευάστηκε από τον θεό Ερμήκαι ήταν δώρο προς τον θεό Απόλλωνα ώστε εκείνος νατον συγχωρήσει γιατην κλοπή των βοδιών του. Αποτελούνταν από καβούκι χελώναςκαι χορδές από τα εντόσθια ζώων. Κατά την Ελληνική και Ρωμαϊκή αρχαιότητα συνοδευόταν με απαγγελία στίχων. Η λύρα της κλασικής αρχαιότητας είναι παρόμοια σε εμφάνιση με μικρή άρπα, αλλά με ορισμένες διαφορές. Αποτελούνταν από τοαντηχείο, τους δύο βραχίονες καιτον ζυγό. Παιζόταν μετα χέρια σανκιθάρα ή σαντούρι, και όχι σανάρπα. Τα δάκτυλα του ελεύθερου χεριού φιμώνουν τις ανεπιθύμητες χορδές στην απήχηση. Ο ήχος της λύρας έμοιαζε με αυτόν της κιθάρας, ανκαι ήταν πιο ξερός. Αργότερα εμφανίστηκαν και εννιάχορδες λύρες.
Ερευνητές από τοΤΕΙ Κρήτης, τμήμα Μηχανικών Μουσικής Τεχνολογίας και Ακουστικής, κατέγραψαν για πρώτη φορά τις ακουστικές δυνατότητες της αρχαίας λύρας χέλυςπου συνόδευε τους αρχαίους Έλληνες αοιδούς.[1]
Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο όρος "λύρα" (Λατινικά: lȳrā) χρησιμοποιούταν γιανα περιγράψει ένα αχλαδόμορφο μουσικό όργανο που παιζόταν μεδοξάρι, αντίστοιχο τουραμπάμπ (rabab) που παιζόταν στον Αραβικό κόσμο της εποχής. Ο Πέρσης γεωγράφος Ibn Khurradadhbih του 9ου αιώνα, αναφερόμενος στη λεξικογραφική καταγωγή των μουσικών οργάνων της εποχής κατέγραψε τη λύρα με δοξάρι (lūrā), μαζί μετοεκκλησιαστικό όργανο (urghun), το shilyani (πιθανότατα ένα είδος άρπας), το salandj σαντα χαρακτηριστικά όργανα των Βυζαντινών [2]. Όμοια τρίχορδα όργανα με δοξάρι, απόγονοι της βυζαντινής lūrā εξακολουθούν να παίζονται μέχρι σήμερα σεμετα-Βυζαντινές περιοχές, όπως για παράδειγμα, ηΓκαντούλκα της Βουλγαρίας, ηΚρητική λύρα της Κρήτης καιτων Δωδεκανήσων, ηλύρα της Καλαβρίας Ιταλίας, ηΛύρα ΚαππαδοκίαςστηνΚαππαδοκία, ηΠοντιακή λύρακαιηΠολίτικη λύρα της Κωνσταντινούπολης.
Κρητική λύρα κατασκευασμένη από τον Νικόλαο Νωδαράκη, στον Άγιο Βασίλειο Βιάννου, από ξύλο μαύρης μουριάςΠαϊτούσκα από λύρα, ηχογραφημένο στη ΔράμαΑπό Πετρούσσα ΔράμαςΑπό Μοναστηράκι Δράμας
Μετεξέλιξη της Βυζαντινής λύραςμε δοξάρι (lura) είναι οι σύγχρονες αχλαδόσχημες και φιαλόσχημες λύρες που χρησιμοποιούνται σε διάφορες περιοχές των Βαλκανίων και της Μικράς Ασίας και παίζονται με δοξάρι. Ακουστικά, έχουν κάποια ομοιότητα μετοβιολί. Διαφορετικός όμως είναι ο τρόπος που κρατείται η λύρα, καθώς δεν ακουμπάει το σκάφος της στον λαιμό/κάτω γνάθο του οργανοπαίκτη όπως το βιολί αλλά ακουμπάει συνήθως στο γόνατο του όταν είναι καθιστός, ή στηρίζεται στην κοιλιακή χώρα όταν είναι όρθιος. Επίσης καιτο δοξάρι κρατείται με ανάστροφη λαβή. Στην Ελλάδα, χρησιμοποιείται κυρίως στην Κρήτη (κρητική λύρα, αχλαδόσχημη), τα Δωδεκάνησα, (ιδιαίτερα στην Κάσο καιτην Κάρπαθο, ενώ στη Ρόδο παιζόταν μέχρι τη δεκαετία του '60, γιανα επανεμφανιστεί πρόσφατα χάρη στην παρουσία του Ροδίτη Γιάννη Κλαδάκη), αλλά καιστη βόρεια Ελλάδα. Οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης είχαν τηνπολίτικη λύρα (αχλαδόσχημη) καιοιΚαραμανλήδες (Έλληνες της Καππαδοκίας) τηλύρα Καππαδοκίας (κεμανές). Η θρακική λύρα ανήκει στην οικογένεια της αχλαδόσχημης λύρας και μαζί μετη μακεδονική αποτελούν τις παλαιότερες των βροντόφωνων λυρών που συναντούνται σήμερα στη χώρα μας. Η θρακική λύρα μαζί μετη θρακική γκάιντα αποτελούν την παλαιά θρακική ζυγιά.
Οι νεότερες λύρες έχουν τρεις χορδές και λόγω του έντονου ακουστικά χαρακτήρα τους, αποτελούν το κύριο όργανο (solo) με συνηθισμένη τη συνοδεία άλλων οργάνων, όπως τολαούτο, τονταούλι, τηντσαμπούνα, τομαντολίνοκτλ.
Σήμερα οι λύρες μπορούν να πιστοποιηθούν, ως προς την ακουστική τους ποιότητα, μετη βοήθεια μιας νέας επιστημονικής μεθόδου πιστοποίησης εγχόρδων μουσικών οργάνων που έχει αναπτυχθεί στοΤΕΙ Κρήτης, Τμήμα Μηχανικών Μουσικής Τεχνολογίας και Ακουστικής.
Θεόδωρος I. Ρηγινιώτης,Η ιστορική παρουσία της λύρας στην Κρήτη από τον 10ο ή τον 12ο αιώνα μέχρι σήμερα, Κρητολογικά Γράμματα, τόμ. 19 (2004), σελ.203-230
E. Bakarezos, V. Vathis, S. Brezas, Y. Orphanos and N.A. Papadogiannis, Acoustics of the Chelys - An ancient Greek tortoise-shell lyre, Applied Acoustics 73, 478 (2012)
I. Theodosopoulou, L. Chartofylakas, M. Bakarezos, I. Orphanos and N.A. Papadogiannis, The Cretan lyre: an ethnomusicological and music acoustics approach, 5e Congrès de Musicologie Interdisciplinaire CIM09 : la Musique et ses Instruments, Proceedings pp.172-174, Paris (2009)
Λ. Χαρτοφύλακας, Ε. Μπακαρέζος, Ι. Ορφανός καιΝ.Α. Παπαδογιάννης Σύνδεση των ακουστικών χαρακτηριστικών της δομής της Κρητικής λύρας μετην ποιότητα του εκπεμπόμενου ήχου, ΑΚΟΥΣΤΙΚΗ 2008, ΣΣ. 182-191, ΕΚΔ.: Ν. ΜΠΑΡΚΑΣ (2008)
M. Bakarezos, S. Gymnopoulos, S. Brezas, Υ. Orfanos, E. Maravelakis, C.I. Papadopoulos, M. Tatarakis, A. Antoniadis and N.A. Papadogiannis Vibration analysis of the top plates of traditional Greek string musical instruments, 13th International Congress on Sound and Vibration 2006, ICSV 2006, Volume 6, Pages 4939-4946, Vienna {2006)
Κρητική λύρα (Αρχείο ντοκιμαντέρ της