Το ντελίριο ή οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο ή οξεία συγχυτική κατάσταση ή οξύ εγκεφαλικό σύνδρομο είναι μια γενικευμένη φυσιολογική διαταραχή της λειτουργίας του φλοιού του εγκεφάλου, η οποία εντάσσεται στις οργανικές ψυχικές διαταραχές (γνωστικές διαταραχές). Χαρακτηρίζεται από διαταραχή της συνείδησης, της προσοχής, των γνωστικών λειτουργιών και της αντίληψης. Κατά κανόνα συνυπάρχουν από συναισθηματική αστάθεια, ψευδαισθήσεις ή παραισθήσεις και απρόσφορη, παρορμητική, παράλογη ή βίαιη συμπεριφορά. Σε γενικές γραμμές θεωρείται οξεία και αναστρέψιμη διαταραχή, μπορεί όμως να γίνει και μη αναστρέψιμη.
Το ντελίριο παρατηρείται συχνά στους νοσηλευόμενους ασθενείς-περίπου 10-20% στο συνολικό πληθυσμό των ενηλίκων ασθενών γενικών νοσοκομείων και στο 30-40% των υπερηλίκων που νοσηλεύονται. Οι πολύ μικρής ηλικίας και οι ηλικιωμένοι ασθενείς είναι περισσότερο επιρρεπείς στο ντελίριο. Οι ασθενείς με ιστορικό ντελίριου ή εγκεφαλικής βλάβης είναι περισσότερο πιθανόν να πάθουν επεισόδιο ντελίριου απ' ό,τι ο γενικός πληθυσμός.[1]
Οτιδήποτε είναι σε θέση να προκαλέσει γενικευμένη δυσλειτουργία του φλοιού του εγκεφάλου, είναι σε θέση να προκαλέσει οξύ οργανικό ψυχοσύνδρομο. Στα αίτια του ψυχοσυνδρόμου περιλαμβάνονται τα παρακάτω:
- Φάρμακα (αντιχολινεργικά,νευροληπτικά,συνδυασμός αντιισταμινικών και αναλγητικών κλπ)
- Μεταβολικές διαταραχές (υποξία,αναιμία,υπογλυκαιμία,ουραιμία,ηπατική εγκεφαλοπάθεια)
- Λοιμώδεις καταστάσεις (μηνιγγίτιδα)
- Επιληπτικές κρίσεις
- Ενδοκρινικές διαταραχές (θυρεοτοξίκωση)
- Διαταραχές ΚΝΣ (ΑΕΕ,όγκοι,κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις,αγγειίτιδες)
- Δηλητηριάσεις
- Τοξίνες
- Οξεία ανεπάρκεια βιταμινών
- κλπ.
Λειτουργικά το ντελίριο μπορεί να θεωρηθεί ως ένα σύνδρομο έλλειψης ακετυλχολίνης, που συνδυάζεται με υπερέκκριση ντοπαμίνης. Αυτό το μοντέλο ερμηνεύει τη διαταραχή της λειτουργίας της συνείδησης (λειτουργικό έλλειμμα ακετυλχολίνης) και στην εισβολή των ενεργών ψυχωτικών συμπτωμάτων όπως οι ψευδαισθήσεις και οι παραισθήσεις (λειτουργική υπερέκκριση ντοπαμίνης). Το ντελίριο που ακολουθεί την έκθεση σε αντιχολινεργικούς παράγοντες και η θεραπεία του ντελίριου με αντιψυχωτικά συνηγορούν υπέρ αυτού του μοντέλου έλλειψης ακετυλχολίνης-υπερέκκριση ντοπαμίνης. Ωστόσο, αυτή η θεωρία δεν καταφέρνει να εξηγήσει πλήρως διάφορες εκδηλώσεις του ντελίριου, όπως επίσης και το ρόλο των φαρμακευτικών παραγόντων που δεν δρουν μέσω των μηχανισμών ντοπαμίνης ή ακετυλχολίνης (π.χ βενζοδιαζεπίνες), οι οποίοι ωστόσο αποτελούν χρήσιμες θεραπείες του ντελίριου. Η κύρια οδός που φαίνεται να εμπλέκεται στην εμφάνιση του ντελίριου από ανατομικής πλευράς είναι η ραχιαία καλυπτρική οδός, που προβάλλει από το μεσεγκεφαλικό δικτυωτό σχηματισμό στο τετράδυμο και στο θάλαμο του εγκεφάλου.
Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για Ψυχικές Διαταραχές (DSM-IV-TR) του Αμερικανικού Συνδέσμου Ψυχιάτρων, τα κλινικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται για τη διάγνωση του ντελίριου περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Διαταραχή στη συνείδηση, με μειωμένη ικανότητα του ασθενούς να εστιάσει, να διατηρήσει ή να στρέψει κάπου την προσοχή του.
- Διαταραχή του προσανατολισμού.
- Διαταραχή μνήμης και προσοχής: διαταραχές στη λειτουργία της πρόσφατης και μακράς διάρκειας μνήμης, της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων κλπ
- Διαταραχή αντίληψης: ψευδαισθήσεις, κυρίως οπτικές και ακουστικές. Οι οπτικές ψευδαισθήσεις μπορεί να παίρνουν το χαρακτήρα μικροσκοπικών τρομακτικών όντων (σύνηθες στο τρομώδες παραλήρημα).
- Διαταραχή σκέψης και λόγου: ο λόγος είναι αποδιοργανωμένος ή ασυνάρτητος. Το άτομο δεν έχει πλέον ικανότητα για ειρμό, καθαρότητα σκέψης, ικανότητα συγκέντρωσης και στοχο-κατευθυνόμενης σκέψης.
- Διαταραχή του συναισθήματος.
Επίσης, σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο για Ψυχικές Διαταραχές (DSM-IV-TR), η διάγνωση του ντελίριου βασίζεται σε κριτήρια που λαμβάνουν υπόψη και τον αιτιολογικό παράγοντα. Με βάση την αιτιολογία του συνδρόμου προκύπτουν οι εξής κατηγορίες:
- Ντελίριο που οφείλεται σε γενική σωματική κατάσταση.
- Ντελίριο που οφείλεται σε ουσίες.
- Ντελίριο που οφείλεται σε πολλαπλά αίτια.
- Ντελίριο μη προσδιοριζόμενο αλλιώς.
Το ντελίριο αποτελεί επείγον ιατρικό συμβάν, και η αιτία του θα πρέπει να βρεθεί το συντομότερο δυνατόν. Αν η πιθανή αιτία δεν είναι εμφανής, θα πρέπει να γίνει άμεσα πλήρης παρακλινικός έλεγχος. Ο έλεγχος θα πρέπει να περιλαμβάνει:
Σταθερός έλεγχος
- Γενική αίματος, βιοχημικές εξετάσεις αίματος, περιλαμβανομένων ηλεκτρολυτών και γλυκόζης, έλεγχος νεφρικής και ηπατικής λειτουργίας
- Γενική ούρων
- Θυρεοειδική λειτουργία
- Ορολογικοί έλεγχοι για σύφιλη
- Έλεγχος για HIV-λοίμωξη
- Ηλεκτροκαρδιογράφημα
- Ακτινογραφία θώρακος
- Εξέταση αίματος και ούρων για εξαρτησιογόνες ουσίες.
Επιπρόσθετες δοκιμασίες, όπου ενδείκνυνται
- Καλλιέργειες ούρων, αίματος, εγκεφαλονωτιαίου υγρού(ΕΝΥ)
- Προσδιορισμός Β12 και φυλλικού οξέος
- Αξονική τομογραφία (CT) εγκεφάλου ή τομογραφία μαγνητικού συντονισμού(MRI)
- Οσφυονωτιαία παρακέντηση και εξέταση ΕΝΥ.
Η διαφορική διάγνωση θα γίνει από την:
Η εξέλιξη της νόσου είναι συνήθως ταχεία. Τα συμπτώματα συνήθως υποχωρούν τρεις με επτά ημέρες μετά την έναρξη της αντιμετώπισης του αιτιολογικού παράγοντα. Η πλήρης ύφεση της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων μπορεί να απαιτήσει δύο εβδομάδες. Σε κάποιες περιπτώσεις, το ντελίριο μπορεί να υποχωρήσει αυτόματα. Στους ασθενείς πάντως που παρουσίασαν επεισόδιο ντελίριου, η θνητότητα εντός του επόμενου τριμήνου είναι 23-33% και εντός του επόμενου έτους 50%.[1]
Ο πρωταρχικός στόχος στην αντιμετώπιση του ντελίριου είναι η θεραπεία της υποκείμενης κατάστασης που συνδέεται αιτιολογικά με το σύνδρομο. Σε περίπτωση τοξίκωσης από αντιχολινεργικά, ενδείκνυται η χρήση φυσοστιγμίνης. Σε περίπτωση ψυχωσικής συμπτωματολογίας και αϋπνίας, ενδείκνυται η χρήση της αλοπεριδόλης για τα ψυχωσικά συμπτώματα και βενζοδιαζεπινών βραχείας δράσης ή υδροξυζίνης για την αντιμετώπιση της αϋπνίας.
- Kaplan & Sadock's,Εγχειρίδιο Κλινικής Ψυχιατρικής,Εκδ.Παρισιάνου,(Αθήνα 2004)
- Frank H.Netter,Παθολογία:Βασικές αρχές,Εκδ.Πασχαλίδης,(Αθήνα 2009)
- Κ.Σολδάτος-Λ.Λύκουρας,Σύγγραμμα ψυχιατρικής,Πρώτος τόμος,Εκδ.Βήτα,(Αθήνα 2006)
- Conn's,Σύγχρονη Θεραπευτική,Δεύτερος τόμος,Εκδ.Πασχαλίδης,(Αθήνα 2009)
