ΤοΣόφισμα του σωρείτη, ή σόφισμα του σωρού ή σόφισμα τουμη σωρού, είναι ένα λογικό παράδοξοπου ασχολείται μετην ασάφεια τωνκατηγορημάτωνσε μία λογική πρόταση δείχνοντας ότι είναι πιθανό ναμην υπάρχει ένα σαφές όριο ανάμεσα σε ένα κατηγόρημα καιτην άρνησή του.[1].
Το Σόφισμα του σωρείτη ανήκει στη κατηγορία των "σοφισμάτων παρά τα πράγματα" και ειδικότερα σ΄ εκείνα των "πολλαπλών ερωτήσεων".
Τοσόφισμα έχει, με μία από τις πιθανές διατύπωσεις,[2] ως εξής:
Κατηγόρημα 1: Ένας σωρός άμμου αποτελείται από μεγάλο αριθμό κόκκων άμμου
Κατηγόρημα 2: Αν αφαιρέσουμε έναν κόκκο ο σωρός θα παραμείνει σωρός.
Αν συνεχίσουμε να αφαιρούμε κόκκους άμμου θα αργήσει πολύ γιανα φθάσει η στιγμή πουθα πάψει να είναι σωρός όταν θα απομείνει μόνο ένας κόκκος άμμου.
Το σόφισμα αυτό δίδεται με επάλληλες ερωτήσεις πουεξ ανάγκης προκαλούν επάλληλες αρνήσεις, οι οποίες μετη σειρά τους δημιουργούν ένα γενικότερο αρνητικό συμπέρασμα όπως για παράδειγμα:
-Αφαιρώντας ένα κόκκο από ένα σωρείτη (σωρό) άμμου θα πάψει να είναι σωρείτης; Η απάντηση είναι όχι.
-Αφαιρώντας δύο κόκκους θα πάψει αυτός να είναι σωρείτης; Η απάντηση είναι όχι.
-Αφαιρώντας εκατό κόκκους θα πάψει να είναι; Η απάντηση συνεχίζει να είναι όχι.
-Αφαιρώντας χίλιους κόκκους θα πάψει να είναι; Η απάντηση παραμένει αρνητική, και πάλι όχι.
-Αφαιρώντας μύριους (10.000) κόκκους θα πάψει; Ήδη η αρνητική απάντηση έχει πλέον επικρατήσει στο ακροατήριο.
Στο σημείο αυτό ο ρήτορας μπορεί συμπερασματικά μια προηγούμενη αρνητική άποψη του ακροατηρίου του επί ενός θέματος νατη μεταβάλλει σε θετική άποψη, ή αντίστροφα, όπως ακόμα και αθώωση κατηγορουμένου.
Ανκαι απαντάται ήδη στην αρχαία ελληνική γραμματεία, με παραπλήσιες μορφές, η πατρότητα του σοφίσματος δεν είναι βέβαιη. Πιθανόν είναι νατο επινόησε οΕυβουλίδηςστον οποίο αποδίδονται και άλλα σοφίσματα όπως του «ψευδόμενου», του «φαλακρού» καιτου «εγκεκαλυμμένου». Άλλοι, σύγχρονοι πάντως συγγραφείς, το απέδωσαν στονΖήνωνα τον Ελεάτη, που επινόησε λογικά παράδοξα όπως αυτό του «Αχιλλέα και της χελώνας».[3]Το παράδοξο επικαλέστηκαν καιοιΣκεπτικοί φιλόσοφοι γιανα αντικρούσουν τα επιχειρήματα τωνΣτωικώνγιατηνγνώση.[3]
Το σόφισμα του σωρού αναφέρεται περισσότερο σε ζητήματα φιλοσοφίας της γλώσσαςκαιτην σχετικότητα ορισμένων όρων σε αντίθεση με τους ορισμένους με σαφήνεια όρους τωνμαθηματικών.
Γιατον λόγο αυτό μία πιθανή λύση να ορίσει κανείς ένα ανώτατο αλλά πάντως αυθαίρετο όριο πάνω από το οποίο υφίσταται ένας σωρός, για παράδειγμα 10.000 κόκκοι άμμου. Μία τέτοια λύση πάσχει γιατί δεν φαίνεται να υπάρχει φιλοσοφική ή άλλη διαφορά ανάμεσα σε ένα σύνολο 9.999 κόκκων και ένα άλλο 10.001 κόκκων. Ωστόσο, αυτού του είδους τα αυθαίρετα όρια εμφανίζονται συχνά στην καθημερινή ζωή: το όριο βαθμών πάνω από το οποίο ο υποψήφιος προάγεται ή δεν προάγεται είναι ένα από αυτά.
Μία άλλη λύση είναι να αρνηθεί κανείς ότι θα δημιουργηθεί σωρός από όσους κόκκους καιαν χρησιμοποιήσουμε. Έτσι, μπορεί ναπει ότι η λέξη σωρόςδεν έχει νόημα αφού οι ακριβείς συνθήκες υπό τις οποίες πιστοποιείται η ύπαρξή τουδεν μπορούν να αναπαραχθούν.
Πιθανή λύση στο σόφισμα προσφέρει η χρήση ενός είδος πλειότιμης λογικής. Αντί να υπάρχουν δύο καταστάσεις (σωρόςκαιμη σορός) έχουμε τρεις (σωρός, αβέβαιος σωρόςκαιμη σορός). Πάλι όμως εμφανίζεται το πρόβλημα των ορίων ανάμεσα στονμη σορόκαιτοναβέβαιο σωρόκαι ούτω καθεξής.