Portugal
| Republica dal Portugal República Portuguesa (portugais) | |||||
| |||||
| Lingua uffiziala | portugais | ||||
| Chapitala | Lissabon | ||||
| Schef da stadi | Aníbal Cavaco Silva | ||||
| Schef da la regenza | primminister Pedro Passos Coelho | ||||
| Surfatscha | 92 090 km² | ||||
| Abitants | 10 602 000 abitants (dumbraziun dal 2011)[1] | ||||
| Spessezza | 115 abitants per km² | ||||
| Munaida | euro | ||||
| Zona d'urari | UTC WEZ UTC+1 WESZ (dal mars fin l’october) | ||||
 | |||||
Il Portugal (uffizial República Portuguesa) è in stadi europeic situà en il vest da la Peninsla Iberica. Vers ost e nord cunfinescha il pajais cun la Spagna; en il sid ed en il vest giascha l’Ocean Atlantic. Dal territori dal stadi fan er part differentas inslas, numnadamain las Azoras e Madeira. Al vest da la chapitala Lissabon giascha Cabo da Roca che furma il punct il pli occidental da la terra franca da l’Europa.
Num dal pajais
[modifitgar | modifitgar il code]Il num Portugal (latin Portus Cale) deriva da Porto, ina citad da port ch’era vegnida fundada dal temp da l’Imperi roman. Davart la derivanza da la segunda part dal pled datti differentas interpretaziuns. La gronda part dals linguists è da l’avis ch’il num sa refereschia als Gallaecs, il pievel celtic ch’era da quel temp sesent en il nordvest da la Peninsla Iberica. En il decurs dal temp medieval è Portus Cale daventà Portucale e pli tard Portugale. Anc en il 7avel ed 8avel tschientaner sa referiva il num be a las parts en il nord dal pajais, pia a la regiun situada tranter ils flums Rio Douro e Rio Minho.
Geografia
[modifitgar | modifitgar il code].jpg)
En il Portugal dal Nord regia in clima relativamain frestg ed umid. La regiun consista da duas provinzas u cuntradas tradiziunalas, numnadamain il Minho e la regiun Trás-os-Montes. Il Minho situà en il nordvest furma ina da las regiuns las pli populadas da l’entir pajais. Las pli grondas citads dal Minho èn Braga e Viana do Castelo. Pervi da ses clima e da la vegetaziun ritga vala il Minho sco iert verd dal Portugal. Sin las spundas da las numerusas vals vegnan cultivadas en emprima lingia ivas che vegnan elavuradas a l’enconuschent Vinho Verde. Ulteriuras citads dal Portugal dal Nord, situadas al sid dal Minho, èn Braga, Porto, Vila Nova de Gaia e Matosinhos.
En il nordost giascha la regiun Trás-os-Montes (‹davos las muntognas›). Questa part dal nord ch’è orientada davent da la mar è fitg grippusa e segnada da stads fitg chaudas ed envierns fitg fraids. La vegetaziun è baintant main ritga ch’en il Minho e vegn anc pli stgarsa vers ils cunfins da la Spagna. Al cunfin tranter las regiuns Minho e Trás-os-Montes giascha il Parc naziunal Peneda-Gerês cun restanzas da guauds originars.
La part centrala dal Portugal è per gronda part segnada da collinas e muntognas. La Serra da Estrela furma ina muntogna respectabla che porscha pussaivladads da far sport d’enviern. Il Torre è cun 1993 m la pli auta muntogna da la regiun ed a medem temp da la terra franca dal Portugal. Las pli enconuschentas regiuns èn la Beira, il Ribatejo, l’Estremadura e la sbuccada dal Tejo en l’Atlantic. L’entira regiun è ordvart fritgaivla ed ha in clima ch’è fitg adattà per la viticultura. Las pli impurtantas citads dal Portugal Central èn Lissabon, Aveiro, Sintra, Coimbra, Viseu, Leiria, Castelo Branco e Santarém.
Il sid dal Portugal sa cumpona da las trais cuntradas Terras do Sado, Alentejo ed Algarve. L’entira regiun è planiva u levamain collinusa e segnada d’in clima sitg e chaud. L’Alentejo furmava pli baud la pli impurtanta zona da cultivaziun da granezza dal pajais. Sper ils ers caracteriseschan ulivers, ruvers da corc e plantaschas da flurs-sulegl la cuntrada. Pervi dal dumber creschent da periodas sitgas è la regiun segnada oz da depopulaziun.
L’Algarve marchescha l’entira costa meridiunala dal pajais. Grazia a las citads pittorescas, las costas stippas e las rivas da sablun è la regiun daventada in’impurtanta destinaziun turistica. Las grondas citads dal Portugal dal Sid èn Portalegre, Évora, Beja sco er Faro e Lagos. Il pli impurtant flum en il sid è il Rio Guadiana che furma sur plirs tschancuns il cunfin tar la Spagna.
Tar il Portugal tutgan plinavant las gruppas d’inslas Madeira ed Azoras situadas en l’Atlantic. Cun excepziun da l’insla da las Azoras Santa Maria èn ellas tuttas d’origin vulcanic. La gruppa d’inslas Madeira sa chatta davant la costa da l’Africa (Maroc) ed è segnada d’in clima subtropic fin tropic. La pli auta muntogna dal Portugal, il Ponta do Pico (2351 m), sa chatta sin las Azoras.
Ils pli impurtants flums dal Portugal èn il Tejo, che nascha en Spagna sut il num Tajo, il Douro (spagnol Duero) ed il Mondego che percurra be il Portugal.
Populaziun
[modifitgar | modifitgar il code]La populaziun originara dal Portugal è fitg omogena, tant areguard la lingua, l’etnia sco er la religiun. Il portugais vegn discurrì en tut il pajais; be en ils vitgs da Miranda do Douro vegn discurrì in dialect (mirandés) che vegn attribuì a l’asturian.
L’urbarisaziun la pli spessa è da chattar per lung la costa tranter il cunfin spagnol al nord e la regiun da Lissabon. Qua vivan var 70 % da l’entira populaziun, entant che la retroterra ed il sid èn pauc populads. En las duas citads grondas da Lissabon e Porto vivan bundant 10 % da la populaziun dal pajais.
Actualmain vivan radund 10,5 milliuns persunas en il Portugal. Cumpareglià cun il 1900 è la populaziun quasi sa dublegiada; quest svilup è dentant adina puspè stà marcà da fasas da diminuziun (grippa spagnola ils onns 1920, undas d’emigraziun dal 1965–1973 e dals onns 1980/90).[2] A l’intern dal pajais han lieu moviments da migraziun cuntinuants en direcziun dals centers industrials (Lissabon, Porto) e da las regiuns turisticas (Algarve, Madeira ed Azoras).
Sur lung temp ha il Portugal furmà in pajais d’emigraziun. Centers da la cultura portugaisa datti en Frantscha, nua che vivan bundant 1 milliun Portugais, ma er en blers auters pajais europeics. En Svizra è l’augment da l’immigraziun portugaisa a partir dals onns 1990 d’attribuir a la Cunvegna davart la libra circulaziun da persunas concludida tranter la Svizra e l’Uniun europeica. Quella ha tranter auter mitigià tschertas restricziuns da dimora ch’existivan pli baud.
Dapi l’adesiun a l’Uniun europeica il 1986 è il Portugal dentant er daventà in pajais d’immigraziun. Dapli che la mesadad da las persunas ch’immigreschan derivan d’auters pajais da lingua portugaisa, èn per gronda part da confessiun catolica e possedan uschia in fundament cultural cumparegliabel a quel da la populaziun residenta.
Lingua
[modifitgar | modifitgar il code]Il portugais (português) furma cun il spagnol, il catalan ed ulteriuras linguas pli pitschnas la gruppa da las linguas iberoromanas. Ensemen cun il galician sa lascha il portugais manar enavos sin ina lingua d’origin che deriva da l’entschatta dal temp medieval tempriv. Suenter la furmaziun dal Portugal èn sa sviluppadas las duas linguas odiernas. Entant ch’il galician furma ina lingua minoritara entaifer la Spagna, vala il portugais sco lingua mundiala. La lingua è sa derasada en il decurs dal 15avel e 16avel tschientaner en las colonias portugaisas e furma la lingua uffiziala da la Brasilia. Ins quinta che radund 215 milliuns persunas discurrian il portugais sco lingua materna.
Cumbain ch’il portugais ed il spagnol èn linguas parentadas stretgamain, datti tschertas differenzas – en spezial areguard la pronunzia – che pon difficultar la chapientscha vicendaivla. Medemamain datti pitschnas differenzas tranter il portugais europeic e brasilian; quellas sa laschan cumparegliar cun l’englais e l’american che divergeschan medemamain in da l’auter en tschertas nianzas.
Religiun
[modifitgar | modifitgar il code]_-_Jul_2008.jpg)
La gronda part da la populaziun portugaisa appartegna a la baselgia catolic-romana (tranter 85 % e 95 %).[3] En l’emprima constituziun dal Portugal dal 1822 era il catolicissem vegnì declerà sco religiun statala. La separaziun da baselgia e stadi ha gì lieu il 1910; a medem temp è vegnida francada la libertad da cretta. Tuttina ha la baselgia catolica pudì mantegnair fin oz tscherts privilegis ed ina posiziun dominanta per exempel sin il sectur da la furmaziun.
En cumparegliaziun cun auters pajais vala il catolicissem sco ch’el vegn pratitgà en il Portugal sco uman e relativamain avert envers chaussas charnalas e terrestras en general.[4] In tratg caracteristic furma la ferma veneraziun da Nossadunna. Il pli impurtant lieu da pelegrinadi è Fatima. Là duai la purschella Maria esser cumparida il 1917 a trais pitschens pasturs.
En il decurs dal temp medieval han er duas ulteriuras religiuns giugà in’impurtanta rolla en il Portugal. Per in tschert temp han Maurs ed Arabs dominà la part meridiunala dal pajais. A quest domini ester ha il Portugal d’engraziar differents progress en l’agricultura, la tecnologia e la cultura. Suenter la reconquista han ils Arabs stuì sa suttametter als cristians u èn vegnids sfurzads d’emigrar. Sco segunda gruppa religiusa èn da menziunar ils gidieus che giudevan en il temp medieval la protecziun dals retgs portugais. Il possess da gidieus che faschevan commerzi u ch’occupavan impurtants posts administrativs ha furmà la basa finanziala per la furmaziun da la flotta portugaisa. Il 1504 e 1506 hai dentant er dà pogroms antigiudaics a Lissabon.
Istorgia
[modifitgar | modifitgar il code]Preistorgia ed antica
[modifitgar | modifitgar il code]
Ins suppona ch’il Portugal saja gia vegnì colonisà avant 500 000 onns. Ils pli vegls fossils umans ch’èn vegnids chattads en il pajais derivan d’umans da Neandertal ed han ina vegliadetgna da ca. 100 000 onns. Dissegns sin grip d’ina vegliadetgna da ca. 10 000 fin 25 000 onns tutgan tar ils pli impurtants da l’entir mund.
Emprimas relaziuns da commerzi cun autras regiuns da l’Europa èn cumprovadas a partir dal temp neolitic. Enturn 800 a.C. han plinavant ils Fenizians fundà puncts da commerzi en l’Algarve. Dal 6avel al terz tschientaner a.C. èn immigrads en pliras undas Celts ch’èn sa maschadads cun ils Ibers residents. Dals Celtoibers ch’èn resultads fascheva er part il pievel dals Lusitans; da quel deriva il num da la provinza romana Lusitania.[5]
A partir da 450 a.C. era la part meridiunala dal Portugal dad oz vegnida colonisada da Cartago. Tras ina cunteroffensiva nà da la Peninsla Iberica èsi reussì als Romans da stgatschar dal tuttafatg lur adversaris enfin l’onn 206 a.C. Sco provinza romana ha il Portugal fatg tras ina ferma romanisaziun. Quella ha tranter auter manà a la fundaziun da citads tenor exempel roman, ha purtà il latin vulgar che furma il fundament da la lingua portugaisa ed ha – in pau pli tard – fullà via al cristianissem.
Il domini roman è ì a fin cun il temp da la migraziun dals pievels. A partir da 400 s.C. han Suebs, Alans, Vandals e Visigots furmà reginavels ch’èn dentant betg stads da lunga durada.
Dal domini mauric al Portugal sco pussanza coloniala
[modifitgar | modifitgar il code]L’onn 711 ha in’armada da Berbs sut Tariq ibn Ziyad battì il retg dals Visigots Rodrigo. Ils imperis d’Al-Andalus ed en spezial l’emirat e pli tard califat da Cordoba vegnivan manads da regents fitg potents e tutgavan tar ils imperis ils pli ferms e progressivs da lur temp. Per motivs climatics è l’immigraziun da colonisaturs berbs plitost succedida en il sid dal pajais. L’influenza maurica sin la cultura e lingua portugaisa è stada fitg gronda e da lunga durada.[6]
Nà dal Reginavel d’Asturia (situà en il nord da la Spagna e dal Portugal dad oz) ha cumenzà il 9avel tschientaner la reconquista dals territoris dal Portugal da pli tard. En la regiun da Porto è sa sviluppà il contadi da Portugal sco part dal Reginavel d’Asturia-Léon. En il decurs dal 12avel tschientaner era quest contadi daventà talmain pussant ch’el è vegnì declerà independent ed è s’etablì sco Reginavel da Portugal. Enfin il 1250 ha la reconquista pudì vegnir terminada – sut gronda participaziun da chavaliers d’auters pajais – cun occupar l’Algarve.
Il 1383 è la chasa burgognaisa, ch’aveva regì enfin là, morta ora en il Portugal. Sut la segunda dinastia portugaisa, la chasa Avis, è il Portugal daventà la pussanza maritima e commerziala dominanta en l’Europa. Hendri il Navigatur (1394–1460) ha inizià viadis da scuverta a la costa da l’Africa dal Vest. Quellas han manà a la fundaziun da l’imperi colonial portugais: l’emprim en l’Africa, suenter en l’America dal Sid (Brasilia) ed en l’Asia (India, Ceylon, Malakka, Macao e.a.). Il Portugal è daventà ina pussanza mundiala e la pli ritga naziun da l’Europa. Er culturalmain è resultà in temp da fluriziun.
Il 1580 è la chasa Avis morta ora; per motivs ereditars è il Portugal crudà als Habsburgais spagnols. Il domini dals Spagnols è stà collià cun ina perdita d’independenza e da parts dal territori colonial. Il 1640 ha ina revolta da la noblezza portugaisa terminà la dominanza spagnola ed instituì la chasa Braganza sco nova dinastia portugaisa. En il decurs dal 17avel e 18avel tschientaner è il pajais daventà adina pli dependent da l’Engalterra. Il 1755 ha en pli in terratrembel devastà grondas parts da la chapitala Lissabon.
L’emprim minister da quel temp, il refurmatur Marquês de Pombal, ha laschà reconstruir la citad ed ha transfurmà il pajais en in stadi absolutistic sclerì. Il 1761 ha il Portugal defendì cun success attatgas militaricas da vart da la Spagna e da la Frantscha.
Da la monarchia constituziunala a la giuvna republica
[modifitgar | modifitgar il code]Il 1807 han truppas napoleonicas occupà il pajais; la famiglia roiala è mitschada en la Brasilia. Suenter avair stgatschà ils Franzos cun agid da la Gronda Britannia, è prorutta ina revoluziun liberala ch’ha manà a l’emprima constituziun dal pajais (1821). Ils 7 da settember 1822 è plinavant vegnida relaschada la Brasilia en l’independenza.
Il 1853 è morta ora la chasa Braganza. Per motivs da maridaglia ha il rom portugais da la famiglia de Sachsen-Coburg e Gotha occupà il tron (fin il 1910). Questa fasa finala da la monarchia portugaisa è stada segnada da povradad, d’ina fitg auta cumpart d’analfabetissem (enfin 80 pertschient), da problems economics (bancrut statal il 1891) sco er da pliras revoltas republicanas. La discrepanza tranter la crisa economica e la vita extravaganta da la famiglia regenta ha la finala disfatg la reputaziun da la monarchia.[7] Il 1908 èn il regent Carlos I e ses figl ereditar vegnids sajettads durant ch’els gievan en charrotscha. In ulteriur attentat ch’ha custà il 1910 la vita al deputà republican Miguel Bombarda ha manà a Lissabon ad ina revolta. Ils 5 d’october 1910 è vegnida proclamada la republica.
Durant l’Emprima Guerra mundiala ha la giuvna republica, ch’era sa declerada neutrala, sustegnì la Gronda Britannia. Il 1916 è ella la finala sezza entrada en guerra ed ha mobilisà varga 56 000 schuldads. En la quarta Battaglia da la Flandra èn vegnids per la vita en il sulet di var 7500 schuldads portugais.[8]
Ils onns suenter la guerra èn stads segnads d’instabilitad politica e da relaziuns anarchicas (revoltas monarchicas e communistas, emprovas da putsch, regenzas da curta durada e senza maioritad parlamentara). Il 1926 ha in putsch militar terminà l’emprima republica. Sut protecziun dal militar è in civilist, António de Oliveira Salazar, daventà primminister. Il 1933 ha el fundà l’‹Estado Novo›, in stadi autoritar cun tendenzas faschisticas, segnà d’ina partida unitara e da la polizia secreta. L’ideologia catolic-autoritara ed antidemocratica dal dictatur aveva en vista in stadi corporativ.
En la politica da l’exteriur ha il Portugal rinforzà ils lioms cun la Gronda Britannia, sustegnì ils naziunalists en la Guerra civila spagnola e tactà avant la Segunda Guerra mundiala tranter las singulas partidas. Durant ils onns da guerra è il pajais sa declerà neutral, ha dentant furnì ad omaduas varts l’impurtanta materia prima volfram (che vegniva duvrada per la producziun d’armas) ed è daventà in’impurtanta plazza da transtgargiada per da tuttas sorts raubas ed agents secrets. Il 1943 ha il Portugal lubì als alliads d’endrizzar basas militaras sin las Azoras.
Dal suenterguerra al temp preschent
[modifitgar | modifitgar il code]
Suenter la guerra è il Portugal stà in dals commembers fundaturs da l’Organisaziun dal pact da l’Atlantic dal Nord (NATO). L’onn 1960 – l’uschenumnà ‹onn african›, en il qual 18 stadis èn daventads independents – ha cumenzà la guerra coloniala. Quella ha il Portugal manà en l’Angola, a Moçambique ed a Guinea-Bissau, e quai cun tutta direzza. Il 1968 ha Salazar stuì abditgar per motivs da sanadad. Ses successur Marcelo Caetano n’ha betg midà curs, uschia ch’il Portugal è s’isolà pli e pli a l’exteriur. A l’intern han ils custs da guerra chaschunà gronds daivets statals e manà ad ina grond’inflaziun.
Ina part da l’elita militara ha realisà che la guerra coloniala na sa laschia betg gudagnar cun meds militars. Perquai che la regenza n’è betg sa mussada abla da chattar ina schliaziun politica dal problem, hai dà il 1974 in putsch. Pervi da la malcuntentientscha cun il dictatur e rinforzà tras la crisa economica (prorutta suenter la crisa d’ieli dal 1973), han grondas parts da la populaziun simpatisà cun ils uffiziers putschists. In’insurrecziun generala dal pievel, l’uschenumnada Revoluziun da las neglas, ha fatg fin cun l’‹Estado Novo›. Ils onns 1974/75 èn tut las colonias portugaisas (cun excepziun da Macao) vegnidas relaschadas en l’independenza.
L’emprima fasa suenter questa revoluziun è stada segnada da la cuntraversa tranter il moviment conservativ e l’ala socialistica. L’emprim parevi sco sch’ils socialists daventassan ils victurs politics. Parts da l’industria èn vegnidas transfurmadas en proprietad statala, ina refurma funsila è vegnida iniziada e la constituziun dal 1976 preveseva da transfurmar il Portugal en in stadi socialistic.
Gia las emprimas elecziuns presidialas suenter il 1976 han dentant fullà via al return dal pajais tar ina democrazia parlamentara. Il 1986 è il Portugal daventà commember da la Communitad europeica. En il decurs dals onns 1980/90 èn per gronda part vegnids revocads ils elements socialistics ch’eran sa mantegnids en l’organisaziun statala ed en la politica economica dal pajais. Actualmain domineschan – sco en ulteriuras parts da l’Europa dal Sid – t.a. las influenzas da la crisa economica e finanziala la politica dal Portugal.
Politica
[modifitgar | modifitgar il code]Dapi la Revoluziun da las neglas il 1974 è il Portugal sa sviluppà ad ina republica parlamentara stabila. Ils organs centrals da la politica furman – sco en bleras autras democrazias parlamentaras – il president, il primminister cun ses cussegl da ministers ed il parlament. La constituziun statala ch’è actualmain en vigur datescha dal 1976; ella è dentant vegnida revedida pliras giadas enfin oz.
Il Portugal è commember da l’Uniun europeica ed è stà commember da fundaziun da la NATO. Ensemen cun la Spagna sa participescha il Portugal als inscunters ibero-americans che duain promover il dialog cun ils pajais da l’America Latina. Il Portugal ha er sustegnì si’anteriura colonia Timor da l’Ost en ses cumbat per l’independenza da l’Indonesia.
Areguard la divisiun territoriala enconuscha il Portugal ina structura ordvart cumplitgada. Ultra da tschintg regiuns e duas regiuns autonomas (las Azoras e Madeira) datti 18 districts, 28 uschenumnadas sutregiuns statisticas, radund 300 circuls e 3100 vischnancas.
Economia
[modifitgar | modifitgar il code]Dapi l’adesiun dal Portugal a la Communitad europeica il 1986 è il pajais sa sviluppà pli ferm vers in’economia da servetschs. Sco en auters stadis da l’Europa èn vegnidas realisadas ils davos decennis vastas privatisaziuns per reducir las expensas statalas. Il 1998 è il Portugal sa qualifitgà per l’adesiun a l’Uniun monetara europeica; ensemen cun indesch ulteriurs stadis ha il Portugal introducì il prim da schaner 2002 l’euro sco med da pajament.
Il Portugal vala fin oz sco il pli pover dals vegls commembers da l’Uniun europeica.[9] Sco impediment per ina creschientscha pli gronda ed in augment da la productivitad e dal grad d’occupaziun vegnan considerads en emprima lingia problems structurals. Il sistem da furmaziun è fin oz marcà d’in’auta rata d’analfabets; vitiers vegnan deficits en il svilup da l’infrastructura ed in’administraziun ineffizienta. Per quests motivs vegn il Portugal concurrenzà pli e pli tras pajais da paja bassa (Europa Centrala e da l’Ost, Asia ed Africa dal Nord) e daventa nunattractiv per investiders da l’exteriur.
Tuttina èn las pajas en il Portugal restadas vinavant fitg bassas en cumparegliaziun cun ils ulteriurs stadis da l’Europa dal Vest; ed er il temp da lavur è per part lunsch sur la media europeica. La quota da dischoccupaziun ch’è vaira auta (savens datiers da 10 %) promova be anc l’emigraziun en auters pajais da l’Europa.
Cultura
[modifitgar | modifitgar il code]Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]Il Portugal vegn magari resguardà sco pajais dals poets. E propi ha la poesia adina dominà en la litteratura portugaisa en cumparaziun cun la prosa. En il temp medieval, cur che la naziun portugaisa è sa furmada, era la poesia derasada vastamain en il nordvest da la Peninsla Iberica.
La prosa è sa sviluppada in pau pli tard ed è stada dominada a l’entschatta da cronicas e da legendas da sontgs. Il scriptur classic dal portugais è Luís de Camões (ca. 1524–1580) che vegn savens cumpareglià cun Shakespeare. Ses di da la mort, ils 10 da zercladur, è daventà il di da la festa naziunala. Da la litteratura moderna èn da menziunar José Maria Eça de Queiroz e José Saramago ch’ha gudagnà il 1998 il Premi Nobel da litteratura.
Musica
[modifitgar | modifitgar il code]
La pli impurtanta furma musicala dal Portugal è il fado. Quel po esser fitg melancolic ed ha gidà a furmar il clisché dals Portugais melancolics (en confrunt cun ils Spagnols plain temperament). Il fado è collià cun ‹saudade›, in sentiment da brama, desideri ed encreschadetgna per il qual i n’exista betg propi in pled correspundent ordaifer il portugais (analog a l’expressiun ‹blue› en la cultura afroamericana). Probablamain è il fado naschì da la maschaida da chanzuns dals navigaturs portugais cun ils ritmus dals sclavs africans.
Ins differenziescha duas furmas stilisticas: il fado da Lissabon, ritg da variantas e pli popular, ed il fado da Coimbra ch’è pli academic e che vegn chantà be dad umens. La chanzun dal fado ch’è daventada la pli enconuschenta è Avril au Portugal (Avrigl a Portugal) da Raul Ferrão (1890–1953) cun varga 200 interpretaziuns en tut il mund, tranter auter da Louis Armstrong, Bing Crosby e Julio Iglesias. La pli enconuschenta artista dal fado è stada Amália Rodrigues (1920–1999) che vegn er numnada la ‹regina dal fado›.
Il fado ha mantegnì fin oz si’attractivitad ed ha anc pudì augmentar sia preschientscha en la publicitad grazia al success da giuvnas chantaduras sco Mariza, Camané ni Ana Moura. Sin champ internaziunal è Madredeus cun la chantadura Teresa Salgueiro stada ils davos onns la gruppa la pli enconuschenta dal fado.
Ma betg mo en il Portugal, mabain er en sias anteriurs colonias è il fado sa derasà e sa sviluppà vinavant. Uschia per exempel a la morna ch’è vegnida enconuschenta tras Cesária Évora (Inslas dal Cap Verd) u al choro brasilian.
Festas popularas
[modifitgar | modifitgar il code]Il zercladur han lieu en tut il pajais festas en onur dals trais sontgs populars (Santos Populares) Antoni, Gion e Petrus. La notg dals 12 sin ils 13 da zercladur vegn festivà Sontg Antoni da Padua, e quai spezialmain a Lissabon nua ch’el è naschì ed ha vivì per lung temp. Il pli popular è sontg Gion che vegn festivà spezialmain a Porto e Braga; e la fin dal mais vegn festivà São Pedro, spezialmain a Póvoa de Varzim e Barcelos en furma da festas da la mar accumpagnadas da fieus e carnaval.
Ballape
[modifitgar | modifitgar il code]Ballape è il sport il pli popular en in Portugal. Il ballape portugais ha enconuschì ed enconuscha giugaders da renum mundial sco Eusébio, Nené, Paulo Sousa, Rui Costa, Nani, Cristiano Ronaldo, Vítor Baía, Deco, Fernando Meira e Luís Figo. Il 2004 ha gì lieu en il Portugal il Campiunadi europeic; davos la Grezia è la squadra portugaisa vegnida segunda. La terza plazza al Campiunadi mundial il 1966 è stà sur lung temp il pli grond success en l’istorgia da ballape dal pajais, fin ch’igl è reussì da gudagnar il 2016 il campiunadi mundial en Frantscha. La liga naziunala la pli auta, la Primeira Divisão, vegn dominada dals clubs da ballape FC Porto, Sporting Lissabon e Benfica Lissabon.
Cuschina portugaisa
[modifitgar | modifitgar il code]La cuschina portugaisa suonda en tscherts reguards la tradiziun iberica, ha dentant integrà ultra da quai blers elements che derivan da las anteriuras colonias. En pli sa laschan fastizar influenzas da l’Africa dal Nord che derivan dal temp da l’occupaziun maurica.
Sco spaisa naziunala vala il bacalhau, pesch setgentà che vegniva gia preparà il 13avel tschientaner en questa furma. Tipicas èn er schuppas sco caldo verde (a basa da giabus e tartuffels) u la sopa alentejana (paun, ov, coriander, agl ed ieli d’olivas). Pulaster brassà e cundì cun piri-piri (ina sosa da chili) è ina spaisa che deriva oriundamain da las colonias e ch’è oz fitg derasada en l’entir pajais. Ina plazza speziala entaifer la cuschina portugaisa è plinavant reservada a las spaisas dultschas; ed er la producziun da chaschiel ha ina lunga tradiziun.
Il Portugal è dentant er enconuschent per ses vins. Gia dapi il temp roman vegniva il Portugal associà cun Bacchus/Dionysos, il dieu dal vin e da las festas. Tscherts vins portugais tutgan schizunt tar ils pli appreziads en tut il mund. Enconuschents vins èn il Vinho Verde, il vin da Porto ed il Madeira (vinars dultsch).
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Census 2011 Apresentação En: Instituto Nacional de Estatística (consultà ils 30 da fanadur 2011).
- ↑ Instituto Nacional de Estatística: Estatísticas Demográficas – 2008, Lissabon 2009. ISBN 978-972-673-961-6, p. 19.
- ↑ European Studies on Religion & State Interaction: State and Church in Portugal, consultà ils 13 da matg 2010.
- ↑ Gilberto Freyre: Herrenhaus und Sklavenhütte, Minca 1982, p. 206.
- ↑ A.R. Disney: A History of Portugal and the Portuguese Empire, tom 1: From Beginnings to 1807. New York 2009, p. 5–15.
- ↑ A.R. Disney: A History of Portugal and the Portuguese Empire, tom 1: From Beginnings to 1807, New York 2009, p. 51–57.
- ↑ WDR: Vor 100 Jahren: Portugals König Manuel II. wird gestürzt, emissiun dals 4 d’october 2010.
- ↑ Pagina d’internet dal santeri da regurdientscha.
- ↑ Regional GDP per inhabitant in the EU 25 En: Eurostat News Release. Luxemburg 63.2006.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Dietrich Briesemeister, Axel Schönberger (ed.): Portugal heute. Politik, Wirtschaft, Kultur. Vervuert, Francfurt a.M. 1997, ISBN 3-89354-564-6.
- Gilberto Freyre: Herrenhaus und Sklavenhütte. Klett-Cotta, Minca 1990, ISBN 3-423-04554-X.
- Eckhart Nickel: Gebrauchsanweisung für Portugal. Piper, Minca 2001, ISBN 3-492-27520-6.
- António Henrique R. de Oliveira Marques: Geschichte Portugals und des portugiesischen Weltreichs. Kröner, Stuttgart 2001, ISBN 3-520-38501-5.
- Henry Thorau (ed.): Portugiesische Literatur. Suhrkamp Verlag, Francfurt a.M. 1997, ISBN 3-518-39270-0.
- Ilídio Rocha: Chronologisches Lexikon der portugiesischen Literatur. TFM Verlag Teo Ferrer de Mesquita, Francfurt a.M. 1999, ISBN 3-925203-62-1.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Portugal – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Diagrams climatics e tabellas
- Pagina d’internet da la Regenza portugaisa
- Infurmaziuns da viadi e davart il pajais
- Biblioteca tematica Spagna – Portugal – America Latina
- Pagina d’internet davart l’emigraziun portugaisa
- Artitgel ‹100 onns Republica dal Portugal›
| |||||
