Սուրբծննդյան տոնածառ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Չշփոթել Ամանորյա տոնածառ հոդվածի հետ։
Հայաստանի Հանրապետության գլխավոր տոնածառ
Վիգո Յոհանսենի «Սուրբ Ծնունդ» նկարը (1891)
Երիտասարդ կինը զարդարում է Սուրբ Ծննդյան տոնածառը, Մարսել Ռիդերի նկարը (1862-1942) 1898 թվականից
Սուրբ Ծննդյան տոնածառ Բեթղեհեմում, որի հետևում գտնվում է Սուրբծննդյան տաճարը, 2014

Սուրբծննդյան տոնածառ, սովորաբար մշտադալար փշատերև ծառ, օրինակ՝ եղևնի, սոճի, եղևին կամ արհեստական եղևնի, որը կապված է Սուրբ Ծննդյան տոնի հետ, այստեղից էլ դրա անվանումը, որն առաջացել է Հյուսիսային Եվրոպայում[1]։ Սովորույթն առաջացել է միջնադարյան Լիվոնիայում (ներկայիս Էստոնիա և Լատվիա) և վաղ ժամանակակից Գերմանիայում, որտեղ բողոքական գերմանացիները զարդարված ծառեր էին տանում իրենց տներ[2][3]։ Գերմանիայի լյութերական շրջաններից[2][4] և Բալթյան երկրներից դուրս այն ժողովրդականություն է ձեռք բերել 19-րդ դարի երկրորդ կեսին, ի սկզբանե բարձր խավի շրջանում[5]։ Կաթոլիկ եկեղեցին երկար ժամանակ դիմադրել է բողոքական այդ սովորույթին, Սուրբ Ծննդյան տոնածառն առաջին անգամ Վատիկանում հայտնվել է 1982 թվականին։

Տոնածառը ավանդաբար զարդարել են թղթից պատրաստված գունավոր վարդերով, խնձորներով, խաղալիքներով, կեղծափայլերով և քաղցրավենիքով։ 18-րդ դարում այն սկսել է լուսավորվել մոմերով։ Այսօր գոյություն ունի ավանդական և ժամանակակից զարդանախշերի լայն տեսականի, ինչպիսիք են ծաղկաշղթաները, կեղծափայլերը և կարամելային ձեռնափայտը։ Հրեշտակը կամ աստղը կարող է տեղադրվել ծառի գագաթին, Գաբրիել հրեշտակապետին կամ Բեթլեհեմի աստղը ներկայացնելու համար։ Տոնածառի ճյուղերից կախում են ժապավեններով կոճապղպեղից պատրաստված քաղցրաբլիթներ, շոկոլադ և այլ քաղցրավենիքներ[6]։

Աղի բլիթ, վաճառվել է Անգլիայում 2019 թվականին

Տոնածառը երբեմն համեմատվում է «Յուլ» ծառի հետ, հատկապես նրա ժողովրդական ծագման քննարկումների ժամանակ[7][8][9]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժամանակակից սուրբծննդյան տոնածառի ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հավելյալ տեղեկություն՝ Սուրբծննդյան տոնածառ § Կրոնական խնդիրներ

Ժամանակակից սուրբծննդյան տոնածառերը ծագել են Վերածննդի դարաշրջանի վաղ ժամանակակից Գերմանիայում։ Դրա ծագումը 16-րդ դարում երբեմն կապում են բողոքական քրիստոնյա ռեֆորմատոր Մարտին Լյութերի հետ, որը, ինչպես ասում են, առաջին անգամ վառված մոմեր է ավելացրել մշտադալար ծառի մոտ[10][11][12]։

Սուրբծննդյան տոնածառի ամենավաղ հայտնի թվագրված պատկերը գտնվում է Էլզաս մարզի Թյուրքհայմ քաղաքի (այն ժամանակ Գերմանիայի մի մասը, այժմ՝ Ֆրանսիայի) մասնավոր տան անկյունաքարային քանդակի վրա՝ 1576 թվականի ամսաթվով[13]։

Հնարավոր նախորդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Հյուսիսային հնություններ»-ից (անգլ.՝ Northern Antiquities)՝ «Կրտսեր Էդդա»-յի անգլերեն թարգմանությունից։ Նկարի հեղինակը Օլաֆ Օլաֆսեն Բագեն է

Ժամանակակից սուրբծննդյան տոնածառերը կապված էին միջնադարյան միստերիաների «դրախտային ծառի» հետ, որոնք տրվում էին դեկտեմբերի 24-ին՝ տարբեր երկրներում Ադամի և Եվայի հիշատակի և ծննդյան օրը[14]։ Նման պիեսներում որպես ներկայացման դեկորացիա օգտագործվել է խնձորով (որը խորհրդանշում էր արգելված պտուղը) և փայլերով (որոնք խորհրդանշում են հաղորդությունը և քավությունը) զարդարված ծառը[15]։ Ինչպես և սուրբծննդյան տիկնիկարկղը, դրախտային տոնածառը հետագայում տեղադրվել է տանը։ Խնձորները փոխարինվել են կլոր առարկաներով, ինչպիսիք են փայլուն կարմիր գնդակները[16][17][18][19]։

Վիճարկվում է հնագույն նախաքրիստոնեական սովորույթների նշանակությունը 16-րդ դարում գերմանացիների կողմից հասարակ սուրբծննդյան տոնածառի ընդունման համար։ Դիմադրությունն այս սովորույթին հաճախ բացատրվում էր նրա ենթադրյալ լյութերական ծագմամբ[20]։ Այլ աղբյուրներ կապ են առաջարկում Էլզասի առաջին փաստաթղթավորված սուրբծննդյան տոնածառերի խորհրդանիշների և նախաքրիստոնեական ավանդույթների ծառերի միջև։ Օրինակ՝ ըստ Բրիտանիկա հանրագիտարանի, «Մշտադալար ծառերի, պսակների և ծաղկաշղթաների օգտագործումը հավերժական կյանքը նշելու համար, հին եգիպտացիների, չինացիների և հրեաների սովորույթներից էր։ Ծառերի պաշտամունքը տարածված էր հեթանոս եվրոպացիների շրջանում և վերապրել է նրանց վերածումը քրիստոնյաների՝ Սուրբ ծննդյան կապակցությամբ ծտերի համար ծառ տեղադրելու և Ամանորի կապակցությամբ մշտադալար բույսերով տունը և սարայը զարդարելու սկանդինավյան սովորույթների շնորհիվ, ինչը նրանք անում էին դևին վախեցնելու համար»[21]։

Հռոմեական Սատուրնալիայի ձմեռային փառատոնի ընթացքում տները զարդարվում էին մշտադալար բույսերի պսակներով՝ այլ սովորույթների հետ միասին, որոնք այժմ կապված են Սուրբ Ծննդյան տոնի հետ[22]։

Վիկինգները և սաքսերը երկրպագում էին ծառերին[22]։ Պատմությունը, թե ինչպես է Սուրբ Բոնիֆացիուսը կտրել Դոնարի կաղնին, ցույց է տալիս 8-րդ դարում գերմանացիների շրջանում հեթանոսական սովորույթները։ Ավելի ուշ ժողովրդական տարբերակն այս պատմության մեջ ավելացնում է մի մանրուք, որ կտրված կաղնու տեղում մշտադալար ծառ է աճել, որը պատմում էր նրանց այն մասին, թե ինչպես է իր եռանկյունաձև ձևը հիշեցնում մարդկությանը սուրբ երրորդության մասին, և ինչպես է այն ցույց տալիս դեպի երկինք[23][24]։

Վրաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չիչիլակի՝ սուրբծննդյան տոնածառի վրացական տարբերակ

Վրացիներն իրենց սեփական ավանդական սուրբծննդյան տոնածառն ունեն, որի անվանումը չիչիլակի է։ Այն պատրաստված է ընկուզենու չորացրած ճյուղերից, որոնք փոքր փշատերև ծառի ձև ունեն[25]։ Այս գունավոր զարդերը տարբերակվում են 20 սանտիմետրից (7,9 դյույմ) մինչև 3 մետր (9,8 ոտնաչափ)։

Լեհաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«podłaźniczka»-յի կախում՝ հին լեհական ավանդույթ, որը ծագում է հին սլավոնական հեթանոսական սովորույթից

Լեհաստանում գոյություն ունի ժողովրդական ավանդույթ, որն առաջացել է հին սլավոնական հեթանոսական սովորույթից առաստաղից եղևնու կամ սոճու ճյուղեր կախել[26], որոնք կոչվում են «podłaźniczka»[27]։ Ճյուղերը զարդարվում էին խնձորներով, ընկույզներով և ծղոտից պատրաստված աստղերով[28]։ Ներկայումս զարդերը ներառում են նաև գունավոր թղթերից պատրաստված կտրվածքներ, փայլեր, թխվածքաբլիթներ և Սուրբ Ծննդյանը նվիրված տարբեր զարդեր[29][30]։

Էստոնիա, Լատվիա և Գերմանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղջիկը սուրբծննդյան տոնածառի հետ, Ֆրանց Սկարբինայի 1892 թվականի նկար

Ձմռանը զարդարված ծառեր տեղադրելու սովորույթները կարելի է հետևել Վերածննդի դարաշրջանի Հյուսիսային Գերմանիայի և Լիվոնիայի գիլդիաներում՝ Սուրբ Ծննդյան տոների կապակցությամբ։ Սուրբ Ծննդյան հետ կապված զարդարված ծառերի առաջին վկայությունը գիլդիայի ժողովասրահում գտնվող ծառերն են, որոնք զարդարված են աշակերտների ու երեխաների համար նախատեսված քաղցրավենիքովներ։ Լիվոնիայում (ժամանակակից Էստոնիա և Լատվիա) 1441, 1442, 1510 և 1514 թվականներին Սևագլուխների եղբայրությունը տոների առթիվ տոնածառ է կանգնեցրել իր գիլդիական տներում՝ Ռևելում (այժմ՝ Տալլին)[31] և Ռիգայում[32]։ Տոնակատարություններին նախորդած հանդիսությունների վերջին երեկոյան տոնածառը դուրս են բերել ռատուշայի հրապարակ, որտեղ նրա շուրջ պարում էին եղբայրության անդամները[33]։

1570 թվականի Բրեմենի գիլդիայի տարեգրությունը հաղորդում է, որ գիլդիայի տանը տեղադրվել է փոքրիկ տոնածառ՝ զարդարված «խնձորներով, ընկույզով, նրբաբլիթներով, կրենդելներով և թղթե ծաղիկներով» գիլդիայի անդամների երեխաների համար, որոնք Սուրբ Ծննդյան տոնի առթիվ քաղցրավենիք էին հավաքում[34]։ 1584 թվականին պաստոր և տարեգիր Բալտազար Ռուսսովն իր «Լիֆլանդտի գավառների տարեգրություն» (1584) աշխատության մեջ գրել է շուկայական հրապարակում զարդարված եղևնի տեղադրելու ավանդույթի մասին, որտեղ պատանիները «քայլում էին աղջիկների և կանանց խմբի հետ, սկզբում երգում և պարում էին այնտեղ, իսկ հետո հրդեհում ծառը»։

Բողոքական ռեֆորմացիայից հետո նման ծառերը սկսել են տեսնել բարձրագույն դասի բողոքական ընտանիքների տներում։ Այս անցումը գիլդիայից դեպի բուրժուական ընտանեկան տներ Գերմանիայի բողոքական մասերում, ի վերջո, տալիս է ժամանակակից ավանդույթի սկիզբը, որը սկսել է զարգանալ 18-րդ և 19-րդ դարերում։

18-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գերմանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոքրիկ տոնածառը սեղանին, Լյուդվիգ Բլյում-Զիբերտի 1888 թվականի նկար

18-րդ դարի սկզբին այդ ավանդույթը սովորական երևույթ է դարձել վերին Ռեյնլանդի քաղաքներում, սակայն այն դեռ չէր տարածվել գյուղական շրջաններում։ Մոմերը, որոնց գինն այդ ժամանակ բարձր էր, հանդիպվել են 18-րդ դարի վերջին վկայություններում։ Ստորին Ռեյնի երկայնքով՝ տարածքում, որտեղ ապրում էր կաթոլիկ հռոմեացիների մեծամասնությունը, սուրբծննդյան տոնածառը համարվում էր հիմնականում բողոքական սովորույթ։ Արդյունքում ավանդույթը երկար ժամանակ գոյություն է ունեցել միայն վերին Ռեյնլանդում։ Այդ սովորույթն, ի վերջո, ավելի լայն ճանաչում է ստացել՝ սկսած մոտավորապես 1815 թվականից՝ պրուսացի պաշտոնյաների շնորհիվ, որոնք այնտեղ են գաղթել Վիեննայի վեհաժողովից հետո։

19-րդ դարում սուրբծննդյան տոնածառը համարվում էր գերմանական մշակույթի և Gemütlichkeit-ի արտահայտությունը, հատկապես արտասահմանում բնակվող գաղթականների համար[35]։

Համընդհանուր ժողովրդականության նվաճման որոշիչ գործոն է դարձել Ֆրանս-պրուսական պատերազմի ժամանակ իր զորանոցներում և զինվորական հոսպիտալներում սուրբծննդյան եղևնիներ տեղադրելու գերմանական բանակի որոշումը։ Միայն 20-րդ դարի սկզբին են եկեղեցիների ներսում հայտնվել սուրբծննդյան տոնածառեր, այս անգամ արդեն վառ լուսավորված տեսքով[36]։

Յուրացում եվրոպական ազնվականության կողմից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկարիչ Հ․ Ջ․ Օվերբիքի 1877 թվականի նկարը, որի վրա սուրբծննդյան տոնածառ է պատկերված

19-րդ դարի սկզբին այս սովորույթը հայտնի է դարձել ազնվականության մեջ և տարածվել թագավորական բակերում մինչև Ռուսաստան[37][38]։ Նասաու-Վեյլբուրգի արքայադուստր Հենրիետան 1816 թվականին սուրբծննդյան տոնածառը բերել է Վիեննա, և հետագա տարիներին այդ սովորույթը տարածվել է ամբողջ Ավստրիայում։ Ֆրանսիայում սուրբծննդյան առաջին տոնածառը ներկայացվել է 1840 թվականին Օռլեանի դքսուհու կողմից։ Դանիայում տեղական թերթը պնդում է, որ առաջին վկայված սուրբծննդյան տոնածառը վառվել է 1808 թվականին՝ Հոլստեյնբորգի կոմսուհու՝ Վիլհելմինայի կողմից։ Հենց ծերացող կոմսուհին է 1865 թվականին դանիացի գրող Հանս Քրիստիան Անդերսենին պատմել Դանիայի առաջին սուրբծննդյան տոնածառի պատմությունը։ 1844 թվականին նա հրապարակել է «Եղևնին» կոչվող հեքիաթը, որը պատմում է եղևնու ճակատագրի մասին, որն օգտագործվել է որպես սուրբծննդյան տոնածառ[39]։

Բրիտանիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած Սուրբ Ծննդյան տոներին եկեղեցիները և տները մշտադալար բույսերով զարդարելու ավանդույթը վաղուց է գոյություն ունեցել[40], ամբողջ փոքրիկ տոնածառը զարդարելու սովորույթը երկու դար առաջ դեռ անհայտ էր Բրիտանիայում։ Հաննովերի հետ անձնական ունիայի ժամանակ Գեորգ III-ի Գերմանիայում ծննված կինը՝ Շառլոթ Մեքլենբուրգ-Սթրելիցը, սուրբծննդյան տոնածառ է ներկայացրել այն երեկույթին, որը նա կազմակերպել էր 1800 թվականին երեխաների համար[41]։ Սկզբում այդ սովորույթը չէր տարածվում թագավորական ընտանիքից դուրս[42]։ Վիկտորյա թագուհին դեռ մանուկ հասակում ծանոթ էր դրա հետ, և Ամեն Սուրբ Ծննդին նրա սենյակում տոնածառ էին տեղադրում։ 1832 թվականի ճրագալույցին իր օրագրում հիացած 13-ամյա արքայադուստրը գրել է[43]․

1840-ական թվականներին Վիկտորյա թագուհու և արքայազն Ալբերտի հրապարակված փորագրությունն մոլություն է առաջացրել է սուրբծննդյան տոնածառերի համար[44]:
1911 թվականի սուրբծննդյան տոնածառը, հեղինակ՝ Ալբերտ Շեվալյե Թայլեր


Ճաշից հետո... հետո մենք գնացինք ճաշասենյակի մոտ գտնվող հյուրասենյակ... Այնտեղ եղել են երկու մեծ կլոր սեղաններ, որոնց վրա կանգնած էին երկու եղևնիներ, որոնց վրա լույսեր և շաքարի զարդեր կային։ Բոլոր նվերները դրված են եղել տոնածառերի շուրջ...

Երբ Վիկտորյան ամուսնացել է իր գերմանացի զարմիկ՝ արքայազն Ալբերտի հետ, 1841 թվականին այս սովորույթը դարձել է ավելի տարածված[45], քանի որ միջին դասի հարուստ ընտանիքները հետևում էին այս նորաձևությանը։ 1842 թվականին թերթում հայտնվել է սուրբծննդյան տոնածառերի գովազդը, որը հստակ ցույց էր տալիս դրանց գերմանական ծագումը, ասոցիացիան երեխաների հետ և նվերների շնորհումը[46]։ «Սուրբծննդյան տոնածառ» պատկերազարդ գիրքը, որը մանրամասն նկարագրում է դրանց օգտագործումն ու ծագումը[47], վաճառքի է հանվել 1844 թվականի դեկտեմբերին[48][49]։ 1847 թվականին արքայազն Ալբերտը գրել է. «Այժմ ես պետք է փնտրեմ երեխաների մեջ այն բանի արձագանքը, ինչ ես և Էռնեստն [նրա եղբայրը] էինք նախկինում, ինչ մենք զգում և մտածում էինք, և նրանց ուրախությունը սուրբծննդյան տոնածառերի շնորհիվ ոչ պակաս է, քան մեր ուրախությունն էր»[50]։ Այս միտման խթանումը տրվել է 1848 թվականին[51], երբ The Illustrated London News-ն իր լրահաղորդման մեջ[52], որին միանալով շարունակել են այլ թերթեր[53], մանրամասնորեն նկարագրել է Վինձոր ամրոցի տոնածառերը և իր շապիկի վրա պատկերել գլխավոր տոնածառը, որը շրջապատված է եղել թագավորական ընտանիքով։ 1856 թվականին հյուսիսային գավառական թերթերից մեկում հայտնվել է հայտարարություն[54], որն անլուրջ ակնարկել է դրանց մասին, ինչպես նաև հաղորդել մի կնոջ պատահական մահվան մասին, որի զգեստը վառվել է, երբ նա մոմեր էր վառում սուրբծննդյան տոնածառի վրա[55][56]։

Սակայն տոնածառերի օգտագործումը հասարակական հավաքույթներում, բարեգործական վաճառքներում և հիվանդանոցներում դրանք ավելի ու ավելի սովորական են դարձրել, և 1906 թվականին ստեղծվել է բարեգործական կազմակերպություն՝ հատուկ այն բանի համար, որ ոնւյնիսկ Լոնդոնի հետնախորշերում ապրող աղքատ երեխաները, «որոնք երբեք սուրբծննդյան տոնածառ չեն տեսել», կարողանան վայելել այն այս տարի[57]։ Հակագերմանական տրամադրություններն Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո կարճ ժամանակով նվազեցրել են դրանց ժողովրդականությունը[58], սակայն այդ էֆեկտը կարճատև էր[59], և 1920-ական թվականների կեսերին սուրբծննդյան տոնածառերի օգտագործումը տարածվել է բոլոր դասերի վրա շրջանում[60]։ 1933 թվականին օտարերկրյա ծառերի ներմուծման սահմանափակումը հանգեցրել է «նոր արդյունաբերության արագ աճի», քանի որ Բրիտանիայում սուրբծննդյան տոնածառերի աճեցումը առևտրականորեն կենսունակ է դարձել պահանջարկի չափի պատճառով[61]։ 2013 թվականին Մեծ Բրիտանիայում սուրբծննդյան շուկայի համար աճեցված ծառերի թիվը կազմում էր շուրջ ութ միլիոն[62], և դրանց ցուցադրումը տներում, խանութներում և հասարակական վայրերում սուրբծննդյան սեզոնի սովորական մաս է դարձել։

Հյուսիսային Ամերիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբծննդյան տոնածառի առաջին հրապարակված պատկեր՝ Հերման Բոքումի 1836 թվականի «Անծանոթի նվերը» ստեղծագործության ֆրոնտսպիս

Այս ավանդույթը Հյուսիսային Ամերիկա է եկել 1781 թվականի ձմռանը Հեսսեն զինվորների կողմից, որոնք տեղակայված էին Քվեբեկի նահանգում (1763-1791), որպեսզի պաշտպանեն գաղութը ամերիկացիների հարձակումից։ Գեներալ Ֆրիդրիխ Ադոլֆ Ռիդեզելը և նրա կինը՝ բարոնուհի ֆոն Ռիդեզելը, սպաների համար սուրբծննդյան երեկույթ են կազմակերպել Սորելում՝ իրենց հյուրերին ուրախացնելով մոմերով և մրգերով զարդարված տոնածառով[63]։

19-րդ դարի սկզբում սուրբծննդյան տոնածառը շատ տարածված է դարձել Միացյալ Նահանգներում։ Սուրբծննդյան տոնածառի առաջին պատկերը հրապարակվել է 1836 թվականին՝ որպես ֆրոնտիսպիս Հերման Բոքումի «Անծանոթի նվերը» (անգլ.՝ The Stranger's Gift) ստեղծագործության համար։ Ամերիկյան գրականության մեջ սուրբծննդյան տոնածառի առաջին հիշատակումը եղել է Քեթրին Մարիա Սեջվիքի «Նոր տարվա օր» պատմվածքի մեջ, որը լույս է տեսել 1836 թվականին The Token and Atlantic Souvenir հրատարակությունում, որտեղ նա պատմում է իր տիրուհու տոնածառը զարդարող գերմանացի սպասուհու պատմությունը։ Բացի այդ, բրիտանական թագավորական ընտանիքի և Վինձորի դղյակում գտնվող իրենց սուրբծննդյան տոնածառի հետ փորագրությունը, որն ի սկզբանե հրապարակվել է 1848 թվականի դեկտեմբերին The Illustrated London News-ում անգլ. թարգմանաբար՝ «Լոնդոնի պատկերազարդ նորություններ»), Միացյալ Նահանգներում պատճենահանվել է 1850 թվականի Սուրբ Ծննդյան տոնին՝ Godey's Lady's Book ամսագրում։ Godey's-ը կրկնօրինակել է այն ճշգրտությամբ, բացառությամբ այն բանի, որ ջնջվել են թագուհու խույրը և արքայազն Ալբերտի բեղերը, փորագրությունը Ամերիկյան բեմ դարձնելու համար[64]։ Godey's-ի վերահրատարակված պատկերը դարձել է Ամերիկայում մշտադալար տոնածառի առաջին լայն տարածում ունեցող նկարը։ Արվեստաբան Քարալ Էն Մարլինգն իրենց թագավորական ատրիբուտներից զրկված արքայազն Ալբերտին և թագուհի Վիկտորիային անվանել է «առաջին ազդեցիկ ամերիկյան սուրբծննդյան տոնածառ»[65]։ Ժողովրդական մշակույթի պատմաբան Ալֆրեդ Լյուիս Շումեյքերը պնդում է. «Ամբողջ Ամերիկայում 1850-60-ական թվականների տասնամյակում սուրբծննդյան տոնածառի տարածման ավելի կարևոր միջոց չի եղել, քան Godey's Lady's Book-ը»։ Պատկերը վերատպվել է 1860 թվականին, իսկ 1870 թվականին տոնածառի տեղադրումը ավելի է տարածվել Ամերիկայում[64]։

Գերմանական կապեր ունեցող հետ կապված որոշ քաղաքներ Միացյալ Նահանգներում հավակնում են այդ երկրի առաջին սուրբծննդյան տոնածառի վրա. Կոնեկտիկուտ նահանգի Վինձոր Լոքս քաղաքը պնդում է, որ Հեսսեն զինվորը սուրբծննդյան եղևնին տեղադրել են 1777 թվականին՝ գտնվելով Նոդեն-Ռիդ տանը[66], այն դեպքում, երբ «Ամերիկայի առաջին սուրբծննդյան տոնածառի» վրա նույնպես հավակնում է Փենսիլվանիա նահանգի Իսթոն քաղաքը, որտեղ գերմանացի բնակիչները, ենթադրաբար, սուրբծննդյան տոնածառ են տեղադրել 1816 թվականին։ Իր օրագրում, Փենսիլվանիա նահանգի Լանքասթեր քաղաքից Մեթյու Զահմը, արձանագրել է սուրբծննդյան տոնածառի օգտագործումը 1821 թվականին, ինչը հանգեցրել է այն բանին, որ Լանքասթերը նույնպես հավակնի Ամերիկայում առաջին սուրբծննդյան տոնածառին[67]։ Այլ աղբյուրներ դա վերագրում են Չարլզ Ֆոլենին՝ Բոստոն ներգաղթած գերմանացուն, այն բանի համար, որ նա Ամերիկայում առաջինն է սկսել զարդարել սուրբծննդյան տոնածառը[68]։ Ասում են, որ Ավգուստ Իմգարդը՝ Օհայո նահանգի Վուսթեր քաղաքում ապրող գերմանացի ներգաղթյալն առաջինն էր, ով կիրառում էր տոնածառի զարդարման փորձը կարամելային ձեռնափայտերով։ 1847 թվականին Իմգարդը քաղաքից դուրս գտնվող անտառում կապույտ եղևնի է կտրել, հանձնարարել գյուղի թիթեղագործ Վուսթերին աստղ կառուցել և ծառը տեղադրել իր տանը՝ զարդարելով այն թղթե զարդերով, ոսկեզօծ ընկույզներով և քուխենով[69]։ 1842 թվականին գերմանացի ներգաղթյալ Չարլզ Մինիգերոդեն հումանիտար գիտությունների պրոֆեսոր է դարձել Վիրջինիա նահանգի Ուիլյամսբուրգ քաղաքի Ուիլյամի և Մերիի քոլեջում, որտեղ նա դասավանդում էր լատիներեն և հունարեն լեզուներ։ Մտնելով Վիրջինիայի հասարակական կյանք՝ Մինիգերոդեն մտցրել է սուրբծննդյան մշտադալար տոնածառը զարդարելու գերմանական սովորույթը իրավունքի պրոֆեսոր Սենթ Ջորջ Թաքերի տանը, դրանով իսկ դառնալով բազմաթիվ ազդեցություններից մեկը, որոնք ամերիկացիներին դրդել են ընդունել այդ պրակտիկան մոտավորապես այդ ժամանակ[70]։ Փենսիլվանիայում սուրբծննդյան սովորույթների մասին 1853 թվականի հոդվածը դրանք հիմնականում սահմանում է որպես «գերմանական ծագում ունեցող», ներառյալ սուրբծննդյան տոնածառը, որը «տնկվել է հողով լցված ծաղկի զամբյուղում, և դրա ճյուղերը պատված են նվերներով, հիմնականում հրուշակեղենով, ընտանիքի կրտսեր անդամների համար»։ Սակայն հոդվածում տարբերակվում են տարբեր պետությունների սովորույթները՝ պնդելով, որ Նոր Անգլիայում, որպես կանոն, «Սուրբ Ծնունդն առանձնապես չի նշվում», մինչդեռ Փենսիլվանիայում և Նյու Յորքում նշվում է[71]։

Երբ Էդվարդ Հ. Ջոնսոնը եղել է Edison Electric Light Company-ի փոխնախագահը, որը Con Edison ընկերության նախորդն է, նա ստեղծել է առաջին հայտնի էլեկտրական լուսավորված տոնածառը Նյու Յորքի իր տանը 1882 թվականին։ Ջոնսոնը դարձել է «սուրբծննդյան Էլեկտրական լույսերի հայրը»[72]։

«O Christmas tree...» տեքստը, որը երգում են Միացյալ Նահանգներում գերմանական «O Tannenbaum» մեղեդու ներքո, սխալ պատկերացում է ստեղծում այն բանի մասին, որ գերմաներեն «Tannenbaum» (եղևնի) բառը «սուրբծննդյան տոնածառ» է նշանակում, սակայն գերմաներենում դրա համար օգտագործվում է «Weihnachtsbaum» բառը։

  • Ներկայացումներ 18-րդ դարից մինչև 20-րդ դարի սկիզբ
  • Նկարիչ Ուինսլոու Հոմերի «Սուրբծննդյան տոնածառը», 1858
    Նկարիչ Ուինսլոու Հոմերի «Սուրբծննդյան տոնածառը», 1858
  • Սուրբ Ծնունդը Նիդերլանդներում, 1899
    Սուրբ Ծնունդը Նիդերլանդներում, 1899
  • Harper's Bazaar-ի համար պատկեր, որը հրապարակվել է 1870 թվականի հունվարի 1-ին
    Harper's Bazaar-ի համար պատկեր, որը հրապարակվել է 1870 թվականի հունվարի 1-ին
  • Սուրբծննդյան տոնածառը պատկերված է Prang & Co.-ի սուրբծննդյան բացիկի վրա (Բոստոն), 1880
    Սուրբծննդյան տոնածառը պատկերված է Prang & Co.-ի սուրբծննդյան բացիկի վրա (Բոստոն), 1880
  • Վերա Կոմիսարժևսկայան որպես Նորա՝ Հենրիկ Իբսենի «Տիկնիկների տունը» պիեսում (1904)։ Ելենա Մրոզովսկայայի լուսանկարը
    Վերա Կոմիսարժևսկայան որպես Նորա՝ Հենրիկ Իբսենի «Տիկնիկների տունը» պիեսում (1904)։ Ելենա Մրոզովսկայայի լուսանկարը
  • Իտալա-ամերիկյան ընտանիքը Սուրբ Ծնունդին, 1924
    Իտալա-ամերիկյան ընտանիքը Սուրբ Ծնունդին, 1924

1935-ից մինչ օրս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանում սուրբննդյան տոնածառն արգելվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո[73], բայց հետո վերականգնվել է որպես ամանորյա եղևնի (ռուս.՝ Новогодняя ёлка, «Նովոգոդնյայա յոլկա») 1935 թվականին։ Այն դարձել է Ամանորյա տոնի ամբողջովին աշխարհիկ պատկերակ, օրինակ՝ պսակադրող աստղը դիտարկվել է ոչ թե որպես Բեթղեհեմ աստղի խորհրդանիշ, այլ նաև որպես Կարմիր աստղ։ Արտադրվել են դեկորացիաներ՝ ինքնաթիռների, հեծանիվների, տիեզերական հրթիռների, տիեզերագնացների, ռուսական հեքիաթների հերոսների արձանիկներ։ Այս ավանդույթը պահպանվում է նաև ԽՍՀՄ փլուզումից հետո, երբ Ամանորյա տոնը գերազանցում է Սուրբ Ծնունդը (Հունվարի 7) ռուսների ճնշող մեծամասնության համար[74]։

«Չարլի Բրաունի Սուրբ Ծնունդը» (անգլ.՝ A Charlie Brown Christmas; 1965) հեռուստատեսային հատուկ թողարկումը մեծ ազդեցություն է ունեցել սուրբծննդյան տոնածառը շրջապատող փոփ մշակույթի վրա։ Ալյումինե սուրբծննդյան տոնածառերը հայտնի են եղել 1960-ական թվականների սկզբին ԱՄՆ-ում։ Դրանք ծաղրվել են Չարլի Բրաունի շոուում և սկսել են համարվել որպես Սուրբ Ծննդյան առևտրայնացման խորհրդանիշ։ «Չարլի Բրաունի սուրբծննդյան տոնածառ» (անգլ.՝ Charlie Brown Christmas tree) տերմինը, որը նկարագրում է ցանկացած վատ նայվող կամ տգեղ փոքրիկ տոնածառը, նույնպես առաջացել է 1965 թվականի հեռուստատեսային հատուկ թողարկումից, որը հիմնված է Չարլի Բրաունի սուրբծննդյան տոնածառի արտաքին տեսքի վրա[75]։

  • 1935-ից մինչ օրս
  • Սուրբծննդյան տոնածառ նվերներով
    Սուրբծննդյան տոնածառ նվերներով
  • Սուրբծննդյան տոնածառՎիսկոնսինի նահանգապետի առանձնատան հանգստավետ սենյակում
    Սուրբծննդյան տոնածառՎիսկոնսինի նահանգապետի առանձնատան հանգստավետ սենյակում
  • Սուրբ Ծննդյան տոնածառով սուրբծննդյան թեյ Օրեգոն նահանգի Յուջեն քաղաքի էսպրեսսո խանութում
    Սուրբ Ծննդյան տոնածառով սուրբծննդյան թեյ Օրեգոն նահանգի Յուջեն քաղաքի էսպրեսսո խանութում
  • Խորհրդային դարաշրջանի տոնածառի ձևավորում (1960-ական թվականներ)՝ տիեզերագնացի պատկերով
    Խորհրդային դարաշրջանի տոնածառի ձևավորում (1960-ական թվականներ)՝ տիեզերագնացի պատկերով
  • Սուրբծննդյան տոնածառերը եկեղեցում
    Սուրբծննդյան տոնածառերը եկեղեցում
  • Ալյումինե սուրբծննդյան տոնածառ
    Ալյումինե սուրբծննդյան տոնածառ

Հանրային սուրբծննդյան տոնածառեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի սկզբից շատ քաղաքներում, ավաններում և հանրախանութներում սովորական է դարձել բացօթյա սուրբծննդյան տոնածառի տեղադրումը, ինչպիսիք են Ատլանտայում Macy's Great Tree-ն (անգլ. թարգմանաբար՝ «Macy's-ի մեծ տոնածառ»; 1948 թվականից), Նյու Յորքի Ռոքֆելլեր կենտրոնի սուրբծննդյան տոնածառը և մեծ սուրբծննդյան տոնածառը Ադելաիդայի Վիկտորիայի հրապարակում:

Պրահայում գործազուրկ ծնողների երեխաների համար հանրային սուրբծննդյան տոնածառի վաղ օրինակ, 1931

Հակահրդեհային ծածկույթի օգտագործումը թույլ է տալիս բազմաթիվ փակ հասարակական տարածքներում տեղադրել իրական տոնածառեր և համատեղելի լինել կոդի հետ։ Արտոնագրված դիմորդները հակահրդեհային լուծույթ են ցրում տոնածառերի վրա և ստուգման համար հավաստագրում ապահովում։

Միացյալ Նահանգների Ազգային սուրբծննդյան տոնածառը վառվում է ամեն տարի 1923 թվականից ի վեր Սպիտակ տան հարավային մարգագետնում՝ դառնալով այն բանի մի մասը, ինչը Սպիտակ տանը վերածվել է տոնական խոշոր իրադարձության։ Նախագահ Ջիմի Քարթերը 1979 թվականին վառել է միայն տոնածառի գագաթի գլխավոր աստղը՝ ի պատիվ Իրանում պատանդ վերցված ամերիկացիների[76]։ Նույն բանը եղել է նաև 1980 թվականին, բացառությամբ այն բանի, որ ծառն ամբողջությամբ լուսավորվել է 417 վայրկյանի ընթացքում, մեկ վայրկյանով ամեն օրվա համար, երբ պատանդները գտնվում էին գերության մեջ[76]։

1970-ական և 1980-ական թվականների մեծ մասի ընթացքում աշխարհում ամենամեծ զարդարված սուրբծննդյան տոնածառը տեղադրվում էր ամեն տարի Ֆլորիդա նահանգի Լանտանա քաղաքի National Enquirer-ի տարածքում։ Այս ավանդույթը վերաճել է Հարավային Ֆլորիդայի պատմության ամենատպավորիչ և հայտնի իրադարձություններից մեկի, սակայն 1980-ական թվականների վերջին դադարեցվել է թերթի հիմնադրի մահից հետո[77]։

Որոշ քաղաքներում անցկացվում է «Ծառերի փառատոն» խորագրով բարեգործական ակցիա, որի ընթացքում մի քանի ծառեր զարդարվում և ցուցադրվում են։ Սուրբծննդյան տոնածառերի տեղադրումը նույնպես հաճախ ասոցացվում էր ռազմական գործողությունների ավարտի հետ։ 1918 թվականին զինադադարի ստորագրումից հետո Մանչեսթեր քաղաքը տոնածառ և 500 ֆունտ ստեռլինգ է ուղարկել Ֆրանսիայի հյուսիսում գտնվող Լիլ քաղաք՝ գնդակոծված երեխաների համար շոկոլադ և թխվածքաբլիթներ գնելու համար[78]։ Որոշ դեպքերում ծառերն իրենցից հատուկ հուշանվերներ են ներկայացնում, օրինակ՝ Լոնդոնի Թրաֆալգարյան հրապարակում, որտեղ Նորվեգիայի Օսլո մայրաքաղաքը, ծառ է նվիրել Լոնդոնի բնակիչներին՝ ի նշան երախտագիտության Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Նորվեգական դիմադրությանը բրիտանական աջակցության համար։ Եվ մեկ օրինակ է Բոստոնը, որտեղ ծառը նվեր է Նոր Շոտլանդիայի նահանգից, ի երախտագիտություն 1917 թվականի՝ Հալիֆաքս քաղաքը հողին հավասարեցրած պայթյունից հետո զինամթերքի և փրկարարների արագ մատակարարումների համար։ Եվ Նյուքասլ ափոն Թայնում, որտեղ գլխավոր քաղաքացիական տոնածառը Բերգեն քաղաքի կողմից ամենամյա նվերն է՝ ի երախտագիտություն այն դերի համար, որը Նյուքասլի զինվորները կատարել են Բերգենին նացիստական օկուպացիայից ազատելու գործում[79]։ Նորվեգիան նաև ամեն տարի սուրբծննդյան տոնածառ է նվիրում Վաշինգտոն ԿՇ-ին՝ որպես Նորվեգիայի և ԱՄՆ-ի միջև բարեկամության խորհրդանիշ ևժ Նորվեգիայի երախտագիտության արտահայտություն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ ԱՄՆ-ից ստացված օգնության համար[80]։

Քրիսմոն տոնածառ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրիսմոն տոնածառ, Ֆլորիդա նահանգի Օվիեդոյի Սուրբ Ալբանի Մայր տաճարում

«Քրիսմոն տոնածառը» (անգլ.՝ Chrismon tree[81]), սուրծննդյան տոնածառ[82]՝ զարդարված սպիտակ և ոսկե գույների պարզ քրիստոնեական խորհրդանիշներով[83][84]։

Առաջին անգամ ներմուծվելով հյուսիսամերիկացի լյութերականների կողմից 1957 թվականին[85], այդ պրակտիկան արագորեն տարածվել է այլ քրիստոնեական դավանանքների մոտ[86], այդ թվում՝ անգլիկանների[87], կաթոլիկների[88], մեթոդիստների[89] և կալվինականների[90]։

Սովորույթներ և ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղադրում և հանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

A candle on a Christmas tree

Ինչպես տոնածառ տեղադրելը, այնպես էլ այն հանելը ասոցացվում են կոնկրետ ամսաթվերի հետ։ Ավանդաբար, տոնածառերը չէին բերվում և զարդարվում մինչև ճրագալույցը (դեկտեմբերի 24)։ Սակայն, դրանք կարող են տեղադրվել դեկտեմբերի 23-ին՝ Սուրծննդյան առաջին օրվա փոխարեն ճրագալույցը նշելու ավանդույթներում և այնուհետև հանվել տասներկուերորդ գիշերվանից հետո (հունվարի 5)։ Այս ամսաթվերից առաջ կամ հետո տոնածառ ունենալը վատ նախանշան էր համարվում, և, որպեսզի տան բնակիչները խուսափեն դժբախտությունից՝ ծառը պետք է մնա մինչև հաջորդ տասներկուերորդ գիշերվա անցնելը։

Շատ տարածաշրջաններում սովորական է դարձել Ադվենտ սեզոնի սկզբում տոնածառ տեղադրելը[91]։ Ամերիկացիները տոնածառ են տեղադրում Գոհաբանության օրվանից հետո (նոյեմբերի չորրորդ հինգշաբթի օրը)[92] և Սուրբ Ծննդյան զարդերը կարող են նույնիսկ ավելի վաղ հայտնվել մանրածախ խանութներում՝ հաճախ Հելոուինի հաջորդ օրը (հոկտեմբերի 31)։ Կանադայում շատ խանութներ սպասում են Հիշատակի օրվա ավարտին՝ հարգանք ցուցաբերելով ընկած զինվորների հիշատակին[93]։ Որոշ ընտանիքներ տոնածառը չեն տեղադրում մինչև դեկտեմբերի երկրորդ շաբաթը և այն թողնում են մինչև հունվարի 6-ը։ Գերմանիայում տոնածառն ավանդաբար տեղադրում են դեկտեմբերի 24-ին և հանում են հունվարի 7-ին, չնայած շատերը տեղադրում են այն մեկ կամ երկու շաբաթ շուտ, իսկ հռոմեական կաթոլիկ հավատացյալների տներում տոնածառը կարող է պահվել մինչև փետրվարի 2-ը։

Իտալիայում, Իռլանդիայում, Արգենտինայում և Լատինական Ամերիկայի շատ երկրներում տոնածառը տեղադրվում է դեկտեմբերի 8-ին և մնում է մինչև հունվարի 6-ը։ Ավստրալիայում տոնածառը սովորաբար տեղադրվում է դեկտեմբերի 1-ին, ինչը տեղի է ունենում դպրոցական արձակուրդներից մոտ երկու շաբաթ առաջ (բացառությամբ Հարավային Ավստրալիայի, որտեղ մարդկանց մեծամասնությունը դնում են իրենց տոնածառերը նոյեմբերին՝ Ադելաիդի սուրբծննդյան ներկայացումի ավարտից հետո)։ Ըստ որոշ ավանդույթների, տոնածառերը կարող են պահպանվել մինչև ոչ ուշ, քան փետրվարի 2-ը՝ Հիսուս Քրիստոսի տաճարում հայտնվելու օրը, երբ Սուրբ Ծննդյան տոնը արդեն ավարտվում է։ Ըստ սնահավատության վատ նշան է, եթե սուրբծննդյան տոնածառը տեղադրված չի լինում մինչ Նոր տարվա գիշերը[94] Ըստ սնահավատությունների՝ վատ նշան է, եթե սուրբծննդյան տոնածառը չի հանվում մինչ Տյառնընդառաջի օրը[95]։

Զարդեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպիտակ տան Սուրբծննդյան տոնածառը
Սուրբծննդյան զարդարանքներ՝ Սուրբծննդյան խանութում, Ստրասբուրգ

Սուրբծննդյան դեկորացիաները խաղալիքներ են (սովորաբար պատրաստված են ապակուց, մետաղից, փայտից կամ կերամիկայից), որոնք օգտագործվում են տոնածառը զարդարելու համար։ Առաջին զարդարված ծառերին զարդարում էին խնձորներով, սպիտակ կոնֆետներով և խմորեղեններով՝ աստղերի, սրտիկների և ծաղիկների տեսքով։ Ապակե խաղալիքներն առաջին անգամ պատրաստվել են Գերմանիայի Լաուշչա քաղաքում, ինչպես նաև ապակյա ուլունքների և կերամիկական զարդեր, որոնք կարող էին կախվում էին ծառերի վրա։ Այս զարդերի ստեղծումը գնալով զարգացել է, դառնալով օրինակ հմուտ արհեստավորների կողմից կավե ձուլվածքներից պատրաստված ապակե խաղալիքների արտադրության։

Ուշ 1800-ականներին տնային պայմաններում ստեղծված սպիտակ Սուրբծննդյան տոնածառերը պատրաստվում էին տերևների ճյուղերի շուրջը բամբակի շերտեր փռելով և փաթաթելով, որն ստեղծում է ձնապատ ծառի տեսք։ 1940-ականներին և 1950-ականներին Հոլիվուդյան 1930-ականներին նկարահանված ֆիլմերն ավելի հանրաճանաչ են դարձել ԱՄՆ-ի արևմտյան մասերում։ Եղել են նաև տնային հավաքածուներ, որոնք կարելի էր օրգտագործել փոշեկուլով։ 1980-ականներին որոշ ծառերի վրա կային փափուկ սպիտակ բամբակ, ինչն արվում էր ձյան էֆեկտ ստեղծելու համար։

  • Դեկորացիաներ
  • Սուրբծննդյան թափանցիկ խաղալիք
    Սուրբծննդյան թափանցիկ խաղալիք
  • Սուրբծննդյան ոսկեգույն խաղալիք
    Սուրբծննդյան ոսկեգույն խաղալիք
  • Սուրբծննդյան խաղալիքներ
    Սուրբծննդյան խաղալիքներ
  • Բեյսբոլի գնդակի նման ձնեմարդ
    Բեյսբոլի գնդակի նման ձնեմարդ
  • Սուրբծննդյան խաղալիք՝ Ֆաբերժեի ձվեր
    Սուրբծննդյան խաղալիք՝ Ֆաբերժեի ձվեր
  • Սուրբծննդյան խաղալիքներ
    Սուրբծննդյան խաղալիքներ
  • Կարմիր Սուրբծննդյան խաղալիքներ
    Կարմիր Սուրբծննդյան խաղալիքներ
  • Սուրբծննդյան խաղալիքներ
    Սուրբծննդյան խաղալիքներ

Արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չզարդարված սուրբծննդյան տոնածառեր վաճառքի համար

Ամեն տարի Ամերիկայում արտադրվում է 33-36 միլիոն տոնածառ, իսկ Եվրոպայում՝ 50-60 միլիոն։ 1998 թվականին Ամերիկայում հաշվվում էր մոտավորապես 15,000 արտադրող։ Նույն թվականին հաշվարկվել է, որ ամերիկացիները Սուրբ Ծննդյան տոնածառերի վրա ծախսել են 1.5 միլիարդ դոլար[96]։ 2016 թվականին այդ ցուցանիշն աճել է մինչև 2.04 միլիարդ դոլար բնական ծառերի համար և ևս 1.86 միլիարդ դոլար արհեստական ծառերի համար։ Եվրոպայում տարեկան հավաքում են 75 միլիոն ծառ՝ 2.4 միլիարդ եվրոյի չափով (3.2 միլիարդ դոլար)[97]։

Սպառողական գներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում բնական ծառի միջին արժեքը 2015 թվականին կազմել է 64 դոլար, իսկ 2017 թվականին այն աճել է մինչև 73 դոլար։ Ակնկալվում է, որ գինը հաջորդ տարիների ընթացքում փոփոխությունների չի ենթարկվի[98]։

Հայր և որդի իրենց շան հետ անտառում եղևնի են կտրում, Ֆրանց Կրյուգերի նկարը (1797-1857)
Տոնածառերը ներկայացված են վաճառքի Սուրբ Ծննդյան տոնավաճառում Վիեննայում, նկարի հեղինակը Կառլ Վենցելն է (1908)
Մարդը կտրում է եղևնի, որը նախքան կտրելը պետք է ունենա երեք ցրտահարություն

Արհեստական ծառեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
Christmas Tree
Լուսավորված արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ՝ զարդերով

Առաջին արհեստական սուրբծննդյան տոնածառը մշակվել է Գերմանիայում 19-րդ դարում[99][100], թեև կան ավելի վաղ օրինակներ։ Այս «ծառերը» պատրաստվել են սագի փետուրներով, որոնք ներկվել են կանաչ[99], որպես գերմանացիների մեկ պատասխան՝ անտառհատումները շարունակելու վերաբերյալ[100]։ Փետուրներից պատրաստված սուրբծննդյան տոնածառերը տատանվում էին լայնությամբ՝ փոքրիկ 2 դյույմ (51 մմ) ծառից մինչև 1920-ականների ընթացքում խանութների մեծածախ վաճառվող 98 դյույմ (2.500 մմ) ծառ[101]։ Հաճախ ծառի ճյուղերը պատված էին լինում արհեստական կարմիր հատապտուղներով, որոնք հանդես էին գալիս որպես մոմակալներ[102]։

Տարիներ շարունակ զարգացել և դարձել են արհեստական տոնածառերի այլ ոճեր։ 1930 թվականին ամերիկյան Addis Brush Company ընկերությունը ստեղծել է առաջին արհեստական տոնածառը, որը պատրաստված է եղել խոզանակից[103]։ Արհեստական ծառի մեկ այլ տեսակ է ալյումինի տոնածառը[100], որն առաջին անգամ արտադրվել է Չիկագոյում 1958 թվականին[104], իսկ ավելի ուշ՝ Վիսկոնսինում գտնվող Մանիտովոկ քաղաքում, որտեղ արտադրվել են ծառերի մեծ մասը[105]։ Ժամանակակից արհեստական տոնածառերը պատրաստվում են վերամշակված պլաստիկից`օգտագործված փաթեթավորման նյութերից, ինչպիսիք են պոլիվինիլքլորիդը (PVC)[100][106]:

2000-ականների սկզբին զարգացել են նաև այլ սուրբծննդյան տոնածառերի տեսակներ[107]։

  • Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառեր
  • Լուսավորված սուրբծննդյան տոնածառ
    Լուսավորված սուրբծննդյան տոնածառ
  • Սպիտակ սուրբծննդյան տոնածառ
    Սպիտակ սուրբծննդյան տոնածառ
  • Իսպանական արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
    Իսպանական արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
  • Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ (Ֆլորիդա)
    Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ (Ֆլորիդա)
  • Այլումինե արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
    Այլումինե արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
  • Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ
    Արհեստական սուրբծննդյան տոնածառ

Բնապահպանական հարցեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պուանսետտիա ծաղիկները, որոնք տեղադրվել են սուրբծննդյան տոնածառի վրա, Սան Դիեգոյում (2005)

Շրջակա միջավայրի վրա արհեստական ծառերի ազդեցության վերաբերյալ քննարկումը շարունակվում է։ Որպես կանոն, ծառերի բնական արտադրողները պնդում են, որ արհեստական ծառերն ավելի վնասակար են շրջակա միջավայրի համար։ Այնուամենայնիվ, սուրբծննդյան տոնածառերի ամերիկյան ասոցիացիայի առևտրային խմբերը շարունակում են հերքել, որ արհեստական ծառերը ավելի վնասակար են շրջակա միջավայրի համար և պնդում են, որ տոնածառի մեջ օգտագործվող PVC-ն ունի գերազանց վերամշակված հատկություններ[108]։

Տոնածառի վերամշակման կետ Փարիզում, 2010 թվականի հունվարի 22-ին

Բնական եղևնիները սովորաբար հատումից հետո վերածվում են ռոտացիայի, հաճախ ապահովելով վայրի կենդանիների համար հարմար միջավայր[փա՞ստ]: Բացի այդ, բնական ծառերը կարող են նվիրաբերվել անասնապահներին, որոնք կարծում են, որ քիմիական հավելումներով աղտոտված նման ծառերը հիանալի սնունդ են[109]։ Որոշ դեպքերում, սուրբծննդյան տոնածառերի տնկման կառավարումը կարող է հանգեցնել անբավարար կենսամիջավայրի, քանի որ երբեմն դա կապված է բազմաթիվ թունաքիմիկատների հետ[110]։

Հյուսիսային Հոլիվուդում ճանապարհի եզրին նետված եղևնիներ

Բնական կամ կտրված ծառերը օգտագործվում են միայն կարճ ժամանակով, բայց դրանք կարող են վերամշակվել և օգտագործվել որպես մուլչացում, կենդանական աշխարհի բնակավայր կամ օգտագործվել էրոզիայի կանխարգելման համար[111][112][113]։ Բնական ծառերը ածխաթթու գազ չեն կլանում կտրվելուց հետո[114]։ Փորձագետների ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ բնական ծառը ամեն տարի ստեղծում է 3,1 կգ ջերմոցային գազեր (6,8 մղոն), իսկ արհեստական ծառը իր գոյության ընթացքում արտադրում է 48,3 կգ (106 մղոն)[115]։ Բնական տոնածառերը կարելի է ձեռք բերել կամ վարձել տեղական արտադրողների շուկայում։ Վարձավճարները վերցվում են տոներից հետո, իսկ գնված ծառերը կարող են տնկել սեփականատիրոջ կողմից օգտագործելուց հետո, նվիրաբերել տեղական ծառերի ընդունմանը կամ քաղաքային անտառվերականգնման ծառայություններին[116]։ Յուրաքանչյուր սեզոնից հետո մեծ և փոքր ծառերը կարող են փոխպատվաստվել, հաջորդ տարվանից սկսած մինչև հաջորդ Սուրբ Ծնունդ։

Արհեստական ծառերի մեծ մասը պատրաստված է վերամշակված PVC կոշտ թերթերից։ Նախկինում կապարը հաճախ օգտագործվում էր որպես PVC-ի կայունացուցիչ, բայց այժմ արգելված է Չինաստանի օրենքներով։ Չինական ներմուծվող ծառերում կապարի կայունացուցիչի օգտագործումը վերջին տարիներին մտահոգությունների տեղիք է տվել քաղաքական գործիչների և գիտնականների շրջանում։ 2004 թվականի ուսումնասիրությամբ պարզվել է, որ, ընդհանուր առմամբ, արհեստական ծառերը առողջության համար քիչ վտանգ են ներկայացնում կապարի աղտոտումից, գոյություն ունեն «վատագույն դեպքերը», որտեղ կան փոքր երեխաների առողջության մեծ ռիսկեր[117]։ Միացյալ Նահանգներում 50 միլիոն արհեստական ծառերից մոտավորապես 20 միլիոնը եղել է ինը և ավելի տարեկան[118]։ Ինչպես բնական, այնպես էլ արհեստական եղևնիների կենսափուլի գնահատման մասնագիտական հետազոտությունը ցույց է տվել, որ անհրաժեշտ է արհեստական եղևնի օգտագործել առնվազն քսան տարի, որպեսզի թողնի նույնքան փոքր էկոլոգիական հետք, որքան բնական եղևնին[115]։

Կրոնական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային միության «Безбожник» ամսագիրը, որը լույս է տեսել 1931 թվականին, որն ստեղծվել է ընդդեմ մարտընչող աթեիստների որպես օրինապահ հոգեվորական, որին արգելված է հատել Սուրբծննդյան ծառ հատել։

Տոնածառի ծագման ամենավաղ լեգենդը թվագրվում է 723 թվականին՝ ըստ Սուրբ Բոնիֆացիուսի[119], քանի որ նա ավետարանչություն էր կատարում Գերմանիայում։ Համաձայն նրա կենսագրություններում չնշված պատմության՝ նա հայտնվել է հեթանոսական որոշակի հավաքույթում, որտեղ մի խումբ մարդիկ, ովքեր պարում էին զարդարված կաղնու ծառի տակ և պատրաստվում էին զոհաբերել մի երեխայի ի պատիվ Թորին։ Բոնիֆացիուսը կացին է վերցրել և կանչել Հիսուսի անունը։ Մեկ շարժմամբ նրան հաջողվում է տապալել ամբողջ ծառը՝ ի զարմանս ամբոխի։ Ընկած ծառի հետևում եղել է փոքրիկ եղևնի։ Բոնիֆացիուսն ասել է, «Թող այս ծառը լինի ճշմարիտ Աստծու խորհրդանիշը, նրա տերևները մշտապես կանաչ են և չեն մեռնում»։ Իսկ ծառի ասեղները մատնացույց էին անում դեպի երկինք։ Ավանդույթի համաձայն՝ ծառերն այդ պահից սկսած օգտագործվել են նախկին հեթանոսական տներում, բայց զարդարված են եղել ի պատիվ Հիսուսի[120]։ Արձանագրվել է, որ տոնածառն առաջին անգամ օգտագործվել է գերմանացի լյութերականների կողմից 16-րդ դարում, ընդ որում գրառումները ցույց են տալիս, որ 1539 թվականին Ստրասբուրգի Մայր տաճարում տեղադրվել է տոնածառ՝ բողոքական բարեփոխիչ Մարտին Բյուքերի ղեկավարությամբ[121][122]։ ԱՄՆ-ում այդ «գերմանացի լյութերականներն իրենց հետ բերել են զարդարված տոնածառը, իսկ մորավացիները վառել են մոմեր՝ այդ ծառերի վրա»[123][124]։ Տոնածառը զարդարելիս շատ մարդիկ աստղ են դնում ծառի վրա, ինչը խորհրդանշում է Բեթխեհեմի աստղը։ Այս փաստն արձանագրել է The School Journal-ը՝ 1897 թվականին[125][126]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Travers, Penny (2016 թ․ դեկտեմբերի 19). «The history of the Christmas tree». ABC News (Australia) (ավստրալիական անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 Perry, Joe (2010 թ․ սեպտեմբերի 27). Christmas in Germany: A Cultural History (English). University of North Carolina Press. էջ 32. ISBN 9780807899410. «A chronicle from Stasbourg, written in 1604 and widely seen as the first account of a Christmas tree in German-speaking lands, records that Protestant artisans brought fir trees into their homes in the holiday season and decorated them with "roses made of colored paper, apples, wafers, tinsel, sweetmeats, etc." ... The Christmas tree spread out in German society from the top down, so to speak. It moved from elite households to broader social strata, from urban to rural areas, from the Protestant north to the Catholic south, and from Prussia to other German states.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  3. ↑ Christmas trees were hung in St. George's Church, Sélestat since 1521:«Office de la Culture de Sélestat—The history of the Christmas tree since 1521» (PDF). 2013 թ․ դեկտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  4. ↑ Dunphy, John J. (2010 թ․ նոյեմբերի 26). From Christmas to Twelfth Night in Southern Illinois (English). Arcadia Publishing Incorporated. էջ 28. ISBN 9781614232537. «Having a Christmas tree became so closely identified with following Luther's path that German Catholics initially wanted nothing to do with this symbol of Protestantism. Their resistance endured until the nineteenth century, when Christmas trees finally began finding their way into Catholic homes.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  5. ↑ Ingeborg Weber-Kellermann (1978). Das Weihnachtsfest. Eine Kultur- und Sozialgeschichte der Weihnachtszeit [Christmas: A cultural and social history of Christmastide] (German). Bucher. էջ 22. ISBN 978-3-7658-0273-7. «Man kann als sicher annehmen daß die Luzienbräuche gemeinsam mit dem Weinachtsbaum in Laufe des 19. Jahrhunderts aus Deutschland über die gesellschaftliche Oberschicht der Herrenhöfe nach Schweden gekommen sind. (անգլ.՝ One can assume with certainty that traditions of lighting, together with the Christmas tree, crossed from Germany to Sweden in the 19th century via the princely upper classes.)»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  6. ↑ Crump, William D. (2001 թ․ սեպտեմբերի 15). The Christmas Encyclopedia, 3d ed (English). McFarland. էջ 386. ISBN 9780786468270. «Christmas trees in the countryside did not appear until World War I, although Slovenians of German ancestry were decorating trees before then. Traditionally, the family decorates their Christmas tree on Christmas Eve with electric lights, tinsel, garlands, candy canes, other assorted ornaments, and topped with an angel figure or star. The tree and Nativity scene remain until Candlemas (February 2), when they are removed.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  7. ↑ Foley, Daniel J. (1999). The Christmas Tree. Omnigraphics. էջ 45. ISBN 978-1-55888-286-7.
  8. ↑ Dues, Greg (2008). Advent and Christmas. Bayard. էջեր 13–15. ISBN 978-1-58595-722-4. «Next to the Nativity scene, the most popular Christmas tradition is to have a Christmas tree in the home. This custom is not the same as bringing a Yule tree or evergreens into the home, originally popular during the month of the winter solstice in Germany.»
  9. ↑ Karas, Sheryl (1998). The Solstice Evergreen: history, folklore, and origins of the Christmas tree. Aslan. էջեր 103–04. ISBN 978-0-944031-75-9.
  10. ↑ «History of Christmas Trees». History. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  11. ↑ Haidle, Helen (2002). Christmas Legends to Remember'. David C Cook. էջ 119. ISBN 978-1-56292-534-5.
  12. ↑ Debbie Trafton O'Neal, David LaRochelle (2001). Before and After Christmas. Augsburg Fortress. էջ 22. ISBN 978-0-8066-4156-0.(չաշխատող հղում)
  13. ↑ Ehrsam, Roger (1999). Le Vieux Turckheim. Ville de Turckheim: Jérôme Do Bentzinger. ISBN 978-2906238831.
  14. ↑ Biblioteca Nacional de Portugal (National Library of Portugal)—Codices Alcobacenses ([1] Արխիվացված 21 Փետրվար 2013 Wayback Machine ); [BN: cod. alc. CLI / 64, Page. 330] Translated ("Nota de como has de poer o ramo de natal, scilicet: Em vespera de natal, buscarás huu grande Ramo de loureiro verde, e colherás muitas laranjas vermelhas e poer lhas has metidas pelos ramos que dele procedem specificadamente segundo já viste. E em cada hua laranja, poeras hua candea. E pendurarás o dicto Ramo per hua corda na polee que ha de star acerca da lampada do altar moor")
  15. ↑ Страхов А. Б. Ночь перед Рождеством: народное христианство и рождественская обрядность на Западе и у славян. Cambridge-Mass., 2003. С. 172.
  16. ↑ Lazowski, Philip (2004). Understanding Your Neighbor's Faith. KTAV Publishing House. էջեր 203–04. ISBN 978-0-88125-811-0.
  17. ↑ Foley, Michael P. (2005). Why Do Catholics Eat Fish on Friday?. Palgrave Macmillan. էջ 18. ISBN 978-1-4039-6967-5.(չաշխատող հղում)
  18. ↑ Ball, Ann (1997). Catholic Traditions in Crafts. Our Sunday Visitor. էջ 19. ISBN 978-0-87973-711-5.(չաշխատող հղում)
  19. ↑ Encyclopædia Britannica. 2003. «The modern Christmas tree ... originated in western Germany. The main prop of a popular medieval play about Adam and Eve was a fir tree hung with apples (paradise tree) representing the Garden of Eden. The Germans set up a paradise tree in their homes on December 24, the religious feast day of Adam and Eve. They hung wafers on it (symbolizing the host, the Christian sign of redemption); in a later tradition, the wafers were replaced by cookies of various shapes. Candles, too, were often added as the symbol of Christ. In the same room, during the Christmas season, was the Christmas pyramid, a triangular construction of wood, with shelves to hold Christmas figurines, decorated with evergreens, candles, and a star. By the 16th century, the Christmas pyramid and paradise tree had merged, becoming the Christmas tree.» {{cite encyclopedia}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  20. ↑ Gillian Cooke, A Celebration of Christmas, 1980, page 62: "Martin Luther has been credited with the creation of the Christmas tree. ... The Christmas tree did not spring fully fledged into ... tree was slow to spread from its Alsatian home, partly because of resistance to its supposed Lutheran origins."
  21. ↑ «Christmas tree». Encyclopædia Britannica. 2012. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 «BBC Religion & Ethics—Did the Romans invent Christmas?». BBC Religion & Ethics. 2012 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
  23. ↑ Fritz Allhoff, Scott C. Lowe (2010). Christmas. John Wiley & Sons. «His biographer, Eddius Stephanus, relates that while Boniface was serving as a missionary near Geismar, Germany, he had enough of the locals' reverence for the old gods. Taking an axe to an oak tree dedicated to Norse god Thor, Boniface chopped the tree down and dared Thor to zap him for it. When nothing happened, Boniface pointed out a young fir tree amid the roots of the oak and explained how this tree was a more fitting object of reverence as it pointed towards the Christian heaven and its triangular shape was reminiscent of the Christian trinity.»
  24. ↑ The story, not recounted in the vitae written in his time, appears in a BBC Devon website, "Devon Myths and Legends", and in a number of educational storybooks, including St. Boniface and the Little Fir Tree: A Story to Color by Jenny Melmoth and Val Hayward (Warrington: Alfresco Books 1999 1-873727-15-1), The Brightest Star of All: Christmas Stories for the Family by Carrie Papa (Abingdon Press 1999 978-0-687-64813-9) and "How Saint Boniface Kept Christmas Eve" by Mary Louise Harvey in The American Normal Readers: Fifth Book, 207–22. Silver, Burdett and Co. 1912.
  25. ↑ «Chichilaki–Georgian version of Christmas tree». Georgian Journal. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  26. ↑ «Słomiane snopy i podłaźniczki - to nasze poprzedniki choinki. Te zaś ozdabiano jabłkami». Niezależna. 2019 թ․ դեկտեմբերի 24. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  27. ↑ Janota E. Lud i jego zwyczaje. Lwów, 1878, str. 41–42
  28. ↑ Rok karpacki: obrzędy doroczne w Karpatach polskich Urszula Janicka-Krzywda. 1988, s. 13 "W całych Karpatach znano drzewko wigilijne zwane podłaźnikiem. Był to wierzchołek jodły zawieszany u powały szczytem na. dół, ubierany jabłkami i tzw. światami"
  29. ↑ «Zwyczaje, obrzędy i tradycje w Polsce. Mały słownik». Księgarnia Mateusza (լեհերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
  30. ↑ Rolek, Barbara (2019 թ․ ապրիլի 5). «Eastern European Upside-Down Christmas Trees». The Spruce. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  31. ↑ «Мэр Таллина: первая ёлка появилась у нас!». Telegraf.lv. 2010 թ․ դեկտեմբերի 5. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  32. ↑ «Похитители Рождества». Уральский государственный университет. 2010 թ․ դեկտեմբերի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 16-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  33. ↑ Amelung, Friedrich (1885). Geschichte der Revaler Schwarzenhäupter: von ihrem Ursprung an bis auf die Gegenwart: nach den urkundenmäßigen Quellen des Revaler Schwarzenhäupter-Archivs 1, Die erste Blütezeit von 1399–1557 [History of the Tallinn Blackheads: from their origins until the present day: from the testimonial sources of the Tallinn Blackheads archive. 1: The first golden age of 1399–1557] (գերմաներեն). Reval: Wassermann.
  34. ↑ Weber-Kellermann, Ingeborg (1978). Das Weihnachtsfest. Eine Kultur- und Sozialgeschichte der Weihnachtszeit [Christmas: A cultural and social history of Christmastide] (German). Bucher. էջ 22. ISBN 978-3-7658-0273-7. «Man kann als sicher annehmen daß die Luzienbräuche gemeinsam mit dem Weinachtsbaum in Laufe des 19. Jahrhunderts aus Deutschland über die gesellschaftliche Oberschicht der Herrenhöfe nach Schweden gekommen sind. (անգլ.՝ One can assume with certainty that traditions of lighting, together with the Christmas tree, crossed from Germany to Sweden in the 19th century via the princely upper classes.)»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  35. ↑ Marbach, Johannes (1859). Die heilige Weihnachtszeit nach Bedeutung, Geschichte, Sitten und Symbolen [The holy Christmas season for meaning, history, customs and symbols] (German). էջ 416. «Was ist auch eine deutsche Christenfamilie am Christabend ohne Christbäumchen? Zumal in der Fremde, unter kaltherzigen Engländern und frivolen Franzosen, unter den amerikanischen Indianern und den Papuas von Australien. Entbehren doch die nichtdeutschen Christen neben dem Christbäumchen noch so viele Züge deutscher Gemüthlichkeit. (անգլ.՝ What would a German Christian family do on Christmas Eve without a Christmas tree? Especially in foreign lands, among cold-hearted Englishmen and frivolous Frenchmen, among the American Indians and the Papua of Australia. Apart from the Christmas tree, the non-German Christians suffer from a lack of a great many traits of German 'Gemütlichkeit'.)»{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  36. ↑ Душечкина 2007
  37. ↑ Пирютко Ю. М. Ёлки / Питерский лексикон. СПб: Издательство «Дмитрий Буланин», 2008. С. 91-95.
  38. ↑ «Danmarks første juletræ blev tændt i 1808». Kristelig Dagblad. 2008 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  39. ↑ Stow, John (1603). Survey of London. London: John Windet. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 3-ին. «Against the feast of Christmas every man's house, as also the parish churches, were decked with holm, ivy, bays, and whatsoever the season of the year afforded to be green.»
  40. ↑ «The History of the Christmas Tree at Windsor». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 3-ին.
  41. ↑ In 1829 the diarist Greville, visiting Panshanger country house, describes three small Christmas trees "such as is customary in Germany", which Princess Lieven had put up. Hole, Christine (1950). English Custom and Usage. London: B. T. Batsford Ltd. էջ 16.
  42. ↑ Victoria, Queen (1912). Reginald Brett, 2nd Viscount Esher (ed.). The girlhood of Queen Victoria: a selection from Her Majesty's diaries. J. Murray. էջ 61.{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: editors list (link)
  43. ↑ Bingham, John (2015 թ․ դեկտեմբերի 25). «Queen's Christmas Day message: Monarch quotes from Bible to address a nation shaken by year of atrocities». telegraph.co.uk. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
  44. ↑ Marie Claire Lejeune (2002). Compendium of symbolic and ritual plants in Europe. Man & Culture. էջ 550. ISBN 978-90-77135-04-4.
  45. ↑ "GERMAN CHRISTMAS TREES. The nobility and gentry are respectfully informed that these handsome JUVENILE CHRISTMAS PRESENTS are supplied and elegantly fitted up ...":Times [London, England] 20 December 1842, p. 1.
  46. ↑ Correspondence of William Henry Fox-Talbot, British Library, London, Manuscripts—Fox Talbot Collection, envelope 20179 [2].
  47. ↑ The Christmas Tree: published by Darton and Clark, London. "The ceremony of the Christmas tree, so well known throughout Germany, bids fair to be welcomed among us, with the other festivities of the season, especially now the Queen, within her own little circle, has set the fashion, by introducing it on the Christmas Eve in her own regal palace." Book review of The Christmas Tree from the Weekly Chronicle, 14 December 1844, quoted in an advert headlined "A new pleasure for Christmas" in The Times, 23 December 1844, p. 8.
  48. ↑ Caroline Augusta Edgcumbe, née Feilding, Lady Mt Edgcumbe (1808–1881); William Henry Fox-Talbot's half-sister.
  49. ↑ Godfrey and Margaret Scheele (1977). The Prince Consort, Man of many Facets: The World and The Age of Prince Albert. Oresko Books. էջ 78. ISBN 9780905368061.
  50. ↑ At the beginning of the year the custom was well-enough known for The Times to compare the January budget of 1848 with gifts handed out beneath "the Christmas tree": The Times (London, England), 21 January 1848, p. 4.
  51. ↑ Special Christmas supplement edition, published 23 December 1848.
  52. ↑ The Times (London, England), 27 December 1848. p. 7
  53. ↑ "Now the best Christmas box / You can give to the young / Is not toys, nor fine playthings, / Nor trees gaily hung ...": Manchester Guardian, Saturday, 5 January 1856, p. 6.
  54. ↑ Manchester Guardian, 24 January 1856, p. 3: the death of Caroline Luttrell of Kilve Court, Somerset.
  55. ↑ The Times (London, England), 28 December 1858, p. 8.
  56. ↑ The Poor Children's Yuletide Association. The Times (London, England), 20 December 1906, p. 2. "The association sent 71 trees 'bearing thousands of toys' to the poorest districts of London."
  57. ↑ "A Merry Christmas": The Times (London, England), 27 December 1918, p. 2: "... the so-called "Christmas tree" was out of favour. Large stocks of young firs were to be seen at Covent Garden on Christmas Eve, but found few buyers. It was remembered that the 'Christmas tree' has enemy associations."
  58. ↑ The next year a charity fair in aid of injured soldiers featured 'a huge Christmas-tree'. 'St. Dunstan's Christmas Fair'. The Times (London, England), 20 December 1919, p. 9.
  59. ↑ 'Poor families in Lewisham and similar districts are just as particular about the shape of their trees as people in Belgravia ...' 'Shapely Christmas Trees': The Times (London, England), 17 December 1926, p. 11.
  60. ↑ Christmas Tree Plantations. The Times (London, England), 11 December 1937, p. 11.
  61. ↑ «Christmas tree grower Ivor Dungey gets award». BBC News. 2013 թ․ նոյեմբերի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 21-ին.
  62. ↑ Werner, Emmy E. (2006). In Pursuit of Liberty: Coming of Age in the American Revolution. Greenwood Publishing Group. էջ 115. ISBN 9780275993061.
  63. ↑ 64,0 64,1 Alfred Lewis Shoemaker (1999) [1959]. Christmas in Pennsylvania: a folk-cultural study. Stackpole Books. էջեր 52–53. ISBN 978-0-8117-0328-4.
  64. ↑ Karal Ann Marling (2000). Merry Christmas! Celebrating America's greatest holiday. Harvard University Press. էջ 244. ISBN 978-0-674-00318-7.
  65. ↑ Joseph Wenzel IV (2015 թ․ նոյեմբերի 30). «First Decorated Christmas Tree in Windsor Locks». WFSB. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  66. ↑ «The History of Christmas». Gareth Marples. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 28-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  67. ↑ «Professor Brought Christmas Tree to New England». Harvard University Gazette. 1996 թ․ դեկտեմբերի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 1999 թ․ օգոստոսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  68. ↑ «They're Still Cheering Man Who Gave America Christmas Tree». Wisconsin Rapids Daily Tribune. 1938 թ․ դեկտեմբերի 24. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 16-ին.
  69. ↑ «Charles Minnigerode (1814–1894)». Encyclopedia Virginia. Virginia Foundation for the Humanities. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 1-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  70. ↑ 'Notes and Queries', volume 8 (217), 24 December 1853, p.615
  71. ↑ «A Brief History of Electric Christmas Lighting in America». oldchristmastreelights.com. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  72. ↑ Bowler, Gerry (2011 թ․ հուլիսի 27). Santa Claus. ISBN 9781551996080. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  73. ↑ «1 мая собираются праздновать 59% россиян» [1 May going to celebrate 59% of Russians] (Russian). 2012 թ․ ապրիլի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 2-ին. «New Year is among the most important holidays for 81% of Russians, while Christmas is such only for 19%, ranking after Victory Day, Easter, International Women's Day.»{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  74. ↑ Belk, Russell (2000). «Materialism and the Modern U.S. Christmas». Advertising & Society Review. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.
  75. ↑ 76,0 76,1 «Lighting of the National Christmas Tree». National Park Service. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 5-ին.
  76. ↑ «Flashback Blog: The World's Largest Decorated Christmas Tree». The Palm Beach Post. 2009 թ․ դեկտեմբերի 3. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 4-ին.
  77. ↑ 'Manchester's Gift To Lille ... (FROM G. WARD PRICE.)' The Times (London, England),21 December 1918, p.7
  78. ↑ «Town twinning: Bergen, Norway». Newcastle City Council. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 25-ին.
  79. ↑ «DC: Christmas Tree Lighting at Union Station». Norwegian Ministry of Foreign Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  80. ↑ Stookey, Laurence Hull (2011 թ․ դեկտեմբերի 1). Calendar: Christ's Time for the Church. Abingdon Press. էջ 107. ISBN 9781426728044. «Beyond that the term "Chrismon" is used loosely to refer to symbols related to Christ, including the orb, crown, fish, star, anchor, and a wide variety of forms on the cross. All of these, often made in materials of gold and white, are used on a pine or fir tree in place of the more usual multicolored ornaments used on trees at home. Lights are also usually of clear glass rather than being colored.»
  81. ↑ so in The Lutheran Witness, Volume 83 (1964), p. 548 "the Chrismon (from CHRISt-MONogram) tree", and in James Edgar, Ellen Edgar, A Chrismon Service (1981), p. 2. The word's actual etymology, from Middle Latin (Landulf of Milan, 12th century) crismon, is less than clear: George Henry Lane-Fox Pitt-Rivers, The riddle of the 'Labarum' and the origin of Christian symbols, Allen & Unwin, 1966, p. 28; "I can find no roots, etymology or grounds for the adoption of the word adopted by some Christians, 'Chrismon', which is supposed to mean the 'Monogram of Christ', and which appears in some dictionaries (i.e. Funk and Wagnalis, 1922)."
  82. ↑ Weaver Jr., J. Dudley (2002). Presbyterian Worship: A Guide for Clergy. Geneva Press. էջ 79. ISBN 9780664502188.
  83. ↑ Segler, Franklin M.; Bradley, Randall (2006 թ․ հոկտեմբերի 1). Christian Worship: Its Theology and Practice, Third Edition. B&H Publishing Group. էջ 222. «A Chrismon tree is an evergreen tree adorned with symbols of Christ. The symbols are white and gold, and the three has white lights.»
  84. ↑ Morris-Pierce, Elizabeth; Berger, Stephen A.; Dreher, Eulonda A.; Dalton, Russel W.; Richardson, D. Andrew; Mueller, Jeanne; Wood, Judith Hale; Edgar, Ellen; Edgar, James (2002 թ․ հունվարի 1). In Search of Christmas. CSS Publishing. էջ 27. ISBN 9780788019166. «Chrismons were first used in 1957 to decorate a Christmas tree in the Lutheran Church of the Ascension in Danville, Virginia.»
  85. ↑ Crump, William D. (2001 թ․ սեպտեմբերի 15). The Christmas Encyclopedia, 3d ed. McFarland. էջ 71. ISBN 9780786468270. «Over time, the popularity of the Chrismons tree grew and spread to other denominations around the world, while Chrismons themselves have become meaningful decorations throughout the year.»
  86. ↑ «Chrismon Tree». St. John's Anglican Church. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. «A number of ladies of St. John's have been hard at work producing beautiful Chrismons (Christian Monograms) out of wire and beads to decorate a "Chrismon Tree" that will be put up and dedicated on the First Sunday in Advent»
  87. ↑ Glavich, Mary Kathleen (2010). Leading Young Catholics Into Scripture. Twenty-Third Publications. էջ 36. ISBN 9781585958009. «A parallel Advent activity is the more recent custom of making a Chrismon tree (Christ + monogram). The Chrismon tree bears symbols of Jesus from the New Testament. While the children hang their symbols, related Scripture texts might be read. Possible figures for the Chrismon tree are Mary, Joseph, the star, manger, shepherd, angel, sheep, three kings, gifts, fish, dove, grapes, wheat, vine, crown, rock, alpha and omega symbols, Chi-Rho, anchor, and cross. The symbols are usually white and gold.»
  88. ↑ First United Methodist Church, Midland, Texas: Offering Christ, 1885–1985: One Hundred Years on Main Street in Downtown Midland. Taylor Publishing Company. 1985.
  89. ↑ «Advent & Christmas at BRC». Brunswick Reformed Church. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.
  90. ↑ Mazar, Peter (2000). School Year, Church Year: Customs and Decorations for the Classroom. Liturgy Training Publications. էջ 161. ISBN 978-1568542409.
  91. ↑ «WATCH: It's Never Too Early to Put Up Your Christmas Tree—and Here's Why». Southern Living (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  92. ↑ «Should Christmas decor wait until after Remembrance Day?». Bell Media. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 3-ին.
  93. ↑ «Customs of the Weeks after Epiphany». Holy Trinity (German) Catholic Church, Boston. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 2-ին.
  94. ↑ «Christmas Superstitions». Snopes.com. 2006 թ․ դեկտեմբեր.
  95. ↑ Gary A. Chastagner and D. Michael Benson (2000). «The Christmas Tree». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  96. ↑ Yanofsky, David (2017 թ․ դեկտեմբերի 21). «What the Christmas tree industrial complex looks like from space». Quartz. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  97. ↑ Skerritt, Jen (2018 թ․ նոյեմբերի 13). «Millennials Are Giving American Tree Growers a Green Christmas». Bloomberg News. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  98. ↑ 99,0 99,1 Bruce David Forbes (2007). Christmas: A Candid History. University of California Press. էջեր 121–22. ISBN 978-0-5202-5104-5.
  99. ↑ 100,0 100,1 100,2 100,3 Hewitt, James (2007). The Christmas Tree. Lulu.com. էջեր 33–36. ISBN 978-1430308201.
  100. ↑ Silverthorne, Elizabeth (1994). Christmas in Texas. Texas A&M University Press. էջ 62. ISBN 978-0-8909-6578-8.
  101. ↑ Karal Ann Marling (2000). Merry Christmas!: Celebrating America's Greatest Holiday. Harvard University Press. էջեր 58–62. ISBN 978-0-674-00318-7.
  102. ↑ Cole, Peter (2002). Christmas Trees: Fun and Festive Ideas. Chronicle Books. էջ 23. ISBN 978-0-8118-3577-0.
  103. ↑ Fortin, Cassandra A. (2008 թ․ հոկտեմբերի 26). «It's beginning to look a lot like Christmas (1958)». The Baltimore Sun. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  104. ↑ Candice Gaukel Andrews (2006). Great Wisconsin Winter Weekends. Big Earth Publishing. էջ 178. ISBN 978-1-9315-9971-9.
  105. ↑ Berry, Jennifer (2008 թ․ դեկտեմբերի 9). «Fake Christmas Trees Not So Green». LiveScience. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 4-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  106. ↑ Neer, Katherine (2006 թ․ դեկտեմբեր). «How Christmas Trees Work». howStuffWorks. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  107. ↑ «Facts on PVC Used in Artificial Christmas Trees». American Christmas Tree Association. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  108. ↑ «Goats, elk happy to munch on your used Christmas trees». CBC News. 2014 թ․ դեկտեմբերի 29. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 1-ին.
  109. ↑ «Pesticides & Wildlife Christmas Trees». ipm.ncsu.edu. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 2-ին.
  110. ↑ «Engineer Update: Old Christmas trees protect town beach». United States Army Corps of Engineers. 2007 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 24-ին.
  111. ↑ «Christmas tree recycling begins Friday in Columbia County». The Augusta Chronicle. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  112. ↑ «Recycling your tree can be a gift for environment». Star Tribune. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 26-ին.
  113. ↑ Biello, David (2008 թ․ դեկտեմբերի 4). «I'm Dreaming of a Green Christmas (Tree)» (podcast transcript). Scientific American. Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.
  114. ↑ 115,0 115,1 «Life Cycle Assessment (LCA) of Christmas trees—A study ends the debate over which Christmas tree, natural or artificial, is most ecological». Ellipsos Inc. 2008 թ․ դեկտեմբերի 16. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  115. ↑ «Recycling Your Tree: Real Christmas Trees are Recyclable». National Christmas Tree Association. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  116. ↑ Maas, R. P.; Patch, S. C.; Pandolfo, T. J. (2004). «Artificial Christmas trees: How real are the lead exposure risks?». Journal of Environmental Health. 67 (5): 20–24, 32. PMID 15628192.. Retrieved 18 December 2012.
  117. ↑ Levin, R.; Brown, M. J.; Kashtock, M. E.; և այլք: (2008). «Lead Exposures in U.S. Children, 2008: Implications for Prevention». Environmental Health Perspectives. 116 (10): 1285–1293. doi:10.1289/ehp.11241. PMC 2569084. PMID 18941567.. Retrieved 18 December 2012.
  118. ↑ «Saint Boniface». 2016 թ․ հունիսի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ մայիսի 20-ին.
  119. ↑ «St. Boniface and the Christmas Tree». 2016 թ․ հուլիսի 23.
  120. ↑ Senn, Frank C. (2012). Introduction to Christian Liturgy. Fortress Press. էջ 118. ISBN 9781451424331. «The Christmas tree as we know it seemed to emerge in Lutheran lands in Germany in the sixteenth century. Although no specific city or town has been identified as the first to have a Christmas tree, records for the Cathedral of Strassburg indicate that a Christmas tree was set up in that church in 1539 during Martin Bucer's superintendency.»
  121. ↑ «The Christmas Tree». Lutheran Spokesman. 29–32. 1936. «The Christmas tree became a widespread custom among German Lutherans by the eighteenth century.»
  122. ↑ Kelly, Joseph F. (2010). The Feast of Christmas. Liturgical Press. էջ 94. ISBN 9780814639320. «German Lutherans brought the decorated Christmas tree with them; the Moravians put lighted candles on those trees.»
  123. ↑ Blainey, Geoffrey (2013 թ․ հոկտեմբերի 24). A Short History of Christianity. Rowman & Littlefield Publishers. էջ 418. ISBN 9781442225909. «Many Lutherans continued to set up a small fir tree as their Christmas tree, and it must have been a seasonal sight in Bach's Leipzig at a time when it was virtually unknown in England, and little known in those farmlands of North America where Lutheran immigrants congregated.»
  124. ↑ Mandryk, DeeAnn (2005 թ․ հոկտեմբերի 25). Canadian Christmas Traditions. James Lorimer & Company. էջ 67. ISBN 9781554390984. «The eight-pointed star became a popular manufactured Christmas ornament around the 1840s and many people place a star on the top of their Christmas tree to represent the Star of Bethlehem.»
  125. ↑ Wells, Dorothy (1897). «Christmas in Other Lands». The School Journal. 55: 697–8. «Christmas is the occasional of family reunions. Grandmother always has the place of honor. As the time approaches for enjoying the tree, she gathers her grandchildren about her, to tell them the story of the Christ child, with the meaning of the Christ child, with the meaning of the Christmas tree; how the evergreen is meant to represent the life everlasting, the candle lights to recall the light of the world, and the star at the top of the tree is to remind them of the star of Bethlehem.»
Սուրբծննդյան տոնածառ
էջը Վիքիպահեստում
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբծննդյան տոնածառ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սուրբծննդյան_տոնածառ&oldid=9807673» էջից