Che Guevara
Ernesto Guevara (14 de junh de 1928, Rosario - 9 de junh de 1967, La Higuera) es un cap revolucionari comunista deis ans 1950-1960. Conegut sota lei subrenoms de Che Guevera o de El Che, es famós per son ròtle dins la Revolucion Cubana, per son engatjament dins la lucha còntra l'imperialisme estatsunidenc durant la Guèrra Freja e per sa pensada revolucionària centrada tant sus lo collectiu que sus l'individú.
Originari d'Argentina, rescontrèt a l'azard Fidel Castro durant un viatge en America Latina. Lei dos òmes venguèron lèu amics e Guevara participèt a la guerilha castrista còntra lo regim dictatoriau de Fulgencio Battista. Se destrièt durant lei combats e venguèt un dei luòctenents pus importants de Castro que lo nomèt coma ministre de l'Industria. Guevera participèt alora a la reconstruccion e a la modernizacion de l'illa mai sei posicions venguèron pauc a pauc criticas a respècte de l'influéncia [[URSS|sovietica]. En 1965, decidèt donc de quitar Cuba per iniciar de guerilhas comunistas dins de regions identificadas coma de ponchs febles dau blòt occidentau. Pasmens, mau preparadas, aqueleis expedicions s'acabèron per de reviradas e Guevara foguèt capturat e executat en Bolívia en 1967.
Après sa mòrt, venguèt una icòna dau movement revolucionari. Uei, es encara l'objècte d'un important culte de la personalitat en Cuba, en America Latina e au sen d'abòrd de movements comunistas e socialistas.
Biografia[modificar | Modificar lo còdi]
Jovença e formacion[modificar | Modificar lo còdi]
Enfança[modificar | Modificar lo còdi]
Ernesto Guevara de la Serna nasquèt lo 14 de junh de 1928 dins la vila de Rosario en Argentina[1]. Èra l'ainat de cinc enfants, doas filhas e tres dròlles. Son paire es Ernesto Guevara Lynch, que trabalhava coma arquitècte, e sa maire es Celia de la Serna y Llosa. Sei dos parents èran d'origina aristocratica, especialament sa maire qu'èra descendenta de José de la Serna e Hinojosa, lo darrier vice-rèi espanhòu de Peró. Pasmens, lo nivèu de vida de la familha correspondiá mai a aqueu dei classas mejanas. Leis idèas politicas de sa familha èran progressistas amb de variacions importantas. Sei parents èran favorables ai movements antiautoritaris e èran donc gaire favorables au peronisme[2] En revènge, sa tanta èra comunista.
Ernesto Guevara recebèt una bòna educacion amb un accès rapide a l'escòla. I estudièt abòrd de disciplinas coma la filosofia, lei matematicas, l'engenhariá, la sociologia, l'istòria e l'arqueologia[3]. A 3 ans, aprenguèt tanben a jogar ais escacs e participèt a de tornegs a partir de 12 ans. Sa maire li ensenhèt tanben lo francés[4]. Pasmens, son enfança e sa jovença foguèron tanben marcadas per de crisis regularas d'asma. Per faciar aqueu problema, Guevera s'entraïnèt fisicament e venguèt jogaire de rugbi. Joguèt quauquei mes dins un club de premiera division, San Isidro Club. Pasmens, a la demanda de son paire, acceptèt de jogar dins de divisions inferioras per redurre lei riscs per sa santat[5].
Estudis e premier viatge en America[modificar | Modificar lo còdi]
En 1948, Guevara comencèt d'estudis de medecina a Buenos Aires. Tres ans pus tard, son amic Alberto Granado li prepausèt de prendre una annada sabatica per realizar un viatge en America Latina. Dins de condicions malaisadas, visitèron Chile, Peró, Colómbia, Veneçuèla e Miami. Durant aqueu trajècte, Guevara descurbiguèt la pauretat dei classas popularas e lei similituds entre lei populacions de cada país. Influenciat per lo marxisme, comencèt de considerar l'America dau Sud coma una entitat economica e culturala unica.
A son retorn en Argentina, Guevara acabèt seis estudis. Obtenguèt son diplòma lo 12 de junh de 1953[6][7].
Presa de consciéncia revolcionària[modificar | Modificar lo còdi]
Lo còp d'Estat de 1954 en Guatemala[modificar | Modificar lo còdi]
Tre lo 7 de julhet de 1953, Ernesto Guevara comencèt un segond viatge en America que lo menèt en Bolívia, en Peró, en Eqüator, en Panamà, Còsta Rica, Nicaragua, en Honduras, en Salvador e, finalament, en Guatemala. En Bolívia, participèt brèvament a la revolucion dau Movement Nacionalista Revolucionari (MNR) de l'estiu de 1953. Pasmens, s'alunchèt rapidament dau movement en causa de seis inegalitats racialas.
Arribèt en Guatemala en decembre de 1953. A aquela epòca, lo país èra dirigit per Jacobo Arbenz Guzmán. Cap d'un govèrn populista, èra engatjat dins de reformas socialas importantas. En particular, èra a assaiar de metre en plaça una reforma agrària destinat a redurre l'importància dau sistèma de latifundium. Pasmens, aquò l'opausèt a la companhiá estatsunidenca United Fruit Company (UFCO) qu'èra lo proprietari terrenc pus important dau país[8].
Dins la capitala guatemaltèca, Guevara rescontrèt l'economista peruviana Hilda Gadea Acosta. Personalitat coneguda de l'Aliança Populara Revolucionària Americana (APRA), li presentèt de caps dau govèrn Arbenz, de grops d'exiliats cubans dau Movement dau 26 de julhet de Fidel Castro e de responsables de l'espitau locau que luchavan còntra lo paludisme. Dins una situacion financiera precària, Guevara participèt a de trafecs de venda d'objèctes religiós amb de partisans de Castro. Es tanben durant aqueu periòde que ganhèt son subrenom « Che » que significava « l'Argentin »[9].
Lo 18 de junh de 1954, la CIA organizèt un còp d'Estat còntra lo govèrn Arbenz. Mau organizats, leis insurgents foguèron dispersats per lei soudats guatemaltècs. Pasmens, Arbenz, espaurit per l'idèa d'una intervencion dirècta deis Estats Units, preferiguèt abandonar lo poder lo 27[10]. Durant aqueu periòde, Guevara assaièt de jonhér una milícia pro-Arbenz mai lo grop demorèt inactiu. Puei, après l'arrestacion d'Hilda, decidèt de se refugiar a l'ambaissada d'Argentina. I obtenguèt lo drech d'anar en Mexic.
Au nivèu ideologica, aquela experiéncia renforcèt l'engatjament de Guevara dins lo camp socialista. Desenant, considerèt leis Estats Units coma una poissança imperialista opausada a totei lei movements sud-americans desirós de corregir leis inegalitats socioeconomicas dau continent. Veguèt alora lo socialisme coma lo mejan d'armar e d'organizar lo pòble per far evoluïr aquela situacion[11].
Lo periòde mexican[modificar | Modificar lo còdi]
Guevara arribèt en Mexic en setembre de 1954. I retrobèt Ñico López e d'autreis exiliats cubans e, en junh de 1955, foguèt presentat a Raúl Castro. Puei, lo 8 de julhet seguent, foguèt presentat a Fidel Castro, recentament arribat dins lo país. Après una discussion amb lo cap cuban, Guevera decidèt de jonhér lo Movement dau 26 de julhet, l'organizacion castrista opausada a la dictatura de Fulgencio Batista.
Guevara foguèt inicialament designat coma mètge dau grop. Dins aquò, participèt tanben a l'entraïnament militar[12]. Enterin, Hilda Gadea aviá capitat de quitar Guatemala e èra tanben arribada en Mexic. Se maridèron lo 18 d'aost de 1955 e lor filha, Hilda Beatríz, nasquèt lo 15 de febrier de 1956. Per assegurar lei revenguts de la familha, Guevera venguèt mètge a l'espitau generau de la Ciutat de Mexic. Publiquèt tanben quauqueis articles sus leis allegias dins una revista medicala e comencèt d'aprendre lo rus[13].
La Revolucion Cubana[modificar | Modificar lo còdi]
Lo desbarcament en Cuba[modificar | Modificar lo còdi]
L'expedicion de Fidel Castro còntra lo regime cuban comencèt en novembre de 1956. 82 òmes desbarquèron dins l'illa mai lei condicions meteorologicas malaisadas empachèron de coordenar l'operacion amb l'accion deis agents castristas encargadas d'organizar d'esmogudas. Aquò permetèt a l'armada cubana, informada de l'arribada dau Movement dau 26 de julhet, de preparar una emboscada a Alegría de Pío. Lo combat foguèt un desastre per lei revolucionaris que perdiguèron 60 òmes e la màger part de lor equipament[14].
Pasmens, Fidel e Raúl Castro subrevisquèron au combat e poguèron menar lei rèstas de sei fòrças dins la Sierra Maestra. D'accès malaisat, aquela zòna èra favorabla a una guerilha coma l'aviá mostrat la Guèrra d'Independéncia Cubana en 1895-1898. Guevara abandonèt son ròtle de mètge per venir combatent. Pasmens, assegurèt de suenhs per la guerilha e lei païsans dei vilatges vesins. Participèt tanben de còps ai cors d'alfabetizacion organizats per lei castristas.
Lo periòde de la Sierra Maestra[modificar | Modificar lo còdi]
De 1956 a 1958, la guerilha menada per Fidel Castro prenguèt mai e mai d'importància dins lo sud de Cuba e Guevera foguèt un deis artesans majors d'aquela transformacion. Pasmens, coma per mai d'una autra partida de sa vida, lei testimoniatges sus aqueu periòde son fòrça diferents segon lo ponch de vista de lor autor. D'un caire, es de còps accusat d'èsser un marxista extremista copable d'atrocitats sus de civius, de soudats governamentaus e de combatents de la guerilha. D'autre caire, es tanben depintat coma un combatent uman, capable de perdonar leis errors de sei tropas, que protegissiá lei presoniers de guèrra e qu'ajudava lei populacions localas.
Leis elements constants semblan indicar que Guevara donava una gròssa importància a la disciplina e que considerava coma primordiau d'obtenir lo sostèn dei populaicons localas. S'interessèt tanben fòrça a l'educacion politica de seis òmes. Considerat coma un cap competent, venguèt comandant en julhet de 1957 quand Castro decidèt de crear una segonda colona de combatents. La direccion d'aquela unitat que foguèt fisada a Guevera foguèt cargat de la menar dins la region de El Hombrito[15].
En despiech deis atacas de l'armada regulara cubana que destruguèt sa basa en novembre, Guevera capitèt de se mantenir dins la region. Durant aqueu periòde, de conflictes opausèron lei moderats, generalament lei movements installats dins lei vilas, e lei radicaus, principalament la guerilha, dau Movement dau 26 de Julhet. Guevara s'impausèt coma un dei caps de la fraccion radicala en se declarant coma un admirator d'Estalin. Sostenguèt tanben leis esfòrç de Castro per dictar sa vision au rèsta dau movement. Lo 3 de mai de 1958, lei moderats perdiguèron aquela lucha d'influéncia e lei grops urbans moderats passèron sota lo comandament de la guerilha.
La victòria de la guerilha[modificar | Modificar lo còdi]
En 1957, la violéncia de la reaccion de l'armada dau govèrn de Fulgencio Batista renforcèt a cha pauc lo sostèn popular a la guerilha. Lo 27 de febrier de 1958, Fidel Castro poguèt ansin crear de colonas novèlas e avançar vèrs lo nòrd de l'illa. Lo 6 de mai, l'armada mobilizèt 12 000 òmes per organizar una ataca generala còntra la guerilha. Après quauquei succès iniciaus, l'armada foguèt pas capabla d'enceuclar son adversari en causa dau relèu malaisat. Lo 20 de julhet, la guerilha arrestèt l'avançada dei militars que deguèron se retirar de la Sierra Maestra a partir dau 7 d'aost.
Guerava, ajudat per la colona de Camilo Cienfuegos, aguèt un ròtle major dins aquela defensa. Tre lo 31 d'aost, lei dos òmes foguèron cargats d'aprofichar la retirada de l'armada per implantar la guerilha dins lo centre de l'illa, a 600 km de sei posicions inicialas. Guevara establiguèt una posicion solida, renforçada per una centrala idroelectrica, un espitau de campanha, d'obradors e un jornau de propaganda. A la fin de novembre, una ataca governamentala còntra sei defensas s'acabèt per una retirada que permetèt ai tropas de Guevara de recuperar una gròssa quantitat d'equipaments.
Aquela batalha rompèt l'organizacion de l'armada cubana e Castro decidèt d'atacar vèrs lo nòrd. Lo 28 de decembre, Guevara menèt l'ofensiva còntra la vila de Santa Clara, defenduda per 3 200 òmes sostenguts per un tren blindat, qu'èra lo darrier obstacle importanta avans l'Avana. Isolada, la garnison foguèt aisament enceuclada per 364 combatents de la guerilha[16]. Lo tren foguèt neutralizat lo 29 e l'ensemble dei defensors capitulèt lo 31 e, après aquela desfacha, Batista s'enfugiguèt. L'armada cubana assaièt de prendre lo poder mai sei temptativas foguèron arrestadas per l'intrada de la guerilha dins la capitala lo 2 de genier de 1959.
Lo periòde governamentau[modificar | Modificar lo còdi]
Lo procuraire de la Cabaña[modificar | Modificar lo còdi]
Tre lo 2 de genier de 1959, Guevera foguèt nomat procuraire de la fortalesa de la Cabaña, la preson pus importanta de L'Avana, per Fidel Castro. Lei rasons d'aquela nominacion a un pòste relativament segondari son mau compresas e, coma totjorn dins la vida de Guevara, lei fònts disponiblas li donan de ròtles fòrça diferents dins aquelei foncions. Guevara demorèt en plaça durant cinc mes e foguèt encargat de l'organizacion dei procès de centenaus de foncionaris e d'oficiers dau regim de Batista.
Segon de testimònis, Guevara i foguèt un borrèu crudèu qu'ordonèt de torturar lei presoniers, d'execucions sensa procès e d'autrei crimes. Segon d'autrei testimònis, foguèt au contrari un cap de preson uman desirós d'aplicar la lèi sensa crudelitat tot en respectant lei drechs deis accusats durant de procès publics. Durant aqueu periòde, lo nombre de personas condamnadas a mòrt es pas clarament conegut e lei chifras anan de 156 a 550[17]. Guevara sembla implicat dins un quart dei condamnacions. S'opausèt tanben a la fin deis execucions demandada per Fidel Castro.
Au nivèu personau, aquelei mes veguèron l'introduccion d'una clausa especiala dins la constitucion cubana que permetèt de donar la nacionalitat cubana a Guevara. Lo 22 de mai de 1959, lo divòrci amb Hilda Gadea foguèt tanben acceptat per lo poder judiciari, çò que permetèt a Guevara de regularizar sa situacion amb Aleida March, una combatenta de la guerilha. Lo pareu se maridèt quauquei jorns pus tard, lo 2 de junh.
La reforma agrària e la direccion de la banca centrala[modificar | Modificar lo còdi]
Guevara foguèt nomat cap de l'Institut Nacionau de la Reforma Agrària lo 7 d'octòbre de 1959 e president de la Banca Nacionala de Cuba lo 26 de novembre seguent. Lei rasons d'aquelei nominacions son mau conegudas car Guevara èra pas un economista. Uei, semblan motivats per la volontat de Castro de lo plaçar a una posicion li permetent de s'opausar ai projèctes estatsunidencs dins l'illa. Pasmens, Guevara mostrèt certanei competéncias dins lo domeni economic e agricòla e, mai que mai, comprenguèt l'interès de sa posicion per sostenir la propaganda comunista en America. Pendent un periòde marcat per l'exili d'abòrd de Cubans (100 000 emigrats en 1961[18]), una aumentacion de la repression còntra leis opausants e de protestacions còntra la nacionalizacion de certanei tèrras, lo Che venguèt una figura mediatica de la Revolucion Cubana. Per aquò, realizèt mai d'un viatge a l'estrangier per i rescontrar de caps d'Estat o d'intellectuaus importants.
Pendent aqueu periòde, Guevara incarnèt una tendància dura dau comunisme cuban. En 1960, aguèt un ròtle important dins la rompedura deis acòrds comerciaus entre l'illa e leis Estats Units après la nacionalizacion dei rafinariás de petròli. Puei, negocièt un acòrd amb l'URSS que permetèt a l'economia cubana de trobar de partenaris per exportar sa produccion de sucre e importar de produchs manufacturats. Pasmens, l'ostilitat estatsunidenca entraïnèt la mesa en plaça d'un embarg en 1962. En 1960-1961, Guevara creèt egalament un sistèma de camps de reeducacion per lei caps d'entrepresas publicas copables d'infraccion a « l'etica revolucionària »[19]. Dins aquò, au contrari deis autreis Estats dau blòt sovietic, lei condamnants avián la possibilitat de refusar la pena de camp. En cambi, devián abandonar sei foncions.
Lo Ministèri de l'Industria[modificar | Modificar lo còdi]
Dins lo corrent de l'annada 1960, Fidel Castro orientèt pauc a pauc Cuba vèrs lo modèl sovietic. En consequéncia, Guevara venguèt una personalitat mai centrala dins lo govèrn de l'illa e lo 23 de febrier de 1961, foguèt nomat ministre de l'Industria. Gardèt aqueu pòste durant quatre ans e foguèt lo promotor de mai d'una reforma destinada a modernizar l'economia cubana e a metre en plaça una economia socialista. Pasmens, gardèt tanben un ròtle centrau dins la propaganda cubana e dins la lucha revolucionària comunista en America.
Au nivèu economic, lo projècte iniciau de Guevara èra de crear una industria pesuca de tipe sovietic. Voliá tanben racionalizar l'organizacion dau teissut economic. Pasmens, se turtèt a doas dificultats. La premiera foguèt l'embarg estatsunidenc de 1962. L'Union Sovietica ajudèt l'illa mai lo materiau recebut èra sovent de qualitat febla. Ansin, l'idèa d'una industrializacion massisa foguèt lèu abandonada e lo còr de l'economia cubana demorèt l'exportacion de bens agricòlas. Dins aquò, dins aqueu sector, l'arcaïsme dei mejans de produccion limitèt fòrça l'efiech dei mesuras de racionalizacion. La manca d'eficacitat de l'ajuda sovietica foguèt un dei factors de rompedura entre Guevara e la vision sovietica dau comunisme[20].
Au nivèu de la propaganda, Guevara se concentrèt sus dos aisses. Lo premier foguèt lo desvolopament de la teoria dau foco. S'inspirant de la guerilha cubana, suggeriguèt de crear de guerilhas ruralas dins cada país d'America Latina. Son objectiu èra de crear de fogaus revolucionaris destinats a venir la basa de guerilhas pus importantas. Dins aquò, lei guerilhas sud-americanas basadas sus lo modèl preconizat per Guevara foguèron vencudas per lei regimes militars sostenguts per leis Estats Units. Lo segond aisse foguèt la promoccion d'un « òme novèu » destinat a preparar la transicion d'una societat sensa Estat. Guevara assaièt de venir l'exemple vivent d'aquel individú, en particular en luchant còntra la corrupcion e lo luxe inutil.
Lo ròtle diplomatic[modificar | Modificar lo còdi]
En mai de son ròtle politic coma ministre de l'Industria e de son implicacion dins la propaganda cubana, Guevara aguèt un ròtle major dins la diplomacia cubana deis ans 1960-1965. En particular, en 1962, negocièt amb Raúl Castro l'installacion dei missils sovietics a l'origina de la crisi dei missils de Cuba. Foguèt escandalizat per lo retirament sovietic. Puei, realizèt de viatges importants en China (1960), en Argeria (1962) e ais Nacions Unidas onte condamnèt la politica estrangiera deis Estats Units e l'incapacitat de l'organizacion a luchar còntra l'apartheid (1964). Pasmens, viatjèt dins abòrd de país en Africa, en Euròpa e en Asia. Pauc a pauc, sei discors mòstran una oposicion a la politica sovietica e un raprochament amb la pensada chinesa.
La « disparicion » dau Che[modificar | Modificar lo còdi]
Dos setmanas après lo retorn d'un viatge de tres mes dins divèrsei país estrangiers, Guevara « dispareguèt » e un successor foguèt discrètament nomat per lo remplaçar au Ministèri de l'Industria. Lei causas d'aquela disparicion son desconegudas e fòrça ipotèsis son evocadas (revirada de l'industrializacion, pression dei Sovietics, rivalitat amb Fidel Castro, etc). Dins una letra legida per lo cap de l'illa lo 16 de junh de 1965, Guevara associava son intencion de perseguir la lucha revolucionària a l'estrangier. Renoncièt a totei sei foncions en Cuba e durant dos ans, la localizacion e leis activitats de Guevara foguèron un mistèri ben gardat.
Segon leis informacions desenant conegudas, Guevara auriá obtengut l'autorizacion de Castro de menar la premiera accion cubana en Africa Subsahariana en març de 1965. D'efiech, segon lei dos òmes, la revirada dei guerilhas sud-americanas èran la consequéncia d'un blocatge dins aqueu continent. S'interessèron donc ai possibilitats de crear de movements en Africa. Ahmed Ben Bella, president d'Argeria, partejava aquela analisi mai Gamal Abdel Nasser i èra opausat. Lei servicis secrèts cubans sostenguèron l'operacion e permetèron l'infiltracion d'un comandò comandat per Guevara en Còngo.
Lo retorn a la lucha revolucionària[modificar | Modificar lo còdi]
Lo periòde congolés[modificar | Modificar lo còdi]
Guevara e un comandò de 13 òmes arribèron en Còngo lo 24 d'abriu de 1965. Son objectiu èra d'ajudar lo movement marxista Simba pro-Patrice Lumumba (assassinat en 1961). Recebèron rapidament lo renfòrç d'un centenau d'Afrocubans. Lei Cubans s'installèron dins l'èst de Còngo per metre en plaça una guerilha amb lo sostèn dau movement de Laurent-Désiré Kabila. Pasmens, deguèron lèu faciar mai d'una dificultat.
Premier, lei movements revolucionaris congolés èran minats per de rivalitats intèrnas e per la corrupcion. De mai, sei tropas èran mau equipadas, pauc formadas e responsablas de pilhatges regulars dins lei vilatges. Lei temptativas de Guevara de donar una instruccion militara modèrna ai combatents africans mau capitèron en causa de l'influéncia dei creires tradicionaus sus la fòrça dei guerriers. Enfin, leis Estatsunidencs descurbiguèron sa posicion e interceptèron sei comunicacions. Washington ordonèt alora la creacion d'un grop de mercenaris sud-africans especialament dedicats a la lucha còntra Guevara. En parallèl, leis Estats Units ajudèron l'armada congolesa dins son combat còntra lei guerilhas Simba.
Pauc sostengut per la populacion, la guerilha marxista foguèt batuda e leis unitats mesas en plaça per Guevara e Kabila foguèron anientadas en novembre. La colona personala de Guevara foguèt secutada per lei Sud-Africans e patiguèt de pèrdas importantas. A la fin de l'annada, lei Cubans decidèron donc de se retirar. Après aquela revirada, Guevara refusèt de s'entornar en Cuba e passèt sièis mes en Tanzania e en Checoslovaquia.
La guerilha en Bolívia[modificar | Modificar lo còdi]
Guevara acceptèt de tornar venir en Cuba lo 19 de julhet de 1966. Pasmens, refusèt de donar un caractèr public a aquela visita e demandèt a Fidel Castro una ajuda novèla per crear una guerilha en America dau Sud. Après d'esitacions, son projècte s'orientèt vèrs Bolívia. D'efiech, lo país èra dirigida per René Barrientos, un militar qu'aviá pres lo poder après un còp d'Estat en 1964. De maucontentaments importants existissián dins l'armada, dins lei mitans païsans e dins lo sector de l'industria miniera. Gràcias a Castro, Guevara poguèt crompar una proprietat per i crear un centre d'entraïnament e reünir una fòrça de 47 combatents a partir de novembre de 1966. Prenguèron lo nom d'Ejército de Liberación Nacional (ELN, « Armada de Liberacion Nacionala »).
Maugrat aquela preparacion, l'organizacion de la guerilha foguèt marrida. L'ELN mau capitèt d'obtenir lo sostèn dei païsans locaus e lo partit comunista locau demorèt neutre après lo refús de Guevara de laissar lo comandament a son secretari generau. Puei, d'errors d'agents de la guerilha permetèron a la CIA de descubrir la preséncia de Guevara en Bolívia. Lo 11 de març de 1967, aquò foguèt confiermada per dos desertors de l'ELN. Gràcias ais informacions donats per lei dos desertors, l'armada boliviana ataquèt lo camp de la guerilha que deguèt abandonar seis installacions. Pasmens, la manca d'experiéncia dei soudats bolivians permetèt a la guerilha d'enregistrar quauquei victòrias durant sa retirada.
Guevara detectèt pas la preséncia dei fòrças especialas estatsunidencas que sonstenián lei militars bolivians. Contunièt donc leis operacions còntra l'armada mai sa situacion se compliquèt durant l'estiu. Lo 31 d'aost, una colona de l'ELN foguèt destrucha dins una emboscada. Lo 15 de setembre, la guerilha perdiguèt lo contacte amb sei partisans installats dins lei vilas. Puei, a la fin dau mes de setembre, la totalita dei tropas comunistas foguèron enceucladas. Après divèrsei combats, Guevara decidèt de devesir lo grop de 17 subrevivents per favorizar una fugida en fòra dau territòri bolivian. Pasmens, son grop foguèt tornarmai enceuclat lo 8 d'octòbre e capturat après una escaramocha.
La captura e l'execucion[modificar | Modificar lo còdi]
Après sa captura, Guevara foguèt menat a l'escòla dau vilatge de la La Higuera. Èra estat bleçat ai cambas per de tirs de l'armada boliviana. Lo govèrn bolivian anoncièt sa mòrt dins lei combats dau 8 d'octòbre mai l'òrdre d'execucion foguèt en realitat donat lo 9 a 13 h per lo president René Barrientos Ortuño. L'influéncia de la CIA sus aquela decision es mau compresa. Segon de documents secrèts desclassificats dins leis ans 1990, l'agéncia èra devesida sus lo subjècte. Una partida voliá empedir la creacion d'un martir de la revolucion e una autra voliá eliminar un adversari perilhós. De mai, lei diferentei versions de l'execucion de Guevara son pas d'acòrds entre elei a prepaus de la transmission de l'òrdre d'execucion (transmission per la CIA o per d'oficiers bolivians). Finalament, l'execucion foguèt realizada per lo sergent Mario Terán. Leis autrei presoniers de l'ELN foguèron tanben executats. Lo còrs de Guevara foguèt enterrat dins un luòc secrèt lo 11 d'octòbre mai la CIA gardèt lei mans de Guevara per autentificar sa mòrt e una part de seis afaires personaus. Fidel Castro reconoguèt oficialament lo decès lo 15.
En 1995, lo generau bolivian Mario Vargas Salinas revelèt la localizacion de la tomba de Guevara (« en dessota de la pista d'aviacion de Vallegrande »). Una còla de geològs e d'antropològs cubans foguèt mandada sus lo luòc. I descurbiguèron lei rèstas de sèt personas que foguèron enterrats dins un mausolèu situat dins la vila cubana de Santa Clara après de funeralhas nacionalas. Dins aquò, i a encara de dobtes sus l'identitat vertadiera dei cadabres descubèrts a Vallegrande.
Òbra e eiretatge[modificar | Modificar lo còdi]
La pensada de Guevara[modificar | Modificar lo còdi]
La revolucion e la guerilha[modificar | Modificar lo còdi]
Guevara es a l'origina d'una concepcion teorica e practica de la revolucion e dau comunisme qu'es dicha foquismo (« foquisme » en occitan). Son obratge La guèrra de guerilha, publicat en 1960, es la referéncia de sa pensada sus lo subjècte. Pasmens, foguèt completat per de discors public o de publicacions mens conegudas. Segon eu, la lucha armada e la revolucion socialista èra lei mejans unics per permetre un melhorament dei condicions de vida dei paures d'America Latina, esplechats per lo sistèma sostengut per leis Estats Units e leis elèits locaus eissits de la colonizacion.
L'idèa centrala de Guevara èra de crear de fogaus revolucionaris dins lei zònas ruralas per i desvolopar de guerilhas. Puei, la federacion d'aquelei movements deviá permetre la creacion d'un partit revolucionari de massa capable de menar lo combat armat còntra la dominacion coloniala e capitalista. L'objectiu finau èra de fondar una societat comunista fidèla ai concèptes edictats per Marx. Pasmens, Guevara èra tanben pragmatic e considerava necessari de s'adaptar ai realitats localas. En particular, èra pas opausat a la participacion a un procès electorau. Au nivèu economic, èra pròche de la pensada d'Estalin durant sa jovença. Dins aquò, se raprochèt pauc a pauc dau maoïsme car lo liame entre la revolucion, lei païsans e la reforma agrària èra un ponch fòrça important per Guevara. Après son passatge au govèrn cuban, assaièt de desvolopar un modèl economic pròpri, pus adaptat ai país en desvolopament. De mai, critiquèt violentament l'esplecha de l'emisfèri sud per lei blòts de l'Oèst e de l'Èst.
Aquela partida de la pensada de Guevara foguèt l'objècte de mai que d'una critica. D'efiech, son projècte de guerilha « permanenta » menèt a la creacion de movements armats pauc preparats e aisament reprimits que serviguèron coma justificacion a la mesa en plaça de govèrns autoritaris. L'importància donada au combat dins lei zònas ruralas foguèt tanben problematica car èra mau adaptada a certanei país. Enfin, l'ortodoxia deis idèas economicas de Guevara es sovent criticada, especialament après lei faminas causadas per Mao en China. Pasmens, Cuba conoguèt ges de crisi identica.
La cèrca d'un « òme novèu »[modificar | Modificar lo còdi]
Per Guevara, la revolucion es un acte collectiu e individuau. Sa pensada es donc marcada per la cèrca de « l'òme novèu » necessari a la capitada dau projècte comunista. Donèt lei caracteristicas generalas d'un tal individú : una persona mai que mai interessada per lei guierdons moraus e capablas de comprendre lei realitats e lei besonhs de la populacion. La cèrca de guierdons materiaus èra condamnada car vista coma una caracteristica dei país capitalistas[21]. Au contrari, lo trabalh volontari per la comunautat èra presentat coma un acte important de l'òme novèu car permetiá d'ajudar au contentament dei besonhs de la societat.
Guevara èra conscient dei dificultats de faciar per permetre l'aparicion de son òme novèu. Per eu, l'exemple èra la maniera melhora de mostrar l'interès d'aquela transformacion. Durant sa vida a Cuba, Guevara foguèt donc sovent volontari per trabalhar dins d'usinas o per participar ai recòltas. Pasmens, instaurèt tanben un sistèma de camps de trabalh per permetre la reeducacion deis individús aguent collaborat amb lo sistèma capitalista o aguent fach una error dins l'exercici de sei foncions. Èra possible de refusar mai, dins aqueu cas, l'individú deviá abandonar son pòste dins l'administracion o lo Partit.
Lo panamericanisme e l'universalisme[modificar | Modificar lo còdi]
Lo darrier element important de la pensada de Guevara es sa defensa dau panamericanisme e de l'universalisme. Segon eu, lei frontieras, especialament aquelei dau continent american, èran de creacions artificialas eiretadas de l'imperialisme. Prepausèt donc totjorn de solucions pus largas possiblas en assaiant d'unificar lei diferents pòbles dins la lucha revolucionària. En particular, èra en favor d'una solidaritat mondiala còntra l'imperialisme estatsunidenc.
Una icòna revolucionària[modificar | Modificar lo còdi]
Considerat coma un eròi revolucionari deis ans 1950-1960, Che Guevera es un dei mites pus importants dau sègle XX e una icòna politica per mai que d'un movement comunista e socialista. En Cuba, es ansin vengut lo centre d'un culte de la personalitat intens qu'es un element centrau de la propaganda dau govèrn castrista. Dins leis autrei país d'America Latina, es l'objècte d'omenatges regulars de part de personalitats importantas (Evo Moralés, Hugo Chavez, etc.), especialament dempuei la revirada dei politicas neoliberalas iniciadas dins leis ans 1990. Dins lo rèsta dau mond, es egalament sovent citat coma un modèl e una referéncia ideologicas per de partits o de sindicats de senèstra.
Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ Fòrça elements indican qu'aquela data es faussa car tròp pròcha dau maridatge dei parents. La data de naissença vertadiera d'Ernesto Guevara seriá lo 14 de mai de 1928 (Pacho O'Donnell, Che — La vida por un mundo mejor, Random House Mondadori, 2003, p. 23.).
- ↑ Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 24.
- ↑ Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 28.
- ↑ David Sandison, The Life & Times of Che Guevara, 1996, p. 10.
- ↑ Jorge Búsico, « La passion ovale de Che Guevara », Courrier international, 8 de setembre de 2009.
- ↑ Carlos Ferrer (traduccion de Sarah L. Smith), Becoming Che: Guevara's Second and Final Trip through Latin America, Marea Editorial, 2006, p. 75.
- ↑ Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, 1997, Grove Press, p. 98.
- ↑ 40% dei tèrras de l'UFCO èran menaçadas per la reforma prepausada per Arbenz (Lars Shoultz, Beneath the United States, Harvard University Press, 1998, p. 137).
- ↑ Lo tèrme èra pejoratiu en Mexic e en America Centrala.
- ↑ (en) Nicholas Cullather, Operation PBSUCCESS: The United States and Guatemala, 1952–1954, Center for the Study of Intelligence, Central Intelligence Agency, 1994.
- ↑ (en) Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 163.
- ↑ (en) Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 194.
- ↑ (fr) Pierre Kalfon, Che, Points, Seuil, 2007.
- ↑ (es) Martha Verónica Álvarez Mola e Sergio Ravelo López (dir.), La expedición del Granma : selección de documentos, Editora Política, 2007.
- ↑ (en) Pacho O'Donnell, Che, la vida por un mundo mejor, Random house mandatori, 2003, p. 123.
- ↑ (fr) Pierre Kalfon, Che, Points, Seuil, 1998, p. 275.
- ↑ (en) Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, pp. 372 e 425.
(en) Thomas E. Skidmore, Modern Latin America, 4a edicion, 2000, p. 273.
(en) Hugh Thomas, Cuba or the Pursuit of Freedom, Da Capo Press, 1998. - ↑ (en) Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 494.
- ↑ (fr) Régis Debray, Loués soient nos seigneurs, Gallimard, 1996, p. 185.
- ↑ (en) Jon Lee Anderson, Che Guevara: A Revolutionary Life, Grove Press, 1997, p. 565.
- ↑ Segon aquela vision, condamnèt tanben la vision sovietica dau progrès materiau.
