Ulica Gabrieli Zapolskiej we Wrocławiu
Ulica Gabrieli Zapolskiej – ulica położona we Wrocławiu, łącząca ulicę Józef Piłsudskiego z ulicą Wojciecha Bogusławskiego, na osiedlu Przedmieście Świdnickie w dawnej dzielnicy Stare Miasto[1][2][3]. Ulica ma 127 m długości. Obejmuje ponadto sięgacz od długości 60 m[1]. Przy ulicy znajduje się między innymi zabytkowy kompleks budynków Urzędu Miejskiego Wrocławia[4] oraz budynek Teatru Polskiego[5][6][7].
Przedmieście Świdnickie | |||||||||||||||||||
Odcinek początkowy | |||||||||||||||||||
Państwo | |||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||||||||||||||
Miejscowość | |||||||||||||||||||
Długość |
127 m | ||||||||||||||||||
Poprzednie nazwy |
Theaterstrasse | ||||||||||||||||||
Przebieg | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Wrocławia | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski | |||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego | |||||||||||||||||||
51°06′04,797″N 17°01′36,045″E/51,101332 17,026679 |
Historia
edytujRejon dzisiejszej ulicy Józefa Piłsudskiego zabudowany i zamieszkały był od około XIV wieku. Na początku XIX wieku stały tu wiejskie domy ogrodników. Stąd dzisiejsza ulica Józefa Piłsudskiego otrzymała pierwotnie nazwę Świdnickie Łąki, a obszar ten nosił nazwę Wygon Świdnicki (Schweidnitrzer Anger), Wielki Wygon (Grosse Anger), a następnie ulicy Ogrodowej (Gartenstreasse). Rozwój tego rejonu skutkował nadaniu mu nazwy Przedmieścia Świdnickiego. Po powstaniu Kolei Górnośląskiej, od 1842 r., ranga tego obszaru znacznie wzrosła i stopniowo stawała się ekskluzywną częścią miasta[8][9]. W 1845 r. złożony został wniosek o wytyczenie ulicy po śladzie gruntowej drogi, która dziś nosi nazwę Wojciecha Bogusławskiego. W wyniku tego utworzono ulicę zamykającą dziś ulicą Gabrieli Zapolskiej. W 1846 r. w poziomie terenu przeprowadzone wzdłuż tej ulicy linię kolejową[10], później wyniesioną na estakadę kolejową[4][11], zbudowaną w latach 1900–1905[4] (1896-1901[11]), dziś zamykającą oś widokową w kierunku południowym ulicy Gabrieli Zapolskiej[4]. Natomiast pierwsze zapisy o ulicy Gabrieli Zapolskiej pochodzą z ksiąg adresowych z 1907 r.[12]
W 1906 r. według projektu Waltera Häntschela i Hermanna Wahlicha wybudowano gmach teatru Metropol, obecnie Teatr Polski[5][6][7] (1905 r.[5]). Do 1935 r. działała tu operetka, a następnie teatr dramatyczny[7][12]. Fasada ówczesnego obiektu wzorowana była na elewacji jednego z teatrów berlińskich projektu Pölzinga[12]. W wyniku działań wojennych prowadzonych podczas oblężenia Wrocławia w 1945 r. znaczna część zabudowy uległa zniszczeniu[9][12]. Dotknęło to między innymi budynek teatru, który odbudowano w 1950 r. na podstawie projektu Andrzeja Józefa Frydeckiego[6][12]. Prace w tym zakresie rozpoczęto w 1948 r., wykonawcą była spółdzielnia o nazwie Polskie Towarzystwo Budowlane[12]. W budynku działał Teatr Polski od 20.12.1950 r.[7][12] W 1994 r. miał miejsce pożar podczas którego spłonęła widownia i foyer. Odbudowę po pożarze przeprowadzono według projektu Wiktora Jackiewicza, a ponowne otwarcie teatru nastąpiło 20.05.1996 r.[6][7][13] Od 14.09.2005 r. duża scena nosi imię Jerzego Grzegorzewskiego[6].
Około 1920 r. na podstawie projektu Alvina Wedemanna zbudowano dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne. W tym samym okresie powstał także budynek biurowy na rogu ulicy Gabrieli Zapolskiej i Józefa Piłsudskiego[4]. Pod numerem 4 mieścił się urząd finansowy. Po wojnie (do 1947 r.) w budynku mieściło się Prezydium Rady Narodowej miasta Wrocławia[12]. Obecnie w budynku tym (ulica Gabrieli Zapolskiej 4 i ulica Wojciecha Bogusławskiego 6) oraz powstałej podczas rozbudowy części z lat 2008–2015 (ulica Wojciecha Bogusławskiego 8-10), jak i w biurowcu (ulica Gabrieli Zapolskiej 2 i ulica Józefa Piłsudskiego 45-47) mieści się Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców[4][14][15].
W podobnym czasie, około 1920 r. zbudowano po przeciwnej stronie ulicy kamienicę przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 i ulica Józefa Piłsudskiego 43, wyremontowaną w 2014 r.[4] Po wojnie mieściła się tu między innymi siedziba nieistniejącego obecnie przedsiębiorstwa budowlanego Jedynka Wrocławska (Wrocławskie Przedsiębiorstwo Budownictwa Przemysłowego Nr 1 Grupa „Jedynka Wrocławska”, ulica Gabrieli Zapolskiej 1). Przedsiębiorstwo to rozpoczęło w 2000 r. między innymi realizację kompleksu usługowo–parkingowego, przy pomocy należącej do niego spółki „Prim”, przy placu Rozjezdnym, według projektu M. Kupczyk i P. Spychała. Inwestycję wykonano do stanu surowego otwartego, i wówczas firmy z nią związane upadły (wykreślenie Jedynki Wrocławskiej z Krajowego Rejestru Sądowego nastąpiło w 2010 r.). Przez lata niedokończony budynek znany był jako „wrocławski szkieletor”[16][17][18][19][20], a jego rozbiórka miała miejsce w 2017 r.[19] W parterze budynku przy ulicy Gabrieli Zapolskiej 1 w latach 90. XX wieku i na początku XXI wieku znajdował także się oddział wrocławski Banku Ochrony Środowiska[21].
W 2004 r. przed budynkiem Urzędu Miejskiego Wrocławia ustawiono pomnik Wrocławianina, autorstwa Ryszarda Mazura[22].
Nazwy
edytujW swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:
- Gartenstrasse, do 1906 r. jako część ulicy (dziś ulica Józefa Piłsudskiego)[23][24]
- Theaterstrasse, od 1906 r.[23] (1907 r.[25]) do 1946 r.[12][23]
- Gabrieli Zapolskiej, od 1946 r.[23][26]
W 1906 roku ulicę wydzielono z ulicy Gartenstrasse nadając jej odrębną nazwę Theaterstrasse w nawiązaniu do budynku teatru Schauspielhaus (dziś Teatr Polski)[23]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Wrocławia i ogłoszona w okólniku nr 12 z 7.03.1946 r.[26] Upamiętnia ona Gabrielę Zapolską – (ur. 30 marca 1857 w Podhajcach, zm. 17 grudnia 1921 we Lwowie) polską aktorkę, dramatopisarkę, powieściopisarkę, publicystkę, felietonistkę, krytyczkę teatralną i artystyczną[12][27][28][29] .
Układ drogowy
edytujDo ulicy Gabrieli Zapolskiej przypisana jest droga gminna nr 105084D o długości 127 m oraz sięgacz o długości 60 m (numer ewidencyjny drogi G1050840264011)[1], klasy dojazdowej[30][31]. Ulica położona jest na działce ewidencyjnej o powierzchni 2.296 m²[1][32]. Na całej ulicy jezdnia posiada nawierzchnię z masy bitumicznej, z wyłączeniem sięgacza i zgrupowania obejmującego miejsca postojowe przed budynkiem numer 1, gdzie zachowano nawierzchnię brukowaną[33][34]. Cała ulica znajduje się, podobnie jak ulica Wojciecha Bogusławskiego, w strefie ruchu uspokojonego z ograniczeniem prędkości do 30 km/h, z wyłączeniem połączenia z ulicą Józefa Piłsudskiego[35]. Wzdłuż całej długości ulicy wytyczono kontrapas rowerowy oraz wskazano tę ulicę dla ruchu rowerowego w ramach strefy ruchu uspokojonego. Drogi te powiązane są z drogami rowerowymi biegnącymi wzdłuż ulicy Józefa Piłsudskiego i Wojciecha Bogusławskiego, a poprzez sięgacz i dalej drogę wewnętrzną z drogami rowerowymi wytyczonymi w ulicy Tadeusza Zielińskiego[35][36].
Ulica łączy się z następującymi drogami publicznymi, kołowymi oraz innymi drogami:
rodzaj | droga | foto |
---|---|---|
skrzyżowanie | ulica Józefa Piłsudskiego[1][37] torowisko tramwajowe[8] |
|
skrzyżowanie | sięgacz | |
skrzyżowanie | ulica Wojciecha Bogusławskiego[1][38] | |
kontynuacja | przejazd pod estakadą kolejową do ulicy Nasypowej[2] |
Zabudowa i zagospodarowanie
edytujUlica przebiega przez gęsto zabudowany obszar o charakterze śródmiejskim. Pierzeja wschodnia zabudowana jest zabudową ciągłą obejmującą zabytkowe budynki pięciokondygnacyjne, wchodzące współcześnie w skład kompleksu administracyjnego Urzędu Miejskiego Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców[4][39][40], przed którym stoi pomnik Wrocławianina[22]. Wschodnia strona ulicy obejmuje odcinek od ulicy Józefa Piłsudskiego do sięgacza, którego pierzeję stanowi dawna, zabytkowa kamieńca, o pięciu kondygnacjach nadziemnych, której elewacja stanowi także północną pierzeję sięgacza[4][40]. Koniec sięgacza łączy się z drogą wewnętrzną biegnącą do ulicy Tadeusza Zielińskiego[2]. Natomiast południową pierzeję sięgacza i zachodnią pierzeję ulicy tworzy budynek Teatru Polskiego[5][40]. Oś widokową ulicy w kierunku południowym zamyka murowana estakada kolejowa biegnąca wzdłuż ulicy Wojciecha Bogusławskiego, wyniesiona ponad teren na około 5 m, z otwartymi w tym miejscu przęsłami zapewniającymi połączenie z ulicą Nasypową[2][11][41] .
Ulica przebiega przez teren o wysokości bezwzględnej od 118,4 do 118,5 m n.p.m.[33][42] Ulica przebiega przez jeden rejon statystyczny, przy czym dostępne dane pochodzą z 31.12.2019 r. W rejonie tym przy zameldowanych 354 osobach gęstość zaludnienia wynosi 4237 lud./km²[43].
Ochrona i zabytki
edytujObszar na którym położona jest ulica Gabrieli Zapolskiej jako całość ujęty jest w ewidencji zabytków, w ramach tzw. Przedmieścia Południowego[44][45]. Dla tego obszaru ochronie podlega przede wszystkim historyczny układ urbanistyczny kształtowany od XIII wieku, następnie od około 1840 r. do początki lat 60. XX wieku[46]. Wszystkie budynki położone przy ulicy, z wyłączeniem budynku Teatru Polskiego, ujęte są w gminnej ewidencji zabytków[4]. Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki i inne obiekty historyczne:
obiekt, położenie | powstanie, nr rej.[a] | fotografia |
---|---|---|
strona zachodnia | ||
Kamienica ulica Gabrieli Zapolskiej 1, ulica Józefa Piłsudskiego 43[4][47][48][49] |
około 1920 r., 2014 r. (remont) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
|
strona wschodnia | ||
Budynek biurowy, obecnie budynek Urzędu Miasta Wrocławia ulica Józefa Piłsudskiego 45-47, ulica Gabrieli Zapolskiej 2[4][50][51] |
około 1920-1925 r. rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
|
Dom handlowy firmy J. Fuchs & Söhne, obecnie Urząd Miejski Wrocławia – Centrum Obsługi Mieszkańców ulica Gabrieli Zapolskiej 4, ulica Wojciecha Bogusławskiego 6-8[4][52][53] |
około 1920 r. (projekt Alvin Wedemann) rodzaj ochrony – gez, mpzp[4], wskazuje się na konieczność wpisania budynków do rejestru zabytków[54] |
|
południowy koniec ulicy | ||
Estakada kolejowa ulica Wojciecha Bogusławskiego[4][55][56] |
lata 1900–1905 rodzaj ochrony – gez, mpzp[4] |
Baza TERYT
edytujDane Głównego Urzędu Statystycznego z bazy TERYT, spis ulic (ULIC)[57][58]:
- województwo: DOLNOŚLĄSKIE (02)
- powiat: Wrocław (0264)
- gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław (0264011) gmina miejska
- Miejscowość podstawowa: Wrocław (0986283) miasto, Wrocław-Stare Miasto (0986946) delegatura
- Gmina/dzielnica/delegatura: Wrocław-Stare Miasto (0264059) delegatura
- Nazwa ulicy: ul. Gabrieli Zapolskiej (25632).
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp – miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez – gminna ewidencja zabytków.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6477-6478 (Zapolskiej Gabrieli).
- ↑ a b c d SIP 2020 ↓, Mapa podstawowa.
- ↑ SIP 2020 ↓, Osiedla Wrocławia.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r SIP 2020 ↓, GEZ.
- ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 723 (Przedmieście Świdnickie).
- ↑ a b c d e etp 2020 ↓, Teatr Polski.
- ↑ a b c d e culture.pl 2020 ↓, Teatr Polski we Wrocławiu.
- ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 673 (Piłsudskiego Józefa).
- ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 263-267 (Świerczewskiego).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 22-23 (Bogusławskiego).
- ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 184 (Estakada kolejowa).
- ↑ a b c d e f g h i j Antkowiak 1970 ↓, s. 294-295 (Zapolskiej).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 901-902 (Teatr Polski).
- ↑ SIP 2020 ↓, Decyzje architektoniczne, nr 1941 z 29.08.2008 r..
- ↑ SIP 2020 ↓, Inwestycje miejskie: 176.
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 323 (Jedynka Wrocławska).
- ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 757 (Plac Rozjezdny).
- ↑ Torz 2011 ↓.
- ↑ a b Jakubczak 2017 ↓.
- ↑ KRS 2020 ↓, 0000027361.
- ↑ MSiG 2001 ↓, 9358.
- ↑ a b ZW 2020 ↓, Pomniki po 1945 r., s. 9 (poz. 115).
- ↑ a b c d e Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 152 (Theaterstr.).
- ↑ Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 51 (Gartenstr.).
- ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 294–295.
- ↑ a b ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 6477 (Zapolskiej Gabrieli).
- ↑ etp 2020 ↓, Gabriela Zapolska.
- ↑ culture.pl 2020 ↓, Gabriela Zapolska.
- ↑ Molenda i b.d. ↓.
- ↑ Uchwała RMWr 2000 ↓, § 20 pkt 31.
- ↑ ZGKiKM 2020 ↓, OBJECTID: 987577, 987897.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_35, 47/3.
- ↑ a b GUGiK 2020 ↓, Geoportal krajowy, obiekty topograficzne.
- ↑ ZGKiKM 2020 ↓, BDOT500.
- ↑ a b SIP 2020 ↓, komunikacja, utrudnienia.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa rowerowa.
- ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 4113-4114 (Piłsudskiego Józefa).
- ↑ ZDiUM ulice 2020 ↓, poz. 295 (Bogusławskiego Wojciecha).
- ↑ bip.um.wroc.pl 2020 ↓, COM.
- ↑ a b c UMWD 2020 ↓, BDOT10k: BOUP.
- ↑ Jerczyński 2001 ↓.
- ↑ SIP 2020 ↓, Mapa wysokościowa.
- ↑ SIP 2020 ↓, Demografia.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 53.
- ↑ WUOZ 2018 ↓, Przedmieście Południowe.
- ↑ WUOZ 2018 ↓, Przedmieście Południowe - mapa (karta).
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10353.
- ↑ WUOZ 2020 ↓, poz. 6050.
- ↑ WUOZ 2020 ↓, poz. 10128.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 6356.
- ↑ WUOZ 2020 ↓, poz. 10129.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 10354.
- ↑ WUOZ 2020 ↓, 10130.
- ↑ Uchwała RMWr 2000 ↓, § 15 ust. 88.
- ↑ ZW 2020 ↓, GEZ poz. 461.
- ↑ WUOZ 2020 ↓, 387.
- ↑ GUS 2020 ↓, ULIC.
- ↑ SIP 2020 ↓, EMUiA, ul. Gabrieli Zapolskiej.
Bibliografia
edytuj- Zygmunt Antkowiak, Ulice i place Wrocławia, Wrocław-Warszawa-Kraków, seria: Biblioteka Wrocławska, tom 11, Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich – Wydawnictwo, 1970, Zam nr A/185/70 (C-9) (pol.).
- Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia [dostęp 2020-11-04] .
- culture.pl, Instytut Adama Mickiewicza [dostęp 2020-11-04] .
- Teatr Polski, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (teatry i zespoły teatralne) [dostęp 2020-11-04] .
- Geoinfo7 Portal, Zarząd Geodezji, Kartografii i Katastru Miejskiego we Wrocławiu, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20] (pol.).
- Geoportal Dolny Śląsk, Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20] (pol.).
- Geoportal Krajowy, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 20 października 2020 [dostęp 2020-10-20] (pol.).
- Jan Harasimowicz (red.), Encyklopedia Wrocławia, wyd. III poprawione i uzupełnione, Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2006, ISBN 83-7384-561-5, ISBN 978-83-7384-561-9 (pol.).
- Jarosław Jakubczak , Szkieletor do końca maja zniknie z centrum miasta. Co powstanie w jego miejscu?, gazetawroclawska.pl, 28 kwietnia 2017 [dostęp 2020-11-16] (pol.).
- Michał Jerczyński , Wiadukty i estakady miejskie w Polsce [online], Świat Kolei 10/2001 str. 23–25, bazakolejowa.pl, 2001 [dostęp 2020-11-03] (pol.).
- Jarosław Molenda , Skandalistka. Gabriela Zapolska – biografia, granice.pl, wszystko o literaturze [dostęp 2020-11-12] .
- Monitor Sądowy i Gospodarczy nr 118/2001 (1198) - Pozycja 9358, Poz. 9358. BANK OCHRONY ŚRODOWISKA SPÓŁKA AKCYJNA. KRS 0000015525., krs-online.com.pl, 4 czerwca 2001 [dostęp 2020-11-16] (pol.).
- Niemiecko-polski słownik nazw ulic, Wratislavia.net, 2012 [dostęp 2019-05-31] (pol.).
- Rejestr TERYT, Główny Urząd Statystyczny, 20 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-21] (pol.).
- System Informacji Przestrzennej Wrocławia, Wrocław: Dział Systemu Informacji Przestrzennej Biura Rozwoju Wrocławia, 2020 [dostęp 2020-11-16] (pol.).
- Marcin Torz , Wrocław: Jest szansa by dokończyć budynek przy Kolejowej, naszemiasto.pl, 14 czerwca 2011 [dostęp 2020-11-16] (pol.).
- Uchwała XVII/529/00 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA z dnia 20 stycznia 2000 r. w sprawie uchwalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego rejonu Przedmieścia Świdnickiego we Wrocławiu, „uchwały RMWr.”, Biuletyn Informacji Publicznej Urzędu Miejskiego Wrocławia / Biuletyn Urzędowy RMW z 4 lutego 2000 r. Nr 1, poz.4; Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 11 kwietnia 2000 r. Nr 12, poz.219. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego – Dziennik Urzędowy Województwa Dolnośląskiego z 2019 r. poz.6310. [Data ogłoszenia: 7 listopada 2019 r.], Wrocław, 20 stycznia 2000 [dostęp 2020-11-02] (pol.).
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, dawne województwo wrocławskie, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 13 sierpnia 2020 [dostęp 2020-11-02] (pol.).
- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, Wykazy zabytków, obszary urbanistyczne Wrocław, Biuletyn Informacji Publicznej - Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu, 17 października 2018 [dostęp 2020-11-02] (pol.).
- Wykaz dróg przebiegających przez miasto Wrocław, „ZDiUM/Infrastruktura/Ulice Wykaz dróg w zarządzie ZDiUM”, Ewa Iwanska, sporządziła ZDJOGA/NOXE/, Zarząd Dróg i Utrzymania Miasta, Wrocław, 10 lipca 2020 [dostęp 2020-08-05] (pol.).
- Wyszukiwarka KRS, KRS nr 0000027361: WROCŁAWSKIE PRZEDSIĘBIORSTWO BUDOWNICTWA PRZEMYSŁOWEGO NR 1 GRUPA „JEDYNKA WROCŁAWSKA” SPÓŁKA AKCYJNA, Krajowy Rejestr Sądowy (pol.).
- Zabytki Wrocławia, Urząd Miejski Wrocławia, 3 sierpnia 2020 [dostęp 2020-08-06] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Ulica Zapolskiej Gabrieli, [w:] Wrocław: Przedmieście Świdnickie [online], fotopolska.eu [dostęp 2020-11-09] (pol.).
- ul. Zapolskiej Gabrieli, [w:] Wrocław: Przedmieście Świdnickie [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587650 [dostęp 2020-11-09] (pol.).
- ul. Gabrieli Zapolskiej, wikimapia.org [dostęp 2020-11-09] (pol.).