Erfgoed is een breed begrip. De UNESCO omschrijft cultureel erfgoed als volgt: "het samenhangend geheel van cultuurwaarden, die mensen op een eigen wijze in tijd en ruimte hebben toegepast om hun co-existentie kwalitatief te organiseren en vorm te geven en die men op een maatschappelijke waarde die zij vertegenwoordigen, handhaaft en doorgeeft aan volgende generaties."
Het gaat dus om alles wat we overerven van vorige generaties en wat we het bewaren waard vinden. Dat kunnen gebouwen en monumenten zijn, archeologische resten, kunstwerken, historische voorwerpen zoals eeuwenoude manuscripten, gebruiksvoorwerpen, foto's ... Een groot deel van die voorwerpen is opgeborgen in musea, archieven, bewaarbibliotheken, documentatiecentra, in kerken, kloosters, begijnhoven, stadhuizen of bij heemkundige kringen. Maar erfgoed bevat echter ook minder tastbare dingen, zoals verhalen, tradities, feesten, liederen ... Daarvan vind je misschien wel bepaalde sporen terug in archieven en musea, maar ze worden vooral levend gehouden door de manier waarop mensen er in hun eigen tijd mee omgaan.
Onroerend erfgoed
Onder onroerend erfgoed verstaan we de landschappen, monumenten, gebouwen, stads- en dorpsgezichten en het archeologisch patrimonium. Gebouwen zoals het Kasteel Viteux of de kerk van Zevergem zijn wat men noemt 'onroerend erfgoed'. Maar het onroerend erfgoed van onze gemeente is veel rijker dan enkel de voor de hand liggende gebouwen. Ook kapelletjes, volkscafés en dorpswoningen vertellen het verhaal van De Pinte en Zevergem.
Roerend erfgoed
Omvat de historische objecten, informatie of andere dynamische of beweeglijke culturele bronnen die mogelijkheden inhouden van gemeenschappelijke betekenissen bijvoorbeeld binnen een industrieel-technisch, archeologisch, artistiek, wetenschappelijk, (cultuur)historisch of antropologisch referentiekader. De vele alledaagse of kunstvoorwerpen die vorige generaties ons nalieten.
Immaterieel erfgoed
De beeldvorming via historische beschrijvingen of andere 'dynamische' of beweeglijke bronnen die mogelijkheden inhouden van gemeenschappelijke betekenissen, bijvoorbeeld allerhande verhalen, geschiedenissen, sporen, legendes, verbanden en referentiekaders. Het gaat om uiteenlopende zaken, van middeleeuwse verhalen tot herinneringen van onze grootouders, van kunstgeschiedenis tot uitleg over ambachtelijke technieken. De feesten en gebruiken (alias volkscultuur) die van generatie op generatie worden doorgegeven, de kleine en grote verhalen die met ons rijke 'tastbare' erfgoed gepaard gaan.
Wat belangrijk is voor alles wat we erfgoed noemen: de manier waarop wij er nu mee omgaan. Een erfenis van je voorouders kun je een tweede leven geven door ze opnieuw te gebruiken. Zorgzaam, met warmte en respect, omdat ze al zoveel tijd is meegegaan. Erfgoed kan een heel nieuw leven gaan leiden als mensen het opnieuw ter hand nemen en het een plaats geven in hun eigen wereld!
De zorg voor het lokaal erfgoed is niet alleen een opdracht van grote steden met een roemrijk verleden. Ook eerder landelijke gemeenten met een bescheidener historisch patrimonium zoals De Pinte hebben de plicht om de erfenis van het verleden te bewaren, te koesteren, te waarderen en door te geven aan de komende generaties.
Vanuit deze bekommernis heeft De Pinte sinds 2003 erfgoed op de gemeentelijke beleidsagenda ingeschreven. Een aantal projecten zoals "verduisterd erfgoed" en "parkavonden" werden rond erfgoed opgezet en vormden de eerste aanzet tot een erfgoedbeleid. Een voorsmaakje, zeg maar. Onze gemeente beschikt, verspreid over de twee deelgemeenten, over een verscheidenheid aan merkwaardige gebouwen en monumenten, dorpsgezichten en gave landschappen. Dit cultuurhistorische erfgoed is mee bepalend voor iets dat ons allen heel dierbaar is, namelijk onze eigen lokale identiteit en herkenbaarheid. Het is dan ook belangrijk om dit erfgoed zorgvuldig te bewaren!
Het in kaart brengen van het onroerend erfgoed is een eerste belangrijke stap om het naar waarde te schatten en te beheren. In De Pinte is er de lokale erfgoedlijst, op Vlaams niveau wordt het bouwkundig erfgoed in kaart gebracht via de 'vastgestelde inventaris
bouwkundig erfgoed'. Tot slot is er nog het beschermd erfgoed, bestaande uit monumenten, stads- en dorpsgezichten, cultuurhistorische landschappen, archeologische sites en varend erfgoed.
De vastgestelde inventaris bouwkundig erfgoed en beschermd erfgoed kan je raadplegen via: www.geo.onroerenderfgoed.be
2.1 Lokale erfgoedlijst De Pinte
De lokale erfgoedlijst bevat alle belangrijk geachte erfgoedgebouwen. Naast de voor de hand liggende gebouwen (kerken, kastelen …) wordt in die lijst ook veel aandacht geschonken aan het kleinere - en vaak over het hoofd geziene - erfgoed zoals kapelletjes, volkscafé's en dorpswoningen.
Reeds in 2007 werd gestart met het in kaart brengen van het onroerende erfgoed. De Pintse vrijwilligers gingen toen de straat op en registreerden alles wat in hun ogen belangrijk was. Ze deden dit aan de hand van registratiefiches waaruit de architecturale, bouwkundige en/of (cultuur)historische waarde van gebouwen naar boven kwam. Ze spraken de eigenaars aan en kwamen zo meer te weten over de geschiedenis van de gebouwen.
Op 22 maart 2011 werd binnen de cultuurraad een afzonderlijk orgaan opgericht: de erfgoedraad. De leden van de erfgoedraad komen om de twee maanden samen en buigen zich over de belangrijke erfgoedvraagstukken. In de eerste maanden na de oprichting werd onder andere gewerkt aan de herziening van de Inventaris Bouwkundig erfgoed en het opstellen van een huishoudelijk reglement. De erfgoedraad is geen afzonderlijk adviesorgaan, maar een subgroep binnen de cultuurraad. De geformuleerde adviezen van de erfgoedraad verlopen steeds via de cultuurraad.
Met de oprichting van de Erfgoedraad in 2013 kwam de finalisering van de lijst in een stroomversnelling. Elk gebouw op de erfgoedlijst werd door de vrijwilligers opnieuw onderzocht op zijn erfgoedwaarde, en waar mogelijk voorzien van een uitgebreide infofiche met bouwtechnische en historische omschrijvingen.
In 2020 keurde de gemeenteraad een vernieuwde lokale erfgoedlijst goed. De lijst telt, naast de gebouwen van de Vlaamse vastgestelde inventaris, ook heel wat gebouwen die vanuit lokaal oogpunt een erfgoedwaarde hebben. Deze lijst vormt een leidraad voor de ruimtelijke planning, het lokale erfgoedbeleid en het toeristisch beleid.
De lokale erfgoedlijst in zes vragen en antwoorden:
- Mijn woning staat op de lokale erfgoedlijst, wat nu?
Eerst en vooral : Gefeliciteerd! Een vermelding op de lijst betekent dat uw woning erfgoedwaarde heeft en dus van belang is voor onze gemeente.
- Mag ik mijn woning nu niet meer verbouwen? (Ramen plaatsen, gevel schilderen, een tuinhuis bouwen …)
Maak u zich geen zorgen, dat kan nog steeds. Het enige verschil bestaat erin dat het college van burgemeester en schepenen in de vergunningsprocedure advies zal vragen aan de Intergemeentelijke Onroerend Erfgoeddienst (kortweg IOED) en de erfgoedraad. Elk dossier wordt met gezond verstand bekeken en beoordeeld. Oude huizen hebben nu eenmaal aanpassingen nodig om modern comfort te kunnen bieden, daar zijn we ons bewust van ... . Er wordt telkens geëvalueerd hoe de ingreep zo goed mogelijk de erfgoedwaarden kan respecteren.
- Is het genomen advies een bindend advies?
Neen. Het is een niet-bindend advies, enkel het college van burgemeester en schepenen heeft beslissingsbevoegdheid. Voor gebouwen die beschermd zijn als monument of opgenomen zijn in een beschermd stads- of dorpsgezicht wordt er eveneens advies ingewonnen van het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed.
- Ik heb bouwplannen, waar kan ik terecht voor advies?
De IOED en de erfgoedraad staan open voor dialoog. Wenst u op voorhand plannen af te toetsen, dan kan dat perfect. De ervaring leert zelfs dat een pre-advies wenselijker is voor alle partijen. Zo kan het ontwerp meteen afgestemd worden op de erfgoedwaarden, zonder verloren kosten te maken.
- Krijg ik subsidies voor verbouwingen aan onroerend erfgoed?
- Enkel gebouwen die beschermd zijn als monument of opgenomen zijn in een beschermd stads- of dorpsgezicht komen hiervoor in aanmerking. Meer info kan je hier vinden.
- Voor gebouwen die vermeld worden op de vastgestelde Vlaamse inventaris kan een erfgoedlening bekomen worden. Meer info kan je op deze website vinden: onroerenderfgoed.be/erfgoedlening
- Voor werken aan klein historisch erfgoed (een kapel, kruis, gedenkteken, enz.) kan je ook rekenen op de steun van de Provincie Oost-Vlaanderen via de subsidie 'Werkzaamheden aan klein historisch erfgoed'.
- Kan ik mijn woning nog wel verkopen?
Uiteraard. De erfgoedwaarde kan daarbij zelfs een extra troef zijn en wordt door een notaris verplicht gemeld in de koopakte. Aan de kopers met verbouwplannen zal de erfgoedraad eveneens vragen om rekening te houden met waardevolle elementen van het gebouw.
2.2 Vastgestelde inventaris Bouwkundig erfgoed
De inventaris van het Vlaams agentschap 'Onroerend Erfgoed' tekent gebouwen op die iets zeggen over onze culturele identiteit en bevat ook heel wat gebouwen of bouwkundige gehelen uit De Pinte of Zevergem. Deze lijst kunt u raadplegen op https://inventaris.onroerenderfgoed.be! Komt uw woning of eigendom voor op deze lijst, dan dient u rekening te houden met deze vijf wettelijke bepalingen:
- Voor de sloop van een gebouw of functiewijziging is steeds een stedenbouwkundige vergunning vereist. De vergunningverlenende overheid houdt rekening met de erfgoedwaarde bij dergelijke vergunningsaanvragen.
- Voor het plaatsen van zonnepanelen is steeds een stedenbouwkundige vergunning vereist.
- Zonevreemde gebouwen krijgen vlotter een nieuwe functie. Zo kan een leegstaande hoeve een woonfunctie krijgen, ook al ligt ze in agrarisch gebied.
- Er mag afgeweken worden van de geldende normen inzake energie en binnenklimaat om de erfgoedwaarde in stand te houden.
- Sociale huisvesting door renovatie wordt gestimuleerd.
2.3 Beschermde monumenten en landschappen
De inventaris bevat zowel beschermde als niet-beschermde gebouwen. Voor beschermde gebouwen geldt de regelgeving van het decreet betreffende het onroerend erfgoed (12 juli 2013).
De Pinte telt drie monumenten:
- Het Lovaertorgel in de Sint-Niklaas van Tolentijnkerk
- De pastorie in Zevergem
- Het 'Hof te Groene Walle' in De Pinte
Daarnaast zijn er twee beschermde landschappen: 'Scheldevelde en de zeven dreven' en de Scheldemeersen in Zevergem. Tot slot zijn er twee beschermde dorpsgezichten die zich centraliseren rond het kerkplein van De Pinte en een hoeve in Scheldehout (Zevergem).
3. Erfgoed bovenlokaal
3.1 Erfgoeddatabank
Op 23 maart 2012 werd de website www.erfgoedbankleieschelde.be gelanceerd in Nazareth. Deze website is het middel bij uitstek om herinneringen (foto's, filmpjes, teksten ...) van onze geschiedenis te bewaren én te ontsluiten.
Deze interactieve website kwam er dankzij de inspanningen van het erfgoedhuis in Nazareth, maar wordt beheerd door de zes gemeenten die aangesloten zijn bij Cultuurregio Leie Schelde.
Neem een kijkje en (her)ontdek de geschiedenis van De Pinte, Deinze, Gavere, Nazareth, Sint-Martens-Latem en Zulte!
De erfgoedbank is nog lang niet volledig. Heb je zelf materiaal dat een plaatsje verdient op de website, geef dan een seintje via
cultuur@depinte.be, tel. 09 280 98 50.
3.2 Projectsubsidies culturele erfgoedprojecten
De Erfgoedcel van Cultuurregio Leie Schelde doet een oproep aan verenigingen, scholen, buurtcomités, personen… uit Deinze, De Pinte, Gavere, Nazareth, Sint-Martens-Latem, Zulte om projecten in te dienen op het vlak van cultureel erfgoed (bv. een kleine tentoonstelling, een digitaliseringsactie, een brochure, een boek, ...).
Wie een idee heeft voor een erfgoedproject kan steeds contact opnemen met de coördinator van Cultuurregio Leie Schelde via het telefoonnummer 09 386 78 86 of info@cultuurregioleieschelde.be.
Het reglement en het aanvraagformulier kan je downloaden in onze e-bibliotheek.