Vương phi

Thứ bậc Hoàng tộc, Quý tộc và Hiệp sĩ
	Hoàng đế & Hoàng hậu; Nữ hoàng & Hoàng tế
	Thái hoàng thái hậu; Hoàng thái hậu / Thái thượng hoàng hậu; Hoàng thái phi & Thái thượng hoàng;
	Thái hậu / Thái phi
	Vương thái hậu / Vương đại phi
	Quốc vương & Vương hậu; Nữ vương & Vương phu
	Hoàng tử & Hoàng tử phi
	Thái tử & Thái tử phi; Thế tử & Thế tử tần; Công chúa & Phò mã
	Đại Thân vương & Đại Vương phi; Đại Công tước & Đại Công tước phu nhân
	Thân vương & Vương phi; Phó vương & Phó vương phi
	Quận chúa & Quận mã; Huyện chúa & Huyện mã
	Công tước & Công tước phu nhân
	Hầu tước & Hầu tước phu nhân
	Bá tước & Bá tước phu nhân
	Tử tước & Tử tước phu nhân
	Nam tước & Nam tước phu nhân
	Hiệp sĩ & Nữ Tước sĩ
	Hộp này: view; talk; edit;

Vương phi (chữ Hán: 王wáng妃feī; Kana: おうひ^Ouhi; Hangul: 왕비^Wangbi; tiếng Anh: Princess consort), là phong hiệu biến thể của Phi theo hệ thống tước vị. Thông thường đây là tước vị dành cho những người vợ của Quốc vương, hoặc những Hoàng tử được phong tước Vương tại các quốc gia Đông Á. Đối với Vợ Hoàng tử gọi là Hoàng tử phi.

Trong ngôn ngữ Nhật Bản, cách gọi "Vương phi" không chỉ là nói đến vợ của Thân vương, mà còn nói đến các bà Hoàng hậu hay Vương hậu một cách chung chung, tương tự cách người Việt Nam gọi "Hoàng hậu" cho toàn bộ vợ Vua, bất kể vị Vua ấy mang tước hiệu Hoàng đế hay Quốc vương.

Khái niệm

Như định nghĩa về chữ 「Phi; 妃feī」, đó nguyên bản là một cách gọi vợ, tức "chính thất" của các vị Vua thời viễn cổ, từ đời nhà Thương và nhà Chu thì 「"Thiên tử chi Phi viết Hậu"; 天tiān子zĭ之zhī妃feī曰yuē后hoù」, do đó từ "Phi" dần không còn được nhắc đến như một tước hiệu nữa, mà gần như thành một danh từ.

Từ thời nhà Hán, các Hoàng tử đều trở thành Quốc vương, ban đầu thì do chế độ chư hầu còn theo triều đại nhà Chu nên đất phong đều ở trạng thái Tiểu quốc độc lập quy phụ triều đình, do vậy vợ của các Hoàng tử Vương đều là Vương hậu, mẹ là Vương thái hậu. Từ thời Tào Ngụy về sau, tước Vương dần bị tiêu giảm đáng kể, đất phong dần thành Thực ấp phong kiến mà không còn hình thái Tiểu quốc độc lập quy phụ triều đình nữa, cho nên "Vương hậu" không còn thích hợp để gọi vợ của Hoàng tử Vương. Lúc này "Vương phi" được sử dụng.

Bên cạnh vợ cả, Hoàng tử Vương cũng có các thiếp xuất thân cao, lúc này lại phân ra tình trạng gọi 「Chính phi; 正zhèng妃feī」 cho người chính thất, mà các Thị thiếp có danh phận cao được gọi là 「Trắc phi; 側cè妃feī」 hoặc 「Thứ phi; 次cì妃feī」. Thế nhưng phần lớn "Chính phi" rồi "Trắc phi" này chỉ là một dạng nhã xưng - tức xưng hô lịch sự mà không đưa vào quy hoạch tước vị chính thức của triều đình, phần lớn "Vương phi" đều chỉ nói đến chính thất mà không phải trắc thất cùng thiếp thất.

Lịch sử

Từ thời Tây Hán, ngoài Hoàng đế thì nhà Hán còn ban hành chính sách "Chư hầu Vương", các Chư hầu Vương này cai trị một nước chư hầu, và vợ chính của họ được gọi là Vương hậu, tước "Phi" dùng để ám chỉ Hoàng thái tử phi - vợ của Hoàng thái tử. Như trường hợp ở đây có Vương Chính Quân, vợ của Hán Nguyên Đế, do họ Vương và là Thái tử phi, nên được gọi [Vương phi]. Sang thời Đông Hán, lịch sử Đông Á mới có lần đầu xuất hiện của tước vị Vương phi, ý chỉ đến "Vợ của tước Vương hiệu là Phi", đó là vợ cả của Thanh Hà Hiếu vương Lưu Khánh, xưng gọi [Thanh Hà Hiếu vương phi; 清qīng河hé孝xiaò王wáng妃feī]^[1], lại có sinh mẫu của Hán Chất Đế Lưu Toản là Trần phu nhân thụ phong [Bột Hải Hiếu vương phi; 渤bó海haĭ孝xiaò王wáng妃feī]^[2], hoặc chính thê của Hán Thiếu Đế Lưu Biện là Đường Cơ được phong làm [Hoằng Nông vương phi; 弘hóng農nóng王wáng妃feī]^[3]. Tuy vậy ba tước vị này lại chỉ mang ý nghĩa tấn tặng, vì thời điểm hai người thụ tước thì chồng đều đã qua đời, đại đa số đề cập chính thất của tước Vương đời Đông Hán được gọi đơn giản là [Vương phu nhân; 王wáng夫fū人rén]^[4].

Từ đó về sau, sang thời Tào Ngụy, các Hoàng tử được phong làm tước Vương thì vợ chính của họ được gọi là Vương phi, như chính thê của Ngụy Minh Đế Tào Duệ khi còn là Bình Nguyên vương là Ngu phi^[5], rồi Chử Toán Tử khi gả cho Tấn Khang Đế lúc còn là Lang Tà vương đã được gọi là Lang Tà vương phi^[6]. Lệ này kéo dài xuyên suốt các triều đại về sau, nhưng đến thời nhà Tống thì lại ban danh hiệu của Mệnh phụ cho vợ các Hoàng tử, trong đó có [Quốc phu nhân; 國guó夫fū人rén] hoặc [Quận phu nhân; 郡jùn夫fū人rén] là những tước hiệu cố định dành cho Chính phi của các Hoàng tử mang tước Vương. Tiếp đó thời nhà Minh, cách gọi "Vương phi" dành cho Hoàng tử Chính phi được khôi phục. Do triều Minh chia tước Vương làm Thân vương và Quận vương, địa vị khác nhau, vợ của họ tương ứng được gọi là [Thân vương phi; 親qīn王wáng妃feī] cùng [Quận vương phi; 郡jùn王wáng妃feī] do đó cũng khác biệt về địa vị^[7]. Tuy các công thần khác họ vẫn có thể được truy tặng tước Vương, nhưng vợ của họ chỉ được gọi là ["Vương phu nhân"] mà không thể xưng Vương phi^[8]. Thời nhà Thanh, triều đình gọi các Vương phi là Phúc tấn, tuy nhiên "Vương phi" vẫn thỉnh thoảng được dùng theo một cách không chính thức.

Ở những nước cũng xưng Hoàng đế như Nhật Bản, vợ của Thân vương (親qīn王wáng) gọi là Thân vương phi (親qīn王wáng妃feī), như Thân vương phi Kiko, vợ của Thân vương Fumihito. Tại các quốc gia có truyền thống các vị vua xưng Vương, như Triều Tiên và Lưu Cầu thì chính thất của họ là Vương phi. Vào thời kỳ đầu Cao Ly, chính phối của Quốc vương xưng là Vương hậu, sau con lên ngôi xưng là [Vương thái hậu; 王wáng太taì后hoù]. Tuy nhiên, sau này các vua Cao Ly chỉ phong cho vợ mình làm Vương phi, chồng chết thành [Vương thái phi; 王wáng太taì妃feī], sau khi chết mới được truy hiệu Vương hậu. Tục lệ này được nhà Triều Tiên noi theo, chỉ là Vương thái phi thay bằng [Vương đại phi; 王wáng大dà妃feī] mà thôi. Tuy nhiên, vương tộc Triều Tiên Lý thị thời xưa thường gọi tránh danh hiệu Vương phi, mà thường gọi họ bằng các từ ám chỉ như là Trung điện (中zhōng殿diàn), Khôn điện (坤kūn殿diàn), hay Trung cung (中zhōng宮gōng).

Tại Vương quốc Lưu Cầu, Vương phi là chính thất của Quốc vương, còn được gọi tôn kính là [Quốc phi; 國guó妃feī].

Dịch thuật phương Tây

Cụm từ Princess consort là dành cho phối ngẫu của một Thân vương (Sovereign Prince) đang trị vì một Thân vương quốc hoặc là phối ngẫu của một Thân vương thuộc vương tộc, như 「Princess of Wales; Vương phi xứ Wales」, chính phối của danh hiệu 「Prince of Wales; Thân vương xứ Wales」 của Vương thất nước Anh.

Đôi khi danh từ này lại sử dụng cho chính phối của một Quốc vương (King), nếu cụm từ thông dụng là Vương hậu (Queen) không được dùng. Chẳng hạn như Princess Lalla Salma của Maroc, chính phi của Quốc vương Mohammed VI của Maroc. Camilla, Công tước phu nhân xứ Cornwall, vợ thứ hai của Charles, Thân vương xứ Wales từng phát biểu nếu Charles lên ngôi, bản thân bà sẽ chỉ dùng danh hiệu Princess consort (Vương phi) mà không phải là Queen consort (Vương hậu), điều này đã gây nhiều ngôn luận vì trong lịch sử nước Anh chưa từng có tiền lệ^[9]^[10].

Tại Việt Nam

Ở Việt Nam, danh xưng "Vương phi" cũng dùng để gọi các vợ của Vương, là chúa Trịnh hoặc các Hoàng tử được phong tước, tuy nhiên không chính thức lắm. Theo Đại Việt thông sử của Lê Quý Đôn, ghi chép về vợ của An vương Lê Tuân là Trịnh Thị Chuyên được tặng làm "Thanh Tiết Quận phu nhân"^[11], thì có lẽ quy chế nhà Lê của Việt Nam khá tương đồng với nhà Tống.

Sang thời Nguyễn, các Hoàng tử phi đều gọi là Phủ thiếp, vì triều đại này cực kỳ hạn chế dùng tước Vương cho các Hoàng tử, đa phần chỉ là tước Công. Dùng danh xưng Vương phi thường chỉ để trao tặng những người có địa vị quan trọng, như bà Bùi Thị Thanh - mẹ đẻ của Vua Đồng Khánh. Theo vai vế tông pháp, Vua Đồng Khánh đã là con của Vua Tự Đức, nên ông chỉ nhận mẹ là bà Võ Thị Duyên, người đã được tôn làm Trang Ý Hoàng thái hậu. Dẫu vậy, nhà Vua vẫn nghị tôn cha mẹ ruột tước hiệu xứng đáng, nên đã triệu tập nghị sự. Đại Nam thực lục thời Đồng Khánh có nói qua chuyện này:

“

Tuân Quốc công là Miên Trữ và Hoà Thịnh Quận công là Miên Tuấn, vì nói bậy bạ, bị đoạt lại chức tước. Bấy giờ, tôn nhân, đình thần dâng sớ xin tấn phong cho Kiến Vương phi. Hai công hôm vào chầu lấy tờ sớ mở ra xem, rồi cùng nhau bàn riêng, Miên Trữ nói: “Từ xưa tới nay chưa có Phủ thiếp được phong Vương phi”. Miên Tuấn nói: “Việc ấy là phép cấm của đời Hán, Tống”. Quan Khoa đạo đem việc ấy tâu lên. Chuẩn cho đình thần xét bàn.

Sau tâu trả lời rằng: “Năm Tự Đức thứ 27 [1874], đình thần theo lệnh xét bàn về việc truy tôn chính bố mẹ sinh ra, trong tập tâu có khoản nói: 'Nên ưu tiên bằng hậu lộc, tôn làm tước Vương'; tập ấy đã được thánh thượng phê cho theo lời bàn ấy. Lại xét lời bàn ấy của Y Xuyên, ngay bấy giờ dẫu chưa thi hành, nhưng lời bàn của hậu nho cho là được tình lễ chính đáng. Nay tôn vương như được thêm chữ “thái”, thì đối với các vương có phân biệt mà đối với chính thống tưởng cũng không ngại, xin theo lời bàn của bộ, tấn tôn làm Kiên Thái vương. Còn như vợ của Tôn vương là Bùi Quý thị, xin tấn phong làm Vương thái phi, hầu hợp tình lễ. Lại vâng xét tên thuỵ để nêu đức tốt hai chữ 'Thuần Nghị' đều là chữ tốt đẹp, có hợp cái chí của tôn vương lúc sinh tiền, như được đem dùng, đối với ý nghĩa đều được hoàn toàn chu đáo”.

Hoàng đế phê bảo: “Lời bàn trước có khoản: Nên biên thêm 'Hoàng thúc', sao không đề cập đến thuỵ hiệu, chức, tước, có nên y cho biên không?”. Đình thần tâu trả lời:“Tự Đức năm thứ 29 [1876], theo nghị chuẩn cho nghi lễ: Xưng, hô, tiếp, ngộ, chính của cha sinh ra, ngày nay xưng là Thúc [chú], ngày sau thì xưng là 'Hoàng thúc'. Nay Tôn vương xin theo cho xưng là Hoàng thúc, mà thần chủ xin biên là Hiển khảo Hoàng thúc tặng Kiên Thái vương, thuỵ Thuần Nghị; bên cạnh biên: 'Hiếu tử Ưng Đăng phụng thờ'. Đề ở bia xin biên những chữ: 'Hoàng thúc tặng Kiên Thái vương thuỵ Thuần Nghị'. Còn Bùi Quý thị xin tấn phong là Kiên Thái Vương phi, ngõ hầu được hợp tình lễ”.

Hoàng đế nói:“Thái vương xưng là Hoàng thúc, nghị ấy đã thành, còn như Thái Vương phi, theo nghị ấy, dịch ra thì gọi là gì?”. Đình thần tâu trả lời: “Tự Đức năm thứ 29, bàn về chuẩn cho, trong có một khoản là: Hoàng tử đối với chính cha sinh ra mình, xưng là Thúc phụ. Lại một khoản: Cha mẹ sinh ra mình, chỉ xưng là Hoàng bá thúc phụ mẫu, không được xưng là khảo, tỷ hay đế. Nay xin theo lời chuẩn trước, xưng là Hoàng thúc phụ, còn thần chủ và đề ở bia đều biên thêm chữ 'phụ'; Thái vương phi xin xưng là Hoàng thúc mẫu”.

Hoàng đế đều cho theo đó mà làm, xuống Dụ rằng:

“Nay cứ theo Tôn nhân, đình thần cùng lời kêu xin, nên chiểu theo lời bàn của Trình Di về Bộc vương, tấn tặng Kiên vương là Kiên Thái vương, vợ của Vương ấy là Bùi thị, tấn phong là Kiên Thái vương phi. Về xưng hiệu thì theo lời bàn năm Tự Đức thứ 29, chuẩn cho xưng là Hoàng thúc phụ, Hoàng thúc mẫu, cùng khoản đặt tên thuỵ hay đổi dùng 2 chữ 'Thuần Nghị', ngõ hầu hợp chí vương khi còn sống, trẫm 2 - 3 lần giao cho luận bàn công, lần lượt tâu lên, đều cho lời bàn trước là đúng, tưởng đã rất thích đáng, đã đem việc ấy tâu lên Lưỡng cung, kính được bằng lòng y cho. Vả lại, chính thống nghĩa là rất trọng, mà ơn sinh thành, vốn ở chí tình, duy hợp với lẽ phải của trời, lòng người được yên, là đạo chính của lễ. Trẫm châm chước tiếp thu lời của các quan, kính vâng ý Chỉ, tấn tặng Kiên vương là Kiên Thái vương, tên thuỵ là Thuần Nghị và vợ của vương là Bùi thị, tấn phong là Kiên Thái Vương phi, về xưng hiệu chuẩn theo lời bàn trước, còn như việc nên làm, nên giao cho quan có trách nhiệm xét từng khoản định liệu mà làm, cho hợp điển lễ”.

”

— Đại Nam thực lục - "Cảnh Tông Thuần Hoàng đế thực lục"

Xem thêm

Chú thích

^ 《后hoù汉hàn书shū·耿gěng弇yăn列liè傳chuán》: 寶baŏ女nw弟dì為weì清qīng河hé孝xiaò王wáng妃feī。
^ 《后hoù汉hàn书shū·皇huáng后hoù纪jì上shàng》: 陳chén夫fū人rén者zhě，家jiā本běn魏weì郡jùn，少shaŏ以yĭ聲shēng伎jì入rù孝xiaò王wáng宮gōng，得dé幸xìng，生shēng質zhí帝dì。亦yì以yĭ梁liáng氏shì故gù，榮róng寵chŏng不bù及jí焉yān。熹xī平píng四sì年nián，小xiaŏ黃huáng門mén趙zhaò祐yoù、議yì郎láng卑beī整zhěng上shàng言yán：『《春chūn秋qiū》之zhī義yì，母mŭ以yĭ子zĭ貴guì。隆lóng漢hàn盛shèng典diăn，尊zūn崇chóng母mŭ氏shì，凡fán在zaì外waì戚qī，莫mò不bù加jiā寵chŏng。今jīn沖chōng帝dì母mŭ虞yú大dà家jiā，質zhí帝dì母mŭ陳chén夫fū人rén，皆jiē誕dàn生shēng聖shèng皇huáng，而ér未weì有yoŭ稱chēng號haò。夫fū臣chén子zĭ雖suī賤jiàn，尚shàng有yoŭ追zhuī贈zèng之zhī典diăn，況kuàng二èr母mŭ見jiàn在zaì，不bù蒙méng崇chóng顯xiăn之zhī次cì，無wú以yĭ述shù遵zūn先xiān世shì，垂chuí示shì後hoù世shì也yě。』帝dì感găn其qí言yán，乃naĭ拜baì虞yú大dà家jiā為weì憲xiàn陵líng貴guì人rén，陳chén夫fū人rén為weì渤bó海haĭ孝xiaò王wáng妃feī，使shĭ中zhōng常cháng侍shì持chí節jié授shoù印yìn綬shoù，遣qiăn太taì常cháng以yĭ三sān牲shēng告gaò憲xiàn陵líng、懷huaí陵líng、靜jìng陵líng焉yān。
^ 《后hoù汉hàn书shū·皇huáng后hoù纪jì上shàng》: 唐táng姬jī，颍yĭng川chuān人rén也yě。王wáng薨hōng，归guī乡xiāng里lĭ。父fù会huì稽jī太taì守shoŭ瑁maò欲yù嫁jià之zhī，姬jī誓shì不bù许xŭ。及jí李lĭ傕jué破pò长cháng安ān，遣qiăn兵bīng钞chaō关guān东dōng，略lWè得dé姬jī。傕jué因yīn欲yù妻qī之zhī，固gù不bù听tīng，而ér终zhōng不bù自zì名míng。尚shàng书shū贾jiă诩xŭ知zhī之zhī，以yĭ状zhuàng白baí献xiàn帝dì。帝dì闻wén感găn怆chuàng，乃naĭ下xià诏zhaò迎yíng姬jī，置zhì园yuán中zhōng，使shĭ侍shì中zhōng持chí节jié拜baì为weì弘hóng农nóng王wáng妃feī。
^ 《後hoù漢hàn書shū•孝xiaò明míng八bā王wáng列liè傳chuán》：憎zēng怨yuàn敬jìng王wáng夫fū人rén李lĭ儀yí等děng，永yŏng元yuán十shí一yī年nián，遂suì使shĭ客kè隗weĭ久jiŭ殺shā儀yí家jiā屬shŭ。
^ 《三sān國guó志zhì·魏weì書shū·后hoù妃feī傳chuán》: 初chū，明míng帝dì為weì王wáng，始shĭ納nà河hé內neì虞yú氏shì為weì妃feī，帝dì即jí位weì，虞yú氏shì不bù得dé立lì為weì后hoù，太taì皇huáng后hoù卞biàn太taì后hoù慰weì勉miăn焉yān。
^ 《晉jìn書shū·列liè傳chuán第dì二èr》: 康kāng獻xiàn褚chŭ皇huáng后hoù，諱huì蒜suàn子zĭ，河hé南nán陽yáng翟dí人rén也yě。父fù裒poú，見jiàn《外waì戚qī傳chuán》。后hoù聰cōng明míng有yoŭ器qì識shì，少shaŏ以yĭ名míng家jiā入rù為weì瑯láng邪xié王wáng妃feī。
^ 《明míng史shĭ•志zhì第dì四sì十shí•儀yí衛weì》: 親qīn王wáng妃feī儀yí仗zhàng：紅hóng杖zhàng二èr，清qīng道daò旗qí二èr，絳jiàng引yĭn幡fān二èr，戟jĭ氅chăng、吾wú杖zhàng、儀yí刀daō、班bān劍jiàn、立lì瓜guā、臥wò瓜guā、骨gŭ朵duŏ、鐙dēng杖zhàng各gè二èr，響xiăng節jié四sì，青qīng方fāng傘săn二èr，紅hóng彩caĭ畫huà雲yún鳳fèng傘săn一yī，青qīng孔kŏng雀què圓yuán扇shàn四sì，紅hóng花huā扇shàn四sì，交jiaō椅yĭ一yī，腳jiaŏ踏tà一yī，水shuĭ盆pén一yī，水shuĭ罐guàn一yī，紅hóng紗shā燈dēng籠lóng四sì，拂fú子zĭ二èr。公gōng主zhŭ、世shì子zĭ妃feī儀yí仗zhàng俱jù同tóng。郡jùn王wáng妃feī儀yí仗zhàng：紅hóng杖zhàng二èr，清qīng道daò旗qí二èr，絳jiàng引yĭn幡fān二èr，戟jĭ氅chăng、吾wú杖zhàng、班bān劍jiàn、立lì瓜guā、骨gŭ朵duŏ各gè二èr，響xiăng節jié二èr，青qīng方fāng傘săn二èr，紅hóng圓yuán傘săn一yī，青qīng圓yuán扇shàn二èr，紅hóng圓yuán扇shàn二èr，交jiaō椅yĭ一yī，腳jiaŏ踏tà一yī，拂fú子zĭ二èr，紅hóng紗shā燈dēng籠lóng二èr，水shuĭ盆pén一yī，水shuĭ罐guàn一yī。。。舊jiù例lì，郡jùn王wáng儀yí仗zhàng有yoŭ交jiaō椅yĭ、馬mă杌wù，皆jiē木mù質zhí銀yín裹guŏ；水shuĭ盆pén、水shuĭ罐guàn及jí香xiāng爐lú、香xiāng合hé，皆jiē銀yín質zhí抹mŏ金jīn；量liàng折zhé銀yín三sān百baĭ二èr十shí兩liăng。郡jùn王wáng妃feī儀yí仗zhàng，有yoŭ交jiaō椅yĭ等děng大dà器qì，量liàng折zhé銀yín一yī百baĭ六liù十shí兩liăng。餘yú皆jiē自zì備beì充chōng用yòng。嘉jiā靖jìng四sì十shí四sì年nián定dìng，除chú親qīn王wáng及jí親qīn王wáng妃feī初chū封fēng儀yí仗zhàng照zhaò例lì頒bān給geĭ外waì，其qí初chū封fēng郡jùn王wáng及jí郡jùn王wáng妃feī折zhé銀yín等děng項xiàng，並bìng停tíng止zhĭ。萬wàn歷lì十shí年nián定dìng，郡jùn王wáng初chū封fēng系xì帝dì孫sūn者zhě，儀yí仗zhàng照zhaò例lì全quán給geĭ，系xì王wáng孫sūn者zhě免miăn。蓋gaì宗zōng室shì分fēn封fēng漸jiàn多duō，勢shì難nán遍biàn給geĭ也yě。
^ 《明míng史shĭ•列liè传zhuàn第dì一yī•后hoù妃feī》: 帝dì封fēng马mă公gōng徐xú王wáng，郑zhèng媪aŏ为weì王wáng夫fū人rén，修xiū墓mù置zhì庙miaò焉yān。
^ "The Prince of Wales". The British Monarchy. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 3 năm 2015. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2016. After the wedding, Mrs Parker Bowles became known as HRH The Duchess of Cornwall. When The Prince of Wales accedes to the throne, she will be known as HRH The Princess Consort.
^ "Clarence House press release". Clarence House. ngày 10 tháng 2 năm 2005. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 6 năm 2014. Truy cập ngày 6 tháng 4 năm 2018.
^ Đại Việt thông sử - Lê Quý Đôn, Nhà xuất bản Hồng Bàng và Nhà xuất bản Trẻ, người dịch Ngô Thế Long: An vương Tuân truyện - trang 226

Tham khảo

[1] 《后hoù汉hàn书shū·耿gěng弇yăn列liè傳chuán》: 寶baŏ女nw弟dì為weì清qīng河hé孝xiaò王wáng妃feī。

[2] 《后hoù汉hàn书shū·皇huáng后hoù纪jì上shàng》: 陳chén夫fū人rén者zhě，家jiā本běn魏weì郡jùn，少shaŏ以yĭ聲shēng伎jì入rù孝xiaò王wáng宮gōng，得dé幸xìng，生shēng質zhí帝dì。亦yì以yĭ梁liáng氏shì故gù，榮róng寵chŏng不bù及jí焉yān。熹xī平píng四sì年nián，小xiaŏ黃huáng門mén趙zhaò祐yoù、議yì郎láng卑beī整zhěng上shàng言yán：『《春chūn秋qiū》之zhī義yì，母mŭ以yĭ子zĭ貴guì。隆lóng漢hàn盛shèng典diăn，尊zūn崇chóng母mŭ氏shì，凡fán在zaì外waì戚qī，莫mò不bù加jiā寵chŏng。今jīn沖chōng帝dì母mŭ虞yú大dà家jiā，質zhí帝dì母mŭ陳chén夫fū人rén，皆jiē誕dàn生shēng聖shèng皇huáng，而ér未weì有yoŭ稱chēng號haò。夫fū臣chén子zĭ雖suī賤jiàn，尚shàng有yoŭ追zhuī贈zèng之zhī典diăn，況kuàng二èr母mŭ見jiàn在zaì，不bù蒙méng崇chóng顯xiăn之zhī次cì，無wú以yĭ述shù遵zūn先xiān世shì，垂chuí示shì後hoù世shì也yě。』帝dì感găn其qí言yán，乃naĭ拜baì虞yú大dà家jiā為weì憲xiàn陵líng貴guì人rén，陳chén夫fū人rén為weì渤bó海haĭ孝xiaò王wáng妃feī，使shĭ中zhōng常cháng侍shì持chí節jié授shoù印yìn綬shoù，遣qiăn太taì常cháng以yĭ三sān牲shēng告gaò憲xiàn陵líng、懷huaí陵líng、靜jìng陵líng焉yān。

[3] 《后hoù汉hàn书shū·皇huáng后hoù纪jì上shàng》: 唐táng姬jī，颍yĭng川chuān人rén也yě。王wáng薨hōng，归guī乡xiāng里lĭ。父fù会huì稽jī太taì守shoŭ瑁maò欲yù嫁jià之zhī，姬jī誓shì不bù许xŭ。及jí李lĭ傕jué破pò长cháng安ān，遣qiăn兵bīng钞chaō关guān东dōng，略lWè得dé姬jī。傕jué因yīn欲yù妻qī之zhī，固gù不bù听tīng，而ér终zhōng不bù自zì名míng。尚shàng书shū贾jiă诩xŭ知zhī之zhī，以yĭ状zhuàng白baí献xiàn帝dì。帝dì闻wén感găn怆chuàng，乃naĭ下xià诏zhaò迎yíng姬jī，置zhì园yuán中zhōng，使shĭ侍shì中zhōng持chí节jié拜baì为weì弘hóng农nóng王wáng妃feī。

[4] 《後hoù漢hàn書shū•孝xiaò明míng八bā王wáng列liè傳chuán》：憎zēng怨yuàn敬jìng王wáng夫fū人rén李lĭ儀yí等děng，永yŏng元yuán十shí一yī年nián，遂suì使shĭ客kè隗weĭ久jiŭ殺shā儀yí家jiā屬shŭ。

[5] 《三sān國guó志zhì·魏weì書shū·后hoù妃feī傳chuán》: 初chū，明míng帝dì為weì王wáng，始shĭ納nà河hé內neì虞yú氏shì為weì妃feī，帝dì即jí位weì，虞yú氏shì不bù得dé立lì為weì后hoù，太taì皇huáng后hoù卞biàn太taì后hoù慰weì勉miăn焉yān。

[6] 《晉jìn書shū·列liè傳chuán第dì二èr》: 康kāng獻xiàn褚chŭ皇huáng后hoù，諱huì蒜suàn子zĭ，河hé南nán陽yáng翟dí人rén也yě。父fù裒poú，見jiàn《外waì戚qī傳chuán》。后hoù聰cōng明míng有yoŭ器qì識shì，少shaŏ以yĭ名míng家jiā入rù為weì瑯láng邪xié王wáng妃feī。

[7] 《明míng史shĭ•志zhì第dì四sì十shí•儀yí衛weì》: 親qīn王wáng妃feī儀yí仗zhàng：紅hóng杖zhàng二èr，清qīng道daò旗qí二èr，絳jiàng引yĭn幡fān二èr，戟jĭ氅chăng、吾wú杖zhàng、儀yí刀daō、班bān劍jiàn、立lì瓜guā、臥wò瓜guā、骨gŭ朵duŏ、鐙dēng杖zhàng各gè二èr，響xiăng節jié四sì，青qīng方fāng傘săn二èr，紅hóng彩caĭ畫huà雲yún鳳fèng傘săn一yī，青qīng孔kŏng雀què圓yuán扇shàn四sì，紅hóng花huā扇shàn四sì，交jiaō椅yĭ一yī，腳jiaŏ踏tà一yī，水shuĭ盆pén一yī，水shuĭ罐guàn一yī，紅hóng紗shā燈dēng籠lóng四sì，拂fú子zĭ二èr。公gōng主zhŭ、世shì子zĭ妃feī儀yí仗zhàng俱jù同tóng。郡jùn王wáng妃feī儀yí仗zhàng：紅hóng杖zhàng二èr，清qīng道daò旗qí二èr，絳jiàng引yĭn幡fān二èr，戟jĭ氅chăng、吾wú杖zhàng、班bān劍jiàn、立lì瓜guā、骨gŭ朵duŏ各gè二èr，響xiăng節jié二èr，青qīng方fāng傘săn二èr，紅hóng圓yuán傘săn一yī，青qīng圓yuán扇shàn二èr，紅hóng圓yuán扇shàn二èr，交jiaō椅yĭ一yī，腳jiaŏ踏tà一yī，拂fú子zĭ二èr，紅hóng紗shā燈dēng籠lóng二èr，水shuĭ盆pén一yī，水shuĭ罐guàn一yī。。。舊jiù例lì，郡jùn王wáng儀yí仗zhàng有yoŭ交jiaō椅yĭ、馬mă杌wù，皆jiē木mù質zhí銀yín裹guŏ；水shuĭ盆pén、水shuĭ罐guàn及jí香xiāng爐lú、香xiāng合hé，皆jiē銀yín質zhí抹mŏ金jīn；量liàng折zhé銀yín三sān百baĭ二èr十shí兩liăng。郡jùn王wáng妃feī儀yí仗zhàng，有yoŭ交jiaō椅yĭ等děng大dà器qì，量liàng折zhé銀yín一yī百baĭ六liù十shí兩liăng。餘yú皆jiē自zì備beì充chōng用yòng。嘉jiā靖jìng四sì十shí四sì年nián定dìng，除chú親qīn王wáng及jí親qīn王wáng妃feī初chū封fēng儀yí仗zhàng照zhaò例lì頒bān給geĭ外waì，其qí初chū封fēng郡jùn王wáng及jí郡jùn王wáng妃feī折zhé銀yín等děng項xiàng，並bìng停tíng止zhĭ。萬wàn歷lì十shí年nián定dìng，郡jùn王wáng初chū封fēng系xì帝dì孫sūn者zhě，儀yí仗zhàng照zhaò例lì全quán給geĭ，系xì王wáng孫sūn者zhě免miăn。蓋gaì宗zōng室shì分fēn封fēng漸jiàn多duō，勢shì難nán遍biàn給geĭ也yě。

[8] 《明míng史shĭ•列liè传zhuàn第dì一yī•后hoù妃feī》: 帝dì封fēng马mă公gōng徐xú王wáng，郑zhèng媪aŏ为weì王wáng夫fū人rén，修xiū墓mù置zhì庙miaò焉yān。

[9] "The Prince of Wales". The British Monarchy. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 3 năm 2015. Truy cập ngày 21 tháng 4 năm 2016. After the wedding, Mrs Parker Bowles became known as HRH The Duchess of Cornwall. When The Prince of Wales accedes to the throne, she will be known as HRH The Princess Consort.

[10] "Clarence House press release". Clarence House. ngày 10 tháng 2 năm 2005. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 6 năm 2014. Truy cập ngày 6 tháng 4 năm 2018.

[11] Đại Việt thông sử - Lê Quý Đôn, Nhà xuất bản Hồng Bàng và Nhà xuất bản Trẻ, người dịch Ngô Thế Long: An vương Tuân truyện - trang 226

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]