Wys bron van Therapsida

{{Taksoboks
| name = Therapsida
| fossil_range = [[Perm (geologie)|Vroeë Perm]]–[[Holoseen]] {{Fossil range|275|0}}
| other_names = 
| image_width = 225px
| image = Inostrancevia alexandri.JPG
| image_caption = ’n Skelet van die terapside ''Inostrancevia alexandri''.
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| subphylum = [[Vertebrata]]
| superclassis = [[Tetrapoda]]
| classis = [[Synapsida]]
| ordo = '''Therapsida'''
| ordo_authority = (Broom, 1905)
}}
{{Taksoboks3
| name = Therapsida
| regnum = [[Animalia]]
| phylum = [[Chordata]]
| klade1 = [[Synapsida]]
| klade2 = [[Sphenacodontoidea]]
| ordo = '''Therapsida'''
| ordo_authority = (Broom, 1905)
| subdivision_ranks = [[Klade]]s
| subdivision =
* †Biarmosuchia
* Eutherapsida
** †Dinocephalia
*** †Anteosauria
*** †Tapinocephalia
* Neotherapsida
** †Anomodontia
*** †Dromasauria
*** †Dicynodontia
* Theriodontia
** Cynodontia
*** Mammalia
** †Gorgonopsia
** †Therocephalia
}}

'''Therapsida''', of die '''terapsides''', is ’n groep [[sinapside]]s en sluit [[soogdier]]e en hul voorsate in.<ref name="romer1933">{{cite book |last=Romer |first=A. S. |authorlink= |title=Vertebrate Paleontology |edition=3rd |publisher=University of Chicago Press |location= |year=1966 |origyear=1933 |isbn= |series=}}</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/591228/therapsid Therapsida - Encyclopedia Britannica<!-- Bot generated title -->]</ref> Baie van die kenmerke wat vandag beskou word as uniek aan soogdiere, was reeds by die vroeë terapsides aanwesig – ook die regop houding. Die vroegste [[fossiel]] wat as Therapsida geklassifiseer is, is ''[[Tetraceratops insignis]]'' uit die [[Perm (geologie)|Vroeë Perm-periode]].<ref>M. Laurin & R. R. Reisz. 1996. The osteology and relationships of ''Tetraceratops insignis'', the oldest known therapsid. ''Journal of Vertebrate Paleontology'' 16(1): 95-102.</ref><ref>J. Liu, B. Rubidge & J. Li, New basal synapsid supports Laurasian origin for therapsids, 2009, Acta Palaeontol. Pol., 54 (3): 393-400</ref> 

== Herkoms en diversiteit ==
[[Lêer:Pristeroognathus DB.jpg|duimnael|links|’n Skets van ’n ''Pristerognathus'', ’n katgrootte terosefaliër-terapside]]
Terapsides het 275&nbsp;miljoen jaar gelede ontwikkel uit die uitgestorwe orde [[Pelycosauria]] (meer spesifiek uit [[Sphenacodontia]]). Hulle het die pelikosouriërs in die Middel-Perm vervang as die oorheersende landdiere en is op hul beurt in die [[Trias]] deur die [[archosouromorf]]e vervang, hoewel een groep terapsides, [[Kannemeyeriiformes]], nog in die Laat-Trias volop was. Die terapsides het [[Cynodontia]] ingesluit, die groep wat in die Laat Trias sowat 225&nbsp;miljoen jaar gelede gelei het tot die soogdiere. Van die terapsides wat nie soogdiere was nie, het net Cynodontia en Dicynodontia die [[Trias-Jura-uitwissing]] oorleef. Die laaste groep van dié diere, [[Tritylodontidae]], het in die [[Kryt (geologie)|Vroeë Kryt]] uitgesterf, sowat 100&nbsp;miljoen jaar gelede.

== Eienskappe ==
Hoewel die vroeë terapsides se skedels baie soos dié van hul pelikosouriër-voorsate lyk, is daar verskille in die res van die lyf.

=== Pote en voete ===
Hul pote is meer vertikaal onder die lyf geleë as die uitgespreide pote van [[reptiel]]e en pelikosouriërs. Die voete was meer simmetries, met die eerste en laaste tone kort en die middelste tone langer. Dit is ’n aanduiding dat die as van die voet parallel met die dier se lyf was en nie na die kant uitgesprei nie. Dit sou aan hulle ’n meer soogdieragtige houding gegee het as die akkedisagtige houding van die pelikosouriërs.<ref>{{cite book|last=Carroll |first=R.L. |title=Vertebrate Paleontology and Evolution |year=1988 |publisher=W. H. Freeman and Company|location=New York|isbn=0-7167-1822-7|pages=698}}</ref>

=== Kake en tande ===
Terapsides se openings by hul slape is groter as by pelikosouriërs. Die kake van sommige terapsides is ingewikkelder en sterker, en hul tande bestaan uit verskillende soorte: voortande om te byt, groot oogtande om te skeur en kiestande om te kou.

== Taksonomie ==
===Klassifikasie===
[[Lêer:Biarmosuchus.jpg|duimnael|200px|''Biarmosuchus'' (’n lid van Biarmosuchia )]]
[[Lêer:Estemmenosuchus mirabilis.jpg|regs|duimnael|200px|''Estemmenosuchus'' (’n lid van Dinocephalia)]]
[[Lêer:Anteosaurus magnificus BW lateral.png|regs|duimnael|200px|''Anteosaurus'' (’n lid van Anteosauria)]]
[[Lêer:Inostrancevia BW.jpg|regs|duimnael|200px|''Inostrancevia'' (’n lid van Gorgonopsia)]]
[[Lêer:Bauria BW.jpg|regs|duimnael|200px|''Bauria'' (’n lid van Therocephalia)]]
[[Lêer:Oligokyphus BW.jpg|regs|duimnael|200px|''Oligokyphus'' (’n lid van Cynodontia)]]
* Klas '''Synapsida'''
* ORDE '''THERAPSIDA'''*
**?Familie †Tetraceratopsidae
** Suborde †'''Biarmosuchia'''*
*** Familie †Biarmosuchidae
*** Familie †Eotitanosuchidae
** '''Eutherapsida'''
*** Suborde †'''Dinocephalia'''
**** Familie †Estemmenosuchidae
****?Infraorde †'''Anteosauria'''
***** Familie †Anteosauridae
***** Familie †Brithopodidae
***** Familie †Deuterosauridae
***** Familie †Syodontidae
***** ?Familie †Stenocybidae
**** †'''Tapinocephalia'''
***** Familie †Styracocephalidae
***** Familie †Tapinocephalidae
***** Familie †Titanosuchidae
*** '''Neotherapsida'''
**** Suborde †'''Anomodontia'''*
***** Superfamilie †Venyukoviamorpha
****** Familie †Otsheridae
****** Familie †Venyukoviidae
***** Infraorde †'''Dromasauria'''
****** Familie †Galeopidae
***** Infraorde †'''Dicynodonta'''
****** Familie †Endothiodontidae
****** Familie †Eodicynodontidae
****** Familie †Kingoriidae
****** (Geen rang) †Diictodontia
******* Superfamilie †Emydopoidea
******** Familie †Cistecephalidae
******** Familie †Emydopidae
******* Superfamilie †Robertoidea
******** Familie †Diictodontidae
******** Familie †Robertiidae
****** (Geen rang) †'''Pristerodontia'''
******* Familie †Aulacocephalodontidae
******* Familie †Dicynodontidae
******* Familie †Kannemeyeriidae
******* Familie †Lystrosauridae
******* Familie †Oudenodontidae
******* Familie †Pristerodontidae
******* Familie †Shanisiodontidae
******* Familie †Stahleckeriidae
**** '''Theriodontia'''*
***** Suborde †'''Gorgonopsia'''
****** Familie †Gorgonopsidae
***** '''Eutheriodontia'''
****** Suborde †'''Therocephalia'''
******* Familie †Lycosuchidae
****** (Geen rang) †'''Scylacosauria'''
******* Familie †Scylacosauridae
****** Infraorde †'''Eutherocephalia'''
******* Familie †Hofmeyriidae
******* Familie †Moschorhinidae
******* Familie †Whaitsiidae
******* Superfamilie '''Baurioidea'''
******** Familie †Bauriidae
******** Familie †Ericiolacteridae
******** Familie †Ictidosuchidae
******** Familie †Ictidosuchopsidae
******** Familie †Lycideopsidae
****** Suborde '''Cynodontia'''*
******* Familie †Dviniidae
******* Familie †Procynosuchidae
******* (Geen rang) '''Epicynodontia'''
******** Familie †Galesauridae
******** Familie †Thrinaxodontidae
******** Infraorde '''Eucynodontia'''
********* (Geen rang) †'''Cynognathia'''
********** Familie †Cynognathidae
********** Familie †Diademodontidae
********** Familie †Traversodontidae
********** Familie †Trirachodontidae
********** Familie †Tritylodontidae
********* (Geen rang) Probainognathia
********** Familie †Chinquodontidae
********** Familie †Probainognathidae
********** (Geen rang) †Ictidosauria
*********** Familie †Tritheledontidae
********** '''(Geen rang) Mammaliaformes'''
*********** Klas '''[[Mammalia]]'''

=== Filogenie ===
<center>
{{clade| style=font-size:100%;line-height:90%;
|label1=Synapsida&nbsp;
|1={{clade
   |1=†Caseasauria
   |label2=&nbsp;Sphenacodontia&nbsp;
   |2={{clade
      |1=†Sphenacodontidae
      |label2=&nbsp;'''Therapsida'''&nbsp;
      |2={{clade
         |1=†''Tetraceratops''
         |2={{clade
            |label1=&nbsp;†Biarmosuchia&nbsp;
            |1={{clade
               |1=†Eotitanosuchidae
               |2=†Phthinosuchidae}}
            |label2=&nbsp;'''Eutherapsida'''&nbsp;
            |2={{clade
               |label1=&nbsp;†Dinocephalia&nbsp;
               |1={{clade
                  |1=†Anteosauria
                  |2=†Tapinocephalia}}
               |label2=&nbsp;'''Neotherapsida'''&nbsp;
               |2={{clade
                  |label1=&nbsp;†Anomodontia&nbsp;
                  |1={{clade
                     |1=†Dromasauria
                     |2=†Dicynodontia}}
                  |label2=&nbsp;Theriodontia&nbsp;
                  |2={{clade
                     |label1=&nbsp;†Gorgonopsia&nbsp;
                     |1={{clade
                        |1=†''Lycaenops''
                        |2=†''Inostrancevia''}}
                     |label2=&nbsp;'''Eutheriodontia'''&nbsp;
                     |2={{clade
                        |label1=&nbsp;†Therocephalia&nbsp;
                        |1={{clade
                           |label1=&nbsp;†Eutherocephalia&nbsp;
                           |1={{clade
                              |1=†''Bauria''}} }}
                        |label2=&nbsp;Cynodontia&nbsp;
                        |2={{clade
                           |1=[[Mammalia]]}}
}} }} }} }} }} }} }} }} }}
</center>

== Verwysings ==
{{Verwysings}}

== Bronnelys ==
* Benton, M.J. (2004). ''Vertebrate Palaeontology'', 3de uitg, Blackwell Science.
* Carroll, R.L. (1988). ''Vertebrate Paleontology & Evolution''. W.H. Freeman & Company, New York.
* Kemp, T.S. (2005). ''The origin and evolution of mammals''. Oxford University Press.
* Romer, A.S. (1966). ''Vertebrate Paleontology''. University of Chicago Press, 1933; 3de uitg.

== Eksterne skakels ==
* [http://tolweb.org/tree?group=Therapsida Therapsida: Mammals and extinct relatives] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110921112135/http://tolweb.org/tree?group=Therapsida |date=21 September 2011 }}, "Tree of Life"
* [http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/400Therapsida/400.000.html Therapsida: ’n oorsig] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060617022445/http://www.palaeos.com/Vertebrates/Units/400Therapsida/400.000.html |date=17 Junie 2006 }}, "Palaeos"
{{wikispecies-inlyn|Therapsida}}

{{Taksonbalk}}
[[Kategorie:Tetrapoda]]
[[Kategorie:Uitgestorwe spesies]]