Bladmusiek
Bladmusiek is 'n handgeskrewe of gedrukte vorm van musikale notasie wat musikale simbole gebruik om die toonhoogtes (melodieë), ritmes of akkoorde van 'n liedjie of instrumentale musiekstuk aan te dui. Soos die analogieë daarvan – gedrukte boeke of pamflette in Engels, Arabies of ander tale – is die medium waarop bladmusiek meestal voorkom papier (of in vroeëre eeue papirus of perkament). Tog word musikale notasie sedert die 1980's ook op rekenaarskerms beskikbaar gestel en kan 'n lied of stuk elektronies deur rekenaarprogramme genoteer en deur 'n sintetiseerder of virtuele instrumente gedemonstreer word.
Die gebruik van die term "blad" is bedoel om geskrewe of gedrukte vorme van musiek van klankopnames (op vinielplate, kasset, CD), radio- of TV-uitsendings of opgeneemde optredes (wat film- of videomateriaal van die opvoering sowel as die klankkomponent insluit) te onderskei. In die alledaagse gebruik, kan "bladmusiek" (of bloot "musiek") na die gedrukte publikasie van kommersiële bladmusiek saam met die vrystelling van 'n nuwe film, TV-reeks, album of ander spesiale of openbare gebeurtenis wat musiek behels, verwys. Die eerste gedrukte bladmusiek is in 1473 met 'n drukpers gedruk.
Bladmusiek is die basiese vorm waarin Westerse klassieke musiek verskyn, sodat dit deur solosangers, instrumentaliste of musikale ensembles aangeleer en uitgevoer kan word. Baie vorme van tradisionele en gewilde Westerse musiek word op gehoor deur sangers en musikante aangeleer, eerder as om bladmusiek te gebruik (hoewel tradisionele musiek en popmusiek in baie gevalle ook in bladmusiekvorm beskikbaar is).
Die term partituur is 'n algemene alternatiewe (en meer generiese) term vir bladmusiek, en daar is verskillende soorte tellings, soos hieronder bespreek. Die term partituur kan ook na teatermusiek, orkesmusiek verwys, of na liedjies wat vir 'n toneelstuk, musiekblyspel, opera of ballet,televisieprogram of film geskryf is.
Elemente
[wysig | wysig bron]
Titel en krediet
[wysig | wysig bron]Bladmusiek uit die 20ste en 21ste eeu dui tipies die titel van die liedjie of komposisie op 'n titelblad of omslag aan, of bo-aan die eerste bladsy, as daar geen titelblad of omslag is nie. As die liedjie of stuk uit 'n film, Broadway-musiekblyspel of opera kom, kan die titel van die hoofwerk waaruit die liedjie/stuk geneem is, aangedui word.
As die liedjieskrywer of komponis bekend is, word haar of sy naam gewoonlik saam met die titel aangedui. Die bladmusiek kan ook die naam van die liriekskrywer aandui, as die lirieke van 'n ander persoon as een van die liedjieskrywers of komponiste is. Dit kan ook die naam van die verwerker wees, as die liedjie of stuk vir die publikasie verwerk is. Geen liedjieskrywer of komponis se naam mag vir ou volksmusiek, tradisionele liedjies in genres soos blues en bluegrass, of baie ou tradisionele lofsange en spirituele liedjies aangedui word nie, want die skrywers van hierdie musiek is dikwels onbekend; in sulke gevalle word die woord tradisioneel dikwels geplaas waar die naam van die komponis normaalweg sou verskyn.
Musikale notasie
[wysig | wysig bron]Die soort musikale notasie wissel baie na aanleiding van die genre of styl van musiek. In die meeste klassieke musiek word die melodie- en begeleidingsdele (indien aanwesig) op die lyne van 'n notebalk met behulp van ronde note aangedui. In klassieke bladmusiek bevat die notebalk tipies:
Die meeste liedjies en stukke uit die Klassieke periode (ongeveer 1750) dui op die tempo van die stuk met behulp van 'n uitdrukking — dikwels in Italiaans '— soos Allegro (vinnig) of Legato (vloeiend), asook die dinamika (luidheid of sagtheid). Die lirieke, indien aanwesig, word naby aan die melodienote geskryf. Musiek uit die Barok-era (ongeveer 1600–1750) of vroeëre eras mag egter nie 'n tempomerking of 'n dinamiese aanduiding hê nie. Daar word van die sangers en musikante van daardie era verwag om te weet op watter tempo en volume 'n gegewe liedjie of stuk moes gespeel of gesing moes word, as gevolg van hul musikale ervaring en kennis. In die kontemporêre era van klassieke musiek (20ste en 21ste eeu), en in sommige gevalle voorheen (soos die Romantiese periode in Duitssprekende streke), het komponiste hul moedertaal dikwels gebruik vir tempo-aanduidings, eerder as Italiaans (soos schnell) of bygevoegde metronoommerke.
Hierdie konvensies van klassieke musieknotasie, en veral die gebruik van Engelse tempoinstruksies, word ook gebruik vir bladmusiekweergawes van populêre musiek uit die 20ste en 21ste eeu. Populêre musiekliedjies dui dikwels op die tempo en die genre: 'slow blues' of 'uptempo rock'. Pop-liedjies bevat dikwels akkoordname bo die notebalk met behulp van lettername (bv, C maj, F maj, G7, ens), sodat 'n akoestiese kitaarspeler of pianis akkoordnote vir begeleiding kan improviseer.
In ander musiekstyle kan verskillende metodes van musieknotasie gebruik word. Terwyl die meeste professionele kunstenaars 'klassieke' stylnotasie in jazz kan lees, word baie jazz-liedjies met behulp van akkoorddiagramme aangetoon, wat op die akkoordvordering en vorm van 'n lied dui (bv. C, A7, d mineur, G7, ens.) Jazz-instrumentaliste wat die ritme speel (klavierspeler, jazz-kitaarspeler en baskitaarspeler ) gebruik die akkoordkaart om hul geïmproviseerde begeleidingsgedeeltes te lei, terwyl die "hoofinstrumente" in 'n jazzgroep, soos 'n saxofoonspeler of trompetter, die akkoordveranderings gebruik om hul solo-improvisasie te lei. Soos populêre musiekliedjies, dui jazz-liedjies dikwels op sowel die tempo as die genre: 'slow blues' of 'fast bop'.
Professionele country-musikante gebruik gewoonlik musiek wat in die Nashville Number System aangedui word, wat die akkoordvordering deur middel van getalle aandui (dit stel orkesleiers in staat om die sleutel op oombliklik te verander). Akkoordkaarte met letters, syfers of Romeinse syfers (bv. I – IV – V) word ook algemeen gebruik vir blues, R&B, rockmusiek en heavy metal. Sommige akkoordkaarte bevat geen ritmiese inligting nie, maar ander gebruik skuinsstrepe om die ritme van 'n maat aan te dui. Baie kitaarspelers en elektriese baskitaarspelers leer liedjies en noteer wysies met behulp van 'n grafiese voorstelling van watter snare die kunstenaar moet speel.
Doel en gebruik
[wysig | wysig bron]
Bladmusiek kan gebruik word as 'n opname van 'n liedjie of musiekstuk, of as 'n gids daartoe of middel om dit op te voer. Bladmusiek stel instrumentale uitvoerders of sangers in staat om musieknotasie in staat om 'n liedjie of stuk uit te voer. In klassieke musiek kan gesaghebbende musikale inligting oor 'n stuk verkry word deur die geskrewe sketse en vroeë weergawes van komposisies wat die komponis moontlik behou het, te bestudeer, sowel as persoonlike aantekeninge op proeflopies en ander gedrukte weergawes, en die finale weergawe.
Om bladmusiek te verstaan vereis 'n spesiale vorm van geletterdheid: die vermoë om musieknotasie te lees. Die vermoë om musiek te lees of te skryf is nie 'n vereiste om musiek te komponeer nie. Daar was 'n aantal komponiste en liedjieskrywers wat musiek kon produseer sonder die vermoë om musieknotasie te lees of te skryf, solank 'n assistent van een of ander aard beskikbaar is om die melodieë waaraan hulle dink, neer te skryf. Voorbeelde hiervan is die blinde 18de-eeuse komponis John Stanley en die 20ste-eeuse liedjieskrywers Lionel Bart, Irving Berlin en Paul McCartney. Ook in tradisionele musiekstyle soos blues en volksmusiek is daar baie produktiewe liedjieskrywers wat nie musiek kon lees nie, en in plaas daarvan musiek op gehoor gespeel en gesing het.
Die vaardigheid om te bladlees is die vermoë van 'n musikant om 'n onbekende musiekwerk uit te voer as hy vir die eerste keer die bladmusiek besigtig. Van professionele musikante en ernstige amateurs wat klassieke musiek, jazz en verwante vorme speel, word 'n bladleesvermoë verwag. 'n Nog verfynder vaardigheid is die vermoë om na 'n nuwe stuk musiek te kyk en die meeste of al die klanke (melodieë, harmonieë, klankkarakters, ens.) in 'n mens se kop te hoor sonder om die stuk te speel, of te hoor wanneer dit gespeel of gesing word. Bekwame komponiste en dirigente het hierdie vermoë, met Beethoven as 'n bekende historiese voorbeeld.
Klassieke musikante wat orkeswerke, kamermusiek, sonates en koorwerke speel, het gewoonlik die bladmusiek voor hulle op 'n musiekstaander wanneer hulle optree (of in 'n musiekleër voor hulle, in die geval van 'n koor), met die uitsondering van solo instrumentale uitvoerings van solostukke, concerto's, of solo vokale stukke (kunslied, opera arias, ens), waar memorisering verwag word. In jazz, wat meestal geïmproviseer word, word bladmusiek gebruik om basiese aanduidings van melodieë, akkoordveranderings en verwerking te gee. Selfs wanneer 'n jazzorkes 'n hoofrol, 'n akkoordkaart of verwerkte musiek het, word baie elemente van 'n uitvoering geïmproviseer.
Soorte
[wysig | wysig bron]Moderne bladmusiek kan in verskillende formate voorkom. As 'n stuk vir slegs een instrument of stem gekomponeer is (soos 'n stuk vir 'n solo-instrument of vir 'n a cappella- solo-stem), kan die hele werk geskryf word of gedruk word as een stuk bladmusiek. As 'n instrumentele stuk deur meer as een persoon opgevoer moet word, sal elke kunstenaar gewoonlik 'n aparte stuk bladmusiek, 'n <i id="mw_g">deel</i>, hê om van te speel. Dit is veral die geval by die publikasie van werke wat meer as vier of so kunstenaars benodig, hoewel daar ook altyd 'n volledige weergawe gepubliseer word. Die gesingde gedeeltes in 'n vokale werk word gewoonlik nie vandag afsonderlik uitgereik nie, hoewel dit histories die geval was, veral voordat die druk van bladmusiek algemeen beskikbaar geword het.
Bladmusiek kan as individuele stukke of werke (bv. 'n gewilde liedjie of 'n Beethoven- sonate), in versamelings (bv. werke deur een of meer komponiste), as stukke wat deur 'n gegewe kunstenaar uitgevoer word ens. uitgereik word.
Geskiedenis
[wysig | wysig bron]Voorgangers tot bladmusiek
[wysig | wysig bron]Musikale notasie is ontwikkel voordat perkament of papier vir die skryfwerk gebruik is. Die vroegste vorm van musikale notasie kan gevind word op 'n wigskrif wat in ongeveer 2000 vC in Nippur in Sumer (vandag se Irak) geskep is. Die tablet verteenwoordig fragmentariese instruksies vir die uitvoering van musiek, dat die musiek in harmonieë van derdes gekomponeer is, en dat dit op 'n diatoniese skaal geskryf is.[1]
'n Tablet vanaf ongeveer 1250 vC toon 'n meer ontwikkelde vorm van notasie.[2] Alhoewel die interpretasie van die notasiestelsel steeds kontroversieel is, is dit duidelik dat die notasie die name van snare op 'n lier aandui, waarvan die stemvorming in ander tablette beskryf word.[3] Alhoewel dit fragmentaries is, verteenwoordig hierdie tablette die vroegste genoteerde melodieë ter wêreld.
Antieke Griekse musieknotasie was in gebruik vanaf ten minste die 6de eeu vC tot ongeveer die 4de eeu nC; verskeie volledige komposisies en fragmente van komposisies wat hierdie notasie gebruik, bestaan nog. 'n Voorbeeld van 'n volledige komposisie is die Seikilos-grafskrif, wat tussen die 2de eeu vC tot die 1ste eeu nC dateer.
In Antieke Griekse musiek bestaan drie liedere deur Mesomedes van Kreta in manuskripte. Een van die oudste bekende voorbeelde van musieknotasie is 'n papirusfragment uit die Hellenistiese verhoogstuk Orestes (408 vC), wat musikale notasie vir 'n koor bevat. Dit blyk dat antieke Griekse notasie in onbruik geraak het met die agteruitgang van die Romeinse Ryk.
Westerse manuskripnotasie
[wysig | wysig bron]Voor die 15de eeu is Westerse musiek met die hand geskryf, in manuskripte bewaar en meestal in groot volumes gebind. Die bekendste voorbeelde van musieknotasie in die Middeleeue is middeleeuse manuskripte van monofoniese sang of "chant". Chant-notasie het die note van die sangmelodie aangedui, maar sonder 'n aanduiding van die ritme. In die geval van Middeleeuse polifonie, soos die motet, is die dele in aparte gedeeltes geskryf. Manuskripte wat dele in 'n partituurvorm toon was skaars en was meestal beperk tot organum, veral dié van die Notre Dame-skool. As 'n abdis gedurende die Middeleeue 'n eksemplaar van 'n bestaande komposisie wil hê, soos 'n komposisie wat deur 'n abdis in 'n ander stad besit word, sou sy 'n kopieërder moes huur om die taak met die hand te doen, wat 'n lang proses sou wees en een wat tot transkripsiefoute kon lei.
Selfs na die koms van gedrukte musiek in die middel van die 1400's, het baie musiek tot in die 18de eeu uitsluitlik in die handgeskrewe manuskripte van komponiste voortbestaan.
Gedrukte musiek
[wysig | wysig bron]Daar was verskeie probleme om die nuwe drukpers- tegnologie na musiek te vertaal. In die eerste gedrukte boek met musiek, die Mainz Psalter (1457), is die musieknotasie (beide notebalke en note) met die hand bygevoeg. Dit is soortgelyk aan die vertrek in die ander onversoenbare hoofstede. Later is notebalke gedruk, maar skribas moes steeds die res van die musiek met die hand bygevoeg.
Musiekgravering is die kuns om musieknotasies van hoë gehalte vir meganiese reproduksie te teken. Die eerste masjien-gedrukte musiek het om en by 1473 verskyn, ongeveer 20 jaar na Gutenberg se drukpers. In 1501 het Ottaviano Petrucci Harmonice Musices Odhecaton A publiseer, wat 96 stukke gedrukte musiek bevat het. Petrucci se drukmetode het skoon, leesbare, elegante musiek gelewer, maar dit was 'n lang, moeilike proses wat drie afsonderlike passasies deur die drukpers geverg het. Petrucci het later 'n proses ontwikkel wat slegs twee deurgange deur die pers benodig het. Maar dit was steeds moeilik omdat elke deurgang baie noukeurig belyn moes word om die uitslag leesbaar te maak. Dit was die eerste wydverspreide gedrukte polifoniese musiek. Drukwerk waar die notebalke en note op een slag gedruk kon word, verskyn omstreeks 1520 in Londen. Pierre Attaingnant het die tegniek in 1528 tot algemene gebruik verbeter en dit het vir 200 jaar lank min verander.
Meganiese plaatgravering is in die laat sestiende eeu ontwikkel. Alhoewel plaatgravure sedert die vroeë vyftiende eeu gebruik is om visuele kuns en kaarte te skep, is dit eers in 1581 op musiek toegepas. Met hierdie metode is 'n spieëlbeeld van 'n volledige bladsy met musiek op 'n metaalplaat gegraveer. Daar is dan ink op die groewe aangebring, en die musiekstuk is op papier oorgedra. Metaalplate kon geberg en hergebruik word, wat hierdie metode 'n aantreklike opsie vir musiekgraveerders gemaak het. Koper was die aanvanklike metaal vir vroeë plate, maar teen die agtiende eeu het piouter die standaardmateriaal geword vanweë sy smeebaarheid en laer koste.
Plaatgravering was die gunstelingmetode vir musiekdrukwerk tot laat in die negentiende eeu, toe die agteruitgang daarvan deur die ontwikkeling van fototegnologie versnel is. Desondanks het die tegniek tot vandag toe oorleef en word dit soms ook gebruik deur uitgewers soos G. Henle Verlag in Duitsland.
Aan die einde van die 20ste en die 21ste eeu het 'n groot belangstelling ontwikkel in die aanbieding van bladmusiek in 'n rekenaarleesbare formaat (sien musieknotasagteware ), sowel as aflaaibare lêers. Music OCR, sagteware om geskandeerde bladmusiek te "lees" sodat die resultate gemanipuleer kan word, is sedert 1991 beskikbaar.
In 1998 het virtuele bladmusiek verder ontwikkel tot wat digitale bladmusiek genoem sou word, wat die uitgewers vir die eerste keer in staat gestel het om bladmusiek met kopiereg aanlyn te verkoop. Anders as hul fisiese eweknieë, kan hierdie lêers gemanipuleer word, soos instrumentveranderings, transposisie en MIDI (Musical Instrument Digital Interface). Die gewildheid van hierdie onmiddellike afleweringstelsel onder musikante blyk 'n katalisator van nuwe groei vir die bedryf in die afsienbare toekoms te wees.
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ "Old Babylonian Musical Instructions Relating to Hymnody". Journal of Cuneiform Studies. 38 (1): 94–98. 1986. doi:10.2307/1359953.
- ↑ Kilmer, Anne D. (21 April 1965). "The Strings of Musical Instruments: their Names, Numbers, and Significance" (PDF). Assyriological Studies. 16: 261–268.
- ↑ West, M.L. (1994). "The Babylonian Musical Notation and the Hurrian Melodic Texts". Music & Letters. 75: 161–179.
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bladmusiek.
