Jan Campert

Jan Campert
Campert
Gebore	15 Augustus 1902 Spijkenisse
Sterf	12 Januarie 1943 Neuengamme
Beroep	digter, outeur

Monument vir Campert in Spijkenisse

Jan Remco Theodoor Campert (Spijkenisse, 15 Augustus 1902 – Neuengamme (Duitsland), 12 Januarie 1943) was 'n Nederlandse joernalis, digter en skrywer.

Hy is veral bekend vir die gedig De achttien dooden wat hy skryf na aanleiding van die teregstelling van vyftien lede van 'n versetgroep (waaronder Bernardus IJzerdraat) wat bekend gestaan het as die Geuzen, saam met drie kommunistiese Februariestakers op 13 Maart 1941.

Lewensloop

Jan Campert word gebore in Spijkenisse as die seun van 'n huisarts. Hy is deur sy moeder verwant aan die bestuurdersfamilie Van Hall; sy grootvader is die botanikus Herman van Hall. Hy woon van 1915 tot en met 1918 opleiding by aan die Hogereburgerschool (HBS) in Vlissingen, en studeer daarna 'n jaar aan die sakeskool. In 1919 begin hy werk by die Twentsche Bank. In 1926 gaan hy oor na joernalistiek. Hy skryf aanvanklik vir enkele streekskoerante in Den Haag, waaronder De Nieuwsbron: Algemeen Nederlandsch Dagblad, wat aanvanklik slegs in Den Haag verskyn. Reeds in die twintigerjare van die 20ste eeu begin Campert met die skryf van poësie. In die dertigerjare skryf hy ook enkele romans. In 1928 tree hy in die huwelik met die aktrise Joekie Broedelet, met wie hy in 1929 'n seun kry, die latere digter en skrywer Remco Campert. Hy skei egter in 1932 en hertrou in 1936 met die skryfster Clara Eggink, die gewese vrou van die digter J.C. Bloem, en in 1939 skei Campert ook van haar. Daar is geen kinders uit die huwelik voortgebring nie. Campert het ook 'n ruk lank saam met die skryfster Willy Corsari gewoon.

Tyd as joernalis

Campert begin sy joernalistieke werk in plaaslike en streeksblaaie. Hy was op daardie tydstip hoofsaaklik 'n toneelkritikus. Aan die einde van 1927 tree hy in diens van De Nieuwsgier: Dagblad voor Westelijk 's-Gravenhage. Begin 1929 verander die naam van die blad na De Nieuwsbron: Algemeen Nederlandsch Dagblad. Die blad vergroot sy verspreidingsgebied gelyktydig na Den Haag en omstreke. Later werk Campert vir verskeie andere koerante en verhuis hy na Amsterdam.

Tyd as digter

In 1922 verskyn Campert se debuutbundel Refereinen, wat hy saam met Henrik Scholte skryf. Hy word egter die bekendste vir sy twee versetgedigte wat hy tydens die Tweede Wêreldoorlog skryf: die bogenoemde Lied der achttien dooden en Rebel, mijn hart, gekerkerd en geknecht. Sonnetten voor Cynara, wat om begryplike redes sonder Rebel, eintlik 'n bybehorende sonnet is, was die laaste digbundel wat deur Campert gepubliseer is. Laasgenoemde verskyn in April of Mei 1942. In 1947 verskyn Campert se Verzamelde gedichten 1922-1943, wat versorg is deur G.H. 's-Gravesande. Onder die titel Wie weet slaag ik in de dood publiseer Jan Campert se seun Remco Campert in die Ooievaar Pockets 'n keuse uit die poësie van sy vader, wat ingelei is deur Clara Eggink.

Tyd as skrywer

Jan Campert

Campert skryf as mede-outeur twee speurverhale: saam met Ben van Eysselsteijn Het Chineesche mysterie (1932) en saam met Willy Corsari Klokslag twaalf (1933). Die titel van sy eerste roman Die in het donker... 1934 is ontleen aan die Drie-stuiwers opera (Dreigroschenoper) van Bertolt Brecht. Sy roman Wier (1935), wat in Zeeland afspeel, is in 1961 bewerk deur sy seun Remco. Die roman Huis en herberg (1941) verberg in die afsluiting daarvan 'n verwysing na Hendrik Marsman: Te erkennen te hebben gefaald, niet eens meeslepend en groot, is alle winst die ik heb behaald Wie weet slaag ik in de dood, 'n tema wat Campert in hom saamgedra het. Sy verhaal Slordig beheer, gepubliseer in 1941, omvat 'n bykomende altyd-teenswoordige lewenstema vir Campert.

Verset teen oorlog en dood

Die aanloop

In 1933 het Campert die Nasionaal-Sosialisme in Duitsland aan die kaak gestel in sy Ballade der verbrande boeken. In Slordig beheer uit 1941 lê hy die nadruk op betrokkenheid by die samelewing. Sy sosiaal-politieke betrokkenheid blyk ook uit die lesing oor Dichterskap en verantwoordelijkheid wat hy op 15 Maart 1942 vir die Haagse genootskap Oefening kweekt kennis lewer, en wat hy 'n dag later in die Het Vaderland (koerant) publiseer. Met sy gedig De Achttien Dooden het hy die ideaal geword van wat hy as 'n werklike versetsvegter beskou: om 'n stem te wees, en niks anders nie. In die aanloop tot die oorlog, die krisistydperk, skryf Campert stukke vir die enigste destydse pro-Nederlandse politieke party, die Nasionaal-Sosialistiese Beweging (NSB), alhoewel hy nie simpatie gehad het met hul idees nie.

Versetaktiwiteite

Campert het ongeveer twintig Jode gehelp om na België te ontsnap. Op 21 Julie 1942 is hy en sy helper, die Bredase joernalis Martien Nijkamp, net oorkant die grens naby Baarle-Nassau in hegtenis geneem toe hy die 21-jarige Jood Frans van Raalte na België probeer smokkel het. Van Raalte het dieselfde dag in gevangenskap selfmoord gepleeg.

Gevangenskap en dood

Campert was 'n geruime tyd in aanhouding in Breda, in kamp Haaren en kamp Amersfoort. Uiteindelik beland hy in November 1942 via die Buchenwald-konsentrasiekamp in die Duitse Neuengamme-konsentrasiekamp. In Desember van daardie jaar is hy twee keer in die hospitaal opgeneem met longkwale. Op 6 Januarie, in die strawwe winter van 1943, skryf hy aan sy moeder en vra vir warm klere en behoorlike skoene. Hy berig dat hy pyn in sy bors het en koud voel. Luidens die amptelike verklaring in sy mediese lêer is hy om 13:30 op 12 Januarie van daardie jaar op veertigjarige ouderdom dood aan pleuritis (longvliesontsteking).

Monumente

Campert is na die oorlog as 'n held beskou. In 1947 is die Jan Campert-prys op die been gebring as "blijvende herdenking aan de strijd der Nederlandse letterkundigen in de jaren 1940-1945". In 2003 word twee monumente aan Campert gewy as huldeblyk vir sy verset teen oorlog. Een monument is in Spijkenisse opgerig en die ander in die voormalige kamp Westerbork. 'n Opvallende detail van die laaste monument is dat dit gemaak is deur Stef Stokhof de Jong, jeugvriend van die seun van Fedde Weidema, wat 'n illustrasie vir 'n gedig van Campert gemaak het.

Oeuvre in chronologiese volgorde

• 1922 Refereinen. Verse, met Henrik (Henne) Scholte
• 1925 Verzen.
• 1927 De bron. Verse.
• 1928 Het verliefde lied en andere verse.
• 1929 Willem Kloos 1859-6 mei-1929. Willem Kloos en wij. Een teruggang? Verhaal, met Alfred Haighton en Khouw Bian Tie.
• 1932 Het Chineesche mysterie. speurroman, met Ben van Eysselsteijn.
• 1933 Klokslag twaalf. speurroman, met Willy Corsari.
• 1934 Die in het donker.... Roman.
• 1934 Tien jaar vaste bespeler van den Koninklijken Schouwburg, Den Haag.
• 1935 Wier. Roman. Omstreeks 1955 en 1974 heruitgereik onder die titel Kerend getij.
• 1936 Verwilderd landschap. Verse.
• 1940 Drie novellen, Boekenweekgeschenk: 'Deez' kleine hand' (die andere novelles is deur Egbert Eewijck en M. Vasalis).
• 1940 Vijf jaren zomerzegels 1935-1939.
• 1941 Huis en herberg. Verse.
• 1941 Slordig beheer. Roman.
• 1942 Sonnetten voor Cynara. Verse. Sonnet 'Rebel, mijn hart' in 1945 by de 3de druk toegevoeg.
• 1943 Het lied der achttien doden. Vers. Utrecht, De Bezige Bij.
• 1944 Vier jaar ... Verzen. Met anderen. Postuum.
• 1947 Verzamelde gedichten, 1922-1943. Verse. Postuum.
• 1948 – 2004 Verskeie werke postuum uitgegee.

Bronne

• Renders, Hans. (2004a). Wie weet slaag ik in de dood. Biografie van Jan Campert. Amsterdam: De Bezige Bij. ISBN 9023414497
• Renders, Hans. (2004b). Gevaarlijk drukwerk: Een vrije uitgeverij in oorlogstijd. Amsterdam: De Bezige Bij. ISBN 9023414306

Eksterne skakels

• Opnamen van Lied der achttien dooden ontdekt^{[dooie skakel]}
• Webwerf van die Jan Campert Stichting
• Webwerf van die Instituut voor Nederlandse Geschiedenis
• Jan Campert Stichting

Notas

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.