Prosesfilosofie
Prosesfilosofie, of prosesdenke, is 'n filosofiese stroming wat die laatste dertig jaar veral aandag vestig binne die geesteswetenskappe. Volgens dié filosofie kan alles (insluitend die heelal, die wêreld, die skepping, die mens en God) beskou word as bestaande uit aaneenlopende gebeure of prosese. Dit stel dat niks stilstaan nie, maar alles verander, ontwikkel en beweeg. Prosesfilosofie is 'n dinamiese denkrigting, wat in kontras staan teenoor baie klassieke idees van stabiele sekerheid.
Prosesfilosofie (wat ook gesien kan word as die ontologie van wording) identifiseer die metafisiese realiteit met verandering en ontwikkeling. Sedert die tyd van Plato en Aristoteles, het baie filosowe beweer dat ware realitiet “tydloos” is, gebaseer op permanente substansie. As Sokrates verander, deur siek te word, is hy steeds dieselfde (die substansie van Sokrates bly dieselfde, en verandering - sy siekte) beweeg bloot oor sy substansie. Verandering is dus vlietend, terwyl substansie essensieel bly. Voorts, klassieke ontologie verwerp enige werklike verandering, wat afgemaak word as bloot tydelik en nie essensieel van aard nie. Hierdie klassieke ontologie is wat kennis en 'n teorie van kennis moontlik maak, aangesien dit geglo was dat ontwikkeling van 'n wetenskap van iets in verandering nie moontlik was nie.
In teenstelling met die klassieke model van verandering (soos gestel deur Aristotles), beskou prosesfilosofie verandering as die hoeksteen van realiteit. Moderne filosowe wie eerder fokus op proses as substansie sluit in Friedrich Nietzsche, Martin Heidegger, Charles Sanders Peirce, Alfred North Whitehead, Alan Watts, Robert M. Pirsig, Charles Hartshorne, Arran Gare, Nicholas Rescher, Colin Wilson en Gilles Deleuze. In fisika maak Ilya Prigogine die onderskeid tussen die "fisika van bestaan " en die "fisika van wording". Prosesfilosofie bestrek nie net wetenskaplike denke en ervarings nie maar kan ook gebruik word as 'n konseptuele brug om gesprekke te fasiliteer tussen godsdiens, filosofie en wetenskap.
Oorsprong en boustene van prosesdenke
[wysig | wysig bron]Ten spyte daarvan dat prosesdenke eers redelik onglangs ontwikkel is, het dit diep historiese wortels. Die vraag oor die oorsprong van alles, is so oud soos filosofie self. Die oudste Griekse filosofe naamlik die pre-Sokrates filosowe soek reeds antwoorde op die vraag na die archè of die begin.
Herakleitos (540 v.C.— 480 v.C.) is die eerste om te stel dat alles voortdurend aan die verander is. Volgens hom "vloei alles". Hy beweer dat één groot wet of formule alles bepaal of verklaar, naamlik dat teenoorgesteldes een is en elke realiteit is 'n sintese van teenoorgesteldes. Hiermee bedoel Herakleitos nie dat die teenoorgesteldes eenvoudig identies aan mekaar is nie, maar dat hulle wel wesentlik by mekaar betrokke is en dat juis hierdie spanning aan die werklikheid sy eie struktuur en dinamiek verleen. Hy dink aan dag en nag, son en reën, winter en somer. So is volgens hom om gebore te word reeds die begin van sterf. Uit hierdie dinamiese eenheidvisie volg dat alles relatief is. Die denke verteenwoordig 'n radikale mobilisme. Volgens Herakleitos is die grondstof van alles vuur, want daarin word die grootste spanning voltrek. Die menselike siel is volgens hom ook niks anders as vuur nie.
Middeleeue en die Moderne Tyd
[wysig | wysig bron]Na Herakleitos word 'n ander wêreldbeskouing egter gewild. Die wysgeere Plato en Aristoteles, wat die grootste invloed het op latere filosofie, huldig 'n statiese wêreldbeskouing. Die aarde is sentraal en onveranderlik in die visie. Dié geosentriese wêreldbeskouing word deur die Griekse denkers ontwikkel en kry later in die werk van Claudius Ptolemeus sy klassieke uitbeelding. Die middeleeuse beeld was gebaseer op 'n kombinasie van Grieks-Romeinse elemente en Bybelse gegewens.
Nicolaas Copernicus was die eerste sterrekundige wat 'n omvattende heliosentriese kosmologie (in teenstelling met 'n geosentriese kosmologie) bewoord het, waarvolgens die son, en nie die aarde nie, die middelpunt van ons sonnestelsel is. Na hierdie rewolusionêre insig kom daar 'n verandering. Die eeuoue wêreldbeskouing beleef 'n krisis. Die nuwe visie, die heliosentrisme lê aan die basis van 'n meer dinamieser wêreldbeskouing. Die dinamiese wêreldbeskouing, waardeur die wêreld gesien word as 'n kreatiewe wordingsproses, kom volgens Max Wildiers na vore in die hedendaagse tyd. Hierin speel twee ontdekkings 'n belangrike rol: die evolusieteorie van Charles Darwin (19e eeu) enersyds en die relatiwiteitsteorie van Albert Einstein (1915) andersyds. Deur die evolusieteorie het ons die lewe leer sien as 'n stroom van gebeurtenisse waarin steeds nuwe vorme voorkom, wat geneties met mekaar verbind is. Volgens Wildiers kan deur die relatiwiteitsteorie en die verdere ontwikkeling ingevolge die kwantumteorie, die subatomiese werklikheid beskou as 'n stroom van energie asook 'n netwerk van onderlinge verhoudinge. Kreatiwiteit en relatiwiteit bepaal dus ons visie op die werklikheid volgens prosesfilosofie .
Notas
[wysig | wysig bron]- Hierdie artikel is vertaal van die Nederlandse en Engelse Wikipedia
