Migrasie van voëls

'n Swerm witwangganse besig met hulle migrasie in herfs.

Voorbeeld van die lang afstande wat voëls kan aflê.

Die migrasie van voëls is die jaarlikse seisoenale migrasie wat verskeie voëls onderneem. Hulle broei gewoonlik op een plek, maar oorwinter elders. Die voordeel hiervan is dat hulle die gunstige weer en beskikbaarheid van voedsel in hul oorwinteringsgebied kan benut, veral as die broeigebied se winters te koud of as die dae te kort is. Voëls wat jaarliks trek, word trekvoëls genoem; voëls wat die hele jaar op een plek deurbring word standvoëls genoem. Die mens was al van vroeg af bewus van swaeltjies wat gedurende die winter "verdwyn" en betyds terugkeer vir die somer. Eers gedurende die 19e eeu is daar besef dat voëls migreer in plaas van hiberneer, soos vroeër gemeen is.

Soorte migrasie

Arktiese sterretjies (Sterna paradisaea) migreer twee keer per jaar agter die somer aan. In Desember word die voël in die Antarktiese gebied en gedurende Julie in die Noordpoolgebied aangetref.

Voëls vlieg dus jaarliks in totaal tot 40 000 km suid om te oorwinter en noord om te broei. Aanvanklik het die begrip migrasie slegs die periodieke en dramatiese omvangbeweging van voëls omvat, maar wetenskaplikes het in die loop van die 20ste eeu ontdek dat baie meer organismes gedragspatrone toon wat as migrasie beskou kan word.

Op grond van voëls se trekgewoontes is daar vroeër 'n onderskeid gemaak tussen trekvoëls en standvoëls. Die huidige beskouing is dat so 'n duidelike onderskeid nie gemaak kan word nie, aangesien groepe van party spesies migreer, terwyl ander groepe van dieselfde spesie die hele jaar op dieselfde plek deurbring.

'n Voorbeeld hiervan is die Europese spreeu (Sturnus vulgaris). Lede van hierdie spesie wat in Oos-Europa hou, is volwaardige trekvoëls omdat die winter te straf is. Voëls van dieselfde spesie wat in die westelike dele van Europa hou, is slegs gedeeltelik trekvoëls. Die wintertemperature in Brittanje is nie so laag as in byvoorbeeld Moskou nie en die voëls het in die weste 'n beter kans op oorlewing. Migrasie verg 'n groot hoeveelheid energie en 'n voël kan miskien minder energie gebruik en tog die winter oorleef deur op dieselfde plek te bly.

Daar is onlangs gevind dat sommige voëls 'n nomadiese lewenswyse kan volg. Dit is gewoonlik voëls wat in 'n ongunstige habitat hou, soos die rand van 'n woestyn, en gevolglik agter beskikbare voedselbronne aan trek.

Voëls kan verskeie maniere van beweging gebruik om te trek. Die hoenderagtiges, soos tarentale, fisante en patryse, asook volstruise sal na hulle bestemming loop. Seevoëls, soos die pikkewyne, sal oor lang afstande swem om by hul bestemmings uit te kom. Die mees algemene manier van trek is egter om te vlieg. Die vlerke van vlieënde trekvoëls is gewoonlik lank en baie goed ontwikkel.

Party voëls is klein, vaartbelyn en sterk vlieërs, soos swaeltjies, terwyl ander, soos die ooievaars, relatief groot en lomp is. Swaeltjies is aktiewe vlieërs met die bykomende voordeel dat hulle hul prooi kan vang terwyl hulle vlieg. Hulle kan dus hul vlugte in 'n klein aantal lang skofte onderneem omdat hulle nie hoef te land om te eet nie en hulle hoef ook nie soveel voedselreserwes soos die ander migrante op te berg nie. Voëls soos ooievaars is te groot om lang afstande aktief te vlieg en moet dus op gunstige lugstrome wag om tot by hul bestemming te sweef. Die meeste migrante pak hulle tog aan in swerms van wisselende grootte.

Die mees algemene migrasierigting is van noord na suid en omgekeerd. Hierdie migrasies geskied gewoonlik tussen die kontinente van Europa en Afrika en is seisoensgebonde. Wat opvallend is, is dat die meerderheid van die migrante insekte-vretend is. Hulle migreer voor die winter omdat hulle voedselbron, insekte, gedurende die winter skaars is. Deur agter die somer aan te vlieg, ervaar insekte-etende voëls twee voordele: hulle hoef hulle nie aan te pas by uiterste klimaatsveranderinge nie omdat hulle altyd in warm klimate is, en hulle is altyd van 'n voldoende voedselvoorraad verseker omdat die insekte se rustyd gewoonlik verby is wanneer die voëls hul bestemming bereik.

Eksperimente waarin voëls met ringe gemerk is, het bewys dat trekvoëls jaar vir jaar na 'n spesifieke plek terugkeer. Hulle sal dus ook spesifieke trekroetes volg. Die voëls vermy grotendeels die Saharawoestyn en die Middellandse See en kom Afrika hoofsaaklik oor die Straat van Gibraltar en by die Midde-Ooste binne. Hulle kan nou met die Nylrivier en die Skeurvallei langs vlieg totdat hulle verder suid uitsprei. Daar is egter min oor die trekroetes in Afrika bekend. Hierdie noord-suid-migrante oorwinter gewoonlik in Afrika, maar keer betyds terug vir die Europese somer om daar te broei.

'n Tweede soort migrasie is 'n oos-wes- en omgekeerde migrasie, wat gewoonlik oor kort afstande geskied om agter reën of 'n seisoenale beskikbaarheid van kos aan te trek.

Voëls migreer oor lang afstande omdat hul ledemate hulle daartoe in staat stel. Migrasie maak dit vir voëls moontlik om 'n habitat te soek wat op 'n bepaalde tydstip aan hulle behoeftes voldoen.

Trekvoëls

Trekvoëls is voëls, soos die swaeltjie, wat elke jaar na warmer lande trek. As dit koud raak in Suid-Afrika vlieg swaeltjies byvoorbeeld na Europa, waar dit dan somer is. Trekvoëls kom elke keer na dieselfde plek, soms dieselfde nes terug.

Standvoëls

Standvoëls is voëls wat somer en winter op dieselfde plek bly, soos die mossie. Die roek is soms 'n standvoël, maar ook soms 'n trekvoël. Hoe verder na die ooste, hoe meer raak hulle trekvoëls. Wes-Europese roeke is grotendeels standvoëls.

Omgekeerde migrasie

Omgekeerde migrasie is die fenomeen waar voëls 180 grade in die verkeerde rigting vanuit hulle broeigebied vlieg. Dit kom veral by sangvoëls voor, waar die trekinstink geneties bepaal is. Omgekeerde migrasie word dikwels as verklaring gegee vir die dwaalgaste vanuit Sentraal-Asië wat in Europa opdaag, maar wat normaalweg in Suidoos-Asië oorwinter.

Bron

Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409605, volume 19, bl. 55

Sien ook