Dirigyrè

S Dirigyrè isch è Orièntyrungs-, Koordinyrungs- un Gschtaltungshǜlfe für diè uusfüürendè Musiger von èm Orcheschter odder Chor odder ènèm andrè musizyrendè Ensemble. Dirigyrt wörd hauptsächlich mit Handbewegungè (eini odder beidei Händ) vom Dirigènt uusgfüürt, woby suschtigi Geschtik un Körperschprõch d Handbewegungè mee odder wènniger unterschtützt. Dirigyrè erfüllt meereri Fungtionè: S koordinyrt d Musiger am Aafang un am Ènd von èm Stugg sowiè bim Yhaaltè vom Tagt, zuèsätzlich wörrèd Ysätz aazeigt, dè Dirigènt beyflusst zuèsätzlich toujours diè musigalischi Gschtaltung, i dèm er Dǜnamik, Artikulation un dè musigalischè Uusdrugg vorgit.

S Dirigyrè isch bschtimmtè Reglè un Technigè unterworfè, wo sich historisch entwicklèt hèn. Dè Tagt wörd durch è Schlagfigur mit dè Füürhand aazeigt, bi Rächtshänder ergo mit dè rächtè Hand un bi Linkshänder mit dè linkè Hand. D Schlagfigur cha mit odder ooni Tagtschtogg aazeigt wörrè. Diè musigalischi Gschtaltung mit dè Dǜnamik un dè Artikulation wörd mit wènniger standardisyrtè Uusdruggsformè aazeigt. Di gestischi Vomittlung vo dè musikalischè Gschtaltung wörd vo allem mit dè andrè (meischtens dè linkè) Hand übbernõ, wo nit füürt un jò dè Tagt aazeigè duèt. Fortgschrittèni Dirigäntè zeigèd d Gschtaltung meischtens mit beidè Händ aa, um d Körperschprõch maximaal z unterschtützè. Dõdeby cha dè Tagt mit dè Füürhand nǜmmi aazeigt wörrè un sèllèwäg voruussetzt, dass graad kein Tempowechsèl odder kei Agogik aazeigt wörrè muè. Wôrend dè Begriff Dirigyrè sich ehnder uff dè braktische Vorgang un s Handwärchliche bezièt, benamsèd d Begriff Dirigat un musigalischi Leitung (odder eifach Leitung) ehnder s Dirigyrè von èrè komplettè Uffüürung, also è Konzèrt odder minimal è ganzes Stüggle. Mit dè musigalischè Leitung cha drübber usè au diè langfrischtigi Leitung von èm Ensemble odder Orcheschter gmeint sy, yschlièßlich dè Blaanungè, dè Probèarbèt un implizit au èm Dirigyrè.

Dirigäntèschtänder mit Partitur un Tagtschtögg

Arbètsbrozèss

Leonard Bernstein macht sich Notizè, 1955

Dirigäntè machèd sich vor èm Dirigyrè intensiv mit èm Stugg un sinèrè Struktur vodraut. Sie wǜssèd, welli Inschtrumänt odder Stimmè (Bsetzung) s Stugg volangè duèt un sorgèd ggf. für è entschprèchèndi Ergänzung vom Ensemble mit zuèsätzlichè Musiger. Si entwicklèd uffgrund vo Vorgaabè vom Komponischt im Stugg (Tempo odder Metronomzaalè, Dǜnamik, Artikulation, Inschtrumentation) möglicherwys au mit Hǜlfe vo Audiouffnaamè, è eigèni, bräzisi Vorschtellung vom Charakter un Inhalt vom Stugg. Si merkèd sich d Ysätz vo dè voschiddènè Inschtrumänt odder Stimmè, Tagtänderungè, Tempo- un Charakterwechsel un übèd si gestisch un mental für sich y, bevor si vor s Orcheschter drättèd.

Si spürèd èm Inhalt vom Stugg nõch, wo durch Quällè (z. B. Brièf odder Dagebuèchnotizè vom Komponischtè), Aamerkungè odder uussagechräftigè Titel (Brogrammmusig) odder Tegscht in Vokalkompositionè usègfundè wörrè cha. Si kènnèd s musighistorische Umfäld vom Stüggle, wa dè spezifische Stil vom Wärch mitbeschtimmt, nõch Möglichkeit au anderi Wärch vom Komponischtè un sini Relationè i sèllèm Kontegscht. Idealerwys kènnèd si d Partitur nõch intensivem Studium uuswendig un hèn sich è gnaui Klangvorschtellung gschaffè, wo individuèll voschiddè isch, abber ebbèso vosuècht, dè Intention vom Komponischt un dè Komposition aa un für sich grächt z wörrè.

Dè Dirigänt studyrd mit èm Ensemble s Stugg mit Musigprobè y, bis es dènnè Vorschtellungè vom Dirigänt entschprèchè duèt, wo dèsell sich im Vorfäld bildèt hèt. Dè Dirigänt un d Orcheschtermusiger voschtändigèd sich dõdeby exakt übber d Umsetzung vo bschtimmtè, nit explizit vorgäènè Stellè i dè Partidur, dè Vorschtellung vom Dirigänt, diè korrekti Uusfüürung un dè Charakter un Inhalt vo dè Komposition. Dè Dirigänt korrigyrt s Ensemble wôrend dè Probè so lang, bis es Wärch möglichscht perfèkt uffgfüürt wörrè cha. Hilfsinschtrumènt für s Yschtudyrè vo vokalè Ensemblepartiè isch dõdeby meischtens è Klavyr, welles vom Dirigänt selber odder von èm Korrepetitor gschpillt wörd. Dõdeby isch dè Dirigänt Entscheidungsdräger un brägt dõdemit d Interpretation von èm Stugg in hochem Maß. Schlièßlich leitet er s Ensemble in allnè vorgsäènè Ufffüürungè vom Stugg (im Fall vo Gaschtdirigäntè im Repertoire-Musigtheater bzw. i dè Operè im dütschschprõchigè Ruum allerdings oft nu d Premièrè un è baar Folgevorschtellungè; diè räschtlichè Vorschtellungè wörrèd denn vo feschtaagschtelltè Kapèllmeischter „nõchdirigyrt“).

Wenn èn Dirigänt è Ensemble für èn längerè Zitruum übbernimmt, cha sich dè Klang vom Ensemble un dõdemit sy künschtlerisches Brofyl entscheidend voändèrè, well dè permanente, kontinuyrliche Yfluss vom Ensembleleiter, sini dõdefür notwendigè gnauè Vorschtellungè vom Klang un musigalischer Gschtaltung, s Ensemble in sinèrè musigalischè Uusfüürung z brägè aafangt.

Dè Dirigänt isch im professionéllè Berych nit für s Yschtudyrè vo dè individuèllè Partiè voantwortlich. Sèlli Uffgaab übbernimmt jeddè Musiger für sich selber. Chorischtè wörrèd im Regelfall durch irèn Chorleiter yschtudyrt, Solosänger un -sängerinnè hèn am Theater odder in Opèrèschuèlè èn Korrepetitor.

Technig

Dirigyrè isch d Kunscht, musigalischi Informationè in Ächtzit aa uusfüürendi Musiger z übbermittlè. S git zwar keini absoluti Reglè für s korräkte Dirigyrè, sèllèwäg git s è großi Zaal vo voschiddènè Dirigyrtechnigè un -schtyl, abber è grundlegèndes Voschtändnis für d Basiselemänt vom musigalischè Uusdrugg (z. B. Tempo, Rhǜthmus, Artikulation, Dǜnamik) un d Fähigkeit, sèbb mit Geschtè effektyv sim Ensemble zu übbermittlè, isch nötig, um dirigyrè z chönnè.

Händ

S git für jeddi Tagtart è bschtimmti Schlagfigur, wo als normal aagluègt wörd. Sèlli Figur wörd i dè Regel mit dè rächtè Hand un mit èm Tagtschtèggè aazeigt. D Fähigkeit, Uusdruggs- und Phrasyrungsnuancè durch variabli Geschtik z übbermittlè, isch äbbèso vo Vordeil. Sèlli Nuancè söttèt einersits mit dè Schlagfigur vo dè rächtè Hand mit aazeigt wörrè, anderersits diènt hauptsächlich diè link Hand dèzuè, sèlli Nuancè unabhängig vom Schlagmuschter vo dè rächtè Hand aazzeigè un z vodütlichè.

Haltung

Dè Dirigänt stòt übblicherwys graad dõ, uff beidè Füèß un für alli Musiger guèt sichtbar vor èm Orcheschter un ergo mit èm Rüggè zum Publikum. Isch dè Dirigänt nit vo allnè Ensemblemitglyder sichtbar, wörd è Podescht vowendet. Èn hochè Dirigyrschtuèl bzw. è Steehǜlfi isch è Möglichkeit, wôrend langè Probè auch (halb) im Sitzè dirigyrè z chönnè. Sèllè Stuèl wörd allerdings im Konzärt nu seltè vowendet (z. B. vom Sergiu Celibidache odder James Levine in irè letschtè Johr); im Orcheschtergrabbè vo dè Oper dègegè wörd dè öfter bruucht. Ganz im Sitzè cha mò nit vonümpftig dirigyrè, well mò asè d Körperschpannung nit voll uffrächt erhaaltè un au nit a d Musiger witter gää cha, well s Dirigyrè für dè perfekte Uusdrugg vollè Körperysatz (au vo dè Hüftè absi) volangè duèt. Blõsorcheschterdirigäntè un Chorleiter müèn im Stòò dirigyrè, um d Stütze bzw. d Buuchschtimm i s Dirigat voll mit ybringè z chönnè. Allgmein sött dè Dirigänt zu allnè Mitglyder vom Ensemble bi Bedarf sofort Bliggkontagt uffnää z chönné un gnuèg Bewegungsfreiheit z haa.

Schlagebèni

È Voruussetzung für s Dirigyrè isch d Beachtung vo dè Schlagebèni, uff diè sich alli Schlagfigurè bezièd. Wenn d Schlagebèni unklar isch, wörd s Dirigat ungnau, s Signaal wǜrkt entschprèchend unklar uff s Orcheschter. D Schlagebèni cha in bschtimmtè Gränzè vom Dirigänt individuèll gwäält wörrè, un sie cha sich innerhalb von èm Stugg temporär gändèrèt wörrè, zum Byschpill uffgrund è Änderung vo dè Dǜnamik, dè Donhöchi odder dè Orcheschtration bim Übbergang vo Solopassagè i s Tutti.

Aafang, Ändi, Abbrèchè

S Signaal am Aafang von èm Stugg isch èn Schlag vor èm èrschtè Ysatz vom Stugg, also vor èm Ysatzzitpungt für d Musiger. Sèlli Ysatzvorbereitung heißt Vorbereitendè Schlag. Dè vorbereitende Schlag lait s Tempo, d Dǜnamik un dè Charakter vom Aafang vom Stugg fescht. Dè vorbereitende Schlag sött i dè Regel in kongruèntem zitlichè Vohältnis zuè dè Schlaggschwindigkeit vo dè jewyls folgendè Schlagfigur bzw. im folgendè Metrum stò. Wenn dè èrschte Ysatz èn Ufftagt isch, lyt dè vorbereitende Schlag uff dè Zellzit vornè draa, z. B. bin nèm Ufftagt uff 3 im Vyrvyrteltagt also uff èm Schlag 2. Well dè vorbereitende Schlag s wichtigschte Signaal für s Aafangè isch, muè-ner für jedden Musiger einwandfrei sichtbar syy. Uss dèm Grund muè dè vorbereitende Schlag immer vo dè obberè Schlagebèni uusgò, unabhängig vom folgendè Ufftagt. Bi nèm Ufftagt näbbèm Schlag, z. B. èm Achtel-Ufftagt uff 1 im Vyrvyrteltagt, muè dè vorbereitende Schlag au è Achtel lang sy und uff 4 chò, i sellèm Fall schwätzt mò allgemein von èm Churzè Vorbereitendè Schlag. Bi Blõsmusigdirigäntè un Chorleiter git s bim vorbereitendè Schlag diè Bsunderheit, dass dè Dirigänt glychzitig mit èm vorbereitendè Schlag Luft holt, um dè Ysatzimpuls für d Musiger z voschtärkè. Sèll Lufthollè cha abber vo mengè Musiger nu schlècht odder gar it ghört wörrè, dõrum visualisyrèd sèlli Dirigäntè s Lufthollè mit èm offenè Muul un èm lychtè Aalupfè vo dè Bruscht- un Schulterparty.

S Änd von èm Stugg wörd durch èn Abschlag kennzeichnèt. Dõdeby chönnèd beidi Händ mit dè Unterärm in èrè chraisförmigè Bewegung gegèläufig unnè zämmè odder nõch ußè gò. Alternatyv wörd d Hand nõch èrè Chraisbewegung übber odder vor èm Chopf zuè nèrè Fuscht gmacht odder suscht wiè zämmè zogè. Für lysligi Schlüß wörrèd au nu d Finger odder d Handflächè zämmè gmacht. Wichtig isch nu dè präzis aazeigte Zitpungt vom Änd vom Schlussdon. Bi Stüggle, wo mit ènèm Diminuendo odder Morendo lyslig bis zuè dè Stilli hy vochlingèd odder in quasi unändlicher Widderholung bis zum Lutlosè vochlingèd, wörd è decrescendo bis zum Stillhebbè vo dè Händ vom Dirigänt aazeigt.

Zmitts im Stüggle Abriißè wôrend enèrè Musigprob wörd mit èrè fürsi keerti Handinnèflächi odder mit èrè beidhändigè, schnellè Bewegigi nõch ußè hyy aazeigt. D Ruè bim Yschtimmè/Inschtruyrè/Aafangè wörd durch d Händ vom Dirigänt i dè Achtungsschtellung ygforderèt. Zum Voschtärchè vo sèllèm Zeichè chönnèd au d Handflächè nõch ußè keert wörrè, odder diè mittlerwyl aaltbachènè Attitüdè vom widderholtè Aaschlaa vom Tagtschtogg am Dirigäntèpult bruucht wörrè.

Tempo

S Tempo wörd durch rhǜthmisch glychi Dirigyrgeschtè (Schlagfigurè) allgmein mit dè rächtè Hand aazeigt; sie chönnèd bi Bedarf choreographisch mit èm Studium vo dè Partidur yschtudyrt wörrè odder au spontan syy. D Schlagfigurè stôn dõdeby im Diènscht vom Tempofluss, wo vom Dirigänt greglèt wörd. Dè Ysatz vo dè linkè Hand isch bi dè voschiddenè Dirigyrschuèlè unterschydlich greglèt. Einersits s wörrèd glychzitig mit dè linkè Hand bsunderi Zeichè gää, wo allerdings s Ensemble voschtò wörrè müèn, damit si fungtionyrèd. Sèlli Zeichè chönnèd z. B. d Ysätz, d Artikulation, d Dǜnamik un dè Ablauf (Codaschprüng, Widderholig) im Stugg bedräffè. Zum Voschtärkè vo dè Schlagfigur rächts cha mò au mit links s Tempo simultan aazeigè. Diè linki Dirigyrhand muè sèllèwäg immer unabhängig vo dè rächtè Füürhand ygsetzt wörrè chönnè. Scherzhaft wörd sèlli Dirigyrtechnik au mit èm Spruch Diè linki Hand rettèt d Wält beschribbè Anderersits git s au dè Aasatz, dass diè rächti un linki Hand alli bsunderè Sachè, also d Artikulation, Dǜnamik usw., zämmè aazeigèd, um d Wǜrkung vo dè Zeichè z voschtärkè, woby diè rächti Hand nǜmmi s Tempo aazeigè cha. Wenn s nüt Bsunders zum Aazeigè git, füürt diè rächt Hand s Tempo witter un cha eventuèll vo dè linkè Hand unterschtützt wörrè. Unter Amateurmusiger wörd sèllè Dirigyrschtyl spöttisch au als Mòlè betitlèt, well d Aazeig vum Tempo öfter wègkait. È allmäälichi Tempoänderung wörd durch langsamer odder schneller wörrèndi Schlagfigurè mit dütlichè Impüls aazeigt; bi plötzlichem Tempowechsel muè sich au s Tempo vo dè Schlagfigur uff ein Schlag z änderè.

„Nicht mit dem Taktschlagen ist es getan, sondern mit der restlosen Beherrschung des Taktschlagens beginnt überhaupt erst das Dirigieren, die Kunst, allen Ausdruck, jede sprachliche Nuance und manches andere in die Bewegung zu legen.“

– Kurt Thomas

Dǜnamik

Dè Ernscht vo Schuch dirigyrt

S Aazeigè vo dè Dǜnamik – odder dè Lutschtärki – cha uff voschiddèni Artè gmacht wörrè. Dǜnamik cha durch d Größi vo dé Schlagfigurè aazeigt wörrè: Je größer diè ygsetztè Geschtè sin, um so luter soll dè Klang sy, by chlyni Geschtè git s abber nu chlyni Lutschtärki. Wechsel i dè Dǜnamik un Übbergäng vo dè einte i dié anderi wörrèd bsunders mit dè Hand aazeigt, wo nit zum Aazeigè vom Tagt bruucht wörd, bi Rächtshänder ergo mit dè linkè Hand. È uffschtygendi Bewegung (normal mit dè Handflächi nõch obbè) signalisyrt è crescendo; è Bewegung absi (normal mit dè Handflächi nõch unnè) zeigt è diminuendo aa. Allerdings cha d Voänderung vo dè Lutschtärki unbeabsichtigt au è Voänderung vom Tempo mit sich bringè, well mit größerer Geschtik au für d Händ, wo d Schlagfigurè uusfüürèd, èn größerer Wäg sowiè mit chlynerer Geschtik èn chürzerè Wäg zruggzlegè isch, wa-nè Reduktion vom Tempo bi großer Lutschtärki un è höchers Tempo bi chlyner Lutschtärki nõch sich ziè cha. Um selli Temposchwankungè z vohindèrè (well jò nu d Lutschtärki sich änderè söll), muè s Gschwindigkeit vo dè Handbewegung dè Dǜnamik aabasst wörrè, sèll heißt, im forte muè sich d Schlaghand schnèller un im piano langsamer bewegè. Sèlli Adaption z behèrrschè gehört mit zum Grundrüschtzüüg bim Dirigyrè.

Drübber usè git s no witteri individuèlli Geschtè, wo sich uff d Dǜnamik beziènèd. È Handflächi, wo nõch obbè offè ghaaltè wörd un nit dè Tagtsteckè haaltè duèt un/odder s Tempo schlaat, cha-n-è crescendo odder è forte aazeigè wiè-nè Handflächi, wo nõch unnè offè ghaaltè wörd, è diminuendo odder è piano aazeigè cha. Plötzlichi Wechsel vo dè Dǜnamik (forte odder piano) wörd mit zitglych wechslèdè Dirigyrgeschtè (groß odder chly) aazeigt. Au eini vor èm Obberkörper ghaaltèni, offeni Handflächi, wo nõch vornè zeigè duèt un nõch vornè unnè bewegt wörd, cha-nè plötzlichs piano yfordèrè odder draa erinnèrè. Mèngi Dirigäntè müèn für bsunders intensyvi un lutti Ysätz d Fersè aalupfè, èn chlynè Gump machè odder fascht dè gsamte Obberkörper bewegè, um d Größi vo dè Bewegung dütlich vo dè vorigè Geschtè abzsetzè; umkeert gön si i d Chnǜ un/odder bügèd sich fürsi, um è lysligi Dǜnamik aazzeigè.

Individuèlli Geschtè un voschiddèni Kombinationè uss dè schu erwääntè git s huufig un sin fascht unerschöpflich. Jeddè Dirigänt wäält ein Möglichkeit, wo für yn authentisch isch un für s jewylige Stüggle bassè duèt.

Ysätz

Wenn è bschtimmtes Inschtrumènt, è bschtimmts Regischter vom Orcheschter odder è bschtimmti Stimmgruppè mit Spillè reschpektyv Singè aafangt, bruuchèd diè bedeiligtè Musiger èn Ysatz (änglisch: „cue“). Dirigyrtechnisch gsää isch èn Ysatz s Glychè wiè-nèn Ufftagt. Èn Ysatz isch dèfür dõ, dè ysetzendè Musiger nõch èrè längerer Paus dè richtige Zitpungt vom Ysatz aazzeigè. Wenn è Gruppè odder Regischter ysetzè söll, duèt mò mit èm Ysatz sicherschtellè, dass dè Ysatz mitnand un glychzitig chunnt. Èn Ysatz muè mit großer Bräzision un dütlich gää wörrè, demit er fungtionyrt. Diè klari Konzentration uff dè Musiger bzw. uff d Regischter/Stimmgruppè un è unmissvoschtändlichi Geschtè sin genau glych nötig wiè è churzes Signaal am Aafang. Dõdeby sött dè Dirigènt sich im Musiger zuèwendè un dè Bliggkontagt ghaaltè wörrè. Bi-nè Huufè Ysätz in churzer Zit langt au meischtens èn Bliggkontagt odder è Bligg i diè uagfääri Richtung vom Musiger allei. Größeri musigalischi Ereignis söttèd mit dütlich sichtbarerè Ysätz (zimli großi Geschtè, Gebruuch vom ganzè Obberkörper) gää wörrè.

Artikulation

D Dirigyrgeschtè odder s Bedonè von èrè Schlagfigur sin charakteristisch für d Artikulation. D Bewegung gòt vo churzè un scharfè, dõdeby hoch konzentryrtè Bewegungen für è staccato bis zuè weichè un lang zogènè Bögè für è legato. Vill Dirigäntè voändèrèd d Spannung vo dè Händ un Ärm: Aagschpannti Musklè un rigidi, schnèlli Bewegungè stôn für „marcato“ (scharfi, gschtoßèni Artikulation), wôrènd entschpannti Händ un Ärm un sampfti, flǜèßendi Bewegungè legato odder espressivo uusdruggèd. Mèngi Dirigäntè bruuchèd für diè korrekti Artikulation iri gsamti Körperschpannung. Well d Artikulation sich innerhalb von èm Tagt un dõdemit innerhalb von èrè Schlagfigur ändèrè cha, bschtòt d Chunscht vom Dirigyrè mèngmòl dõdrin, sèlli voschiddènè Bewegungsartè toujours mitènand kombinyrè zu chönnè.

Phrasyrung

D Phrasyrung wörd ebbèfalls übber d Händ aazeigt, idèm chlyneri un größeri sowiè langsameri un schnèlleri Bewegungè inènand übbergän. Beschtèfalls cha mò uss dè dirigentischè Geschtè sää, wo è Phrasè hèrrè gòt, demit diè Absicht vom uusfüürendè Musiger umgsetzt wörrè cha. È Fermatè (ghaaltenè Klang) wörd mit èrè ghaaltènè Dirigyrbewegung aazeigt, sèll heißt, d Händ bliibèd obbè stò odder bewegèd sich ganz langsam nõch usè. È offeni Handflächi, wo d Innèsitè nõch obbè zeigt, unterschtützt s Haalté vum Klang. D Duèr vo dè Fermatè wörd mit sèllèrè langsamè Bewegung nõch ußè aazeigt, dè Schluß vo dè Fermatè wörd mit èm eigènè Handzeichè odder mit èm Stòbliibè vo dè Händ vodütlicht. Sicherer für dè Schluß isch è Handzeichè, wo oft mit beidè Händ è Ringelschwänzle i d Luft gmòlt wörd. Bi nèrè Fermatè, wo lyslig voklingè sött, bliibèd d Händ us èrè Bewegung usè eifach stò. Für Blõsmusigdirigäntè un Chorleiter isch es möglich, bim Haaltè vo dè Fermatè mit èrè offenè Gosch guèt sichtbar yzatmè un bim Schluß guèt sichtbar uuszatmè, idèm dè Dirigènt d Gosch widder zuèmacht. Mit sèllèm Vormachè vo dè Atemtechnig für dè Musiger chriègt mò dè Fermatèschluß dütlich besser hèrrè.

Indonation

D Indonation wörd durch d Stimmung vo dè Inschtrumänt vor dè Prob odder èm Konzèrt greglèt. Im Symphonyorcheschter isch s d Uffgaab vom Konzèrtmeischter, s Yschtimmè z leitè; i dè Reglè git er dè Kammerdon „a“ vor, wo meischtens zwǜschè 435 un 445 Hz lyt un im Sinfonyorcheschter sowiè symphonische Blõsorcheschter durch s Inschtrumènt Oboè aagää wörd. Für sèll nimmt d Oboe, well s bi nèrè gschtimmtè Oboè wènnig Spylruum für Stimmungsschwankungè wègèm Aasatz odder dè Mensur git. Bi A-cappella-Chorwärch wörd dè èrscht Don odder Akkord vor èm Konzèrt übber è Stimmgablè vom Dirigänt vorgää.

Wôrend dè Probè sött dè Dirigènt d Kontrollè übber d Indonation vom Ensemble haa. Für è erfolgrychi Probè- un Ufffüürungsarbèt es erforderlich, dass dè Dirigènt è guèts un gnaues Ghör hèt, um Ungnauigkeitè übber Schwebungè odder Riibungè z hörè un korrigyrè z chönnè. Je gnauer sy Gehör isch, um so minutiöser cha-ner i s Klangbild ygryfè zu korrigyrè. Innerhalb vom Stüggle cha dè Dirigènt übber nõch obbè odder unnè zeigendè Handzeichè vo dè freiè (linkè) Hand d Indonation vo einzelnè Musiger odder Stimmgruppè korrigyrè.

Uusdrugg

D Mimik vom Dirigänt, sini Geschtik un sini Körperhaltung bzw. d Körperschpannung chönnèd dè gwünschte Uusdrugg von èm Stückle zuèsätzlich vodütlichè. È Voschtändigung übber dè Inhalt vor èm Stüggle isch zwar mèngmòl sinnvoll, vor allèm bi Amateurochester. um Übberdriibungè odder Fèèlinterpretationè vorzbügè, anderersits erschpart è eidütigi gestischi, körpersprõchlichi odder mimischi Kommunikation im Probèvolauf d Unterbrechung un verbali Inschtruktion.

Dirigyrè vo chlynè un großè Ensemble

Kammerorcheschter, Striichquartett un Chor

Bi chlynè, kammermusigalischè Ensemble cha d Roll vom Dirigänt vo eim vo dè Musiger übbernõ wörrè. Sèll bassyrt bsunders bi Kammerorcheschter durch dè Konzèrtmeischter un bi nèm Striichquartett durch dè èrschtè Giiger, au Primarius dauft, idèm sèlli Musiger vor, nõch un wôrend èm Stugg im Ensemble Signaal gän. Ebbèso cha-s bi A-cappella-Chör èn Dirigènt unter dè Musiger gää. Für sèlli au ehnder aadüteti Form vom Dirigyrè bliibt dè Musiger a sim Blatz un stòt bim Dirigyrè uff, um sich nonverbal (verbal gòt bi laufendem Stugg ganz schlècht) übber Bliggkontagt un reduzyrti Geschtik mit sinè Mitmusiger z voschtändigè, wa vum Publikum nit regischtryrt wörrè söll. Chlyneri Orcheschter sin im 18. Johrhundert vum Taschtèinschtrumènt uss gleitet worrè, wa-s bi chlynerè Chör bis hüt nò git. Dõdeby sin früèner au dütlicheri Geschtè bruucht wörrè.

Bsunders uusbrägt hèt dè Dirigènt un Pianischt Daniel Barenboim sèlli Sittè am Flügel braktizyrt, wenn er Klavyrkonzärte uffgfüürt hèt. Lorin Maazel hèt gèrn bim Dirigyrè d Violinè gschpillt, zletscht im Wyner Neujohrskonzèrt 2005 (Solostimme im Vorspiel der Geschichten aus dem Wienerwald von Johann Strauss).

„Oft ist es besser, gar nicht zu dirigieren, dann stört man wenigstens nicht.“

– Kurt Masur

Großi Ensemble un Opèrè

Bi dè Leitung von èm mittelgroßè (Symphonyorcheschter) odder zimli großè Gruppè vo Musiker (Orcheschter mit Chor) wörd èn Tagtschtogg bruucht, wo hauptsächlich dèzuè diènè duèt, chlyneri Bewegungen vo dè Hand mit dè Hebelwirkung z vogrößerè, um d Bewegung übber è größeri Entfèrnung hy sichtbar z machè. Dè Dirigènt stòt i sèllèm Fall guèt sichtbar vor èm Ensemble mit èm Ruggè zum Publikum, meischtens uff ènèm Bodescht. Èn Uusnaam sin dõ d Milidärmusig un Feschtumzüg, bi wèllnè s Orcheschter bzw. d Kapèllè in Bewegung isch un dè Dirigent mit marschyrt.

I dè Opèrè übbernimmt dè Dirigènt è Doppelrollè: er leitet d Sänger un Chör uff dè Bünni un s Orcheschter im Orcheschtergrabbè. Er muè für alli sichtbar syy, um s Zämmèschpyl vo dè beidè Ebènè einersits immer z koordinyrè un anderersits Yfluss uff d Gschtaltung vo dè Ufffüürung nää z chönnè. Dè Opèrèdirigènt stòt mit èm Ruggè a dè Wand vom Orcheschtergrabbè un hèt asè s Orchester un d Bünni vor sich. Durch d Datsach, dass d Musiger uff dè Bünni durch d Regy rümlich in Bewegung sin, wörd d Kommunikation zwǜschè Dirigènt un sebbè müèsam. I sèllèm Fall wörrèd zuèsätzlich d Bewegungè vom Dirigènt behelfswys vo Monitor sitlich vo dè Bünni übberdrait un/odder durch èn zweitè Dirigènt unterschtützt, wellè so gnau wiè möglich d Bewegungè vom èrschtè Dirigènt von èm Monitor übbernimmt un wittergit. In mengè Opèrèhüser übbernimmt dè Souffleur zuèsätzlich sèlli Rollè, byschpillswys a dè Metropolitan Opera z New York odder a dè Königlichè Staatsopèrè z Stockholm.

Uusbildung

Wenn s auch möglich isch, als Amateur mit odder ooni Uusbildung è Ensemble zu dirigyrè, so isch s Dirigyrè sit èm 19. Johrhundert èn universitärè Studiègang, wo hützdaag vyr Johr duèrèd und vo dè meischtè Musighochschuèlè aabotè wörd. Kirchèmusiger un Schuèlmusiger chriègèd ebbèfalls è grundlegèndi Uusbildung im Dirigyrè.

Im dütschsprõchigè Ruum wörd Hochschuèl-Uusbildung zum Dirigènt traditionsgmääß hauptsächlich mit ènèm Klayvr (odder au è baar dèvu) realisyrt. S Klavyr söll dè große logistische Uffwand von èm Orcheschter ersetzé un s Orcheschterschpyl imityrè. Dè Dirigyrschtudènt leert sy technischs Handwärch dõdemit meischtens vor Klavyr, welli i dè meischtè Fäll vo dè Kommilitonè un Leerer gschpillt wörd. Folglich isch è guèts Klavyrschpyl mitunter Voruussetzung für s Dirigyrschtudium. Well abber s Klavyr in meefacher Hysicht (Klang, Klangreaktion, rüümlichi Situation vo dè Bsetzung) nit mit dè Inschtrumänt vom Orcheschter voglychbar isch, bschtòt für dè Dirigyrschtudènt zwangsläufig èn Unterschyd zwǜschè m Klavyr- un Orcheschterdirigat. Für d Abschlussbrüèfungè (Vordiplom odder Diplom) wörd normalerwys è Orcheschter zur Vofüègung gschtellt, um dè Studäntè dört Live-Bedingungè z biètè. In andrè Länder, bsunders i dè USA, wörd vosuècht, im Dirigyrschtudènt è inschtrumentals Ensemble regelmäßig zur Vofüègung z stellè, vor wellèm sèlli denn irè Unterricht erhaaltè chönnèd.

Uff èm Wäg vo dè Laièuusbildung vo dè Musigvobänd un Chör – öppè im Bund (vo dè) Dütscher Musikvobänd (hochdt. "Bund Deutscher Musikverbände") (BDB), im Dütschè Chorvoband usw. – isch es möglich, è Qualifikation als Dirigènt z chriègè. Au dèsèll Wäg nimmt meereri Johr (i dè Regèl drei für d C- un zwei für d B-Qualifikation) in Aaschpruch. Er bschtòt uss ènèrè Reiè vo stringèntè Kürs (C1->C2->C3) odder uss èrè beruèfsbegleitendè Uusbildung mit meerèrè Phasè bro Johr, wo zwei Johr lang gòt (B-Qualifikation), wo im aaltè B-Abschluss von èm universitäre Studiègang entschpricht. Im BDB wörd vor allèm d C-Qualifikation nit nur zentral, sondern dezentrail uff Vobandsebèni un sogar ggf. uff Bezirksebèni aabotè. Andèrèfalls wär s nit möglich, diè breit Basis vo Laiè- un Hobbyorcheschter mit qualifizyrtè Dirigäntè z vosorgè. D B-Qualifikation cha nur zentral z. B. an èrè Bundes-Musigakademy erworbè wörrè. D Absolventè mit èrè B-Qualifikation dürfèd dè Titel Musig-Direktor (MD) drägè.

Literadur

• Hermann Dechant: Dirigieren. Zur Theorie und Praxis der Musikinterpretation. Wyn / Fryburg i. Briisgau / Basel 1985.
• Andreas Dorschel: Ästhetik des Dirigierens: Ausdruck und Geste. Im: Philip Alperson, Andreas Dorschel: Vollkommenes hält sich fern. Ästhetische Näherungen. Universal Edition, Wyn 2012, ISBN 978-3-7024-7146-0.
• Nepomuk Riva: Musikalisches Handwerk. Untersuchungen zu Dirigierstilen bei der Lucerne Festival Academy. epOs-Music, Osnabrügg 2015, ISBN 978-3-940255-56-3.
• Hermann Scherchen: Lehrbuch des Dirigierens. Schott, Mainz 1981, ISBN 978-3-7957-2780-2.
• Claus Spahn: Musik denken. I dè: Zeit, Nr. 39/2004
• Wolfgang Unger: Wege zum Dirigieren – Die Grundlagen der Dirigiertechnik. Merseburger, Kassel 2003, ISBN 978-3-87537-301-1.

Weblinggs

• Lee Humphries: What to think about when you conduct (in vyr Deil: 1, 2, 3, 4)

Einzelnõchwys

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Dirigieren“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.