Huus

s Hebelhuus z Huuse im Wiisedal

Es Huus isch i der Umgangssprooch algemein öppe s glyche wien es Gebäude.

was es isch

Yberwiegend wird dr Begriff im Zämmenhang mit Wohnhüser benutzt. E Huus het e gwisse Komfort-Standard und verschideni Zimmer näbenand, i der eifachschte Grundform wenigschtens e separati Chuchi, e Stube und e Chammere, bi ere Hütte oder ere Baracke, wo men au drinn cha wohne, spricht mer nit vu eme Huus. Es Gschäftshuus hät au me Komfoor, as e Fabrigg, au wänns nöd zum dinn wohne dänkt isch. Nöd zum drinn läbe isch au es Kaufhuus, es Möbel− oder Modehuus, es Spiil− oder Puppehuus, au nöd es Verlaagshuus. Bim e Schauspiilhuus oder Stadttheater mit mehrere Sääl, isch s Gegestuck vo de Näbebühni, s „Grosse Huus“.

Es Puurehuus het zum Huusteil, wo me drinn wohnt, au no Rüüm für Arbetsgräät und vilecht au für Dier.

s Wort i den alemannische Dialäkt

We wichtig s Huus für d Mönsche sit langer Zyt scho immer gsi isch, gseht men am groossen Artikel zum Theema bim Schwiizerischen Idiotikon. Döört cha me vil vom Sproochgebruuch und zum Bruuchtum rund um d Hüüser lääse. D Huusforschig isch es wyts Fäld vo der Volchskund.

D Isoglosse Huus/Haus dient in dr dytsche Sprochwisseschaft zur Abgrenzig vum Schwäbische zum ybrige Alemannische.

D Ussproch vum Wort isch im alemannische Sprochruum sehr verschiide:

• Huus uf Züritüütsch und i de meischte hochalemannische Dialäkt
• Huis uf Obwaldnertüütsch
• Hüs uf Wallisertüütsch
• Hu(ü)s uf Baseldytsch un im Oberrhyalemannische

I de Mundarte wärde so Verchlinerigsforme wie Hüüsli, Hüüsi, Hüüschi (Hiischi) odda Häusle (schwäbisch) bruucht. S Schwäbisch Häusle isch s Synonym für s eigete Huus (me kännt der Spruch Schaffe, schaffe, Häusle baue).

Hüüsli wird im Schwizerdütsche und Vorarlbärgische au als Synonym für Toilette brucht.

d Gschicht vom Wort

Us emene Wort vom Früegermanische, wo *husa- gheisse het, isch im Althochdüütsche hûs worde. Das het zerscht algemein d Bedütig gha: e Teki, und den bsunders im Sinn vo dr Zältteki, und spööter isch das Wort auf für feschti Hüüser bruucht worde.

Wyt verbreitet sind Ortsnäme, wo vom Grundwort chöme, so wie öppe Huuse, Hüüsere und Zämesetzige mit däm Wort wie bi Schaffhuuse.

I der Sozialgschicht seit men ere Familie und ere wytere gsellschaftliche Gruppe rund um ene Sippe öppen au Huus, so wie bi de adelige Dinaschtie: me redt vom «Huus Habsburg», vom «Huus Liechteschtai» und änliche grosse Familene.

En abgleitete Begriff isch der Huushalt. Das meint d Organisazioon, s Material und s Gält und eifach alles, wo s bruucht, ass im Huus alles funkzioniert.

I de politische Ebendi gits s Bundeshuus oder s Wiisse Huus, bim Zweichammersystem s Ober− und s Underhuus.

Weblink

 Commons: Hüüser – Sammlig vo Multimediadateie