Sproochmord

Der Usdruck Sproochmord isch es Schlagwort im Diskurs über d Sproochpolitik.

Es goot um ene Politik, wo sich äxtra gääge die viile Forme vo dr Kultur bi de Völker und Gselschafte richtet.

um was es goot

Der Begriff chunt i der Form Linguizid id der sproochwüsseschaftleche Fachliteratur öppen im Albert Bock sinere Arbet vo 1996 über d Situazioon vom Bretonische z Frankrych vor. Linguizid oder au Linguozid isch es nöis Wort, wo us de latynische Wortdeil lingua (das heisst uf Düütsch «Sprooch») und -cidium (das heisst uf düütsch «Mord») zämegsetzt isch. Im Spanische seit me dere Sach glotofagia, so wie au im Russische, was s Glyche mit Wortdeil us em Griechische beschrybt und wörtlich «Sprochefrässe» bedütet.

Gmeint isch jedes Verhalte von ere staatleche Macht oder ere Behörde oder au ere dominierende gselschaftleche Gruppe, wo tschuld isch derfür, ass e regionaali Sprooch verdrängt und am Änd besytiget wird. Es chunt nid drufaa, ob das absichtlechi und organisierte Handlige sind, wo gnau dört druf hizyyle, ass e bestimti Sprooch kabut goot, oder ob me eifach nüüt macht dergäge, ass gföördeti Sprooche immer wie schwecher wärde und die Lüüt, wo se tradizionell bruucht händ, us was für Gründ au immer uf se verzichte und nume no die dominanti Landessprooch rede. Derby isch es immer sehr schaad, wenn mit ere Sprooch wo usstirbt eben au vil vo de alte Gschichte und vo der Tradizioon und au vo der sproochleche Vilfalt vergässe goot.

Es git Lüüt, wo säge, ass grad z Auschtralie, wo me de Stämm vo den Urywooner, de Aborigines, ihri Chinder wägggnoo het zum se i der änglische Sproochkultur lo gross wärde, und z Amerika eso Fäll vo Linguizid vorchöme. Und vilmol git s au dört, wo s zum ene Völkermord (Ethnozid) chunt, e massyve Agriff uf d Sprooch vo däm gfäärdete yheimische (indigene) Volch. Do derby isch es inträssant z gseh, ass me uf Lombardisch der Begriff Sproochmord mit genocidi lenguistegh und äänlech im Katalonische mit genocidi lingüístic übersetzt het.

Do derzue ghört au e Sproochepolitik, wo in ere Regioon mit ere eigeti Kultur d Sprooch vo der Zäntralmacht als einzegi Amtssprooch duresetzt, ohni dass me de Lokalsprooche die nötige Minderheiterächt git. Es Bischpiil für die ofizielli Underdrückig vo Sprooche z Öiropa us der Bildigspolitik gseht me dört, wo i de Schuele d Minderheitesprooche verbotte wärde – so z Frankrych zur Zyt vo der Revoluzioon anne 1789, und sogar au i teil Wälschschwiizer Kantöön im 19. Joorhundert, wo’s die frankoprovenzalische Mundarte (öppe s «Friburger Patois») troffe het.

Es isch au e Froog vo der Sozialpolitik, wenn e Staat in e Provinz, wo en Ethnie mit ere bsunderi Kultur und Sprooch läbt, systematisch loot lo Lüüt vo andere Regioone hiizügle zum dört s alte Wääse z verdränge, so wie s öppe China z Tibet und i de Weschtregioone mit de Uiguure macht. Me redt au vom Sproochimperialismus. Das het au Itaalie nach em Erschte Wältchrieg mit em Südtirol brobiert, wo me vil Lüüt us südleche iteliänische Provinze hii gschickt het, nume het die Akzioon dört ufs Ganze gseh nid vil brocht unud isch spöteschtens mit em Autonomystatut für die Regioon umme gsi.

Ender weniger basst der Begriff hingäge derfür, wenn i der Kulturpolitik vom ene Land e Standardsprooch vil meh weder dere ihri Dialäkt pflägt wird.

Lueg au

• Europäischa Chàrta vu da Regionàl- oder Mìnderheitasprocha
• s Internazionale Joor vo de indigene Sprooche
• Patois

Literatur

• Jaroslav B. Rudnyckyj: Linguizid. Ein Beitrag zur Soziolinguistik. In: La Monda lingvo-problemo 1 (1), Den Haag 1969, S. 27–30.
• Tove Skutnabb-Kangas: Linguistic genocide in education? or worldwide diversity and human rights? New Jersey & London 2000. ISBN 0-8058-3468-0.