Dominica republic
Dominica(多米 尼 克 )O Tominika Kapolonga Kitakit(Kuwaping a sowal:多米 尼 加 共和 国 ; Sipanya a sowal:República Dominicana)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_the_Dominican_Republic.svg/220px-Flag_of_the_Dominican_Republic.svg.png)
Dominican republic(
![Flag of Dominican Republic](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9f/Flag_of_the_Dominican_Republic.svg/220px-Flag_of_the_Dominican_Republic.svg.png)
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Dominican_Republic_%28orthographic_projection%29.svg/220px-Dominican_Republic_%28orthographic_projection%29.svg.png)
Itini i 19 00 N, 70 40 W, noNotimolan Amilika ko Dominican republic. Polong no sekalay i 48,670 sq km “saka 132 ko rayray no ngangan. ” “O sekalay no sera i, 48,320 sq km, no nanom a sekalay i, 350 sq km ” Polong i 10,606,865 ko tamdaw.
sera(土地 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Masakilac ko sera o malo kakaomahen(
siyoto(首都 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O [[[Santo Domingo]](
katomirengan no kitakit a romi’ad(
O Sawara’an no kitakit(
Takalay a sowal(概要 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O Tominika Kapolonga Kitakit(Kuwaoing a sowal:
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/95/Dominican_Republic_%28orthographic_projection%29.svg/220px-Dominican_Republic_%28orthographic_projection%29.svg.png)
o teloc no ciramramay to ‘ilang no Sipanya a yincumin. 1821 miheca saka11 folad saka 30 romia’ad,miliyas ko Tominika to pikowan no Sipanya misiiked patirenga to niyak a kitakit,nikawrira, 9 a lipay mapateko no iska’etipay nikowanan no Fransu a Hayti kitakit. Ona tosaay a kitakit tata’ang tato ko kasasiroma no ‘orip, cowa ko mamalacecay, onini ko sapiliyas no Tominika i 1844 miheca to Hayti, milekal to pisiiked,ona romi’ad o malapiharatengan to pipatireng to kitakit a romi’ad. 1865 miheca malowid no Tominika ko Sipanya malaheci sato ko so’elinay a misiikeday kitakit.
Rikisi(歷史 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Yincumin a mihecahecaan(原 住 時期 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/25/Arowak_woman_by_John_Gabriel_Stedman.jpg/220px-Arowak_woman_by_John_Gabriel_Stedman.jpg)
O itinitiniay a maro’ a tamdaw ’i, o cecay a ngasaw no Alawako a Tayno Finacadan ato roma a maro’ay I KaropiRiyar a tamdaw. O pipangangan nangra to ni’aroan a pala o Kiskeya anoca Quisqueya, o imi nonini ‘i, o “wina no pala” sanay,sa mapasadak i radiw no kitakit. Itiya ho o ‘orip no Tayno tamdaw o maomahay, mifotingay ato mikipalapalaay miala to kakaenen. I 1492 miheca o takalay a sa’osi to tamdaw no Tayno Finacadan, ira ko 10 ‘ofad latek 200 ‘ofad ko tamdaw. Itiya ho iraay ko lalima a sakowan no kakita’an, rayray han: Marién、Maguá、Maguana、Jaragua、Higüey. Ila’eno nonini a sokowan no kakita’an iraho ko mamangay a kakita’an a sakowan,oya faco no kitakit o mipafeliay to dafong i kakita’an,ona nipafelian a dafong ira ko nipaloma’an a losay.
Nikowan ko Fransu(西 班 牙 統治 1492-1795)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O nihakelongan ni Kolompo a mikalic i tamina a tamdaw cisafaw ko 90 tamdaw, macakat i sa’amisan no Sipanya Kanatal,oya sa maro’ay itini a Tayno tamdaw pakanengneng tona kohecalay tamdaw, palakawas han nangra a mih amham a misalafang. Nawhani, matatifacay tato ko kasasiroma no ‘orip,faheka ko itiniay a yincumin to ca’edong nona Yoropa a tamdaw,pangangan to “guamikena” o nipahepoan sanay ko imi nona sowal. Oya kakita’an no Marién ci Kuwakanakalikos(Guacanagarix) wata ko pataheka a mihamham tona Yoropa a tamdaw, pafelien ho to dafong,onini ko ka’enep no Sipanya a tamdaw, kaloparanaan han to nangra itini ta nani itini to matenak ko picowat to i KaropiRiyar ato Amirika Karopaw. Na macakat ci Korompo ato nihakerongan ningra atamdaw tona kanatal, palakolien nangra ko yincumin, ano ira ko caay ka pitengil to sowal no Sipanya,makal’ang a patayen, ira ko milaliway tayra i Kupa. Tayno a Finacadan awaay ko saptaker to nihakelongan no Sipanya a lifong,misapades ho ko Sipanya a tamdaw, yo pikowanan no Sipanya to 30 mihecaan, o tandaw no Tayno nani 40 ‘ofad lahedaw sa 3000 aca ko ma’osaway. Anini sato awa awa to ko mitilidan pakayni to Tayno Finacadan, mahadefekay to a malahedaw. O ma’osaway edeng no nikonisan no Tayno tamdaw i dihidihian. Orasaka awa to ko mamaomah, itira to a mipacomod to Afrika a tamdaw palakoli, I 1568 miheca a sa’osi o nopacomodan a tamdaw nani Afrika iraay to ko 2 ‘ofad, tayra to 19sici, iraay to ko 50 ‘ofad ko malakoliay a kohetingay tamdaw.
Frasu a pikowan(法 國 統治 1795-1801)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Yo ma’eco tono Sipanya ko Sipanya Kanatal Malomicowatan a Sakowan, palowid heca a mitekop to Acitiko Hontian Kitakit ato Inka Hontian Kitakit ko Sipanya, pasitira to Amirika Karopaw ko pisakakahad a micowat to pala, ca sato kalingwaen ko Sipanya Kanatal.
Itira to ko Fransu a papiforaw a tayni ko maomahay ato mipatiyamay, i 1677 miheca latek ira to ko 4000 ko tamdaw no Fransu itini. I 1697 miheca matatilid ko Fransu ato Sipanya to kakaketonan, mihay ko Sipanya to pikowan no Fransu tona pala.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f7/Friendly_Folk_on_the_Street_-_San_Jose_de_Ocoa_-_Dominican_Republic.jpg/220px-Friendly_Folk_on_the_Street_-_San_Jose_de_Ocoa_-_Dominican_Republic.jpg)
Misiiked(獨立 1844)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Oya itiraay i TatapanganTokay(syoto:Sietominko)ko sofoc ci Foan Papolo Towato misafaloco’ to sapisiikedaw no Sietominko, i 1838 miheca patireng to Malacecayay ko Tatoloay(La Trinitaria;
O kimpo no Tominika nipasasotiri’an tono Amirika a kimpo a misanga’, i 1844 miheca saka 11 folad saka 6 folad malaheci ta milekal to pisatapang nona kimpo.
Yo misiiked to ko Tominika, colacila mafolaw no fiyaw a kitakit Hayti, o malacongtongay ci Pico Sangtana mikitira i Sipanya nga’ caka fodfod no Hayti saan, yo malacongtong ci Payce pasitira a Fransu mikicocom, toikor matateko ato Amirika saan, caka hayen no finawlan, caka laheci ko nisafaloco’an ningra.
Mitaker mi’eco ko Amirika(美國 的 干 預 和 佔領)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O congtong no Amirika ci Siawto Rosofo calemcem to sapitekeraw no Yoropa to demak no Amirika, hatiyatiyaay ‘i, o sapipa’adingaw to tala’ayaway ko pisanga’ to Panama Cilis, nilekal ci Rosofo congtong to MonroSiyuki (
Palapalaan(地理 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Itiraay i KaropiRiyar a Sipanya Kanatal ko kamaro’an no Tominika Kapolongan Kitakit,makilatolo no sepat nona kanatal, o dadahal i,48,670km², ikaka no Taywan to 1.33 km²(Taywa 3,3000 km²). Naniwali tara’etip latek ira ko 390 km², nanitimol tara’amis ira ko 265 km². Isaka’etip malafiyaway ato Hayti kitakit, o kalala’ed nona tosa a kitakit ira ko 360kilo, isakawali malala’ed ato Potoriko to Momna Riyaran a Ta'eman, isakamis o Tasiyang Riyar.
O tamdaw ato dadahal no sera no Tominika mido’edo’ay to Kupa.ora kamaro’an a Sipanya Kanatal tosaay ko kitakit o Tominika ato Hayti ko maro’ay.
Kanatal ato tafotafokan a faniyot(島嶼 和 沙 洲 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I riyar no Tominika adihay ko mamangay a kanatal ato tafotafokan a faniyot, ilaloma’ nonini ‘i, o itiraay I kawali no sakatimol, o cinganganay a pihololan a Sawna kanatal(Kuwaping a sowal:紹納
Isaka’amisan a pala nani Tatapangan Tokay o syoto 100kilo tahira i 200 kilo ira ko tolo a tafotafokan a faniyot, oninian o madado’edoay nani Pahama katakitatan, o Kerismas Tafotafokan a Faniyot, Masa’ekimay Tafotafokan a Faniyot ato Mociyoir (Mouchoir
Tokotokosan ato dafdaf (山脈 和平 原 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I Tominika ira ko sepat a masado'edoay lotok,o Saka’amisay a Masado'edoay Lotok (Cordillera Septentrional); Sifo’ay a Masado'edoay Lotok (Cordillera Central); isakatimol ira ko Neiba Masado'edoay Lotok ato Bahoruco Masado'edoay Lotok.
O itiraay i ka’amis ato sifo’ay a lotok, o ci’afoay a sera, o SioKasasaowac hananay konini a pangangan. O sahetoay maomahay ko tamdaw no itiniay.
Nani tatapangan tokay a syoto Sietominko pasi’amis ko kasado'edo no kakahaday dafdaf,o Lalawacan no Karopi Riyar konini,itini adihay ko misatefosay.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5d/07-05-11LagoEnriquilloDR.jpg/220px-07-05-11LagoEnriquilloDR.jpg)
’Alo(河川 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Patahtahay to ‘alo ko Tominika kitakit, ira ko sepat a rayray no ’alo, nani sasifo’an a lotolotokan a masadak o Piyako ’Alo(Yaque del Norte), o sakakaay a ’alo no Tominika konini, o hananom no SioTa’eman, masadak i kihaw no Citosan tarariyar. Nani skawali no sasifo’an a lotolotokan a masadakay o Yina ’Alo(Yaque del Sur) marakt ko i sa’etipay a hontian rengorengosa a dafdaf (Vega Real), nani tini pasiwali no saka’amisay a Samana (Samaná)kihaw. I kakitmol no Sifo’an lotolotokan ira ko Satimolan Yako ’Alo (Yaque del Sur), o hananom no Siean Ta’eman, nani tini tayra to i Karipi Riyar ko rakat no nanom.Artifonito ’Alo (320 kilo ko kakaya’) o nani Sifo’an Lotolotokan a masadak ko nanom pasi’etip.
O sakakaay a fanaw no Tominika i, o Inrikyulo Fanaw (300 km²), itiraay i ka’etip no sakatimol, i la’enoay no tongroh no riyar ko aro’ nona fanaw to 40 laya’, ma’icangay ko romi’ad itini, ona fanaw matiyaay to riyar hahecid ko nanom,isalawacan no riyar adihay ko masafaniyotay a fanaw.
Tamdaw (人口 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I 2021 miheca saka2 folad a sa’osi no tamdaw no Tominika, ira ko 19091 ofad ko tamdaw (I 2002 miheca 856 ofad ko tamdaw), o katongalan to mihecaan 1.01%, o matafesiway ko 65 ko mihecaan a tamdaw kahaop ko 5.8% no polong a tamdaw no kitakit. o nikalecad no sofoc 22.65 no cecay a patek, o nikalecad no patay 5.3 no cecay a patek, o lalen no mihecaan 24.7 miheca, o lalen no fainayan 24.6 miheca, fafahiyan 24.8 miheca. O lalen mihecaan no patay 73.39 miheca.
Mahaop ko 11% a tamdaw no Tominika o telloc no Arika, i laloma’ no nini ’i, 16% ono Sipanya a teloc, 73% o taloc no Yoropa, Amirika ato Afrika. Ira ho ko papinapina teloc no Aciya, o Kuwaping ato Dipon a teloc, 1 %aca no polong a tamdaw no Tominika. O itinitiniay aca a tamdaw o yincumin no Tominika o Tayno finacadan malahedaway to, halokirok no sifo awaay to. ono Hayti a tamdaw maforaway a tayni ira ko 150 ofad ko tamdaw, ilaloma’ nonini ‘i, 50 ofad o mitakaway a maro’ itini.
O maforaway tayra i roma a kitakit a tamdaw no Tominika latek ira ko 100 ofad, haoto cecay loma’ ira ko salawinawina i roma a kitakit, o sakakaay kamaro’an nangra itiraay i Potoriko, isakawali no Amirika, ‘aloman i Sikako ato Niwyok a tokay.
Sowal(語 言 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O sowal no Tominika a kitakit ono Sipangya a kasarayray sowal, nikawrira, marecep no maforaway nani Afrika a tamdaw, KaropiRiyar ato Amirika a punka, orasaka, o malasowalay to no itiniay a Sowal no Sipanya ato i Sipanyaay a sowal ira ko kasatongasod. O maforaway nani Hayti a tamdaw o Korior ko sowal, mangalefay i kasala’edan no kitakita. O itiraay i kawali no saka’amisan a Samana a pala nani 19 sici ira ko nani Amirikaay a teloc no Kohetingay tamdaw maro’ itini,o masasiromaay a sowal no Ikiris ko hasowal nangra.
O sowal no Sipanya itini, wataay ko kapisiwar no sowal no Arawako Fincadan, orasak, sasiroma sa ko itiniay a Sipanya sowal. patinako han :caay ka pangiha'en ko s , o nga'ay ho sanay a sowal ¿Cómo tú estás? itira i Sioanya a sowal ko mo to istas ? nikawrira, itini 'i, kotota? hananay a somowal, tos 'i, o to hananay, mas 'i, ma hananay a somowal.
Itira i pilafinan no lafang i tokay ono Ikiris ko hasasowal, nikawrira, ano tayra i niyaro’ ono Sipanya to a sowal ko hasasowal.
O maro’ay itini a Kuwaping a tamdaw, sahetoay misakuwapingay cowa ka fana’ somowal to Sipanya a sowal, ano irairaay cowa ka hakowa ko mafana’ay tamdaw.
Punka(文化 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
I saka 2 folad, o sakakaay a lisin no Tominika ira ko La Vega (
I tata’angay a tokay ira ko Palalifetan to Koko’, i kalo sakatolo ato sakaenem no pilipayan ira ko Palalifetan to koko’ a palalifet,mihayan no rikec ko pipakiyaw itini, tata’ang ko midemakan a payso, itaihi no Palalifetan to Koko’ ira ko pili’epahan, onini ’i,mato mala no tato’asan a kalawlaan no Tominika a tamdaw.