Ethiopia
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/71/Flag_of_Ethiopia.svg/220px-Flag_of_Ethiopia.svg.png)
Isopiya(衣 索 比 亞 聯邦 民主 共和 國 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Location_Ethiopia_AU_Africa.svg/220px-Location_Ethiopia_AU_Africa.svg.png)
;Anhala a sowal:የኢትዮጵያ ፈደራላዊ ዲሞክራሲያዊ ሪፐብሊክ;Latin a sowal:ye’ītiyop’iya federalawī dīmokirasīyawī rīpebilīki;簡稱
I’ayaw no cecay so’ot ko ‘ofad a mihecaan, itiraay ho i Katelangay-Fakelohan a mihecahecaan iraay to tamdaw a maro’ itini, i ikoray ni Yiso to sakacecay sici iraay to ko kirok payni to sa’ayaway a hontian-kitakit. I sasifo’an-sici Hapisa tamdaw, Anhala tamdaw matatoor a patireng to misakristoay a kitakit. i sa’aya’ayaw ho no saka 19 sici mala’afas a mipecih ko ci’icelay-kitaki to Afrika, ona sa Isopiya yo malalood ato Itali hontian-kitakit mapidah ko Itali, orasaka,o cecay no cowa ka hakowa ka caay ka pecih no ci’icelay-kitakit.[1] materek ko pisiiked no kitakit tahira i pilengay no Mosolini to sakakinatosa lalood no Itali ato Isopiya. Malepon to ko Sakatosa-Lalood no hekal, yo mipolol to kitakit i, milekal to kaira no salongoc mikowan to Orcoya, ora to sakahalafin to toker no Orcoya a milood. 1974 miheca, o kakeridan no sofitay ci Monkosto-Haer-Maliyamo(
Ngangan no kitakit (國名 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Isopiya hananay a ngangan i, nani tiraay o tilid no Kirisiya”
Itiya ho i Kirisiya-Roma a mihecahecaan, latek i’ayaw ni Yiso to 850 miheca, “Isopiya” o cimir no Nupiya a etal, tahira to i saka tolo sici Akosomo Hontian-Kitakit ma’eco nangra ko Nupiya-Etal, orasaka, malangangan no Akosomo tamdaw to niyah a kitakit.[6] tahini to saka 20 sici, “Isopiya” laheci sato sapitahidang no kako kitakit to “Isopiya” kitakit.
O roma sato, o katelang ngangan no Isopiya o Apisiniya(Abyssinia), sano latingen a tilid o “Ḥbštm ato Ḥbśt” (Ḥabashat)[7] itira i Arapiya o “Ḥabasha” sanay a mafalic, itira i Saypa sowal mafalic to “'ḥbs”('Aḥbāsh).[8]
Rikisi(歷史 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e1/ET_Gondar_asv2018-02_img03_Fasil_Ghebbi.jpg/220px-ET_Gondar_asv2018-02_img03_Fasil_Ghebbi.jpg)
Fasil Ghebbi ato ingataay-mihecahecaan(中古 與 近世 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O kahinakiray i sakacecay tahira i saka-pito sici tona pala o Akosomo Hontian-kitakit.tahira to i saka 13 sici, o Anhala tamdaw patireng tp Soromon Hontian-kitakit, misakakahad to pikowan to Apisiniya Hontian-Kitakit, 700 ko mihecaan kokahalafin no pikowan, ona Apisiniya kitakit o satata’angay kitakit i Sawalyay-Afrika i Sasifo’an-Mihecahecan, o nikowanan a sera tahiraay to tono aniniay a Sotan ato Somaliya, i saka16 sici malowid ho nganra ko sapi’ecoan no Awtoman Hontian-Kitakit ato Portokaro.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/a2/Axum_northern_stelea_park.jpg/220px-Axum_northern_stelea_park.jpg)
I lalengatan no saka 19 sici oya matelangay a hontian kitakit satapangay to a marakrak, o “ kafodfodan no wawa no honti a mihecaan “ hananay a pangangan kona mihecahecaan,itini to ko Ikiris,Fransu ato Itali a matatootoor tayni a mi’eco to sakowan. 1855 miheca, o kakeridan no Kontor(
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/81/Haile_Selassie_in_full_dress.jpg/117px-Haile_Selassie_in_full_dress.jpg)
1936 miheca,o Congli no Itali ci Mosolini(
Ki'etecay-lalood mihecaan (冷戰 時期 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Yo malepon to ko Sakatosa-Lalood, pa’icel sa ko Amirika a mipadang to Isopiya to sakacakataw, cisafaw ko mo’etep to kalatatilidan saki liecay ato sofitay, manga’ay ko sofitay no Amirika a maro’ itini, miocor to komong no sofitay, mipadanga heca to 1.5 ok a payso no Amirika( ano sa’osien makalifataday ko polong sapadang no Amirika i Afrika), sanoyanan sato a makonling ko aniniay a sofitay no Isopiya.
1950 miheca saka 6 folad, malingato ko lalood i Koriya(
1962 mihea, palasawaden no honti ko Lomaocan no kitakit, mala o cecay a kowan to ko Awricoya, malengat ko pitoker no finawlan, nanoyanan sa a mala’iring to 30 ko mihecaan.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Sunflower_%28Green_symbol%29.svg/220px-Sunflower_%28Green_symbol%29.svg.png)
1974 miheca, matatanga to kacahiwan ko miheca, palasawad han no finawlan ko honti ci Har-Saylasi, ira ko pipadang no icowacowaay a tamtamdaw, tona kafodo’an mahapinang no kalokitakit ato tamdaw ko nikarakrak sa ko kowang i Isopiya, ato misateked ko cipaysoay a kitakit to kinairaira, orasaka, matongalmatongal ko kaawa no manikaway a kitakit, onini ko lalengatan no Langdaway-Demak(Green-Movement) i 1980 mihecahecaan.Na oninian ko sakapifalic to ngangan no kitakit to “Isopiya Finawlan-Kapolongan kitakit” i 1989 miheca saka 9 folad,minokay ma’emin ko komong no Solin ato Kupa.
Aniniay miheca(現代 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
Ikor to no kahalafin to no lalomaan-lalood no kitakit, i 1991 miheca saka 5 folad saka 28 romi’ad, mafalic ko Monkosto sifo ni Heca-Kasafelaw a mitatoy ko sakowan no Isopiya Finawlan-Milololay sofitat(
1997 miheca, Awlicoya ato Isopiya malali’ang, sanga’ sa tono niyah a payso ko Awricoya, to cila miheca saka 5 folad malingato ko lalood no Awricoya ato Isopiya, 7 ‘ofad ko ko mapatayay nona tosaay kitakit.[9] [10] saikoray to i, I 2000 miheca saka 6 folad materep ko kalalood, kaheci sato ko pisiiked no Awricoya.
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f4/Abiy_Ahmed_during_state_visit_of_Reuven_Rivlin_to_Ethiopia%2C_May_2018.jpg/220px-Abiy_Ahmed_during_state_visit_of_Reuven_Rivlin_to_Ethiopia%2C_May_2018.jpg)
Api-Ayhamayto to i saka 21 sici, mariyari ko kofi ato dateng, mahaneknek ho ko sieci, sa adihay ko nipasadakan a paliwal I roma a kitakit.22 tamamacomahad ko Isopiya a kitakit, macakat ko kapolongan a Pili’etan no kitakit(GDP), o pisa’osi no Hekalay-Kinko i 1994 miheca tahira i 2014 miheca macakat to 10.9% to lalen no mihecaan ko Isopiya.[11]
2011 miheca,halafin ta to ko kalalood no “waa’ no Afrika” matongal heca no kedal, ‘aloman ko milaliway tayra i Isopiya a Somaliya a tamdaw, wataay ko karawraw no kitakit, to cila to mihecaan nga’ masaysay kona rawraw.
2014- 2016 miheca,ira ko “ mapolosi no sieli”(
2016 miheca, satata’ang sa ko kasasontor no kasasiromaroma a finacadan, oya isaka’amisay no Isopiya a Awromo ato Anhala tamdaw, makilatolo no kitakit ko tamdaw, mitoker to dengan 6% ko tamdaw, nikawrira, o sahalafinay a mikowan,tona kasasongtol niocoran to ko sofitay a mipalasawad; isakatimol sa i,Awromo tamdaw ato Somaliya tamdaw ira ho yincumin no itiraay i Kaytoaw-Etal ko mala’odotay, mala’afas to sera, mapapatapatay to kokala’odot, orasaka, ‘aloman ko maforaway no Awromo, Somaliya ato Kaytoaw a tamdaw.
2018 miheca, o citodongay tono calayan-demak ci Api-Ayhamayto(
Kaitiraan(地理 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/47/Ethiopian_highlands_01_mod.jpg/220px-Ethiopian_highlands_01_mod.jpg)
O kakahad no sera no Isopiya ira ko 1,104,300 km² [15], i laloma’ nonini o tosa no kalitolo o Isopiya-Takaraway Dafdaf, nani tongroh no riyar ira ko 2500~3000 laya’,itini i Afrika o satakaraway taporo; o takaraw nani tongroh no riyar ira ko 2500~3000 laya’,itini ni Afrika a kitakit malalenay ko ka’akawang no taporo; katimol no sakawali ono Somaliya a taporo; tata’eman no sakawalian Afrika mihifalatay i sasifo’an no Afrika; o kanahikoan ato tafotafokan mahaopay ko 28% no kitakit.Nani 1993 miheca saka 5 folad namisikiked to ko Awricoya, malakaropaway to a kitakit ko Isopiya, o fiyaw i taliyok ira ko Cipoti, Awlicoya, Sotan, Katimolay-Sotan,Keniya ato Somaliya.o syoto tatapangan niyaro’ o Atisapipa(
Sowal(語 言 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
![](https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/9b/Languages_of_Ethiopia_piechart.svg/220px-Languages_of_Ethiopia_piechart.svg.png)
Ono sifoan a sowal o Anhala sowal ato Ikiris sowal, o sakakaay sowal no finacadan ira ko Awromo sowal, Tikoroyniya sowal. Do’edoen ko pisa’osi to sowal no finacadan cisafaway ko 90 a misiikeday sowal i Isopiya.[16]
Pitooran(宗教 )[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
O tadahalafinay to ko pitoor no Isopiya tamdaw to misakristoay a pitooran, i sakacecay a sici(naikoran ni Yieso to cecay so’ot a mihecaan) iraay to ko Kristo a matenak itini i saka’amisan ato sasifo’an no Isopiya. O polong no tamdaw no Isopiya anini mahaop ko 62.8% ko mitooray to Kristo(ilalona’ nonini i, mahaop ko 43.5% a tamdaw mitooray to So’elinay-Pitooran no Isopiya, 18.6% o mitooray to Fa’elohay-Kristo, 0.7% o mitooray to Tinsikiw). O Islam a pitooran malatalay a mapatenak itini i Isopiya, ira ko 33.9% ko mitooray to Islam-Pitooran. 2.6% o Cilisinay-Pitooran, o roma ira ko 0.6%. pakitinien i rikisi no Isopiya halafinay to a ira ko yotaya a tamdaw a maro’ itini, o Pita-Israil tamdaw hananay a mitahidang, nikawrira, i 70 mihecahecaan no saka 20 sici maforaway to cangra tayra i Israil a maro’.
Pacefaday a tilid(註腳)[mikawit | o yin-se-ma no pisinanot]
- ↑ Ethiopia country profile. BBC News. 2022-01-17 [2022-06-29]. (
原始 內容存 檔於2022-09-22) (英國 英語 ). - ↑
中共 中央 對外 聯絡 部 《各國 共產黨 總覽 》編輯 委員 會 .各国 共 产党总览.當代 世界 出版 社 . 2000年 1月 . ISBN 7-80115-132-1. - ↑ Comments on Meles Zenawi’s Death. [2020-04-15]. (
原始 內容存 檔於2020-04-15). - ↑
|contribution=
被 忽 略 (幫助) - ↑ For all references to Ethiopia in Herodotus, see: this list (
頁 面 存 檔備份,存 於網際 網 路 檔案館 ) at the Perseus project (頁 面 存 檔備份,存 於網際 網 路 檔案館 ). - ↑ Hatke, George. Aksum and Nubia: Warfare, Commerce, and Political Fictions in Ancient Northeast Africa. NYU Press. 2013: 52–53. ISBN 978-0-8147-6066-6.
- ↑ Schoff, Wilfred Harvey. The Periplus of the Erythraean Sea: travel and trade in the Indian Ocean. Longmans, Green, and Co. 1912: 62 [28 September 2016].
- ↑ Hatke, George. Aksum and Nubia: Warfare, Commerce, and Political Fictions in Ancient Northeast Africa. NYU Press. 2013: 52–53. ISBN 978-0-8147-6066-6.
- ↑ Ethiopia, Eritrea Run Risk of New War - UN Envoy. www.globalpolicy.org. [2020-01-29]. (
原始 內容存 檔於2020-11-29). - ↑ Ethiopia-Eritrea impasse could lead to new war -UN. Reuters. 2007-01-24 [2020-01-29]. (
原始 內容存 檔於2009-04-16) (英語 ). - ↑ With Continued Rapid Growth, Ethiopia is Poised to Become a Middle Income Country by 2025. [24 June 2016]. (
原始 內容存 檔於2016-07-02). - ↑
埃 塞 俄 比 亚与厄 立 特 里 亚签署 历史性 和平 协议非 洲 之 角 吹来“希望 之 风”.聯合 國 新聞 . 2018-09-16 [2019-07-08]. (原始 內容存 檔於2020-12-21) (中 文 (簡體)). - ↑ Ethiopia tops global list of highest internal displacement in 2018. Relief Web. [7 April 2019]. (
原始 內容存 檔於2019-11-05). - ↑ Ethiopian who demanded justice now has half a year to deliver it. Reuters. 2020-01-28 [2020-01-29]. (
原始 內容存 檔於2020-12-14) (英語 ). - ↑ CIA - The World Factbook - Country Comparison :: Area. [2013-06-16]. (
原始 內容存 檔於2014-02-09). - ↑ Languages of Ethiopia (
頁 面 存 檔備份,存 於網際 網 路 檔案館 ). Ethnologue. Retrieved on 2012-03-03.