Agullana

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.

Agullana
Municipio de Catalunya
Entidat  • Estau  • Comunidat  • Provincia  • Comarca	Municipio  Espanya  Catalunya Chirona Alto Empordán
Superficie	27,72 km²
Población  • Total  • Densidat	923 hab. (2013) 30,34 hab/km²
Altaria  • Meyana	166 m.
Distancia  • 60 km	enta Chirona
Alcalde	Josep Jovell Pujulà
Codigo postal	17707
Chentilicio	agullanenc / agullanenca (en catalán)
Coordenadas
Agullana Agullana en Catalunya
Web oficial

Agullana ye un municipio catalán d'a provincia de Chirona, en a comarca de l'Alto Empordán. A suya población ye de 923 habitants en una superficie de 27,52 km² y una densidat de 30,34 hab/km².

Cheografía

Una somereta. Os cautivos y animals de subsistencia bi fuón prencipals enantes.

O nuclio prencipal d'Agullana se troba en a boca d'o Torrent del Gou enta lo río Guilla, 5 Km mes ta l'este d'a coneixita población de La Jonquera, puesto de mugas per a parte catalana con Francia.

Os limites d'o municipio incluyen bel trampo d'a muga hispano-francesa per alto lo lumo d'a sierra de l'Albera, a on que ye muga enta la par d'o Vallespir (historico condau catalán que fue adhibito a Francia dimpués d'o siello d'Os Pireneus de 1659). Fica linias tamién con os municipios de La Jonquera per l'este, Capmany per lo sud-este, Darnius per lo sud-ueste, y La Vajol per lo sud sud-ueste.

A mes gran parte d'o municipio el cubren selvas nuevas de pins y lecinas como gosa a fer-se per as zonas costeras cuan que en ye desapareixita la selva orichinal. O cautivo de zureras que s'ha feto en habe decadas, ta quitar-ne zuro, bi ye, manimenos, diz que cosa nueva que no en heba habito enantes. l'Agricultuera local yeba feto de siempre producción d'oliveras, y vin en as "feixes" ( AFI: ['feiʃɶs], asinas en dicen d'as faixas eno catalán de Chirona) y altros cautivars de subsistencia.

Agullana en l'Alto Empordán

Lugars y demografía

O municipio d'Agullana el forman dos lugars: Agullana y l'Estrada. Agullana tien 667 habitants, y l'Estrada en agrupa 40 d'os altros. A resta d'as personas dica sumar ixes 756 habitadors se troban per as pardinas (masos en catalán) esparditas per a redolada.

Evolución demografica

1497 f 1515 f 1553 f 1717 1787 1857 1877 1887 1900 - 26 34 337 443 1.250 1.564 1.529 1.641

1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1981 1990 1.798 1.456 1.180 1.062 859 897 824 688 711

1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 667 675 619 622 655 672 746 756 806 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 - - - - - - - - - 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 - - - - - 903 - - - -

1497-1553: fuegos; 1717-1981: población de feito; 1990- : población de dreito

Historia

En o puesto a on que huei ye lo municipio d'Agullana se sabe que bi heba habito chent ya en a prehistoria, mercés que mos i han quedau as trazas d'ixes pobladors.

A man d'o lugar de l'Estrada se pueden veyer encara dos dolmens y dos menhirs eneoliticos, amás d'una necropolis, o chacimiento de Can Bec de Baix, d'os tiempos d'a cultura d'os Campos d'Urnas.

En a epoca romana no se'n sabe cosa de garra poblacions ni asentamientos en o puesto an que huei se troba Agullana. Existe manimenos una teoría que diz que lo nombre Agullana ye per se un toponimo latín, pus leva inscrito lo sufixo -ana que alavez s'emplegaba prou. Avalando ixa teoría existe en o termin municipal una empedrata romana, de bels metros conservata nomás, que diz que talment podría haber-se feto parte d'una población u villa romana que ta part d'alavez bi hese existito.

Manimenos, a presencia d'altras vías d'epocas antigas en a redolada pareix que fa d'ir que ixo no significás cosa. Mesmo, perque a man meridional d'a Sierra de l'Albera ye prou baixa y se puet franqueyar per an que se quiere (de revés que pasa per a resta d'o Pireneo) d'ixo diz que yera parte per a on que se pasaba mutismo enantes.

Agullana en a Edat Meya

O traspaso d'a ilesia de Santa María aporta la primera calendata conoixita que Agullana ya existise.

Agullana amaneix per a primera vegata en un documento d'o bispe Per Rotger d'Ampurias, qui en deció ECCLESIAM SANCTA MARIAE DE AGULIANA d'a ilesia suya en afaceyando-la ta la sieu canoniga de Chirona, en l'anyo 1019. Ésta ye la primer vez, tamién, que se'n sabe cosa d'a ilesia que ye o molimento prencipal d'o lugar.

Se'n fayoron expresions posteriors, cal de siempre vinclato encara, con o vezcondau de Rocabertí, pos diz que yeba ta part d'alavez la un que controlaba ixa parte d'o que enantes heba estato lo condau d'Ampurias. mientres que lo condau d'Ampurias existió, o vizcondau de Rocabertí s'heba dito siempre vezcondau de Peralada, fendo parte d'o condau en calidat de pagus, ixo ye, puesto u castellanía que pagaba peitas a lo conte que en yera prencipal. Rocabertí yera l'apellito d'a casa vizcontal que con os tiempos se fayó tamién sinonimo d'o condau.

En a epoca de lo rei Chuan lo Cazataire, cuan que los subditos d'o conte d'Armenyac (qui yeba, tamién, suegro d'o rei) invadioron lo Empordán y tot o norte d'el que huei ye la provincia de Chirona, d'o 1389 dica lo 1390, os castiellos d'os cuals en yera poblato lo pais fayoron buena aduya en la esfensa d'os lugars, anque la presencia d'o redito castiello de Rocabertí, en a par d'a collata d'o Portell (en catalán el Coll del Portell) en La Jonquera diz que no bi estió guaire cabal ta privar-ne y la invasión se fayó mesmo que si no bi hese estato.

Agullana en a Edat Moderna

A posición d'o lugar d'Agullana a'l canto la collata del Portell el fayó que fuese, como tamién en fuon altros lugars en l'altra man de l'Albera, puesto de contino ta que bi acampasen as tropas espanyolas y francesas mientres os conflictos que las dos nacions tenioron a sobén en o sieglo XVII. Anque, ni sisquiera en a Guerra d'os Segadors, se'n sabe que Agullana tenese garra particularidat, ye d'esperar-se que la violencia y las tensions d'os qui aguardan en tierra de guerras causasen mesmas baixas astí que en cualsiquier altro puesto en a linia con Francia. Esto se preba perque o libro d'a Parroquia guarda a-saber-los rechistros de defuncions violentas escaixitos en a epoca d'as grans guerras franco-espanyolas d'o XVII, especialment mientres os asaltos d'uno u altro bando en os que lo lugar (u la suya redolada) quedó baixo lo dominio alternativo de franceses u espanyols y alavez os altros el querioron recuperar.

A zurera estió lo motor economico d'os lugars de lo Empordán, dimpués d'o sieglo XVIII.

Zaga que se firmás lo tractau d'os Pireneus (1659), l'anexión a Francia de tot lo sector que queda en a man norte d'a Sierra de l'Albera, como tamién a tierra d'o Rosellón, fayó que la linia d'entre Espanya y lo pais galo quedás per ixes puestos, fendo-se d'alavez ta debant cabalment important controlar os pasos prencipals d'o pais. Asinas, a par d'alavez mos trobamos que la presencia de tropas se feba cada vegada mes contina en a zona, adubindo-se-ie la epoca de mes gran presencia militar d'entre lo 9 de noviembre de 1673 y lo 17 de setiembre de 1678, con una calendata especialisma en o 1675 que lo virrei de Catalunya espritó una invasión de lo Rosellón a traviés d'El Portell con 8000 infants y 2500 hombres en a caballería, que marchoron de La Jonquera t'allá, mirando de reconquerir tot el que s'heba perdito en a firma d'o tractau, y que amanatos en fuon a conseguir-lo anque de ultimas fracasoron.

En o sieglo XVIII, pasata la epoca mas fura d'ixas guerras, o municipio diz que emprencipió a fer como en altros puestos de lo Empordán, introducindo lo cautivo d'a zurera u árbol corchero, que en Catalunya en dicen Surera.

O zuro se fayó con os anyos la primer producción d'o municipio, y encara huei, ye uno d'os productos con mes tradición enradigata en lo Empordán. Diz que la presencia en o lugar d'un gremio d'estivadors (en catalán, traginers) y teixedors de linars tamién contrebuyó que ixa industria i prosperás.

Agullana en a Edat Contemporania; Textil, corcho e modernismo

A prosperidat d'os inversors d'o "zuro", beluns d'os cuals s'heban levato los suyos negocios enta altras poblacions como Figueras, Palafrugell u Chirona, potenció la construcción d'edificios residencials y d'ocio, a l'estilo d'ixa poca.

A Casa Estela, de 1911, estió un disenyo de Josep Azemar i Pont.

Frontera d'o Café-Bar La Concordia, de 1912.

Edificios residencials como lo Chalet d'os Gomis (Can Perellada), Can Vidal y la Casa Estela (en a plaza d'o lugar) en son buens eixemplos. Altros edificios d'emplego civil que se bi fayoron son as Escuelas Nacionals, ditas en a localidat "Els Hermanos" pus las sufragoron dos chirmans d'o lugar a prencipios d'o sieglo XX, l'Asilo Gomis y lo emblematico Café La Concordia.

L'arquitecto Josep Azemar i Pont, arquitecto municipal de Figueras dende 1889, estió l'encargato d'o disenyo y construcción de beluns d'estes edificios d'Agullana que huei son destacatos. O prochecto d'a Casa estela el escomenzó en l'anyo 1908, en o zamflón d'a Plaza Mayor, y diz que el emplegó mes luego tamién como modelo ta os edificiós que fue fendo per altras localidaz cherundinas como Figueras u Olot en os anyos posteriors.

As formas rectilinias d'a casa, en chunto con os barannatos de fierro esviellato en os balcons, fan d'ir de como ye de representativo l'estilo d'ixa casa d'o que luego se fayó estilo propio de l'autor ampordanés.

Azemar fayó tamién os prochectos d'as Escuelas Nacionals, d'entre 1910 y 1913, sofragatos per os chirmans y industrials Vidal, naturals d'a localidat, que s'esnevinioron o prochecto arquitectonico de naturaleza civil mes prencipal en o lugar en os suyos anyos.

O Café La Concordia, feito de prochecto en o 1912, luego estió lo primer local d'ocio establito en Agullana, y anque las suyas trazas son simples, tamién s'ha d'encaber en a epoca modenista d'a localidat.

As fabricas, textils y de tapas de zuro, que bi habió en o XIX y prencipios d'o sieglo XX, dioron fayena a la mes gran parte d'a población local d'ixes anyos. Ixo, y tamién que la localidat estás o puesto de naixencia de bel industrial ampordanés como s'ha dito que bi metioron a saber-los diners en fer-se casas residencials y en chunto reformar a estructura d'o lugar, l'aganó a Agullana lo malnombre de "El Petit Madrid" (lo chicot Madrid) en a comarca, nombre que encara recuerdan huei beluns d'os güelos que bi son vivindo.

Administración

Reparto de concellers

Eleccions municipals
Partiu	1979	1983	1987	1991	1995	1999	2003	2007	2011
Convergència i Unió	-	7	7	7	4	2	1	2	2
Esquerra Republicana de Catalunya	-	-	-	-	3	3	5	4	5
Independients	7	-	-	-	-	2	-	-	-
PSC	-	-	-	-	-	-	1	1	-
Total	7	7	7	7	7	7	7	7	7

Fuent: MUNICAT, en a pachina web d'a Generalitat de Catalunya.

Alcaldes

Lista d'alcaldes

Lechislatura	Nombre	Partiu politico
1979–1983
1983–1987
1987–1991
1991–1995
1995–1999
1999–2003
2003–2007		Esquerra Republicana de Catalunya
2007–2011	Alfons Quera i Carré	Esquerra Republicana de Catalunya

Molimentos

• Ilesia de Santa María d'Agullana, d'estilo romanico. Tien una sola nau con abside de planta semicircular y con dos capiellas a os costaus, que forman un chicot transepto. Tien nomás que una dentrada, en o muro sud d'a ilesia, con una frontera muit intresant. Ye la ilesia parroquial d'o lugar.

Vinclos externos

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Agullana.
• (ca) Web oficial de l'achuntamiento d'Agullana.
• (ca) Información estatistica en o Portal Municat.com.
• (ca) Estatisticas demograficas d'a Generalitat de Catalunya sobre Agullana.

Referencias

Plantilla:Lugars d'Agullana

• Datos: Q6622
• Multimedia: Agullana / Q6622