نجيب محفوظ
نجيب محفوظ عبد العزيز ابراهيم احمد الباشا (القاهره، 11 ديسمبر 1911 – الجيزه، 30 اغسطس 2006) كاتب روائى مصرى كبير خد جايزة نوبل فى الادب سنة 1988. نجيب محفوظ هوا ابو الروايه المصريه الحديثه من غير منازع.
.svg)
.svg)
.svg)
لغاية 1988، نجيب محفوظ كان نشر 33 روايه و 13 مجموعة قصص قصيره، و حوالى 50 قصه اتنشرت فى الجرانيل و المجلات، و اكتر من 300 مقاله، و عمل حوالى 400 حوار صحفى، و اتنشر عن فكره و مؤلفاته اكتر من 40 كتاب، و فصول عنه فى اكتر من 200 كتاب، و اتكتب عنه اكتر من 2000 مقال، و اتعملت عن حياته و اعماله الادبيه اكتر من 20 رساله جامعيه.
اتولد نجيب محفوظ فى اسره متوسطه فى حى الحسين فى القاهره سنة 1911. كان ليه اربع إخوات و اختين و هوا كان اصغرهم، و كان بينه و بين اللى قبله 10 سنين، و كان من ضمنهم واحد وكيل لديوان المحاسبه و واحد لوا فى الجيش، و كلهم اتوفو قبله. ابوه كان موظف فى الدوله اسمه عبد العزيز ابراهيم احمد الباشا. لقب "السبيلجى" اللى اتضاف لاسم نجيب محفوظ ماهواش اسم حقيقى، لكن كان مجرد لقب لقبه بيه صاحبه ادهم رجب كهزار، اكمن جد نجيب محفوظ كان ناظر كتاب (سبيل). اصل عيلته "الباشا" كان فى الاغلب مدينة رشيد. اتسمى نجيب محفوظ على اسم نجيب باشا محفوظ، دكتور امراض النسا و الولاده القبطى المعروف اللى اشرف على ولادته اللى كانت متعسره. من حى الحسين الشعبى و التاريخى اللى اتولد فيه، استوحى روايات زى خان الخليلى (1946)، و زقاق المدق (1947)، و بين القصرين (1956)، و قصر الشوق (1957)، و السكريه (1957) و كلها اسامى لحوارى ضيقه و طويله جنب بعض فى حى الحسين. و من حى الحسين، خد نجيب محفوظ فكرة "الحاره" اللى استعملها كرمز للمجتمع المصرى و العالم كحياه و بشر، فبتظهر كتير فى رواياته شخصية "الفتوه" كرمز للسلطه من كل نواحيها و تقلبها ما بين العدل و الظلم و الطيبه و القسوه و الشهامه و النداله. من الحاره المصريه، صور نجيب محفوظ صور حيه و واقعيه من المجتمع المصرى وقت صراعاته و فى مراحل تطوره و فى فتره تانيه، حول الحاره المصريه لصوره اكبر، هيا صورة العالم كله بافكاره و اتجاهاته و صراعاته الكبيره زى فى روايات اولاد حارتنا و ملحمة الحرافيش. فى الروايتين المهمين دول، المليانين نماذج انسانيه حيه، صور نجيب محفوظ صراع الانسان للوصول للمعرفه و العدل و توازنه مع نفسه و المجتمع و الحياه.
مصطفى عبد الرازق و سلامه موسى
نجيب محفوظ عاش ثورة 1919 اللى وقت ما قامت كان طفل عنده تمن سنين. فى ثورة 1919 و الفتره اللى جت بعدها، و هيا فترة صبا و شباب نجيب محفوظ، اتولدت فى مصر روح جديده بعد عصور التقوقع و فقدان الاحساس بالهويه. ثورة 1919 جسدت الشعور بالقوميه المصريه و انتاب المصريين احساس بالفخر الوطنى و العزه القايمه على الايمان بتاريخ مصر و وحدتها الوطنيه و تطلعها لمستقبل مشرق اساسه الانفتاح العلمى و الثقافى على العالم و بالذات على الغرب، بإعتبار حضارته هيا الحضاره المتفوقه و السايده. من نتايج ثورة 1919، كان خروج الست المصريه للحياه بعد ما عاشت سنين طويله فى ظلمات القهر و البرقع و العزله الاجتماعيه اللى فرضتهم عليها التقاليد الباليه و الفكر الاستبدادى. بطبيعة الحال، الروايه الاجتماعيه مش ممكن يكون ليها كينونه و تطور من غير العنصر النسائى و لا تبقى روايه بتتكلم عن مجتمع الذكور بس و مفيهاش اجواء الحب و العواطف السويه و التعامل الاجتماعى الطبيعى و الترابط الانسانى. و لحد قبل الثوره بخمس سنين، نشر محمد حسين هيكل رواية زينب باللغه المصريه الحديثه اللى بتعتبر اول روايه مصريه و اول روايه مصريه تتحول لفيلم سينمائى (1928). بيظهر اثر ثورة 1919 على نجيب محفوظ فى كذا روايه من رواياته و بتعتبر شخصية السيد عبد الجواد المعروف بسى السيد، بطل الثلاثيه، تجسيد فنى واقعى و حى لحالة الست المصريه و استبداد الراجل بمراته و عياله فى المجتمع المصرى فى بدايات القرن العشرين.
بعد نجيب محفوظ ما خد شهادة البكالوريا، دخل قسم الفلسفه فى كلية الاداب فى جامعة فؤاد الاول (جامعة القاهره دلوقتى) و اخد ليسانس فى الفلسفه سنة 1934. فى فترة الدراسه فى الجامعه، اتعرف نجيب محفوظ على شخصيتين مهمين اثرو على توجهاته الفكريه، و هما الشيخ مصطفى عبد الرازق اللى كان وقتها استاذ الفلسفه الاسلاميه فى كلية الاداب و الشخص التانى كان المفكر سلامه موسى. مصطفى عبد الرازق و سلامه موسى، اللى هما نفسهم كانو من نتايج ثورة 1919، عاشو فتره من حياتهم فى الغرب و اطلعو على اجواءه الثقافيه و العلميه و الاقتصاديه. اتعلم نجيب محفوظ من مصطفى عبد الرازق ازاى يفهم الدين بطريقه سمحه و مستنيره بترفض التعصب و التطرف و بيظهر اثر مصطفى عبد الرازق فى كتابات نجيب محفوظ على شكل مناقشات فكريه و فلسفيه مستنيره.
سلامه موسى من ناحيته اثر تأثير كبير على افكار نجيب محفوظ. سلامه موسى كان مفكر مستنير بينادى بالحريه و التطور و التقدم و كان بيؤمن بالحضاره الغربيه ايمان كبير، و كان بيعتبرها بعلومها و فنونها و صناعاتها اساس للتمدين و التقدم و كان مدرك ان من غير الاخد بالحضاره الاوروبيه مصر مش ممكن تتقدم. سلامه موسى من جهه تانيه كان فى نفس الوقت من المتحمسين لحضارة مصر القديمه كحافز مهم و ضرورى للمصريين لتقدم مصر و نهضتها و فى النقطه دى، اتأثر نجيب محفوظ بسلامه موسى اتأثر واضح. نجيب محفوظ اتحمس لحضارة مصر القديمه و اول كتاب نشره كان ترجمه لكتاب انجليزى اسمه مصر القديمه، و اللى نشرله الكتاب ده سنة 1932 كان سلامه موسى نفسه. و تحت تأثير سلامه موسى، الف نجيب محفوظ تلت روايات عن مصر الفرعونيه و هيا عبث الاقدار (1939)، و رادوبيس (1943)، و كفاح طيبه (1944) و كان مخطط انه يألف روايات عن تاريخ مصر من ايام قدماء المصريين لحد العصر الحديث، لكن غير اتجاهه بعد ما نشر كفاح طيبه سنة 1944. نجيب محفوظ خد من سلامه موسى النزعه التجديديه و التطلع للحضاره الحديثه و افكار العدل الاجتماعى و التوليرانسيه و حب مصر و الافتخار و الاعتزاز بامجادها القديمه. حاجه تانيه مهمه اخدها نجيب محفوظ من سلامه موسى، هيا الكتابه العميقه بكلمات بسيطه مفيهاش تعقيدات لغويه.
علاقة نجيب محفوظ بسلامه موسى بترجع لوقت ما كان نجيب محفوظ لسه طالب بيدرس فى الجامعه. فى الفتره دى، و هوا عنده 19 سنه، ظهرت اول مقالاته فى عدد اكتوبر 1930 لمجلة المجله الجديده اللى كان بيصدرها سلامه موسى و كان عنوان المقاله احتضار معتقدات وتولد معتقدات، و هيا مقاله جريئه و بتوضح مدى الحريه الفكريه اللى كانت بتتمتع بيها مصر وقتها. و فى 3 اغسطس 1934، بعد ما اتخرج طوالى، نشرله سلامه موسى برضه فى المجله الجديده اول قصصه و كان عنوانها ثمن الضعف.
الوظيفه و الروتين
بعد ماعاش نجيب محفوظ صباه فى حى الحسين، عزل مع اسرته على حى العباسيه زى ماعملت اسر كتيره فى بدايات القرن العشرين، فالعباسيه كانت امتداد عمرانى حديث للاحياء الشعبيه اللى جنبها، و فى الاول عزلت عليها الاسر الارستقراطيه و بعدين عزلت ليها اسر من الطبقه المتوسطه اللى كان نجيب محفوظ بينتمى ليها. فى حى العباسيه، اتعرف نجيب محفوظ على صحاب كتار كان منهم احسان عبد القدوس، و عبد الحميد جوده السحار، و الدكتور ادهم رجب. فى الفتره دى، نجيب محفوظ كان غاوى لعب كوره و كان حريف فيها و مشهور باللياقه و السرعه و الترقيص، و كان ممكن يبقى لعيب كوره مشهور.
بعد ما اتخرج نجيب محفوظ من الجامعه سنة 1934، اشتغل موظف و من وقتها فضل مرتبط بالوظايف الحكوميه لغاية ماتحال على المعاش فى ديسمبر 1971. فى نفس الوقت، ركز نجيب محفوظ على الكتابه و اتأثر بالادب الروسى و بالذات بـدوستويڤسكى و تولستوى و تشيخوڤ. فى البدايه، اشتغل نجيب محفوظ كاتب فى ادارة الجامعه من 1934 لغاية 1938، و بعدين من 1938 لحد 1950، اشتغل سكرتير برلمانى لوزير الاوقاف وقتها، الشيخ مصطفى عبد الرازق، و بعدها اتعين مدير لمؤسسة القرض الحسن و الشغلانه دى كانت كويسه بالنسبه له كأديب، حيث انها سمحتله بالتعامل مع عامة الناس اللى التقط منهم شخصيات فى رواياته و بالذات "الستات البلدى". بعدها اشتغل مدير مكتب وزير الارشاد وقتها، فتحى رضوان، بتوصيه من الاديب يحيى حقى، و بعدين ثروت عكاشه اللى اتعين مكان فتحى رضوان، وظفه مدير للرقابه سنة 1968، و بعدين رقاه لمركز رئيس مؤسسة دعم السينما و فضل فى المنصب ده لغاية سنتين قبل مايتحال على المعاش، و بعدها اتعين مستشار خاص لثروت عكاشه.
نجيب محفوظ قضى حياته موظف فى الحكومه و فى نفس الوقت فى كتابة الروايات، و كان شخصيه روتينيه لاقصى الحدود و كل حاجه فى حياته كانت منظمه بالساعه. الصبح كان بيخدم فى الحكومه و فى البيت كان بيدخل مكتبه و يكتب فى ساعات محدده بتبتدى فى وقت معين و بتخلص فى وقت معين، و اجتماعه بصحابه كان بيحصل بس يوم الخميس بعد المغربيه و برضه فى وقت كانت بتحدده الساعه، و كان بيشرب سيجاره كل ستين دقيقه بالظبط، و لحد رواياته كان بيكتبها بطريقه منظمه جدا زى عمليه هندسيه مش بطريقه ارتجاليه حسب ظروف الوحى و الالهام و ماكانش بيخلى اى حد يقراها الا بعد ماتتنشر. نجيب محفوظ اتسأل عن علاقة الابداع و النظام الصارم اللى بيتبعه فى حياته فقال ان الابداع ماهواش مرتبط بنظام، فحالة الابداع ممكن تجيله و هوا ماشى على الرصيف او و هوا فى الشغل او لحد و هوا نايم، فالابداع عالم جوانى بيشتغل منفرد و ماهواش خاضع لنظام، لكن اللى بيخضع لنظام هوا الشغل، فالفكره بتتولد و بتنمو و بعدين بتتحول لشغل. و شرح ان يومه بيخضع لنظام و كتابته بعد الضهر خاضعه برضه لنظام، لكن الابداع نفسه ماهواش خاضع لنظام، حيث انه مش معقول انه بيقعد فى ميعاد الكتابه يدعى انه يتلهم بحاجه يكتبها، فلو كان الموضوع كده ماكانش حد غلب. و عن فلسفته بخصوص انظباته الصارم، وضح ان المسأله مش ميكانيكيه، لكن جت كنتيجه للتنوع و حب الحياه، فلما كان تلميذ، كان بيحب الاجتهاد و كان بيحب الرياضه و انه يتفوق فيها، و كان بيحب يسمع ام كلثوم و عبد الوهاب و بيحب يسهر مع صحابه، فاذا كان بيحب يعمل كل الحاجات دى، فمنين هيجيب الوقت اللى يسيع؟ فعشان كده، عشان يقدر يتمتع بكل حاجه بيحبها، كان لازم يعمل لكل هوايه او رغبه او متعه خانه خاصه بيها عشان يقدر يظبطها و ماتطغيش حاجه على حاجه و بالطريقه دى ذاكر و لعب و حب واشتغل الحاجات اللى بيحبها.
الروتين الحكومى فى الواقع ساعد نجيب محفوظ على تنظيم حياته بين الشغل و الكتابه و بعد ما طلع على المعاش، بقى يكتب عمود فى جرنال الاهرام. بالاضافه لشغله الحكومى و كتابة الروايات، نجيب محفوظ كتب كمان سيناريوهات لافلام مصريه كتيره و اتحولت كذا روايه ليه لافلام سينما، فده خلاه مرتاح و مستقر ماديا. مفيش فى حياة نجيب محفوظ طفرات مفاجئه او حوادث كبيره و حياته كانت ماشيه على روتين هادى، و هوا نفسه كان بيسمى تعايشه مع الامور "واقعيه" و رفض طول حياته انه يشتغل فى السياسه رغم ان كل رواياته و قصصه تقريبا كانت قايمه على فهم كبير للسياسه و متبع لاحداث السياسيه و انه بيعتبر كاتب سياسى من الدرجه الاولى. السبب فى كده انه حدد لنفسه دايرة تحركه و انه يكون كاتب و اديب بيكتب قصص و روايات بس، و انه عن طريق الكتابه يقدر يعبر عن مواقفه و افكاره السياسيه زى ماهوا عايز من غير ما يشتغل فى السياسه بطريقه مباشره ممكن تتسبب فى ابتعاده عن كتابة الروايات. من ناحيه تانيه، نجيب محفوظ حدد لنفسه من الاول يبقى صحفى و لا اديب و اختار الادب و رفض انه يشتغل فى الصحافه رغم اغراءات كتيره اتقدمت ليه عن طريق مؤسسات صحفيه كبيره عشان يسيب الشغل الحكومى و يشتغل فيها. صحيح فى سنة 1959 ارتبط نجيب محفوظ بجورنال الاهرام، لكن ارتباطه ماكانش صحفى، لكن كان قايم على اساس انه ينشر حسب وقته و ظروفه هوا اعمال ادبيه فى الجورنال.
وقعة اولاد حارتنا
فى الفتره دى، طلب منه احسان عبد القدوس، بتكليف من محمد حسنين هيكل، انه ينشر فى الاهرام روايه مسلسله، فوافق نجيب محفوظ و ظهرت رواية اولاد حارتنا مسلسله على صفحات جورنال الاهرام، و انقلبت الدنيا عليه و كانت هتسببله كارثه، اكمن فيه مشايخ فهمو الروايه على انها بتمس كرامة الانبيا و انه رمز فيها لشخصيات دينيه، و عملو ضجه كبيره لدرجة انهم طالبو بمحاكمته، بس رغم كده، الاجواء فى مصر اياميها ماكانتش لسه انحدرت بشكل مريع و اصر محمد حسنين هيكل على استمرار نشر الروايه المسلسله فى الاهرام، و بعد مااتنشرت كلها، اتصل حسن صبرى الخولى، مندوب الرئيس جمال عبد الناصر، و طلب منه انه مايطبعش الروايه فى كتاب اكمنها هتعمل ضجه كبيره و قاله لو يحب يطبعها فيبقى يطبعها بره مصر براحته، و وعده بإنه هيمنع اى كتابه عن الروايه فى الجرانيل المصريه سواء بالخير او بالشر. نجيب محفوظ ماكانش بيحب فكرة طبع رواياته بره مصر، بس سهيل ادريس اخدها من الاهرام و طبعها و حطه قدام الامر الواقع. رواية اولاد حارتنا روايه فلسفيه فيها رموز كتيره و ممكن تتفهم و تتأول بكذا طريقه، و جايز نشرها فى جورنال كان فى حد ذاته غلطه، حيث انها اتعرضت على المتعلمين و انصاف المتعلمين اللى مابيقروش كتب و روايات اصلا و مابيقدروش يميزو مابين رأى الكاتب المفكر و الكلام اللى بييجى على ألسنة شخصياته كنماذج موجوده فى المجتمع و الحياه من غير مايكونو فى الواقع بيمثلو رأيه. من الحاجات الغريبه اللى اتقالت عن رواية اولاد حارتنا انها متقسمه على 114 فصل و ان ده مقصود لإنه بيشير لعدد سور القرآن. و كإن استخدام الرقم 114 من المحرمات. عن وقعة اولاد حارتنا، قال نجيب محفوظ ان رجال الدين فهمو الموضوع غلط و لو كان قدر يقابلهم و يقعد معاهم كان قدر يقنعهم بوجهة نظره (فى الاول اتقال ان لجنة النشر فى الازهر هتناقش الموضوع مع نجيب محفوظ، بس المناقشه ماحصلتش و اتمنعت الروايه من غير مناقشه)، و قارن ما بين المناخ العام فى مصر اياميها بالمناخ المتطرف المستبد اللى بقا موجود فى مصر بعد كده، و ان الازهر وقتها كان بيمثل التسامح لو اتقارن بحالة التيارات اللى سادت مصر فى فتره لاحقه. اياميها، كان المشايخ متنورين و دارسين الدين و متعلمين و مثقفين و كان بينهم ادباء و كتاب، و لما كانو بينتقدو حاجه مش عجباهم كانو بينتقدوها بطريقه متحضره و ماكانوش بيهددو باكتر من عرض الموضوع على المحاكم زى ماعملو مع على عبد الرازق و طه حسين من غير تهديد بقتل و تفجير زى مابقى الحال بعد مادخل فى الحكايه فئات تانيه بتتمسح بالدين لقهر الغير و الاستبداد بالمجتمع و اتحول الموضوع على ايديها لغوغائيه دينيه من نص السبعينات. اول ناقد ادبى كتب عن نجيب محفوظ كان سيد قطب نفسه و كان بمناسبة ظهور رواية خان الخليلى، فكتب سنة 1945 فى مجلة الرساله ان رواية خان الخليلى احسن من رواية رجوع الروح بتاعة توفيق الحكيم و ان احسن حاجه فيها هى بساطة الحياه و واقعية العرض و دقة التحليل. سيد قطب ضاف المقاله دى فى كتابه كتب و شخصيات، و ده مع ان رواية خان الخليلى فيها كلام معادى للدين بتقوله الشخصيات، زى قول واحد من شخصياتها هوا المحامى "احمد راشد": "فكما أنقذتنا الديانات من الوثنية، ينبغى أن ينقذنا العلم من الديانات" و قوله: "العلما المعاصرين يعلمون بما فى الذرة من عناصر، وبما بعد عالمنا الشمسى من ملايين العوالم، فأين الله؟"، لكن سيد قطب مالتفتش للكلام ده، و ماتعرضش للى جه على لسان شخصيات الروايه، و ماكفرش نجيب محفوظ او اتهمه بالزندقه. سيد قطب قال عن روايات نجيب محفوظ الاولانيه انها اسطوره ادبيه تستحق انها تدرس لتلاميذ المدارس، و ده اكمنه لحد و ان تطرف فى افكاره الدينيه، ماكانش شخصيه دينيه غوغائيه لكن مفكر دينى و انسان مثقف و متعلم و ناقد ادبى و شاعر و فاهم يعنى ايه روايه و بيعرف يميز ما بين رأى الكاتب و رأى شخصيه من شخصياته. دى كانت روح المصريين فى النص الاولانى من القرن العشرين مهما اختلفو فى الرأى و المُعتقد و مهما كانت مفاهيمهم الدينيه معتدله او متطرفه. على عكس كده، فى عصر الغوغائيات فى 1988، نشر نجيب محفوظ رواية قشتمر مسلسله برضه فى الاهرام و مع ان ماكانش فيها حاجه ضد الدين و الاخلاق و القيم، لكن رغم كده بقت تجيله جوابات مليانه تهديدات و شتايم فظيعه و كلام بيتهمه بإنه بيكتب عن "الستات" و انه بيهدم الاسلام و كلام من ده من النوعيه اللى ازدهرت فى مصر و بقى بيعانى منها المؤلفين و الكتاب، على عكس الحال فى فترة النص الاولانى من القرن العشرين و لحد فى عصر جمال عبد الناصر على حد قول نجيب محفوظ، على اساس ان عبد الناصر كان استبدادى فى السياسه لكن كان متسامح مع الادب و الفن. نجيب محفوظ قال كده سنة 1988 قبل ما يعتدى عليه متطرف جاهل ضربه بسكينه فى رقبته.
القهاوى و الحرافيش
لعبت القهاوى دور كبير فى حياة نجيب محفوظ و كانت الاماكن اللى بيقضى فيها وقت فراغه مع صحابه، و هناك كان بيلتقط بحاسته الفنيه شخصيات و كلام بالتأكيد كان ليهم اثر على كتاباته. حكاية نجيب محفوظ مع القهاوى قديمه، فوهو طفل، كان بيروح يقعد على القهاوى اللى فيها راوى بيحكى حكايات على الربابه عشان يسمع الحكايات، فحى الحسين فى الزمن ده كانت منتشره فيه قهاوى الحكاواتيه اللى كانو بيسلو الناس بحواديت سيرة الظاهر بيبرس و سيرة سيف بن ذى يزن و غيرهم و كلها كانت ملاحم شعبيه جميله بتلهم المصريين البسطا و بتنمى فيهم مشاعر الشهامه و حب الوطن. بعد كده بقت القهوه مكانه المفضل اللى بيتقابل فيه مع صحابه و زمايله فى المدرسه، و بيقول نجيب محفوظ ان ميزة القهوه ان الواحد ممكن يشوف فيها كل صحابه فى قعده واحده، و بعد ماكبر، فضل برضه يروح يقعد على القهاوى. لاكتر من عشرين سنه، كان بيقعد على قهوه فى حى الجماليه اسمها "عرابى" و بعدها و لمدة عشر سنين، كان بيقعد فى كازينو الاوبرا، و بعدها لمدة عشر سنين، كان بيقعد على قهوة "ريش" و بعدين اتحول لقهوة الفيشاوى. القهوه بالنسبه لنجيب محفوظ ماكانتش بس مكان للقعاد و اللمه، لكن على حد قوله، بتعتبر معرض لشخصيات مالهاش حصر من الرجاله و الستات، الرجاله بيقعدو مع الواحد و الستات بيمشو قدامه فى الشارع، و منهم استلهم شخصيات لرواياته. نجيب محفوظ من ناحيه تانيه كان كمان مخلص لقهاويه و ماكانش بيعزل من قهوه لقهوه الا لما تتهد او تزيد زحمتها. نجيب محفوظ كان فى شبابه مرح و بيحب الضحك و كان صاحب نكته. فى عشرينات و اوائل القرن العشرين، كان بيروح يقعد مع صحابه على قهوة الفيشاوى و بيدخل فى قافيه مع محترفين القافيات اللى كانو بيروحو القهوه ينكتو، فكان نجيب محفوظ بيدخل معاهم فى قافيه و بيكسبهم، اكمنه كان بيتمتع بقدره على توليد الافكار و تجسيدها و التنكيت عليهم بصوت جهورى كان بيملى القهوه، فكان فى اعداد من خصومه فى القافيه فى الاخر بينضمو ليه، لكن مع مرور الزمن، قلت حدة المرح عنده و بقى رصين، لكن روح الفكاهه بتظهر اكيد فى رواياته من وقت للتانى. فوق كده، نجيب محفوظ كان مغرم بالمزيكا و الاغانى و كان بيحب جدا اصوات ام كلثوم و محمد عبد الوهاب، و فى رواياته بيظهر ساعات الغنا و المغنيين.
نجيب محفوظ كان ليه صحاب كتار و كان ليه شله من الصحاب القدام اتعرفت باسم "الحرافيش"، و هوا اصل اسم لطايفه من الناس كانو عايشين فى القاهره فى القرون الوسطى و كتب عنهم مؤرخين مصر، و اللى سمى الشله دى بالاسم ده كان صاحبه و عضو الشله الممثل احمد مظهر. الشله دى اتأسست سنة 1936 و كان اسمها "اجتماع الدايره المشئومه"، اكمن مصر وقتها كانت عايشه فى جو سياسى و اجتماعى مظلم، و فضل اسمها كده لحد مافى مره فى سهره كانو بيقرو كتاب رفاعه الطهطاوى تخليص الابريز فى تلخيص باريز و جه فى كلام الطهطاوى ان قهوه من قهاوى باريس بيقعد عليها علية القوم و على قهاوى تانيه بيقعد الحرافيش، فضحكو و قالهم احمد مظهر "اهو انتو بقى الحرافيش"، و من يوميها بقى ده اسم الشله و كل واحد فيها بقى بيتلقب "حرفوش". شلة الحرافيش كانت فى الاول بتتلم كل يوم خميس فى بيت الاديب الساخر محمد عفيفى فى حى الهرم، لكن بعد مااتوفى، بقت الشله بتتجمع فى بيت المحامى عادل كامل. من اعضاء الشله دى كان احمد مظهر، و توفيق صالح، و بهجت عثمان، و صبرى شبانه ابن عم المغنى عبد الحليم حافظ و فى ايام محمد عفيفى كان فى الشله صلاح جاهين، و ثروت اباظه، و ايهاب الازهرى، و عدد تانى كبير من اصحاب و خلان نجيب محفوظ. اجتماعات شلة الحرافيش ماكانتش فى الواقع لمناقشة مواضيع فكريه، لكن كانت لمة استرخاء و فرفشه بين صحاب بيستريحو لبعض و بيتكلمو مع بعض عن مواضيع الحياه العاديه و عن شئونهم الشخصيه. نجيب محفوظ وعد الشله بإنه هيكتب قصه عنهم، لكن رواية ملحمة الحرافيش اللى نشرها سنة 1977 بالتأكيد ماكانتش القصه اللى وعد بيها، و جايز اقرب روايه لروح الشله هيا رواية ثرثرة فوق النيل، و رواية قشتمر برضه فيها تأثيرات من قعدات الشله.
نجيب محفوظ كان بيقضى وقت فراغه فى القاهره القديمه، اللى استوحى منها رواياته و شخصياته، و كان بيقعد على قهاويها مع صحابه بتوع شلة الحرافيش، و فى شهر سپتمبر، كان بيروح اسكندريه و بيقابل الكاتب توفيق الحكيم اللى كان بيحب يصيف فى اسكندريه هوا كمان. قهوة نجيب محفوظ فى اسكندريه كانت "بيترو"، و دى كانت القهوه اللى بيقعد عليها توفيق الحكيم و هوا بيصيف، فكانو بيتقابلو هناك و بيتناقشو. نجيب محفوظ كتب روايات احداثها حصلت فى اسكندريه زى روايات اللص و الكلاب و ميرامار.
اتجوز نجيب محفوظ الست عطية الله ابراهيم و خلف منها بنتين، فاطمه و ام كلثوم. جواز نجيب محفوظ كان متأخر و هوا عنده اكتر من اربعين سنه و ده اكمنه ماكانش عايز يربك حياته فى مراحلها الاولانيه و يحمل نفسه مسئوليات ممكن تعطله عن الكتابه، و بعد ما اتجوز، كان حريص على الفصل ما بين حياته العامه و حياته الشخصيه.
نجيب محفوظ عمره ما طلع بره مصر غير مرتين، مره لليمن و مره ليوجوسلاڤيا بتكليف من الرئيس جمال عبد الناصر، و لحد ما راحش بنفسه يستلم جايزة نوبل و بعت بناته الاتنين عشان يستلموها بالنيابه عنه. نجيب محفوظ شرح انه فى الواقع مابيكرهش السفر او بيخاف من الطيارات و دليل كده انه سافر كذا مره بالطياره من القاهره لاسكندريه، لكن سر عزوفه عن السفر هوا انه فى الواقع بيكره فكرة خروجه من مصر و ان مجرد التفكير فى انه يسيب مصر بيتعبه جدا، و لو حد كلمه فى موضع السفر بره مصر بيتضايق و مزاجه بيتعكر. نجيب محفوظ ليه جمله مشهوره بتقول: "مصر هيا المولد و المنشأ و المعاش، هيا مش مجرد وطن محدود بحدود، لكن هيا تاريخ الانسانيه كله، و انى احب الاقامه فيها و ارجو الا اتركها الا مطرودا او منفيا".
موقفه من السلام
بطبيعة الحال، لو كان نجيب محفوظ مع الحروب و الدمار و القتل و ضد السلام، و لو كان مع القهر و قمع الحريات و التطرف و الاستبداد و ضد العداله الاجتماعيه و الحريه و المساواه و التسامح، ماكانش بقى نجيب محفوظ، لكن كان بقى مجرد كاتب من بياعين الكلام المنتشرين فى مصر و المنطقه العربيه و كان هيكون متناقض مع شخصيته و خلفيته الثقافيه و الادب اللى بيكتبه من وقت ما كان طالب فى تلاتينات القرن العشرين. نجيب محفوظ اتولد فى بدايات القرن العشرين و ده قرن شاف كميه كبيره و خطيره من الاحداث فى مصر و بره مصر. فى مصر، حصلت ثورة 1919، و اتحرقت القاهره، و قامت ثورة 23 يوليه، و شافت مصر جنب حرب اليمن اربع حروب رئيسيه سابت اثار واضحه على المجتمع المصرى و نفسية مصر. كل الاحداث دى عاصرها نجيب محفوظ كمواطن و كمفكر. بره مصر، شاف العالم و معاه المصريين ثورات و انقلابات كان من اهمها الثوره الروسيه اللى خرج منها الاتحاد السوفيتى كقوه عظمى على خريطة العالم، و قامت حرب بارده مابينه و بين الغرب، و حصلت مجاعات مهوله فى مناطق فقيره على سطح الارض، و قامت حربين مدمرتين اتقتل فيهم ملايين البشر و هما الحرب العالميه الاولى و الحرب العالميه التانيه، و فى التانيه، استخدم الانسان القنبله الذريه، ففتك بيها بطايفه من البشر، و حصل الهولوكوست المريع اللى هوا التانى فتك برضه بطايفه من البشر. نجيب محفوظ كمثقف و مفكر بطبيعة الحال اتفاعل مع الاحداث دى و جسد معظمها بطريقه او بتانيه فى رواياته. لما عمل الرئيس انور السادات معاهدة السلام مع اسرائيل، كان طبيعى ان نجيب محفوظ، بخلفيته الثقافيه و شخصيته و خبرته و واقعيته و فهمه للاحداث و لتاريخ مصر و تفاعله مع الاحداث الداخليه و الخارجيه اللى عاصرها، انه يأيدها مش يقف ضدها، ففى الفتره دى كان فيه اختيارين قدام المصريين، الاولانى هوا ان مصر تفضل تُستنزف لغاية ماتنتهى او تعمل معاهدة سلام و تنهى حالة الحرب، و الحل ده مكانش بدعه فى تاريخ العالم او فى تاريخ مصر نفسها، فكل الحروب الشرسه اللى خاضتها مصر ضد الصليبيين و المغول انتهت بمعاهدات و اتفاقيات و ما استمرش حد فى استنزاف مصر ديما، لا صلاح الدين الايوبى صاحب صلح الرمله، و لا الملك الكامل صاحب معاهدة فردريك - الكامل، و لا المنصور قلاوون صاحب الصلح مع مملكة بيت المقدس، و لا الناصر محمد بن قلاوون صاحب الصلح مع مغول فارس و لا غيرهم. و لا على مستوى العالم، فلا بلاد اوروبا فضلت تحارب بعضها ديما بعد الحروب العالميه، و لا امريكا و فييتنام فضلو يحاربو بعض من غير نهايه، و لا استمرت الحرب البارده مابين روسيا و الغرب. نجيب محفوظ بواقعيته و شخصيته المسالمه كان فاهم و مدرك الحقيقه دى و عبر عنها سنة 1988 بقوله: "ولا أعتقد أن التاريخ كله عرف مشكلة ولم يجد ليها حلاً، لا حرب استمرت بلا سلام". نجيب محفوظ ايد السلام و اصدر العرب قرار بمقاطعته هوا و كتبه، لكن مادفعش التمن اللى دفعه اديب مصرى تانى ايد السلام هوا يوسف السباعى اللى اتقتل و هوا بيحضر مؤتمر فى قبرص، فاللى كان مطلوب وقتها من ادبا مصر و كتابها انهم ينضمو للرافضين من غير مراعاة لحقهم فى التعبير عن ارائهم، و اهمال مسئولياتهم كمفكرين تجاه بلدهم مصر. نجيب محفوظ قال سنة 1988: "إذا كنت قد دُعوت الى التفاوض والسلام فالعرب الأن ينشدون التفاوض والسلام .. و علشان كده يستحق الجميع المقاطعة كما قُوطعت".
جايزة نوبل
فى ضهرية يوم الخميس، 13 اكتوبر 1988، دخلت الست عطية الله مرات نجيب محفوظ عليه فى اوضة النوم و هو بياخد تعسيلة الضهر و هزت كتفه و هيا بتقول بفرحه: "نجيب اصحى ده انت خدت جايزة نوبل". قام نجيب محفوظ و هوا مستغرب و فى الغضون دى، اسمه و اسم مصر كانو بيترددو فى نشرات الاخبار فى نواحى العالم: "الاديب المصرى نجيب محفوظ خد جايزة نوبل فى الادب كاول كاتب مصرى فى تاريخ الجايزة". و بعد شويه، وصل سفير السويد لبيت نجيب محفوظ و بلغه رسمى انه اخد الجايزه، و بعد السفير وصل الصحفيين و المصورين من وكالات الانباء العالميه و اول تصريح عمله نجيب محفوظ كان لراديو السويد اللى سأله بالتليفون عن رد فعله، و كان ان الجايزه ليها معنى كبير ليه و انه مش عارف هيعمل ايه بالجايزه. و اتصل حسنى مبارك، رئيس مصر وقتها، بيه و هناه، و اتصل بيه الادبا يوسف ادريس و يحيى حقى و غيرهم و باركوله، و فضلت تلغرافات التهانى و باقات الورود توصل بيت نجيب محفوظ ورا بعض، و بعدين اتصل بيه سكرتير الاكاديميه السويديه و هناه و قاله فقرات حسب سبب الفوز بالجايزه. اليوم ده كان يوم خميس، و هوا اليوم اللى بتتلم فيه شلة الحرافيش، لكن نجيب محفوظ ماغيرش البروجرام، ماعدا انه اتأخر ربع ساعه، و قابل اللى اتبقو من الشله و كانو صلاح ابو سيف، و احمد مظهر، و توفيق صالح، و عادل كامل، و بهجت عثمان، و بطبيعة الحال، استقبلوه بفرحه كبيره و حضنوه و باسوه، و يوميها سهر نجيب محفوظ لغاية الساعه تلاته بالليل، و ده كان خروج عن نظامه اللى اتبعه طول حياته، و لما قام تانى يوم، لبس هدومه و نزل الشارع، و اخد تاكسى راح بيه على القصر الجمهورى عشان يكتب اسمه فى دفتر التشريفات. تتويج نجيب محفوظ بجايزة نوبل ماكانش بس تكريم ليه وحده، لكن كان تكريم للادب المصرى الحديث اللى ظهر من بدايات القرن العشرين و اتطور على ايد مصريين امنو بضرورة نهضة مصر و خروجها من مستنقع العصور الوسطى اللى عاشت فيه قرون من امثال محمد حسين هيكل، و يحيى حقى، و يوسف ادريس، و توفيق الحكيم، و محمود تيمور، و طه حسين و غيرهم، و كان برضه تتويج لكتاب و مفكرين اتلمذ نجيب محفوظ على ايديهم زى سلامه موسى و مصطفى عبد الرازق. و كان تتويج لجيل ثورة 1919 اللى اخلصو لمصر و رفعو علمها و ضحو فى سبيل نهضتها و تقدمها. فى نفس الوقت، الجايزه كانت كبسه لدعاة التطرف و الكراهيه اللى انتشروا فى مصر فى سبعينات و تمانينات القرن العشرين و ازدهرت بنشرهم دعوات ظلاميه استبداديه ضد الفن، و الادب، و حقوق المرأه، و الحريه، و مساواة المواطنين المصريين. بعد فوز نجيب محفوظ بجايزة نوبل، الطايفه دى افتكرت رواية "اولاد حارتنا" اللى نشرها نجيب محفوظ فى خمسينات القرن العشرين و استخدمتها للترويج ضده و ضد الدافع الحقيقى لمنحه الجايزه، و ابتدت حمله ظلاميه و ظالمه ضد نجيب محفوظ اتوجت سنة 1995 بضربه بسكينه فى رقبته و هوا نازل من بيته و كان المعتدى شخص جاهل و امى لا بيعرف يقرا و لا يكتب، لكن الظلاميين اللى عايزين يضلمو مصر و يعملو منها بلد متخلفه ذليله فهموه ان نجيب محفوظ راجل كافر و انه من حقه انه يعتدى عليه و يقتله.
نجيب محفوظ استحق جايزة نوبل للادب مش اكمنه ايد السلام. فبجايزة نوبل او من غيرها، نجيب محفوظ هوا اعظم روائى ظهر فى تاريخ مصر و الشرق الاوسط. نجيب محفوظ خد جايزة نوبل فى الادب على رواياته مش جايزة نوبل للسلام، لكن بطبيعة الحال، جايزة نوبل مش محتمل انها ممكن تتمنح لكاتب بينادى بالحروب و القتل و الخراب. نجيب محفوظ بطبعه كان شخص مسالم بيحب و بيحترم الحياه و الغير و دعوته للسلام كانت نابعه من اخلاقه الشخصيه و خلفيته الثقافيه و فهمه لحركة التاريخ و حبه و خوفه على مصر، مش حاجه جت عليه فجاءه للمنافقه بعد عمل معاهدة السلام. و سواء اخد نجيب محفوظ جايزة نوبل او ماخدهاش، فهوا عملاق الروايه المصريه فى زمنه و فى الوقت الحالى و من المحتمل هيفضل على الحال ده لفتره طويله فى المستقبل.
نجيب محفوظ ختم كلمته اللى قراها بالنيابه عنه الكاتب محمد سلماوى فى حفلة تسليم جايزة نوبل بقوله:
رغم كل ما يجرى حولنا فإننى ملتزم بالتفاؤل لحد النهاية. لا أقول مع الفيلسوف كانت إن الخير سينتصر فى العالم الآخر. فإنه يحرز نصر كل يوم. لكن لعل الشر أضعفو ده نتصور بكثير. وقدامنا الدليل الذى لا يجحد. فلولا النصر الغالب للخير، ما استطاعت شراذم من البشر الهائمة على وجهها عرضة للوحوش والحشرات والكوارث الطبيعية والأوبئة والخوف والأنانية. أقول لولا النصر الغالب للخير، ما استطاعت البشرية أن تنمو وتتكاثر وتكون الأمم وتكتشف وتبدع وتخترع وتغزو الفضاء وتعلن حقوق الإنسان: غاية ما فى الأمر أن الشر عربيد ذو صخب ومرتفع الصوت و أن الإنسان يتذكر ما يؤلمه اكتر ودة يسره.
اعتداء متطرف دينى على نجيب محفوظ
بعد فوز نجيب محفوظ بجايزة نوبل, افتكر المتطرفين رواية اولاد حارتنا و ان لجنة النشر فى الازهر اعترضت على نشرها فى خمسينات القرن العشرين بسبب فهمها على انها بتحكى قصص انبيا بطرق رمزيه. نجيب محفوظ نفسه اللى قال انه ماقصدش حاجه من الروايه و انه لو ناقش مشايخ الازهر فى موضوعها هيقنعهم بوجهة نظره, كان اديب و مفكر مسالم مابيحبش المشاكل و مارضاش ان موضوع روايه يتحول لازمه كبيره, فوافق على قفل الموضوع و عدم نشر الروايه فى كتاب. لكن مشايخ مصر بتوع الخمسينات, و هما طايفة المعممين التاريخيه فى مصر, كانو غير المتطرفين الدينيين اللى فى الواقع عباره عن متعصبين من فئات اجتماعيه مختلفه مابينتموش للطايفه دى اصلا و انتشرو فى مصر فى السبعينات و التمانينات, و بقو بيتصيدو اى حاجه عشان يهددو و يعتدو على المفكرين و الكتاب. نبش المتطرفين بعد فوز نجيب محفوظ بجايزة نوبل, اللى الفوز بيها فى حد ذاته بيعتبر عند ناس منهم دليل على الكفر, و لقو موضوع رواية اولاد حارتنا القديم, فإستغلوه و شنو حملة تكفير على نجيب محفوظ. شيخ كان اسمه عبد الحميد كشك الف كتاب مخصوص اسمه كلمتى فى الرد على نجيب محفوظ و اتحط على الغلاف صوره بتدعو للقتل و شيخ تانى افتى بجواز قتل نجيب محفوظ بإعتباره مرتد عن الاسلام و قال لما ظهرت ازمة الكاتب سلمان رشدى "اننا لو ردعنا نجيب محفوظ فى حينه لما ظهر لنا سلمان رشدى".
فى اكتوبر 1994, فى الشارع بعد مانزل نجيب محفوظ من بيته, هجم عليه متطرف دينى كان مرقدله و ضربه بسكينه فى رقبته عشان يقتله, فنقلو نجيب محفوظ بسرعه على مستشفى الشرطه فى العجوزه و السكينه فى رقبته. بيتقال ان المتطرف ده لا كان بيعرف يقرا و لا يكتب و انه ذكر فى تحقيقات "انهم" قالوله ان نجيب محفوظ مرتد عن الاسلام, فراحله عشان يقتله. من اللى زارو نجيب محفوظ وقت علاجه فى المستشفى كان الشيخ محمد الغزالى اللى فى الخمسينات كان من مشايخ الازهر اللى هاجمو رواية اولاد حارتنا و منعو نشرها. فى الزياره قال الغزالى كتعقيب على نشر الروايه بعد كده ان "السموم ايضا تنشر خلسه و الناس تقبل عليها", لكن مع كده دان عملية محاولة قتل نجيب محفوظ و وصف الشيخ كشك بانه راجل جاهل و الشيخ التانى بانه انسان مريض.
من الوقت ده, اتغير روتين حياة نجيب محفوظ و اثرت ضربة سكينة المتطرف على دراعه و خلته مبيعرفش يكتب, فكان بيساعده المهندس عماد العبودى. لحسن حظ نجيب محفوظ و لحظ مصر انه ماماتش فى الاعتداء الاجرامى ده, حيث ان ده لو حصل كان هيكون عار ابدى جناه الجهله و الموتورين مخلفات عصور الظلام على مصر اللى ماخدش منها جايزة نوبل فى الادب غيره.
اتوفى نجيب محفوظ فى مستشفى العجوزه فى الجيزه فى 30 اغسطس 2006 و هوا عنده 95 سنه, و كرمته الدوله المصريه بجنازه رسميه كبيره شارك فيها كبار رجال الدوله و المصريين من كل الطبقات.
وفاة نجيب محفوظ كانت خساره كبيره لمصر و الادب, لكن وفاته ماكانتش الاخر بالنسبه للغوغائيه الدينيه الظلاميه اللى بتعادى الفن و الادب و الفكر الحر المستنير, و اللى ازدهرت فى مصر مع بدايات القرن الواحد و العشرين و بقت بتهدد مستقبلها و ثقافتها و كيانها. بعد وفاة نجيب محفوظ, استمرت الحمله الغوغائيه ضده زى ما استمرت ضد طه حسين و سلامه موسى و غيرهم من مفكرين مصر و كتابها اللى اتطلعوا فى النص الاولانى من القرن العشرين ان مصر تتمدن و تتنور و تطور عشان تلحق الركب الحضارى.
ادبه
نجيب محفوظ من ابهات الادب المصرى المعاصر و ابو الروايه المصريه الحديثه، و كتاباته عملت نقله كبيره فى اساليب و لغة و طرق كتابة القصه و الروايه فى مصر. موضوعات روايات نجيب محفوظ مستوحاه من البيئه المصريه و ابطالها بيتكلموا بلغه بسيطه، و بيتميز اسلوبه بالبراعه فى رسم الشخصيات و تجسيد الجو القاهرى و استخدام التاريخ و الرموز. نجيب محفوظ كان بارع فى تحبيك رواياته و كان بيبنى القصه بالكامل قبل ما يكتبها.
ادب نجيب محفوظ كان مرتبط بمصر ارتباط كبير و كل رواياته و قصصه كانت مرتبطه بمصر و تاريخها و صراعاتها و نفسيتها فى المراحل المختلفه. الخلفيه الرئيسيه لاحداث رواياته و شخصياته و حواره القصصى هيا مصر. فى رواياته الاولانيه، صور امجاد مصر القديمه و بعدين فى مرحله تانيه، صور مآستها و هيا تحت الاحتلال البريطانى و النظام الاقطاعى و الرأسمالى و الطغيان السياسى فى مجموعته خان الخليلى، و زقاق المدق، و بدايه و نهايه، و بين القصرين، و قصر الشوق، و السكريه. بعد كده، اتنقل لمرحلة التركيز على هموم مصر الروحيه و تمزقاتها الفكريه و النفسيه. فى المرحله دى، استخدم الرموز و التعبيرات الرومانتيكيه و ابتداها برواية اللص و الكلاب اللى نشرها سنة 1961. فى كل قصص و روايات نجيب محفوظ، ماظهرتش شخصيه مش مصريه، فكل ابطال و شخصيات رواياته كانو مصريين.
اول روايات نجيب محفوظ كان اسمها عبث الاقدار، و نشرها له المفكر سلامه موسى سنة 1939. سلامه موسى اللى كان مطلع على الاداب العالميه و الثقافه الحديثه شاف انه اديب واعد بيكتب الروايه بالطريقه الحديثه.
ممكن تقسيم المراحل اللى مر بيها ابداعه الادبى على تلت مراحل:
المرحله التاريخيه (الرومانسيه 1939 - 1944): فى المرحله دى نشر روايات عبث الاقدار، و رادوبيس، و كفاح طيبه.
المرحله الإجتماعيه (الواقعيه النقديه 1944 - 1952): و نشر فيها القاهره الجديده، و خان الخليلى، و السراب، و زقاق المدق، و بدايه و نهايه، و ثلاثية بين القصرين و السكريه و قصر الشوق.
المرحله التأمليه (الفلسفه الرمزيه من 1957): و هيا المرحله التالته و بدأها بعد فترة توقف عن الكتابه لغاية سنة 1957، و نشر فيها اولاد حارتنا، و اللص و الكلاب، و السمان و الخريف، و الطريق، و الشحاذ، و ثرثره فوق النيل، و ميرامار. ملحمة الحرافيش اللى نشرها سنة 1977 برضه بتنتمى للمرحله دى.
نجيب محفوظ كتب كمان قصص قصيره على فترات متباعده و نشر مجموعات همس الجنون، و دنيا الله، و خمارة القط الاسود، و بيت سيىء السمعه. و احلام فترة النقاهه الجزء الاول، والجزء التانى صدر بعد رحيله.
بعد حرب 1967، ابتدا يجرب فى المسرح، فكتب مسرحيات من فصل واحد، جمع منها كام مسرحيه فى مجموعته القصصيه تحت المظله.
اتحولت روايات كتيره كتبها نجيب محفوظ لافلام سينما انتجتها السينما المصريه. و من اشهر شخصيات رواياته اللى نالت شهره شعبيه عن طريق السينما، شخصية سى السيد، و هيا شخصية سبع البيت المتسلط على مراته و عياله.
فى سنة 1970، كرمته مصر بالجايزه التقديريه و فى سنة 1988، كرمه العالم بجايزة نوبل فى الاداب.
اترجمت روايات كتيره لنجيب محفوظ للغات كتيره.
نجيب محفوظ فخر مصر و الثقافه و التمدن اللى ادبه و ابداعاته الرفيعه بتناقض ثقافة عصور الظلام. اتعرض سنة 1995 لمحاولة اغتيال قام بيها متطرف دينى ضربه بسكينه فى رقبته، لكن لحسن حظه و حسن حظ سمعة مصر الحضاريه، محاولة الاغتيال مانجحتش، لكن بكل تأكيد بتعتبر الحادثه بصمه سودا فى سجل تاريخ مصر.
روايات اتحولت لأفلام
نجيب محفوظ كان محظوظ من ناحيتين، الاولى ان مصر فيها انتاج سينمائى متقدم و التانيه ان كذا روايه من رواياته اتحولو لافلام سينمائيه قام ببطولتها مشاهير السينما المصريه، فمش كل كاتب فى العالم بتجيله الفرصه دى. البدايه الحقيقيه للسينما المصريه ابتدت بفيلم زينب، عن عمل روائى رومانسى بطلته فلاحه مصريه كتبه الاديب محمد حسين هيكل و هوا فى فرنسا و اخرجه محمد كريم اللى كان لسه راجع مصر من المانيا. قبل فيلم زينب، الافلام فى مصر ماكانتش ناطقه. مع بداية التلاتينات، دخلت السينما المصريه فى الافلام الغنائيه، و بعدها ظهر فيلم العزيمه للمخرج كمال سليم اللى بطريقه فنيه واقعيه جسد الحاره المصريه. فى الفتره اللى بعد كده، ظهر مخرجين بيهتمو بالسينما الواقعيه اللى بتعبر عن المجتمع المصرى و كان من ابرزهم صلاح ابو سيف اللى زى نجيب محفوظ كان بينتمى للطبقه الوسطى. نجيب محفوظ عمل سيناريو فيلم لك يوم يا ظالم اللى اقتبسه و مصره صلاح ابو سيف عن قصة تيريز راكون للروائى الفرنساوى اميل زولا. استمر نجيب محفوظ يساهم فى كتابة سيناريوهات افلام مصريه لغاية ما اخد صلاح ابو سيف روايته بدايه و نهايه و حولها لفيلم، و من وقتها، ابتدى المخرجين المصريين يحولو روايات نجيب محفوظ الواقعيه اللى بتعبر عن الشخصيه المصريه و المجتمع المصرى و احواله السياسيه، فظهرت افلام زى بين القصرين، و قصر الشوق، و السكريه، و زقاق المدق، و غيرها على شاشة السينما المصريه. نجيب محفوظ كان ميال لإستخدام الرموز و دى حاجه ادت للمخرجين و كتاب السيناريو فرصه لتفسيرها و توظيفها بحريه لخدمة مفاهيم سياسيه و اجتماعيه بتعبر عنها افلامهم. زائد الأبعاد الإجتماعيه و الفلسفيه لروايات نجيب محفوظ اللى اتحولت لافلام، ممكن القول ان نجيب محفوظ كان ليه كمان اثر كبير على اللى ممكن تسميته السينما السياسيه او الفيلم السياسى.
لكن الافلام بطبيعة الحال ليها جمهورها الواسع و طريقة عرضها للشخصيات و الاحداث بتختلف عن طريقة عرضها فى الروايات المكتوبه، حيث ان السينما بتعتمد على التشويق و الاثاره لجذب الجمهور المختلف فى السن و الاهتمامات و الثقافه. للسبب ده، الافلام و الروايات ماكانوش متدورين بالظبط و فيه زيادات و تنقيصات و ساعات مبالغات عملها المخرجين فى وقائع روايات نجيب محفوظ اللى حولوها لافلام، و ده عشان يجذبو الجمهور و يرضوه. نجيب محفوظ ماكانش بيعترض على التغييرات و مابيحشرش نفسه فى عمل المخرجين و كتاب السيناريو و الممثلين، لحد لو شوهو روايته بمناظر و حوارات و وقائع ماهياش فى الروايه، اصل زى ماحصل فى فيلم المذنبون اللى اقتبس بمبالغات وصلت لحد التشويه من قصه قصيره من مجموعته همس الجنون، و قال بخصوصه ان "السينما فن مستقل ليها مطالبها اللى بيعرفها خبرائها و انا حدود مسئوليتى اللى باكتبه بقلمى. و انا مابعتبرش ان ده تشويه لادبى، حيث ان ادبى فى كتبى مش على شاشة السينما و اللى يعرفنى عن طريق اداه تانيه يبقى ماعرفنيش".
اشهر شخصيات نجيب محفوظ اللى شدت انتباه الجمهور المصرى كانت شخصية سى السيد اللى جسدها الممثل يحيى شاهين. من نجوم السينما المصريه اللى مثلو فى افلام متاخده عن روايات لنجيب محفوظ: عمر الشريف، و نور الشريف، و شاديه، و شكرى سرحان، و كمال الشناوى، و عماد حمدى، و تحيه كاريوكا، و سناء جميل، و رشدى اباظه، و سعاد حسنى، و فريد شوقى، و ناديه لطفى، و عزت العلايلى، و ميمى شكيب، و محمود ياسين، و عبد المنعم ابراهيم، و حسن يوسف.
من الافلام اللى اتاخدت من روايات نجيب محفوظ:
- بدايه و نهايه - 1960
- اللص و الكلاب - 1962
- زقاق المدق - 1963
- بين القصرين - 1964
- الطريق - 1964
- خان الخليلى - 1966
- القاهرة 30 (عن رواية القاهره الجديده) - 1966
- السكريه
- قصر الشوق - 1967
- السمان و الخريف - 1967
- الفتوه
- فتوات بولاق
- الشحات
- ميرامار - 1968
- 3 قصص (من مجموعة دنيا الله (رواية)|دنيا الله (روايه)|دنيا الله) - 1968
- السراب - 1970
- ثرثرة فوق النيل - 1971
- صور ممنوعه (من مجموعة خمارة القط الاسود) - 1972
- المرايا
- عصر الحب
- الحب تحت المطر - 1973
- الكرنك
- حكايات حارتنا - 1975
- قلب الليل - 1975
- حضرة المحترم - 1975
- الجوع
- اصدقاء الشيطان
- اهل القمه
- الحرافيش
- الحب فوق هضبة الهرم
- المطارد
- الشيطان يعظ
- التوت و النبوت
جوايز
- جايزة قوت القلوب الدمرداشيه عن رواية رادوبيس - 1943
- جايزة وزارة المعارف عن رواية كفاح طيبه - 1944
- جايزة مجمع اللغه العربيه عن رواية خان الخليلى - 1946
- جايزة الدوله فى الادب عن رواية بين القصرين - 1957
- وسام الاستحقاق من الطبقه الاولى - 1962
- جايزة الدوله التقديريه فى الاداب - 1968
- وسام الجمهوريه من الطبقه الاولى - 1972
- جايزة نوبل للاداب - 1988
- قلادة النيل العظمى - 1988
- الوسام الرياسى والدكتوراه الفخريه من الجامعه الامريكانيه فى القاهره - 1989
- جايزة مبارك فى الاداب من المجلس الاعلى للثقافه - 1999
- العضويه الفخريه للاكاديميه الامريكانيه للفنون و الاداب - 2002
- جايزة كافافيس - 2004
من اقواله
مصر هى المولد والمنشأ والمعاش وهى مش مجرد وطن محدود بحدود لكن هى تاريخ الانسانية كله وانى احب الاقامة فيها وارجو الا اتركها الا مطرودا او منفيا.
إن مشكلة البشرية كلها فى الظلم.. الظلم يؤدى للعنف، و أناشد العالم كله أن يعمل على إحقاق العدل و نشر السلام ليعيش العالم بمختلف الوانه و أجناسه فى سلام.
اوسمه
شوف
لينكات برانيه
- سايت نجيب محفوظ ... Archived 2011-11-16 at the Wayback Machine
- نعيش اليوم الهجمة الشرسة من المتطرفين على الفنون ودعاوى ظلامية لتكفير المبدعين وتحريم الفن والتطاول على أعظم اديب أنجبته مصر هو نجيب محفوظ...
- مصريين 2011 الحقيقه المره - إلغاء ندوة الاحتفال بمئوية نجيب محفوظ لعدم الإهتمام ... [permanent dead link]
- طابع تذكارى بمناسبة مئوية ميلاد نجيب محفوظ ...[permanent dead link]
- نجيب محفوظ – صور وتسجيلات صوتيه و مرئيه على ويكيميديا كومونز
- نجيب محفوظ على موقع كيورا - Quora
- نجيب محفوظ معرف مخطط فريبيس للمعارف الحره
- نجيب محفوظ معرف ملف المرجع للتحكم بالسلطه فى WorldCat
- نجيب محفوظ معرف النظام الجامعى للتوثيق
- نجيب محفوظ معرف جران منشورات الموسوعه الكتالانيه
- نجيب محفوظ معرف المكتبه الوطنيه اليونانيه
- نجيب محفوظ ارشيف مونزينجر
- نجيب محفوظ المعرف المعيارى الدولى للاسماء
- نجيب محفوظ المكتبه الوطنيه الصينيه
مصادر
- ↑ أ ب وصلة : 118576259 — تاريخ الاطلاع: 9 ابريل 2014 — الرخصة: CC0
- ↑ أ ب مُعرِّف المكتبة الوطنية الفرنسية (BnF): https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12001087k — تاريخ الاطلاع: 10 اكتوبر 2015 — المؤلف: مكتبة فرنسا الوطنية — العنوان : اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم — الرخصة: رخصة حرة
- ↑ أ ب معرف الشبكات الاجتماعيه: https://snaccooperative.org/ark:/99166/w6vq3nnb — باسم: Naguib Mahfouz — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017
- ↑ أ ب فايند اغريف: https://www.findagrave.com/memorial/15552987 — باسم: Naguib Mahfouz — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017
- ↑ أ ب معرف كاتب في قاعدة بيانات الخيال التأملي على الإنترنت: https://www.isfdb.org/cgi-bin/ea.cgi?3137 — باسم: Naguib Mahfouz — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017
- ↑ أ ب مُعرِّف فَنَّان في قاعدة بيانات "ديسكوغس" (Discogs): https://www.discogs.com/artist/3447666 — باسم: Naguib Mahfouz — تاريخ الاطلاع: 9 اكتوبر 2017
- ↑ مُعرِّف موسوعة بروكهوس على الإنترنت: https://brockhaus.de/ecs/enzy/article/mahfus-nadjib-nagib — باسم: Nadjib (Nagib) Mahfus
- ↑ وصلة : 118576259 — تاريخ الاطلاع: 10 ديسمبر 2014 — الرخصة: CC0
- ↑ وصلة : 118576259 — تاريخ الاطلاع: 28 سبتمبر 2015 — المحرر: الكسندر بروخروف — العنوان : Большая советская энциклопедия — الاصدار الثالث — الباب: Махфуз Нагиб — الناشر: الموسوعة الروسية العظمى، جسك
- ↑ http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/5297470.stm
- ↑ https://cs.isabart.org/person/87678 — تاريخ الاطلاع: 1 ابريل 2021
- ↑ http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12001087k — تاريخ الاطلاع: 10 اكتوبر 2015 — المؤلف: مكتبة فرنسا الوطنية — الرخصة: رخصة حرة
- ↑ مُعرِّف "كُونُور" (CONOR): https://plus.cobiss.net/cobiss/si/sl/conor/18412643
- ↑ https://www.alquds.co.uk/%EF%BB%BF%D8%B7%D9%87-%D8%AD%D8%B3%D9%8A%D9%86-%D9%88%D9%86%D8%AC%D9%8A%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D9%81%D9%88%D8%B8-%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B0-%D9%88%D8%A7%D9%84%D8%AA%D9%84%D9%85%D9%8A/
- ↑ https://almanassa.com/stories/3979
- ↑ https://www.alquds.co.uk/%EF%BB%BF%D9%85%D8%A7-%D8%A8%D9%8A%D9%86-%D9%8A%D9%82%D8%B8%D8%A9-%D9%81%D9%8A%D9%86%D9%8A%D8%AC%D8%A7%D9%86-%D9%88%D8%A3%D9%88%D9%84%D8%A7%D8%AF-%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%86%D8%A7/
- ↑ https://m.youm7.com/amp/2016/8/30/%D8%A8%D8%A7%D9%84%D8%A3%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%A1-%D9%84%D9%88-%D8%B9%D8%A7%D9%8A%D8%B2-%D8%AA%D9%83%D9%88%D9%86-%D8%B2%D9%89-%D9%86%D8%AC%D9%8A%D8%A8-%D9%85%D8%AD%D9%81%D9%88%D8%B8-%D8%A7%D9%82%D8%B1%D8%A3-%D9%84%D9%87%D8%A4%D9%84%D8%A7%D8%A1/2864179
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1988/
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
صور و ملفات صوتيه من كومنز
نصوص مصدريه من ويكى مصدر
اقتباسات من ويكى الاقتباس
