Ancona

Ancona
	Coat of arms of Ancona (en)
Alministración
País	Italia
Rexón	Marche
Provincia	Provincia d'Ancona
Tipu d'entidá	comuña d'Italia
Mayor of Ancona (en)	Daniele Silvetti
Nome oficial	Ancona (it)
Nome llocal	Ancona (it)
Nomatu	Città dorica (it)
Códigu postal	60100 y 60121–60131
Xeografía
Coordenaes	43°37′N 13°31′E / 43.62°N 13.52°E
	Ancona Ancona (Italia)
Superficie	124.84 km²
Altitú	16 m
Llenda con	Agugliano (es) , Camerano (es) , Camerata Picena (es) , Falconara Marittima (es) , Offagna (es) , Osimo (es) , Polverigi (es) y Sirolo (es)
Demografía
Población	98 356 hab. (1r xineru 2023)
Porcentaxe	? % de Provincia d'Ancona
Densidá	787,86 hab/km²
Más información
Fundación	387 edC
Prefixu telefónicu	071
Estaya horaria	UTC+01:00 (horariu estándar); UTC+02:00 (horariu de branu)
Llocalidaes hermaniaes	Patras, Esmirna, Galați (es) , Split, Ribnica (en) , Svolvær, Castlebar (es) y Granby (es)
	comuneancona.it

Ancona ye un conceyu y puertu en Marche (Cole), una rexón del centru d'Italia, con una población de 98 356 hab. (1 xineru 2023)^[1]. Ta asitiada na mariña oeste del mar Adriáticu nel golfu d'Ancona. Ye'l centru de la provincia homónima y la capital de la rexón. La ciudá alcuéntrase 210 km al nordeste de Roma.

Atópase xustamente ente les fasteres de los Montes Conero, Astagno (ocupáu pola ciudadela) y Guasco, nel que s'alza'l Duomo (150 m). Esti postreru, dedicáu a San Ciriaco, ocupa l'antiguu sitiu d'un templu de Venus, quien ye mentada por Catulo y Juvenal como la deidá tutelar del llugar.

Historia

Ancona foi fundada por siracusanos fuxíos de la tiranía de Dionisio I de Siracusa, nel añu 387 e.C., quien-y dieron el so nome: Ancona ye una treslliteración del griegu Αあるふぁγがんまκかっぱωおめがνにゅー (ankon, coldu), modificada bien llixeramente, que significa "coldu", asina denomada pola configuración n'ángulu de la mariña. La colonia establecer nun puexu na aguada norte de la badea,^[2]^[3] al este del asentamientu orixinal de los picenos del sieglu IX e.C. Les inhumaciones picenas, que se remonten a dichu sieglu, y que se toparon na llomba del Cardeto, atestigüen, pola riqueza en bronces y cerámiques átiques de les sos necrópolis, la so importancia como centru comercial.^[3]

La ciudá desenvolvióse en redol al altor del Guasco, la orixinaria acrópolis. Conoció un intensu deasarrollo económicusobremanera pol florecimientu de la industria de la púrpura de Tiru, a manes de comerciantes griegos.^[4] Na era romana caltuvo'l so propiu acuñamientu de moneda, que teníen nel anverso un brazu dobláu sosteniendo una fueya de palma, y la cabeza d'Afrodita nel aviesu; siguió usándose l'idioma griegu.

Del asentamientu griegu namái queden tramos de muralles de bloques de toba, probablemente restos de la fortificiación de l'acrópolis y del recintu inferior, nes proximidaes del área portuaria.

Al periodu helenísticu remóntase una necrópolis, allugada na cai que va escontra Numana, na que predominen tumbes de caxa, feches de toba, numberoses cercos funerarios con inscripciones en griegu, y que dan testimoniu del últimu periodu del asentamientu griegu, hasta los sieglos II-I e.C.

Nel sieglu III e.C., cola ocupación romana del Piceno, siguió la mesma suerte que'l restu de la rexón. Mientres la República romana temprana espandióse, pero nun se conocen bien les sos llendes. Coles mesmes goció d'un ordenamientu territorial. El foru romanu, de dómina augústea topábase, cuasi con seguridá, na plaza entendida ente'l Palaciu Ferretti y el Palaciu del Senáu, debaxo del cual atopóse una columna. D'esta zona procede la estatua d'Augusto afatiáu de Pontifex Maximus (con un velo na cabeza y nel actu de sacrificar), que'l so afayu producir en 1863 y caltiénse nel Muséu d'Ancona.

Foi ocupada como estación naval na Guerra Iliriana de 178 e.C.^[5]

Desconozse cuándo se convirtió nuna colonia romana; seya que non, fundáronse colonies en dalgún momentu, dempués de les batalles de Filipos (42 e.C.) y la d'Accio (31 e.C.)^[3] Xuliu César tomó posesión de la ciudá darréu dempués de cruciar el Rubicón. El so puertu tenía una importancia considerable nos tiempos del Imperiu romanu, yá que yera'l más cercanu a Dalmacia. Foi ampliáu por Traxanu, quien construyó'l muelle norte cola ayuda del arquiteutu siriu Apolodoro de Damascu. Al frente del muelle atopa un arcu de trunfu de mármol, alzáu n'honor a Traxanu nel añu 115 pol Senáu y el pueblu.

Dempués de la cayida del Imperiu romanu d'Occidente, Ancona foi atacada polos godos, lombardos y sarracenos, pero recuperó la so fuercia ya importancia. Foi una de les ciudaes de la Pentapolis sol dominiu de Rávena.^[6] Cola conquista carolinxa del norte d'Italia, convertir na capital de Marca d'Ancona, d'onde provién el nome de la rexón moderna. Dempués del añu 1000 Ancona volvióse cada vez más independiente, eventualmente convirtiéndose nuna importante república marítima (xunto con Gaeta y Ragusa, ye una de les que nun apaecen na bandera naval italiana), frecuentemente en conflictu con Venecia. Ancona usualmente taba aliada con Ragusa y l'Imperiu bizantín. En 1137, 1167 y 1174 foi lo suficientemente poderosa pa repeler a les fuercies imperiales. Les naves anconitanas participaron nes Cruzaes, y ente los sos navegantes atopábase Ciríaco d'Ancona. Mientres la llucha ente Papes y emperadores que tuvo llugar n'Italia del sieglu XII d'equí p'arriba, Ancona púnxose del llau de los güelfos.

A diferencia d'otres ciudaes del norte d'Italia, Ancona nunca se volvió un señoríu. La única esceición foi'l reináu de los Malatesta, quien tomaron la ciudá en 1348 aprovechándose de la Peste Negro y de una quema que destruyera gran parte de los edificios de la ciudá. Los Malatesta fueron espulsaos en 1383. En 1532 perdió definitivamente la so llibertá y volvióse parte de los Estaos Pontificios, sol dominiu del Papa Clemente VII. El símbolu de l'autoridá papal yera la enorme ciudadela. Xunto con Roma y Avignon, Ancona foi la única ciudá nos Estaos Pontificios onde se-yos dexó a los xudíos permanecer dempués de 1569, viviendo nel guetu construyíu dempués de 1555.

El Papa Clemente XII enllargó'l muelle, y foi construyida una imitación inferior del arcu de Traxanu. Tamién alzó un lazareto al sur de la badea, siendo Luigi Vanvitelli l'arquiteutu principal. El muelle sur foi construyíu en 1880, y la badea foi protexida con fuertes nos sos cumes.

De 1797 d'equí p'arriba, cuando los franceses tomar, Ancona apaez na Historia como una fortaleza importante, hasta que Christophe Léon Louis Juchault de Lamoricière capituló na ciudá'l 29 de setiembre de 1860, once díes dempués de la so derrota en Castelfidardo.

Llugares d'interés

Catedral de San Ciriaco

La formosa Catedral, dedicada a San Ciriaco, foi consagrada en 1128 y completada en 1189. Dellos escritores suponen que'l templu orixinal tenía forma de cruz llatina y databa del sieglu VIII. Una restauración temprana foi completada en 1234. Ye un edificiu d'estilu románicu de cantera gris, construyíu en forma de cruz griega, con un domo dodecagonal sobre'l centru llixeramente alteriáu por Margaritone d'Arezzo en 1270. La fachada tien un portal d'estilu góticu, atribuyíu a Giorgio da Como (1228), que entamárase que tuviera un arcu llateral a cada llau.

L'interior, que tien una cripta debaxo de cada transepto, polo xeneral caltién la so forma orixinal. Tien diez columnes, que son atribuyíes al templu de Venus, y hai pintures del sieglu XII y otres escultures. El templu foi restauráu curioso nos años 1980.

Otros monumentos

Debaxo de la Catedral de San Ciriaco tópense los restos del templu dedicáu presumiblemente a Afrodita Euploia (proteutora de la navegación). Edificiu de grandes dimensiones, con una plataforma construyida de toba, edificáu con fileres alternaes de bloques dispuestos de banda y de frente. Trátase d'un templu hexástilo, con doble filera de columnes na fachada y una cella estremada en trés naves. La so forma ye períptera sine postico, esto ye, con un muriu ocupando'l llugar de la columnata posterior.
El Arcu de Traxanu, ye unu de los más bellos monumentos romanos en Marche, atribuyíu al arquiteutu Apolodoro de Damascu. De 18 metros d'altor y fechu con mármol, foi alzáu nel añu 114 o 115 como una entrada a la calzada alzada a lo cimero de la badea n'honor del emperador que construyera'l puertu. El monumentu marmóreo tenía de ser visible dende'l mar, por cuenta de la celebración de les obres d'ordenación del puertu. Por ello foi edificáu al empiezu del muelle. La mayor parte de los sos adornos orixinales de bronce sumieron. Atópase sobre un altu podiu. La construcción constaba d'un únicu arcu, alto y estrechu (3 metros d'anchu), encuadráu por pareyes de delgaes columnes corinties sobre pedestales. Nes pilastres del arcu, ente les columnes corinties, queden les junturas de les proes de bronce que decoraben el monumentu.

Una inscripción del áticu, reconstuida basándose na posición de los clavos qu'afitaben les lletres de bronce, contenía la dedicatoria del Senáu y del pueblo de Roma al emperador que, cola construcción a les sos espenses del puertu d'Ancona, «fixera más seguru l'accesu al puertu».^[7] Sobre l'áticu alzóse un grupu estatuariu del que permanecne los restos del sofitu.

La estructura constructiva ye como la del Arcu de Tito en Roma, pero más altu, por que les figures de bronce nél, de Traxanu, la so esposa Pompeya Plotina y la so hermana Ulpia Marciana, figuraren como puntu de referencia pa los barcos que s'averaben al mayor puertu romanu del Adriáticu. Dos dedicatories secundaries a los llaos de la inscripción principal taben destinaes a dichos personaxes imperiales.

El anfiteatru de la primer dómina imperial, que tenía unes dimensiones de 97 x 100 m, salió parcialmente a la lluz a partir de 1972, cuando'l terremotu d'esi añu destruyó dalgunos de los edificios construyíos enriba. Caltiénse parte de les escalinates y unu de los arcos. Los restos del panal son visible en parte a cielu abiertu, anque una parte topar nos suétanos de dellos edificios modernos.

El Lazareto d'Ancona (Laemocomium o "Mole Vanvitelliana"), entamáu pol arquiteutu Luigi Vanvitelli en 1732 ye un edificiu pentagonal que cubre más de 20.000 m², construyíu pa protexer a les autoridaes militares de les enfermedaes contaxoses que eventualmente llegaben al pueblu. Más tarde foi usáu como hospital militar o barracones; anguaño utilízase pa exhibiciones culturales.
El Palaciu Episcopal foi'l sitiu onde'l papa Pío II morrió en 1464.
El Templu de Santa Maria della Piazza tien una ellaborada fachada arcada que data de 1210.
El Palazzo del Comune, colos sos sublimes subestructuras narquiaes na so parte trasera, foi una obra de Margaritone d'Arezzo, y foi restauráu dos veces.

Tamién hai dellos edificios góticos tardíos, incluyendo a los templos de San Francesco y de San Agostino, el Palazzo Benincasa, el Palazzo del Senato y el Loggia dei Mercanti, toos diseñaos por Giorgio Orsini, usualmente llamáu da Sebenico, y la prefeutura, que cunta con detalles renacentistes.

El portal de Santa Maria della Misericordia ye un exemplu decorativu del trabayu renacentista tempranu.

El muséu arqueolóxicu contién interesantes oxetos prerromanos de tumbes nel distritu, y dos cames romanes con fines decoraciones en marfil.

La Pinacoteca Cívica Francesco Podesti atópase establecida nel Palazzo Bosdari, reconstruyíu ente 1558 y 1561 por Pellegrino Tibaldi. Ente les obres atopen pintures del artista llocal Francesco Podesti (1800-1895) y del pintor Carlo da Camarín y de Arcangelo di Cola. Tamién se presenten pintures d'Andrea Lilli.

Dellos artistes modernos inclúin a Bartolini, Bucci, Campigli, Cassinari, Cucchi, Levi, Sassu, Tamburi, Trubbiani y otros.