Divinidá tutelar

Una divinidá tutelar ye un espíritu o deidá al cargu de ser guardián, patrón o proteutor d'un llugar particular, accidente xeográficu, persona, llinaxe, nación, cultura o oficiu na relixón politeísta o animista.

Un conceutu similar nel cristianismu sería'l santu patronu o, nun grau inferior, el ánxel de la guardia.

Xeniu tutelar, espíritu proteutor y espíritu familiar

Pierre A. Riffard define l'espíritu tutelar, como un xeniu tutelar (presente dende'l nacencia), como un espíritu proteutor (que puede ayudar en momentos de dificultá) o como un espíritu familiar.^[1]

Un xeniu tutelar ye una deidá o demon puramente personal que presidió'l destín de cada home o muyer, siempres dende la so nacencia, hasta'l momentu de la so muerte, cuando l'espíritu , finalmente, sume. Desque Sócrates, na so infancia, oyera la voz del so espíritu personal o daimon, que-y prohibía faer coses:

"Mas la causa ye lo que munches vegaes habéisme oido dicir en munchos llugares, que sobre mi siento la influencia de dalgún dios y de dalgún xeniu - a lo cual , como oyistis, aludió Meleto na so graciosa acusación -: tratar d'una voz qu'empezó a amosase me na mio infancia, que, siempres que se dexa oyer, trata d'estremame d'aquello que quiero faer y nunca m'afala escontra ello."

Platón. Defensa de Sócrates, 40 b.

N'Europa

Antigua Grecia

Nel politeísmu griegu, Atenea yera la diosa patrona de la ciudá d'Atenes.

Antigua Roma

Les divinidaes tutelares que protexen y caltienen un llugar o una persona son fundamentales na antigua relixón romana. La divinidá tutelar d'una persona yera'l so xeniu o tamién, nel casu d'una muyer, la so Juno.^[2] Na dómina imperial, el xeniu del emperador yera'l focu del cultu imperial. Un emperador podía tamién adoptar una deidá importante como patrón o proteutor personal o tutelar,^[3] como Augustu fixo con Apolo.^[4] Los precedentes pa reclamar la proteición personal d'una deidá establecer na dómina republicana cuando, por casu, el dictador romanu Sila anunció a la diosa Victoria como la so divinidá tutelar por aciu la celebración de xuegos públicos (ludi) nel so honor.^[5]

Cada pueblu o ciudá tenía una o delles divinidaes tutelares, que la so proteición considerar particularmente importante en tiempos de guerra y asediu. La mesma Roma taba protexida por una diosa que'l so nome caltener ritualmente secretu, so pena de muerte (como foi'l casu de Quintu Valerio Sorano)^[6] a quien s'atreviera a revelalo. La Tríada Capitolina de Juno, Xúpiter y Minerva tamién fueron divinidaes tutelares de Roma.^[7]

Les ciudaes itáliques teníen les sos propies divinidaes tutelares. Juno, de cutiu, tenía esta función, como na ciudá llatina de Lanuvium y na ciudá etrusca de Veyes,^[8] y atopábase frecuentemente nun gran templu nel arx (ciudadela) o n'otru llugar prominente o céntricu.^[9] La divinidá tutelar de Preneste foi Fortuna, que'l so oráculu yera bien renombráu.^[10]

El ritual romanu de evocatio basar na creencia de qu'una ciudá podía ser vulnerable militarmente si'l poder de la divinidá tutelar yera esviáu fora de la ciudá, seique por una cimera ufierta de cultu al calteníu en Roma.^[11] La representación de delles dioses, como ye'l casu de la Magna Mater (Cibeles) como "torre coronada" identifica la so capacidá pa caltener la ciudá.^[12] Los pueblos nes provincies romanes podríen adoptar una deidá de la esfera relixosa romana pa sirvir como'l so guardián o sincretizar la so propia divinidá tutelar como tal. Por casu, una comunidá dientro de la civitas de los Remos na Galia adoptó a Apolo como la so divinidá tutelar, y na so capital (güei, Reims), el tutelar yera Marte-Camulos.^[13]

Lararium amosando divinidaes tutelares de la casa: el ancestral xeniu (centru), flanqueado por dos llares, con una culiebra guardiana (embaxo).

Les divinidaes tutelares incluyíense tamién en llugares menores, como almacenes, cruces de caminos y tenaes. Cada llar romanu tenía un conxuntu de deidaes proteutores: el llar o llares del llar o la familia, que'l so santuariu yera un lararium; los penates que curiaben l'almacén (penus) d'alimentos na parte más interna de la casa; Vesta, que'l so llugar sagráu en cada casa yera'l fueu del llar; y el xeniu del paterfamilias, la cabeza de familia.^[14] El poeta Marcial listó les divinidaes tutelares que velaben polos diversos aspeutos de la so granxa.^[15] L'arquiteutura d'una tenada (horreum) presentaba forniques con imáxenes de les divinidaes tutelares, que podíen incluyir al genius loci o espíritu guardián del llugar, Hércules, Silvano, Fortuna Conservatrix ("Fortuna la preservadora") o les grieges orientales d'Afrodita y Agatodemon (Agathe Tyche).^[16]

Los Llares Compitales yeren los dioses tutelares d'un barriu (vicus). Cada unu tenía un compitum (santuariu) dedicáu a ellos.^[17] Mientres la República, el cultu de les divinidaes tutelares locales o del vecinderu dacuando convirtióse en puntu de manifestación de baturiciu políticu y social.

N'América

La relixón americana nativa, (vease tamién el animismu y el xamanismu) cuenta con amplia y variada ufierta de divinidaes tutelares zoomorfes, (tamién conocíos como animales de poder). En Mesoamérica, estos animales tutelares llámense nahual n'idioma azteca y uay en llingua maya.

Referencies

↑ Pierre A. Riffard, Nouveau dictionnaire de l'ésotérisme, Paris: Payot, 2008, p. 114-115, 136-137.
↑ Nicole Belayche, "Religious Actors in Daily Life: Practices and Beliefs" in A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 279.
↑ Ittai Gradel, Emperor Worship and Roman Religion (Oxford University Press, 2002), páxs. 104–105.
↑ Michael Lipka, Roman Gods: A Conceptual Approach (Brill, 2009), páxs. 20–21; Gradel, Emperor Worship and Roman Religion, p. 116.
↑ Frank Bernstein, "Complex Rituals: Games and Processions in Republican Rome," en A Companion to Roman Religion, páxs. 231 y sig.
↑ Jörg Rüpke, Religion of the Romans (Polity Press, 2007), páxs. 132–133.
↑ Lipka, Roman Gods, páxs. 23–24.
↑ Gary Forsythe, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War (University of California Press, 2005, 2006), p. 128.
↑ Rüpke, Religion of the Romans, p. 132, citando a Macrobio Saturnalia 3.9.
↑ P. G. P. Meyboom, The Nile Mosaic of Palestrina: Early Evidence of Egyptian Religion in Italy (Brill, 1995), prefaciu (online) y p. 160.
↑ Lipka, Roman Gods, páxs. 126–127; Clifford Ando, "Exporting Roman Religion," en A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 441.
↑ Lipka, Roman Gods, p. 123, citando a Lucrecio, De rerum natura 2.606–609.
↑ Ton Derks, Gods, Temples, and Ritual Practices: The Transformation of Religious Ideas and Values in Roman Gaul (Amsterdam University Press, 1998), páxs. 100, 105, 108–109.
↑ Valerie M. Warrior, Roman Religion (Cambridge University Press, 2006), páxs. 28–29.
↑ Marcial, Epigrams 10.92, citaes por Warrior, Roman Religion, páxs. 29–30.
↑ Geoffrey Rickman, Roman Granaries and Store Buildings (Cambridge University Press, 1971), páxs. 35, 52, 57, 313–314.
↑ Gradel, Emperor Worship and Roman Religion, p. 11; Robert E.A. Palmer, The Archaic Community of the Romans (Cambridge University Press, 2009), p. 81 online.

[1] Pierre A. Riffard, Nouveau dictionnaire de l'ésotérisme, Paris: Payot, 2008, p. 114-115, 136-137.

[2] Nicole Belayche, "Religious Actors in Daily Life: Practices and Beliefs" in A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 279.

[3] Ittai Gradel, Emperor Worship and Roman Religion (Oxford University Press, 2002), páxs. 104–105.

[4] Michael Lipka, Roman Gods: A Conceptual Approach (Brill, 2009), páxs. 20–21; Gradel, Emperor Worship and Roman Religion, p. 116.

[5] Frank Bernstein, "Complex Rituals: Games and Processions in Republican Rome," en A Companion to Roman Religion, páxs. 231 y sig.

[6] Jörg Rüpke, Religion of the Romans (Polity Press, 2007), páxs. 132–133.

[7] Lipka, Roman Gods, páxs. 23–24.

[8] Gary Forsythe, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War (University of California Press, 2005, 2006), p. 128.

[9] Rüpke, Religion of the Romans, p. 132, citando a Macrobio Saturnalia 3.9.

[10] P. G. P. Meyboom, The Nile Mosaic of Palestrina: Early Evidence of Egyptian Religion in Italy (Brill, 1995), prefaciu (online) y p. 160.

[11] Lipka, Roman Gods, páxs. 126–127; Clifford Ando, "Exporting Roman Religion," en A Companion to Roman Religion (Blackwell, 2007), p. 441.

[12] Lipka, Roman Gods, p. 123, citando a Lucrecio, De rerum natura 2.606–609.

[13] Ton Derks, Gods, Temples, and Ritual Practices: The Transformation of Religious Ideas and Values in Roman Gaul (Amsterdam University Press, 1998), páxs. 100, 105, 108–109.

[14] Valerie M. Warrior, Roman Religion (Cambridge University Press, 2006), páxs. 28–29.

[15] Marcial, Epigrams 10.92, citaes por Warrior, Roman Religion, páxs. 29–30.

[16] Geoffrey Rickman, Roman Granaries and Store Buildings (Cambridge University Press, 1971), páxs. 35, 52, 57, 313–314.

[17] Gradel, Emperor Worship and Roman Religion, p. 11; Robert E.A. Palmer, The Archaic Community of the Romans (Cambridge University Press, 2009), p. 81 online.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]