Arizona

Arizona
Arizona
	State of Arizona
	Bayraq[d]
	34°17′12″ şm. e. 111°39′25″ q. u.HGYO
Ölkə	ABŞ;
İnzibati mərkəz	Finiks
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb	14 fevral 1912
Sahəsi	295.234 km²;
Hündürlük	1.250 m
Saat qurşağı	UTC−07:00; Dağ vaxtı zonası[d];
Əhalisi
Əhalisi	7.151.502 nəf. (1 aprel 2020);
Rəqəmsal identifikatorlar
ISO kodu	US-AZ
	Rəsmi sayt
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Arizona — Amerika Birləşmiş Ştatlarının 48-ci ştatıdır. Paytaxtı və ən iri şəhəri Finiksdir.

Coğrafiya

Böyük Kanyon

Arizona krateri

Arizona Amerika Birləşmiş Ştatlarının cənub-qərbində, qərbdə Kaliforniya və Nevada, şimalda — Yuta, şimal-şərqdə — Kolorado, şərqdə — Nyu Meksiko, cənubda — Meksika ilə həmsərhəddir. Ştatın sahəsi 295,254 km²-dır və ştatlar arasında 6-cı yeri tutur.

Ştatın ərazisinin çox hissəsi dağlar, yaylalar və çöllərdir. Arizonada sarı şamı geniş yayılmışdır . Ştatın şimalında Kolorado çayı və Böyük Kanyon yerləşir. Arizonanın cənub-qərb hissəsi, Finiks, Tukson və Yuma kimi şəhərlərin yerləşdiyi Sonora səhrasında yerləşir. Bu ABŞ-nin ən isti və quraq çöllərindən biri olmasına baxmayaraq, ildə iki mövsümi yağışın olması səbəbiylə olduqca müxtəlif flora və faunaya malikdir. Ştatın şimal-qərbində Sonoradan daha yüksək mövqeyinin və nadir növ ağacların olması ilə fərqlənən Moxave səhrası yerləşir. Çöl səhrası Arizonanın şimalındakı Kolorado yaylasının bir hissəsini tutur. Ştatın cənub-şərqindəki kiçik bir sahə, yüksək mövqeyinə görə Sonora ilə müqayisədə daha yüksək yay istiliyi olan Çiuaua səhrasının bir hissəsidir.

Ştatın ən böyük çayları Kolorado çayı və onun əsas qolu olan Hila çayıdır. Bəzi cənub və cənub-şərq bölgələri istisna olmaqla, Arizonanın demək olar ki, bütün ərazisi Kolorado çayı hövzəsində yerləşir.

Ştatın üç milli parkı var.

Quru hava Arizonanın xarakterik xüsusiyyətidir. Şimaldakı dağlar və cənubda çöl sahələri arasında hava şəraiti kəskin şəkildə dəyişir. Ən aşağı temperatur −40 °C, ən yüksək temperatur isə 53 °C təşkil edir. Yanvar ayında orta temperatura 5 °C, iyunda isə 27 °C. Yağışların illik ümumilikdə ortalama 33 sm3-dir. Çöl sahələrində bu dəyər 8 sm-ə qədər azalır.

İqlimi

Geniş ərazisi və müxtəlif hündürlüklərinə görə ştatın iqlim şəraiti bölgədən bölgəyə qədər çox dəyişir. Aşağı hündürlüklərdə əsasən tropik iqlim qurşağı hökm sürür, mülayim qışlar və isti yazlar müşahidə olunur. Ümumiyyətlə, payızdan erkən yaza qədər hava orta hesabla 16 °C-dən çox mülayim olur, lakin şaxtalar nadir deyil. Fevral ayının ortalarından etibarən kifayət qədər sərin gecələrdə gündüz istilərdə artım müşahidə olunur. İyundan sentyabr ayına qədər ən isti və quraq müşahidə olunur. Arizonada indiyə qədər qeydə alınan ən yüksək temperatur 29 iyun 1994-cü il və 5 iyul 2007-ci ildə Leyk-Havasu-Sitidə qeydə alınmış və 53 °C olmuşdur. Ən aşağı temperatur 7 yanvar 1971-ci ildə Holi gölündə müşahidə edildi və −40 °C təşkil etdi.

Yağıntının paylanması ilin vaxtına, dəniz səviyyəsindən yuxarı ərazinin hündürlüyünə və topoqrafiyaya bağlıdır. Dövlətin mərkəzi və cənub-şərq hissəsindəki dağ silsilələri ən çox yağış alır; ən kiçik — Arizonanın cənub-qərbindəki quraq ərazilərdə. Dövlət üçün orta illik nisbət təqribən 323 mm-dir. Yağışlar əsasən iki yağışlı mövsümdə düşür: qışda, soyuq cəbhə Sakit okeandan gələndə və yayda musson gələndə.

Əyalətin şimal hissəsi hündürlüyü mərkəzdə və cənubdakı çöllərdən daha yüksək olan bir yayladır. Bu ərazi soyuq qış və mülayim yay ilə xarakterizə olunur. Bəzən Kanadadan gələn soyuq hava kütlələri əyalətin şimalına düşür və temperaturu −18 °C-dən aşağı olur.

Arizona, yay saat qurşağına keçməyən iki ştatdan biridir (digəri Havay).

Mədəniyyət

Arizonada Phoenix Symphony Orkestr, Tucson Symphony Orkestr və Flagstaff Symphony Orkestr kimi bir çox böyük orkestralar var. Bununla yanaşı əyalətdə çoxlu sayda teatr qrupları da mövcuddur ki, bunlardan bəziləri İspan dilində fəaliyyət göstərir. Əyalətdə klassik, müasir və etnik rəqslərə daha çox yer verilir.

Arizona muzeylərində, onun mədəni irsi, tarixi, sənəti və əyalətin qərbiylə əlaqədar məlumatlar əks etdirilir. Əyalətin böyük muzeylərindən bəzilərini; Phoenix Art Museum, The Tucson Museum of Art, the Museum of Northern Arizona və Heard Museum of Anthropology and Primitive Artdır qeyd etmək olar.

Arizonada qırmızıdərili qəbilələrin də (Apache, Hopi, və Navajo qəbilələri kimi) yaşadıqları bölgələr var. Bu bölgələrin bir qisiminin muzeylərində qırmızıdərililərin mədəniyyətiylə bağlı nümunələr də nümayiş etdirilir.

İstirahət

Arizonada iyirmi adət mesire yeri, yeddi meşəlik bölgə, 21 əyalət parkı vardır. Grand Canyon National Park, Amerikanın ən məşhur parklarından biridir və hər il dörd milyon adam Grand Canyonu görməyə gəlir. Əyalətin digər məşhur məkanları isə, Coronado National Memorial, Painted Rocks State Historic Park, Tombstone Courthouse State Historic Park və Petrified Forest National Parkdır. Əyalət, balıqçılar, düşərgəçilər, ovçular və turistlərin yanında tarix, geologiya və arxeologiya araşdırmaçıları üçün də maraqlı bir yerdir.

İrqi tərkibi

Arizonada əhalinin irqi quruluşu aşağıdakı kimidir:

63,8% Ağ
25,3% Ispanmənşəlli
5% Qırmızıdərili
3,1% Qara
1,8% Uzaq şərqli
2,9% Mələz

Universitetlər

3 universiteti vardır:

İstinadlar

↑ ¹ ² ArchINFORM (alm.). 1994.
↑ (unspecified title) (rus.). Москва: ВИНИТИ РАН, 1964. С. 25. 235 с.
↑ 2020 United States Census. / red. ABŞ əhalinin siyahıya alınması bürosu

[_fada04e20b6d035c-1] ¹ ² ArchINFORM (alm.). 1994.

[_493b96c1ef002a15-2] (unspecified title) (rus.). Москва: ВИНИТИ РАН, 1964. С. 25. 235 с.

[_5c048d4c6f43091d-3] 2020 United States Census. / red. ABŞ əhalinin siyahıya alınması bürosu

[1]

[2]

[3]