Xakaslar üçün mənbəyə bax

{|class="infobox bordered" style="width:22em; font-size:95%; text-align:left;" cellpadding="3"
! colspan="2" style="text-align:center; font-size:larger; background-color:#b08261; color:#fee8ab;" |Xakaslar
|-
| colspan="2" style="text-align:center; padding:0px; border:none;" | 
|-
| colspan="2" style="text-align:center; padding:0px; border:none;" | 
|-
! style="background-color:#fee8ab;" | Cəmi say
| style="background-color:#fff6d9;" |90 000 
|-
! style="background-color:#fee8ab;" | Əhəmiyyətli sayda yaşadığı bölgələr
| style="background-color:#fff6d9;" | 
* {{RUS}}:75.622<ref>{{Cite web |title=www.perepis2002.ru |url=http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_14_26.xls |access-date=2009-07-03 |archive-date=2007-10-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20071029165148/http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_14_26.xls |url-status=dead }}</ref>
* {{KAZ}}:355<ref>{{Cite web |title=unstats.un.org : 26.02.1999 census of Kazakhstan Republic |url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls |access-date=2009-07-03 |archive-date=2018-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180725220412/https://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls |url-status=live }}</ref>
* {{KGZ}}:212<ref>{{Cite web |title=unstats.un.org : 24.03.1999 census of Kyrgyzstan Republic |url=http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls |access-date=2009-07-03 |archive-date=2018-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180725220412/https://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dybcensus/V2_table4.xls |url-status=live }}</ref>
* {{UZB}}:
|-
! style="background-color:#fee8ab;" | Dil
| style="background-color:#fff6d9;" | [[Xakas dili]]
|-
! style="background-color:#fee8ab;" | Din
| style="background-color:#fff6d9;" | [[Şaman]]
|-
! style="background-color:#fee8ab;" | Yaxın etnik qruplar
| style="background-color:#fff6d9;" | [[Türkdilli xalqlar]]
|}
'''Xakaslar''' - türk xalqlarından biri.
Xakaslar türk boyu olub Cənub-Şərqi Sibirdə yaşayırlar. Onlar Rusiya Federasiyasının Krasnoyarsk şəhərinin Xakas Muxtar Vilayətinin məskunudurlar. Xakaslar Abakan Türkləri, Yenisey Qırğızları, Minusinsk Tatarları və ya Abakan Tatarları kimi fərqli adlarla adlandırılmışdılar.

== Əhalisi ==
Xakas əhalisi 1939-cu il əhalinin siyahıya alınmasına görə 52.000 nəfəridi. 1959-cu ildə 56,600 nəfərlik əhalinin 40,000-i xakaslar idi. Ölkədə xakaslardan başqa ruslar, ukraynalılar və tatarlar da yaşayır. Əlbəttə ki, xakasların Xakas muxtariyyətinin xaricində, Krasnoyarsk və Tuvadada yaşadıqlarını qeyd etmək lazımdır. 1989-cu ildə Xakas dilində danışanların ümumi sayı 81.428 nəfər idi.

== İdarə etmə forması ==
Abakan qəbilələri "yasaul (qadağan / yasavul)" adlı, bir köməkçisi olan şəxs tərəfindən idarə edilirlər. Prezidentlər seçki yolu ilə gəlirlər. Hüquqi problemlər məhkəmə tərəfindən "bozkır qanunları" na uyğun olaraq həll edilir. Bu məhkəmənin qərarları Çar Rusiyası tərəfindən də qanuni sayılır. "Çayzan" anlayışı (monqolca Zaysan sözündəndir) cəmiyyətdə status müəyyənləşdiricisi kimi də istifadə edilmişdir.

== Tarixi ==

Xakasların iki min ili aşan tarixləri onların bir qırğız qrupu olduğunu göstərməkdədir. Tədqiqatçılara görə xakaslar qədimdə mənşəcə Yenisey qırğızlarının tərkibində olmuşlar.

Tanrı Dağı Qırğızlarının dünya tərəfindən məşhur böyük dastanları [[Manas]] da bu tarixi hadisədən bəhs etməkdədir. Manas Dastanının izah etdiyinə görə Tanrı Dağı Qırğızları Yenisey bölgəsindən bugünkü vətənlərinə [[Manas Xan]] başçılığında köç etmişlər. 9. əsr [[Çin]] qaynaqları [[Qırğızlar]] dan "Heges" və ya "KieKiaSe" adıyla bəhs etməkdədir. Sonrakı illərdə Tanrı Dağı Qırğız boylarının müsəlmanlaşması və yaşadıqları bölgələr arasındakı məsafənin uzaq olması səbəbiylə Yenisey Qırğızlarının ayrı bir şəxsiyyət mənimsəməsini və Xakas adını qəbul etmələri nəticəsini doğurmuşdur. Lakin xakasların etnogenezisində uyğur və oğuz tayfaları da iştirak etmişlər.

Xakasların ulu əcdadlarının tayfa ittifaqı XIII əsrdə monqollar tərəfindən dağıdıldı və bununla da onların dövlət qurumu yaranmadı. Sonrakı əsrlərdə onlar Sibir xanlığının tərkibində olmuşlar. XVII əsrdə xakasların feodal knyazlıqları yaransa da, rusların Sibiri işğalı ilə bu knyazlıq da uzun müddət möhkəmlənə bilməyib, ləğv edildi.

Şərqi Sibirin cənubunda yaşayan xakaslar rus mənbələrində XVIII əsrdən sonra məlumudur. XVIII-XIX əsrlərdə ruslar onları "Abakan tatarları" adlandırmışlar. Ruslar xakasların ərazisini işğal etdikdə onlar 5 tayfa birləşməsindən ibarət idilər: saqay, kaçin, qızıl, şor, kaybal və belt.

Xakaslar [[1800]]-cü illərdə [[Rusiya imperiyası]]na qatılmış, [[1930-cu il]]də avtonom bölgə statusu alımışlalar. Xakaslar köhnə [[şamanizm]] inancına sahibdirlər.

== Abakan boyları ==

* [[Kaçlar (Xakas)|Kaç]] boyu
* [[Koyballar|Koybal]] boyu
* Saqay boyu
* Kamasin boyu
* Belt boyu
* Şor boyu
* Qızılqaya boyu
* Aba boyu
* Qızıl boyu
* Tuba boyu
* Küerik boyu

== Dil ==
Xakas dili [[Altay dilləri|Altay dil ailəsi]]nin türk qrupunun uyğur yarımqrupuna mənsubdur.

== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}

== Həmçinin bax ==
* [[Şorlar]]

{{Türkdilli xalqlar}}

[[Kateqoriya:Xakaslar| ]]
[[Kateqoriya:Türk xalqları]]
[[Kateqoriya:Rusiyada yaşayan etnik qruplar]]