Süryani dili: Redaktələr arasındakı fərq

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktə
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
+
 
(5 istifadəçi tərəfindən edilmiş 6 dəyişiklik göstərilmir)
Sətir 1: Sətir 1:
{{Dil məlumat qutusu}}
{{Dil məlumat qutusu}}
'''Süryani dili''' ({{lang|syc|ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ}} {{transl|syc|''leššānā sūryāyā''}}) – [[Mesopotamiya]] və [[Şərqi Ərəbistan]]da tarixən danışılan, Orta [[Arami dili]]nin bir dialekti.<ref>"[http://books.google.com/books?id=bJLjAKH7-rIC&pg=PR25&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary]". ''Clive Holes''. 2001. pp. XXIV–XXVI.</ref> I əsrdən öncə əlifbası yox idi lakin 5 əsr boyu danışıq dili olmuşdur<ref>[http://www.ancientscripts.com/syriac.html Antik yazılar - Suriya dili]</ref>. IV-VIII əsrlər arasında Yaxın Şərqin əsas dili olmuşdur.<ref>Beyer, Klaus; John F. Healey (1986). ''Arami dili: yayılması və hissələri''. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. p. 44. ISBN 3-525-53573-2.</ref> [[Süryani əlifbası]] ilə yazılır.
'''Süryani dili''' və ya '''Suriya dili''' ({{lang|syc|ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ}} {{transl|syc|''leššānā sūryāyā''}}) – [[Mesopotamiya]] və [[Şərqi Ərəbistan]]da tarixən danışılan, Orta [[Arami dili]]nin bir dialekti.<ref>"[http://books.google.com/books?id=bJLjAKH7-rIC&pg=PR25&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary]". ''Clive Holes''. 2001. pp. XXIV–XXVI.</ref> I əsrdən öncə əlifbası yox idi lakin 5 əsr boyu danışıq dili olmuşdur<ref>{{Cite web |title=Antik yazılar - Suriya dili |url=http://www.ancientscripts.com/syriac.html |access-date=2015-04-20 |archive-date=2017-07-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170716021607/http://www.ancientscripts.com/syriac.html |url-status=live }}</ref>. IV-VIII əsrlər arasında Yaxın Şərqin əsas dili olmuşdur.<ref>Beyer, Klaus; John F. Healey (1986). ''Arami dili: yayılması və hissələri''. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. p. 44. ISBN 3-525-53573-2.</ref> [[Süryani əlifbası]] ilə yazılır.


== Xristianlıqda rolu ==
== Xristianlıqda rolu ==
Süryani dili şərq xristianlığının qorunmasında əsas faktor olmuş, kilsə dili halına gəlmişdir. [[Süryani Pravoslav Kilsəsi]], [[Assuriya Şərq Kilsəsi]], [[Nestorian Şərq Kilsəsi]], [[Kəldani Katolik Kilsəsi]], [[Müqəddəs Foma xristianları]] və [[Assuriya Əllincilər Kilsəsi]]nin kilsə dilidir. İlk dəfə [[Assuriya]] və [[Akkad]] imperiyaları bölgəsində yayılmış və Assuriya kilsəsi sayəsində indiki halına gəlib çıxmışdır. Məhz xristianlıq sayəsində Hindistanın [[Kerala]] bölgəsinə, [[Orta Asiya]]ya və [[Yaxın Şərq]]ə yayılmışdır. [[Böyük Britaniya]]da, [[Adrian divarı]]nda [[Roma İmperiyası|Roma]]lı assuriya əsilli əsgərlərin Süryani dilində yazdığı yazılar tapılmışdır.<ref>[http://www.theguardian.com/culture/charlottehigginsblog/2009/oct/13/hadrians-wall When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall - Telegraph]
Süryani dili şərq xristianlığının qorunmasında əsas faktor olmuş, kilsə dili halına gəlmişdir. [[Süryani Pravoslav Kilsəsi]], [[Assuriya Şərq Kilsəsi]], [[Nestorian Şərq Kilsəsi]], [[Kəldani Katolik Kilsəsi]], [[Müqəddəs Foma xristianları]] və [[Assuriya Əllincilər Kilsəsi]]nin kilsə dilidir. İlk dəfə [[Assuriya]] və [[Akkad]] imperiyaları bölgəsində yayılmış və Assuriya kilsəsi sayəsində indiki halına gəlib çıxmışdır. Məhz xristianlıq sayəsində Hindistanın [[Kerala]] bölgəsinə, [[Orta Asiya]]ya və [[Yaxın Şərq]]ə yayılmışdır. [[Böyük Britaniya]]da, [[Adrian divarı]]nda [[Roma İmperiyası|Roma]]lı assuriya əsilli əsgərlərin Süryani dilində yazdığı yazılar tapılmışdır.<ref>{{Cite web |title=When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall - Telegraph |url=http://www.theguardian.com/culture/charlottehigginsblog/2009/oct/13/hadrians-wall |access-date=2015-04-20 |archive-date=2022-05-16 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220516024818/https://www.theguardian.com/culture/charlottehigginsblog/2009/oct/13/hadrians-wall |url-status=live }}</ref>
</ref>


== Tarixi ==
== Tarixi ==
[[Fayl:6thBeatitude.svg|thumb|440x440px|Süryani dilində [[İncil]], [[Matta]] 5:8 - <span dir="rtl">ܛܘܼܒܲܝܗܘܿܢ ܠܐܲܝܠܹܝܢ ܕܲܕ݂ܟܹܝܢ ܒܠܸܒ̇ܗܘܿܢ܄ ܕܗܸܢ݂ܘܿܢ ܢܸܚܙܘܿܢ ܠܐܲܠܵܗܵܐ܂</span>‎ (Nə bəxtiyardır ürəyi təmiz olanlar! Çünki onlar Tanrını görəcək.)]]
[[Fayl:6thBeatitude.svg|thumb|440x440px|Süryani dilində [[İncil]], [[Matta]] 5:8 - <span dir="rtl">ܛܘܼܒܲܝܗܘܿܢ ܠܐܲܝܠܹܝܢ ܕܲܕ݂ܟܹܝܢ ܒܠܸܒ̇ܗܘܿܢ܄ ܕܗܸܢ݂ܘܿܢ ܢܸܚܙܘܿܢ ܠܐܲܠܵܗܵܐ܂</span> (Nə bəxtiyardır ürəyi təmiz olanlar! Çünki onlar Tanrını görəcək.)]]
Süryani dilinin inkişafı mərhələləri:
Süryani dilinin inkişafı mərhələləri:
* Qədim Arami dili - [[Assuriya]], [[Aşşur]], [[Hatra]], [[Adiabena]], [[Osroena]] kimi dövlətlərin dili olmuşdur.
* Qədim Arami dili - [[Assuriya]], [[Aşşur]], [[Hatra]], [[Adiabena]], [[Osroena]] kimi dövlətlərin dili olmuşdur.
* Orta Arami dili (ܟܬܒܢܝܐ - Xatabanaya - Ədəbi Süryani dili)
* Orta Arami dili (ܟܬܒܢܝܐ - Xatabanaya - Ədəbi Süryani dili)
** Şərqi Süryani dili - [[Assuriya Şərq Kilsəsi]], [[Kəldani Katolik Kilsəsi]], [[Qədim Şərq Kilsəsi]] və [[Assuriya Əllincilər Kilsəsi]]nin kilsə dilidir.
** Şərqi Süryani dili - [[Assuriya Şərq Kilsəsi]], [[Kəldani Katolik Kilsəsi]], [[Qədim Şərq Kilsəsi]] və [[Assuriya Əllincilər Kilsəsi]]nin kilsə dilidir.
** Qərbi Süryani dili - [[Süryani Pravoslav Kilsəsi]], [[Suriya Katolik Kilsəsi]] və [[Maruni Kilsəsi|Maruni Kilsəs]][[Maruni Kilsəsi|i]]nin kilsə dilidir.
** Qərbi Süryani dili - [[Süryani Pravoslav Kilsəsi]], [[Süryani Katolik Kilsəsi]] və [[Maruni Kilsəsi]]nin kilsə dilidir.
İlk dəfə Qədim Arami dilinin dialekti olaraq Assuriya hökmdarı [[III Tiqlatpalasar]] dövründə (e.ə. 745-727) , dövlət dili olaraq isə ilk dəfə e.ə.132-ci ildə [[Osroena]]da istifadə olunmağa başlanmışdı.
İlk dəfə Qədim Arami dilinin dialekti olaraq Assuriya hökmdarı [[III Tiqlatpalasar]] dövründə (e.ə. 745-727) , dövlət dili olaraq isə ilk dəfə e.ə.132-ci ildə [[Osroena]]da istifadə olunmağa başlanmışdı.


Sətir 19: Sətir 18:


== Hazırkı vəziyyəti ==
== Hazırkı vəziyyəti ==
Hazırda İraqda rəsmi statusa malik azlıq dili kimi tanınır.<ref>Abbas Ənbari. "[http://www.turkmen.nl/1A_Others/minority-Iraq.pdf The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20130213011651/http://www.turkmen.nl/1A_Others/minority-Iraq.pdf |date=2013-02-13 }}" .səh. 4–5. (İngiliscə)</ref>[[İraq]], [[İsrail]], [[İsveç]] və [[Kerala]]da məktəblərdə tədris olunur.<ref>[http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/the-ben-yehudas-of-aramaic-1.283777 The Ben Yehudas of Aramaic] {{Vebarxiv|url=https://web.archive.org/web/20150925002343/http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/the-ben-yehudas-of-aramaic-1.283777 |date=2015-09-25 }} - Haaretz.com (İngiliscə)</ref> [[Türkiyə]]də Süryani dilində tədris verən uşaq bağçası fəaliyyət göstərir.<ref>{{Cite web |title=Mor Efrem Süryani Anaokulu |url=http://www.suryanianaokulu.com/ |access-date=2015-04-20 |archive-date=2021-10-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20211027230429/http://www.suryanianaokulu.com/ |url-status=live }}</ref> Azərbaycanda da danışılır.<ref>{{Cite web |title=Ağstafada assurların yadigarları - kultura.az |url=http://kultura.az/articles.php?item_id=20120924095254313&sec_id=11 |access-date=2015-04-20 |archive-date=2015-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150407153027/http://kultura.az/articles.php?item_id=20120924095254313&sec_id=11 |url-status=dead }}</ref>
Hazırda İraqda rəsmi statusa malik azlıq dili kimi tanınır.<ref>Abbas Ənbari. "[http://www.turkmen.nl/1A_Others/minority-Iraq.pdf The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq]" .səh. 4–5. (İngiliscə)
</ref>[[İraq]], [[İsrail]], [[İsveç]] və [[Kerala]]da məktəblərdə tədris olunur.<ref>[http://www.haaretz.com/weekend/week-s-end/the-ben-yehudas-of-aramaic-1.283777 The Ben Yehudas of Aramaic] - Haaretz.com (İngiliscə)
</ref> [[Türkiyə]]də Süryani dilində tədris verən uşaq bağçası fəaliyyət göstərir.<ref>[http://www.suryanianaokulu.com Mor Efrem Süryani Anaokulu]</ref> Azərbaycanda da danışılır.<ref>[http://kultura.az/articles.php?item_id=20120924095254313&sec_id=11 Ağstafada assurların yadigarları - kultura.az]</ref>


== İstinadlar ==
== İstinadlar ==
{{İstinad siyahısı}}{{Dil-qaralama}}
{{İstinad siyahısı}}


== Xarici keçidlər ==
== Xarici keçidlər ==
{{Xarici keçidlər}}
{{Xarici keçidlər}}
{{Dil-qaralama}}

[[Kateqoriya:Süryani dili|*]]
[[Kateqoriya:Arami dilləri]]
[[Kateqoriya:Arami dilləri]]
[[Kateqoriya:İraq dilləri]]
[[Kateqoriya:İraq dilləri]]

Səhifəsinin 13:04, 10 may 2023 tarixinə olan son versiyası

Süryani dili
Orijinal adı ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ
Ölkə
Təsnifatı
afroasiya dilləri[vd]
sami dilləri
qərbi sami dilləri[vd]
mərkəzi sami dilləri[vd]
şimal-qərbi sami dilləri[vd]
Arami dili
süryani dili
Yazı süryani əlifbası[d]
Dil kodları
QOST 7.75–97 сир 602
ISO 639-1 —
ISO 639-2 syc
ISO 639-3 syc
Ethnologue syc
IETF syc
Glottolog clas1252
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Süryani dili və ya Suriya dili (ܠܫܢܐ ܣܘܪܝܝܐ leššānā sūryāyā) – Mesopotamiya və Şərqi Ərəbistanda tarixən danışılan, Orta Arami dilinin bir dialekti.[2] I əsrdən öncə əlifbası yox idi lakin 5 əsr boyu danışıq dili olmuşdur[3]. IV-VIII əsrlər arasında Yaxın Şərqin əsas dili olmuşdur.[4] Süryani əlifbası ilə yazılır.

Xristianlıqda rolu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Süryani dili şərq xristianlığının qorunmasında əsas faktor olmuş, kilsə dili halına gəlmişdir. Süryani Pravoslav Kilsəsi, Assuriya Şərq Kilsəsi, Nestorian Şərq Kilsəsi, Kəldani Katolik Kilsəsi, Müqəddəs Foma xristianları və Assuriya Əllincilər Kilsəsinin kilsə dilidir. İlk dəfə Assuriya və Akkad imperiyaları bölgəsində yayılmış və Assuriya kilsəsi sayəsində indiki halına gəlib çıxmışdır. Məhz xristianlıq sayəsində Hindistanın Kerala bölgəsinə, Orta Asiyaya və Yaxın Şərqə yayılmışdır. Böyük Britaniyada, Adrian divarında Romalı assuriya əsilli əsgərlərin Süryani dilində yazdığı yazılar tapılmışdır.[5]

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Süryani dilində İncil, Matta 5:8 - ܛܘܼܒܲܝܗܘܿܢ ܠܐܲܝܠܹܝܢ ܕܲܕ݂ܟܹܝܢ ܒܠܸܒ̇ܗܘܿܢ܄ ܕܗܸܢ݂ܘܿܢ ܢܸܚܙܘܿܢ ܠܐܲܠܵܗܵܐ܂ (Nə bəxtiyardır ürəyi təmiz olanlar! Çünki onlar Tanrını görəcək.)

Süryani dilinin inkişafı mərhələləri:

İlk dəfə Qədim Arami dilinin dialekti olaraq Assuriya hökmdarı III Tiqlatpalasar dövründə (e.ə. 745-727) , dövlət dili olaraq isə ilk dəfə e.ə.132-ci ildə Osroenada istifadə olunmağa başlanmışdı.

Ədəbi Süryani dili

[redaktə | mənbəni redaktə et]

III əsrdən başlayaraq artıq Edessa kilsələrində Süryani dili kilsə dili olaraq istifadə olunurdu. Süryani dilində yazılmış Bibliya versiyasının adı Peşitta (ܦܫܝܛܬܐ) adlanır. Müqəddəs Efrem Süryani dilində toplu dini əsərlərin ən məşhur müəllifidir. Nestorian küfrünün baş verməsindən sonra dil zamanla Şərqi Süryani dili və Qərbi Süryani dili olaraq ayrılmışdır. İslamın yayılması ilə əlaqədar olaraq ərəb dili onu əvəz etmiş, danışıq dili olaraq sadəcə Şimali İraqda qalmışdı.

Hazırkı vəziyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hazırda İraqda rəsmi statusa malik azlıq dili kimi tanınır.[6]İraq, İsrail, İsveç və Keralada məktəblərdə tədris olunur.[7] Türkiyədə Süryani dilində tədris verən uşaq bağçası fəaliyyət göstərir.[8] Azərbaycanda da danışılır.[9]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 ScriptSource - Turkey.
  2. ↑ "Dialect, Culture, and Society in Eastern Arabia: Glossary". Clive Holes. 2001. pp. XXIV–XXVI.
  3. ↑ "Antik yazılar - Suriya dili". 2017-07-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-20.
  4. ↑ Beyer, Klaus; John F. Healey (1986). Arami dili: yayılması və hissələri. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht. p. 44. ISBN 3-525-53573-2.
  5. ↑ "When Syrians, Algerians and Iraqis patrolled Hadrian's Wall - Telegraph". 2022-05-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-20.
  6. ↑ Abbas Ənbari. "The Comprehensive Policy to Manage the Ethnic Languages in Iraq Arxivləşdirilib 2013-02-13 at the Wayback Machine" .səh. 4–5. (İngiliscə)
  7. ↑ The Ben Yehudas of Aramaic Arxivləşdirilib 2015-09-25 at the Wayback Machine - Haaretz.com (İngiliscə)
  8. ↑ "Mor Efrem Süryani Anaokulu". 2021-10-27 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-20.
  9. ↑ "Ağstafada assurların yadigarları - kultura.az". 2015-04-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-04-20.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
 Dil ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Süryani_dili&oldid=7016067"