41°19′56″ şm. e. 44°12′16″ ş. u.HGYO

Dmanisi bələdiyyəsi

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Rayon
Dmanisi bələdiyyəsi
gürc. დმანისის მუნიციპალიტეტი (dmanisis munitsipaliteti)
დმანისის მუნიციპალიტეტი
Bayraq Gerb
Bayraq Gerb

41°19′56″ şm. e. 44°12′16″ ş. u.HGYO


Ölkə
İnzibati mərkəz Dmanisi
İcra başçısı Tengiz Mirotadze[1]
Tarixi və coğrafiyası
Yaradılıb 1930
Sahəsi 1 198.8[2][3] km²
Saat qurşağı
Əhalisi
Əhalisi 28 900[4] nəfər
Rəqəmsal identifikatorlar
Telefon kodu (360)[5]
Poçt indeksi 1700–1799[6]
Rəsmi sayt
Dmanisi bələdiyyəsi gürc. დმანისის მუნიციპალიტეტი (dmanisis munitsipaliteti) xəritədə
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Dmanisi bələdiyyəsi[7], Başkeçid bələdiyyəsi[8]Gürcüstan Respublikasının Aşağı Kartli diyarında inzibati-ərazi vahidi. İnzibati mərkəzi Başkeçid şəhəridir.

Bələdiyyə ərazisi 1917-ci ilədək Tiflis quberniyasının Borçalı qəzasına, 1917-1930-cu illərdə birbaşa Tiflis quberniyasına daxil olmuşdur. 1930-cu ildə hazırkı bələdiyyənin ərazisini əhatə edən Başkeçid rayonu təşkil edildi. 18 mart 1947-ci il tarixində rayonun inzibati mərkəzi rəsmən Dmanisi şəhəri, rayonun özü isə Dmanisi rayonu adlandırıldı.[9]

Başkeçid bələdiyyəsi Borçalının ən hündür dağlıq regionu hesab olunur. Ərazisi təqribən dəniz səviyyəsindən 1000 mertdən başlayaraq Qaraxaç yaylasında hündüylüyü 3196 metrə çatan Ağçala dağınadək yüksək dağlıq relyefə malikdir. Digər hündür zirvələri Leyli (3154 m.), Yemlikli (3055 m.), Əyriqar (2973 m.), Sənəkuçan (2923 m.), Şindi dağı (1897 m.) və s.-dir. 2009-cu ilə olan məlumata əsasən ərazisinin 23.936 hektarı meşələrlə örtülüdür.[10]

İnzibati-ərazi bölgüsü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 yanvar 1931-ci il vəziyyətinə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 yanvar 1931-ci il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1204 km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 8 kənd sovetliyinə daxil olan toplam 65 kəndi və bu kəndlərdə yaşayan 26.277 nəfər əhalini əhatə edirdi.

15 oktyabr 1938-ci il vəziyyətinə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

15 oktyabr 1938-ci il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1.2 min km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 13 kənd sovetliyini əhatə edirdi.

1 may 1960-cı il vəziyyətinə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 may 1960-cı il tarixinə olan inzibati-ərazi bölgüsünə əsasən Başkeçid rayonu 1223.1 km² ərazini, bu ərazidə yerləşən 1 qəsəbə və 12 kənd sovetliyini əhatə edirdi. Bu sovetliklərə 1 şəhər tipli qəsəbə və 58 kənd daxil idi.

17-24 yanvar 2002-ci il vəziyyətinə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1 yanvar 2012-ci il tarixinə olan rəsmi məlumata əsasən rayonda 28.9 min nəfər əhali yaşayır.[4] Onun 3.8 min nəfəri Başkeçid şəhərində, 25.1 min nəfəri isə kəndlərdə yaşayır.[11]

Başkeçid rayonunun əhalisi[4]
1.1.2003 r.t. 1.1.2004 r.t. 1.1.2005 r.t. 1.1.2006 r.t. 1.1.2007 r.t. 1.1.2008 r.t. 1.1.2009 r.t. 1.1.2010 r.t. 1.1.2011 r.t. 1.1.2012 r.t.
27 700 27 600 27 800 28 400 28 300 28 179[10] 28 200 28 500 28 800 28 900
Başkeçid rayon əhalisinin milli tərkibi
Etnik qrup 1939 sa.[12] Nisbəti 1959 sa.[13] Nisbəti 1979 sa.[14] Nisbəti[14] 1989 sa.[15] Nisbəti[15] 2002 sa.[16][17] Nisbəti[16]
cəmi 33 975 100 % 34 174 100 % 44 574 100 % 51 844 100 % 28 034 100 %
azərbaycanlı 16 945 49.87 % 19 666 57.55 % 32 164 72.16 % 33 107 63.86 % 18 716 66.76 %
gürcü 6 536 19.24 % 5 742 16.80 % 5 774 12.95 % 14 590 28.14 % 8 759 31.24 %
urum 5 320 15.66 % 4 499 13.16 % 3 537 7.94 % 3 174 6.12 % 218 0.78 %
rus 1 663[18] 4.89 % 1 126 3.30 % 691 1.55 % 579 1.12 % 156 0.56 %
erməni 2 719 8.00 % 2 800 8.19 % 2 308 5.18 % 187 0.36 % 147 0.52 %
osetin 34 0.1 % 41 0.12 % 24 0.05 % 41 0.08 % 12 0.04 %
abxaz ... ... ... ... ... ... ... ... 9 0.03 %
ukraynalı 138[18] 0.41 % 143 0.42 % 22 0.05 % 47 0.09 % 7 0.02 %
alman 482 1.42 % ... ... ... ... ... ... ... ...
kürdyezidi 27 0.08 % 11 0.03 % ... ... 4 0.01 % ... ...
yəhudi 4 0.01 % 10 0.03 % 1 0.00 % ... ... ... ...
ləzgi 25 0.07 % ... ... ... ... ... ... ... ...
assuriyalı 4 0.01 % ... ... ... ... ... ... ...
digər 78 0.24 % 136 0.40 % 53 0.12 % 115 0.22 % 10 0.04 %

Yaşayış məntəqələri üzrə, 2002 sa.

[redaktə | mənbəni redaktə et]

17-24 yanvar 2002-ci il Ümumgürcüstan əhali siyahıyaalınmasının rəsmi yekunlarına əsasən rayonun ümumi 28.034 nəfər əhalisinin 3.427 nəfəri Başkeçid şəhərində, 24.607 nəfəri isə kəndlərdə yaşayır. Kənd əhalisinin 74.4 %-ni azərbaycanlılar, 24.2 %-ni gürcülər, 0.7 %-ni urumlar, 0.3 %-ni ermənilər, 0.2 %-ni ruslar, 0.2 %-ni isə digər millətlərin nümayəndələri təşkil edir.[19] Yekunlara görə rayonda 1 şəhər, 59 kənd olmaqla 60 yaşayış məntəqəsi var idi və kəndlərdən 3-ündə əhali yaşamırdı.[19]

Bələdiyyə daxil olan yaşayış məntəqələrində gürcülərin məskunlaşması Qomareti kəndi istisna olmaqla XIX əsrin II yarısından başlamışdır. Belə ki, 1832-ci il kameral sayımı zamanı gürcülər bütün Borçalı distansiyası ərazisində yalnız Qomareti kəndində yaşayırdılar.[20]

17-24 yanvar 2002-ci il siyahıyaalınmasına əsasən Başkeçid rayonunun yaşayış məntəqələri[19][21]
No Gürcücə rəsmi adı Azərbaycanca əsil adı Əhali Rəsmi milli tərkib
57 cəmi cəmi 28 034
1 ქალაქი დმანისი (kalaki dmanisi) Başkeçid şəhəri 3 427 82 %[21] gürcü, 12 %[21] azərbaycanlı
2 სოფელი ამამლო (sopeli amamlo) Hamamlı kəndi 1 596 97 % azərbaycanlı
3 სოფელი ირგანჩაი (sopeli irqançey) Yırğançay 2 678 97 % azərbaycanlı
4 სოფელი ზემო ყარაბულახი (sopeli zemo karabulaxi) Yuxarı Qarabulaq 1 114 99 % azərbaycanlı
5 სოფელი მამიშლო (sopeli mamişlo) Məmişli 908 99 % azərbaycanlı
6 სოფელი ზემო ოროზმანი (sopeli zemo orozmani) Yuxarı Oruzman 901 100 % azərbaycanlı
7 სოფელი დიდი დმანისი (sopeli didi dmanisi) 871 96 % gürcü
8 სოფელი მაშავერა (sopeli maşavera) Qoruncuq 864 97 % gürcü
9 სოფელი განთიადი (sopeli qantiadi) Qalamşa 816 96 % gürcü
10 სოფელი დიდი გომარეთი (sopeli didi qomareti) 802 97 % gürcü
11 სოფელი ყიზილქილისა (sopeli kizilkilisa) Qızılkilsə kəndi 774 99 % azərbaycanlı
12 სოფელი ბეზაქლო (sopeli bezaklo) Bəzəkli kəndi 763 97 % azərbaycanlı
13 სოფელი საფარლო (sopeli saparlo) Səfərli 738 99 % azərbaycanlı
14 სოფელი კამარლო (sopeli kamarlo) Qəmərli kəndi 713 100 % azərbaycanlı
15 სოფელი დაგარახლო (sopeli daqaraxlo) Dağ Arıxlı kəndi 711 100 % azərbaycanlı
16 სოფელი ბოსლები (sopeli boslebi) 667 98 % gürcü
17 სოფელი ქვემო ოროზმანი (sopeli kvemo orozmani) Aşağı Oruzman 660 99 % azərbaycanlı
18 სოფელი კაკლიანი (sopeli kakliani) Gəyliyən kəndi 640 100 % azərbaycanlı
19 სოფელი ჯავახი (sopeli çataxi) 628 97 % gürcü
20 სოფელი იაყუბლო (sopeli iakublo) Yaqublu 498 99 % azərbaycanlı
21 სოფელი იფნარი (sopeli ipnari) İpnari kəndi 481 96 % azərbaycanlı
22 სოფელი შინდილიარი (sopeli şindiliari) Şindilər 467 100 % azərbaycanlı
23 სოფელი ტნუსი (sopeli tnusi) Dunus kəndi 454 100 % azərbaycanlı
24 სოფელი პანტიანი (sopeli pantiani) Armudlu kəndi 410 99 % azərbaycanlı
25 სოფელი ვარდისუბანი (sopeli vardisubani) 403 98 % gürcü
26 სოფელი გედაგდაღი (sopeli qedaqdaği) Gödəkdağ kəndi 362 100 % azərbaycanlı
27 სოფელი კამიშლო (sopeli kamişlo) Qamışlı kəndi 355 99 % azərbaycanlı
28 სოფელი ყიზილაჯლო (sopeli kizilaclo) Dağ Qızılhacılı 341 100 % azərbaycanlı
29 სოფელი შახმარლო (sopeli şaxmarlo) Şahmarlı 341 100 % azərbaycanlı
30 სოფელი ქვემო ყარაბულახი (sopeli kvemo karabulaxi) Aşağı Qarabulaq 333 100 % azərbaycanlı
31 სოფელი ვაკე (sopeli vake) Qarakilsə kəndi 317 90 % azərbaycanlı
32 სოფელი დალარი (sopeli dalari) Dəllər kəndi 313 100 % azərbaycanlı
33 სოფელი ლოქჯანდარი (sopeli lokcandari) Lökcandar kəndi 258 100 % azərbaycanlı
34 სოფელი მთისძირი (sopeli mtisdziri) Suqala kəndi 243 98 % azərbaycanlı
35 სოფელი ორმაშენი (sopeli ormaşeni) Ormeşən 206 100 % azərbaycanlı
36 სოფელი გუგუთი (sopeli ququti) 178 99 % gürcü
37 სოფელი პატარა გომარეთი (sopeli patara qomareti) 174 97 % gürcü
38 სოფელი პატარა დმანისი (sopeli patara dmanisi) 169 97 % gürcü
39 სოფელი ანგრევანი (sopeli anqrevani) Əngirəvan kəndi 162 98 % azərbaycanlı
40 სოფელი ბახჩალარი (sopeli baxçalari) Bağçalar kəndi 149 100 % azərbaycanlı
41 სოფელი უსეინქენდი (sopeli useinkendi) Hüseynkənd 135 100 % azərbaycanlı
42 სოფელი ქარიანი (sopeli kariani) Çopurallar kəndi 108 98 % azərbaycanlı
43 სოფელი საჯა (sopeli saca) 106 100 % azərbaycanlı
44 სოფელი მამიშლარი (sopeli mamişlari) Məmişlər 102 100 % azərbaycanlı
45 სოფელი სალამალეიქი (sopeli salamaleiki) Salamməlik 98 100 % azərbaycanlı
46 სოფელი ახა (sopeli axa) 93 99 % gürcü
47 სოფელი მამულა (sopeli mamula) 80 99 % gürcü
48 სოფელი ჩათახი (sopeli çataxi) 79 99 % gürcü
49 სოფელი ველისპირი (sopeli velispiri) Ergişoğlu 64 56 % gürcü, 31 % urum
50 სოფელი სარკინეთი (sopeli sarkineti) Dəmirbulaq kəndi 63 43 % gürcü, 41 % urum
51 სოფელი ტყისპირი (sopeli tkispiri) Boğazkəsən kəndi 53 98 % azərbaycanlı
52 სოფელი საკირე (sopeli sakire) Qaşqatala kəndi 49 41 % urum, 37 % azərbaycanlı
53 სოფელი გორა (sopeli qora) Canbağça kəndi 38 47 % azərbaycanlı, 47 % urum
54 სოფელი განახლება (sopeli qanaxleba) Anbarlı kəndi 33 42 % urum, 36 % gürcü
55 სოფელი სოღუთლო (sopeli soğutlo) Söyüdlü 27 100 % azərbaycanlı
56 სოფელი პანტიანი (sopeli pantiani) 11 100 % gürcü
57 სოფელი უკანგორი (sopeli ukanqori) 10 80 % gürcü

İqtisadiyyatı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Başkeçid Gürcüstanın aqrar rayonu hesab olunur. 2006-cı ildə respublika üzrə süd istehsalının 2.3 %-i, taxıl və kartof istehsalının isə 2.4 %-i bu rayonun payına düşmüşdür.

2006-cı ilin əvvəllərinə olan məlumata əsasən rayonda fəaliyyət göstərən 45 məktəbdə, o cümlədən 12 orta, 12 bazis və 18 ibtidai məktəbdə 3.817 nəfər şagird təhsil alır və onların təlim-tərbiyəsi ilə 474 nəfər müəllim məşğul olur. Məktəblərin 29-u azərbaycan, 14-ü gürcü, 2-si isə rusdillidir. Ölkədə keçirilən 2005-ci il dövlət imtahanında rayondan 60 abituriyent iştirak etmiş, onlardan yalnız 23-ü tələbə adını qazanmışdır.

Hazırda rayonda 1 teart, 21 kitabxana fəaliyyət göstərir və 1 qəzet nəşr olunur.

  1. Региональный Информационный портал Квемо-Картли: Справочник по региону: самоуправление: Муниципальные советы[ölü keçid]
  2. National Statistics Office of Georgia: ტომი I - საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის პირველი ეროვნული საყოველთაო აღწერის შედეგები Arxivləşdirilib 2015-10-23 at the Wayback Machine
  3. Отдел по вопросам работы советов президиума верховного совета Грузинской ССР. Грузинская ССР, Административно-территориальное деление на 1 января 1987 года, Издание пятое. Издательство Сабчота Сакартвело. Тбилиси. 1988. стр. 30
  4. 1 2 3 National Statistics Office of Georgia: Population by Municipalities for the Beginning of the Year (Thousands) Arxivləşdirilib 2014-07-22 at the Wayback Machine. (official estimates)
  5. http://silknet.com/?module=popup_content&language=ge&product_id=8&type_id=20&attr=city_indexes.
  6. http://www.gpost.ge.
  7. Дманиси // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. III ҹилд: ГајыбовЕлдаров. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1979. С. 488.
  8. Borçalı toponimləri. Müəlliflər: Mədəd Çobanov və Müşfiq Çobanlı; Elmi redaktorlar: f. e. d. Tofiq Əhmədov, f. e. d. Buludxan Xəlilov, f. e. d. Şurəddin Məmmədli. Əlavələr olunmuş və yenidən işlənmiş dördüncü nəşr. Bakı: "Borçalı" nəşriyyatı, 2012, səh. 135.
  9. Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının akademiki, filologiya elmləri doktoru, professor Şurəddin Məmmədli. Gürcüstan Azərbaycanlıları. Gürcüstanda Azər Türkləri məskunlaşan inzibati-ərazi vahidləri. Statistik-ensiklopedik bilgilər. Tbilisi, 2006-cı il, səh. 28 Arxivləşdirilib 2012-10-15 at the Wayback Machine
  10. 1 2 საქართველოსა და სომხეთის საზღვრისპირა რეგიონებში[ölü keçid] მოსახლეობის და არასამთავრობო\სამოქალაქო ორგანიზაციების კვლევა რაოდენობრივი და თვისებრივი კვლევის ანგარიში მომზადებულია ქეა ინთერნეშენალისთვის კავკასიაში პროექტის საქართველოს მხარის პარტნიორი სამოქალაქო განვითარების სააგენტო(CiDA) აგვისტო-ოქტომბერი, 2009 თბილისი, საქართველო
  11. National Statistics Office of Georgia: Statistical abstract, Demographic situation in Georgia 2012 Arxivləşdirilib 2013-08-22 at the Wayback Machine: Contents—>Population—>Number of population by municipalities, page 17. Published in 15 October 2012.
  12. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Башкичетский район (1939 г.) Arxivləşdirilib 2021-11-07 at the Wayback Machine
  13. Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: Башкичетский район (1959 г.) Arxivləşdirilib 2022-08-31 at the Wayback Machine
  14. 1 2 The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 1979 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2021-10-27 at the Wayback Machine
  15. 1 2 The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 1989 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2013-04-23 at the Wayback Machine
  16. 1 2 The European Centre for Minority Issues Caucasus: Ethnic Groups of Georgia: Census 2002 (Total/Percentage) Arxivləşdirilib 2013-11-01 at the Wayback Machine
  17. National İntegration and Tolerance in Georgia: Map: 2002 Census Courtesy of Department of Statistics Arxivləşdirilib 2012-08-01 at the Wayback Machine
  18. 1 2 Ethno-Caucasus, Этнодемография Кавказа: : Распределение русских и украинцев по административно-территориальным единицам Грузинской ССР (1939 г.) Arxivləşdirilib 2021-11-05 at the Wayback Machine (без Абхазской АССР и Юго-Осетинской АО)
  19. 1 2 3 National Statistics Office of Georgia: 2002 წლის სოფლის მოსახლეობის აღწერის მონაცემები Arxivləşdirilib 2018-09-28 at the Wayback Machine
  20. Некоторые замечания на книгу Обозрение Российских владений за Кавказом, составленная членом-корреспондентом статистического отделения совета Министерства внутренних дел И.И.Шопеном. Санкт-Петербург, в типографии А. А. Плюшара. 1840 год, стр. 6
  21. 1 2 3 The European Centre for Minority Issues Caucasus: Jonathan Wheatley. Obstacles Impeding the Regional Integration of the Kvemo Kartli Region of Georgia Arxivləşdirilib 2013-11-12 at the Wayback Machine. ECMI Working Paper #23. February, 2005

    Below are listed data from the 2002 Census concerning all villages in the five rayons about which this report is concerned. As the published version of the Census does not provide the breakdown of the population of the rayon centres in terms of ethnic groups, the figures given for these cities have been extrapolated from general data on the population of rayons and village-byvillage data from rural areas.