Reali

Reali — tərcüməşünaslıqda müəyyən bir xalqın məişətinə, tarixinə, coğafiyasına daxil olan əşya və anlayışları bildirən sözlərin digər dilə tərcüməsi zamanı olduğu kimi saxlanılan söz qruplarıdır. Realilərin başqa dillərdə tərcüməsini, qarşılığını tapmaq mümkün olmur. Realilər milli xarakterli, məişətlə bağlı əşyaların, anlayışların, mücərrəd varlıqların adlarını bildirir və tərcüməsi qeyri-mümkün hesab edilir. Bu səbəbdən realiləri ekvivalentsiz leksik vahidlər hesab etmək olar.

Hər bir dildə müəyyən söz və ifadələr var ki, tərcümə prosesində onların ixtisarı və ya əvəzlənməsi mətnin və ya nitqin bütünlüyünü pozmur. Bu söz və ifadələr jarqonlar, ata sözləri, dialektik ifadələr ola bilər. Reali də bu prosesdə xüsusi yer tutmaqdadır.

Reali — müəyyən bir coğrafi bölgəyə, mədəniyyətə, ölkəyə, qəbiləyə, həmçinin müəyyən tarixi dövrə aid xüsusi adları, əşyalar, anlayışlar, qavramlar, fenomenləri bildirən xüsusi sözlər və ya ifadələrdir. Bu söz qruplarının digər dillərdə qarşılığı olmadığından onların normal tərcüməsi mümkünsüz hesab edilir və tərcümə prosesinin tamamlanması üçün bu qrup sözlər xüsusi qaydada ötürülür.

Reali növləri

Realiləri təsnifləndirilməsində vahid bir sistem mövcud deyil. Müxtəlif dilçilər, müxtəlif meyarlara söykənərək realilər bir neçə qrupda tədqiq etmişdir. Ümumi olaraq realiləri əsasən aşağıdakı qruplara bölmək olar:

A. Coğrafi və etnoqrafik realilər 1. Coğrafi anlayışlar: savanna, tundra, tayqa, tsunami, fyord və s. 2. Etnoqrafik anlayışlar: qəbilələrin adı yaxud ləqəbləri (eskimo, bantu, ayrım (ingliscə mətnlərdə: ayrum), vikinq vs.

B. Floklor və mifoloji realiləri 1. saga — saqa, aşıq (ingiliscə mətnlərdə ashug), rok-n-roll

C. Məişət realiləri 1. Yemək adları: borş, pizza, dönər 2. Geyim adları: sombrero, kimono, sarafan, mokasin 3. Əşya adları: kottec, villa, hotel 4. Minik vasitələri: limuzin, kanoye, rikşa 5. Musiqi alətləri, rəqslər, oyunlar: balalayka, tarantella, tanqo 6. Ölçü vahidləri: peso, real, pound

D. İctimai-tarixi realilər 1. İnzibati vahidlər, yaşayış məntəqələri: ştat, konton, aul 2. Şəxs, vəzifə, titul, xitab formaları: don, sinyor, mister, ser, madam 3. İdarəetmə orqanları, təşkilat, qurum adları və ya ləqəbləri: Reichtag — reyxtaq, konqress, kolxoz, məclis — majlis, rada, duma 4. Partiya üzvlər, siyasi/dini qruplaşmalarla bağlı sözlər: sələfist, cihadist, faşist, karbonari 5. Hərbi realilər: hərbi birləşmələr, rütbələr, silahlar: legion, ataman, yeniçəri, mauzer (mauser), general.

Bəzi realilər həm də hansısa elmi sahədə termin olaraq da istifadə edilə bilər. Məsələn: rok-n-roll həm realidir, həm də musiqişunaslıqda bir termindir.