Палдиски: өлгөләр араһындағы айырма

Палдиски
	Ҡала
	Палдиски; Paldiski
Флаг	Герб
Ил	Эстония
Регион	Харьюмаа
Координаталар	59°21′ с. ш. 24°03′ в. д.HGЯO
Мэр	Каупо Каллас
Беренсе мәртәбә телгә алынған	XVII быуат
Элекке исеме	Рогервик, Балтик порты, Ба́лтиски
Ҡала с	1783
Майҙаны	60,17 км²
Халҡы	4081 кеше (2012)
Милли состав	урыҫтар — 67 %; эстондар — 25 %
Сәғәт бүлкәте	UTC+2
Һанлы танытмалар
Рәсми сайт	paldiski.ee
	Палдиски Аудио, фото и видео Викимилектә

Интерактивная навигация по истории

← Алдағы үҙгәртеү Киләһе үҙгәртеү →

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән

ВизуальВикитекст

Һыҙылған

20:47, 30 июль 2019 өлгөһө

Па́лдиски (эст. Paldiski), тарихи исемдәре Рогервик (швед. Rågervik), Балти́к порты, Ба́лтиски (эст. Baltiski)^[1] — Эстониялағы ҡала, Фин ҡултығында урынлашҡан порт.

География

Палдиски ҡалаһы Харьюмаа өйәҙендә, Эстонияның баш ҡалаһы Таллиндан 52 саҡрым алыҫлыҡта, Фин ҡултығының яр буйында урынлашҡан. Ул Кейла, Вазалемма һәм Падизе өйәҙҙәре менән сиктәш. Ҡаланың территорияһы акваторияһы һәм Пакри утрауҙары менән бергә 102 км² самаһы тәшкил итә.

Халҡы

Халҡы
Йыл	Бөтәһе^[3]
2007	4 170
2010	4 125
2012	4 081

Халыҡ һаны 4,1 мең кеше (2010). Милли составы: урыҫтар — 67 %, эстондар — 25 %. Барлығы ҡалала 31 милләт вәкиле йәшәй.

Тарихы

Рәсәй империяһы

XIV быуаттан ярымутрауҙа шведтар йәшәгән һәм ҙур булмаған ҡәлғә төҙөлгән.

1718 йылдың 23 июлендә Пётр I Пакри ҡултығында шәхсән хәрби портҡа нигеҙ һалған, уның эргәһендә ауыл да булған. 1723 йылдан рәсми атамаһы Рогервик (швед. Rågervik), 1762—1922 йылдарҙа — Балтик Порты^[4], артабан Балтиски, 1934 йылдан — Палдиски.

Порт һәм ҡәлғәне төҙөү 1716—1726 йылдарҙа барған, Пётр I үлгәндән һуң туҡтатылған. Пакри ярымутрауында (Pakri poolsaar) һәм Кесе Роогэ утрауында Пётр I йорт һалынған. Пётр ҡәлғәһе һәм доктары ҡалдыҡтары хәҙер ҙә күренә. Пётр I порт һәм уның һаҡлағыс молы проекты һыҙмаһын үҙе төҙөгән. Ул шулай уҡ сауҙагәрҙәр гаванының, ҡалаһының һәм адмирал верфының урынлашыу ерен билдәләгән.

1724 йылдың 22 октябрендә Пакри мағы төҙөлгән. Ул Балтик диңгеҙенең иң боронғо маяҡтарының береһе.

1728 йылда ағас сиркәү төҙөлгән.

1762 йылда киң масштаблы төҙөлөштө Екатерина II яңынан дауам иттергән. Был эштең етәксеһе итеп генерал-фельдмаршал Иоһанн Буркхардт Христофор йәғни граф Миних тәғәйенләнгән.

1762 йылдың 20 авгусында Рогервик ҡалаһы Балтик Порты тип исемләнгән. 1764 йылдың июлендә ҡалаға Екатерина II килгән. 1768 йылдың 18 ноябрендә порт яҙмышы тураһындағы Сенатҡа докладында Екатерина II, Кронштадтты төҙөп бөтөрөүгә бар иғтибарҙы йүнәлтеп, бөтә бындағы төҙөлөш эштәрен туҡтатып торорға бойороҡ биргән.

1770 йылда Екатерина II ҡушыуы буйынса һалдат, офицерҙар, һөнәрселәр һәм сауҙагәрҙәр балалары өсөн беренсе мәктәп асылған^[5].

В 1775 году в Балтийский порт был сослан вместе с отцом Юлаем Азналиным и 29 ноября 1775 прибыл участник пугачевского восстания, башкирский национальный герой, Салават Юлаев. Он умер во время каторги 26 сентября 1800 года и похоронен в Палдиски. На территории городского парка ему установлен памятник.

В 1787 году Балтийский Порт получил статус безуездного (заштатного) города Эстляндской губернии.

В 1784—1787 годах по проекту архитектора Иоганна Мора была сооружена каменная Георгиевская церковь. В конце XIX века её перестроили по проекту архитектора Эдельсона.

В 1870 году до города построили Балтийскую железную дорогу Балтийский Порт — Ревель — Санкт-Петербург.

В 1876 году в городе было открыто мореходное училище, которое впоследствии получило собственное здание. Первым руководителем мореходного училища был А. Фельдхун, выпускник Рижского мореходного училища. В училище за 1876—1897 годы было 463 учащихся. В нём был самый высокий уровень преподавания из всех мореходных училищ, находившихся на территории Эстляндской губернии^[6].

В июне 1912 года в гавани Балтийского порта состоялась встреча Императора Николая II и кайзера Вильгельма II, прибывших на яхтах «Штандарт» и «Гогенцоллерн».

В период Первой мировой войны город стал ареной военных действий. В 2 часа 30 минут 11 ноября 1916 года немецкие эсминцы Х германской флотилии в течение получаса обстреливали из орудий Балтийский порт. По портовым сооружениям, а потом по городу было выпущено 162 фугасных и шрапнельных снаряда. Повреждено 24 здания, в том числе вокзал и вышка поста наблюдения, погибли 10 человек, из них 8 мирных жителей^[7].

Первая эстонская республика

В 1922 году в период первой эстонской республики городу дали новое имя Палдиски, что представляет собой видоизменённое русское «Балтийский».

В октябре 1939 года Советский Союз по соглашению с эстонским правительством на правах аренды разместил в Палдиски военную базу. К началу боевых действий Великой Отечественной войны на территории Эстонии в 1941 году на полуострове Пакри и островах Пакри были установлены батареи береговой обороны. Порт использовался для размещения военных кораблей. Был построен военный аэродром.

Советский период

В период Второй мирой войны стал одним из мест эвакуации советского флота из Рижского залива. Занят немецкими войсками 28 августа 1941 года. При отступлении советских войск были взорваны батареи береговой обороны^[8]. Во время немецкой оккупации на полуострове находилась военно-морская база и существовала школа немецкой разведки абвера^[9]. Освобождён 24 сентября 1944 года десантом Балтийского флота в ходе Таллинской операции.

21 ноября 1956 года в Суурупском проливе произошло столкновение подводной лодки М-200 «Месть» 157-й отдельной бригады подводных лодок Балтийского флота с эскадренным миноносцем «Статный». Спасательная операция прошла неудачно — погибло 28 подводников.

База подводных лодок «Подплав»

В городе, ставшем одним из двух закрытых административно-территориальных образований на территории Эстонской ССР, были размещены база подводных лодок («Подплав»), учебный атомный реактор, стоянка торпедных катеров и малых ракетных кораблей, госпиталь и поликлиника. В городе базировались 157-я отдельная бригада подводных лодок, погранзастава, межотрядная школа сержантского состава пограничных войск, рота военных строителей, ракетное подразделение ПВО и дисциплинарная рота Балтийского флота.

Учебный центр в Палдиски обладал двумя действующими реакторами подводных лодок первого и второго поколений, а также уникальным тренажёром для подготовки экипажей атомных подводных лодок.

Территория полуострова Пакри, на котором расположен город, была огорожена колючей проволокой и являлась закрытой особо охраняемой зоной.

В 1962 году в Палдиски открылся 93-й учебный центр атомного подводного флота СССР (в/ч 56190). Здесь было установлено два наземных атомных реактора, работали в центре 16 000 человек. Это был крупнейший учебный центр такого рода в Советском Союзе^[10]. Из-за его значимости весь город был огорожен колючей проволокой до августа 1994 года, когда Палдиски покинул последний российский военный корабль^[11].

Начальники учебного центра:

контр-адмирал Кудряшов Геннадий Трофимович, 1962—1967
контр-адмирал Рулюк Анатолий Антонович, 1967—1976
контр-адмирал Каравашкин Валентин Степанович, 1976—1980
контр-адмирал Шауров Александр Алексеевич, 1980—1988
контр-адмирал Ольховиков Александр Васильевич, 1988—1994

В медсанчасти в/ч 56190 начальником поликлиники в конце 1980-х служил генерал-майор запаса Александр Фисун, бывший начальник Главного военно-медицинского управления МО РФ, главный военный врач РФ, а с февраля 2018 — начальник Военно-медицинской Академии.

Вторая эстонская республика

30 августа 1994 года Палдиски покинул последний российский военный корабль. Город был последним объектом расположения Российских вооруженных сил в Эстонии. 26 сентября 1995 года был подписан акт о передаче ядерного объекта в Палдиски Эстонии. Перед сдачей российские специалисты извлекли из реакторов топливные стержни, реакторы были заключены в специальные бетонные саркофаги.

В период с 15 мая 1994 года Палдиски был включён в состав города Кейла. Это было обусловлено малым процентом граждан Эстонии в составе населения. 20 октября 1996 Палдиски были возвращены права города.

В 2017 году Палдиски стал административным центром новой волости Ляэне-Харью.

«Ҡала көнө» байрамы

1993 йылдан Палдиски үҙенең «Ҡала көнө» көнөн үткәрә. Унда Таллинда эшләп килеүсе «Ағиҙел» башҡорт мәҙәни ойошмаһы вәкилдәре лә ҡатнаша. 2016 йылдың июлендә үткәнендә улар ҡалаға милли батырыбыҙҙың тыуыуына 206 йыл тулыу айҡанлы нәшер ителгән «Эстония помнит: Салават Юлаев» тигән китап бүләк итте^[12].

Рогервик тотҡондары

Салауат Юлаев (16 июнь 1754 — 8 октябрь 1800) — башҡорт халҡының милли батыры, шағир. Пугачевтың көрәштәше, 1773 — 1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе. 1989 йылда Палдиски ҡалаһында уның хөрмәтенә һәйкәл ҡуйыла^[13].
Юлай Аҙналин (1722 – 1797-1800 араһы) – башҡорт йөҙбашы (1766), Шайтан-Көҙәй олоҫы старшинаһы (1766), 1773-1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр Һуғышы етәкселәренең береһе.
Ҡәнзәфәр Усаев (1738 — 10 июль 1804) — Пугачевтың көрәштәше, 1773 — 1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы етәкселәренең береһе.

Ҡарағыҙ

Салауат Юлаев музейы Эстонияла

Иҫкәрмәләр

↑ ^1,0 ^1,1 Эстляндия-Эстонияның географик атамалары (урыҫ телендә)
↑ Eesti statistika 2012 - Эстония статистикаһы (2012) (эстон телендә)
↑ Statistics Estonia, a government agency at the area of administration of the Ministry of Finance.
↑ см. Балтийский порт // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
↑ Газета «Молодёжь Эстонии»
↑ Пярн А. Э. Мужчины и море. — Таллин: Валгус, 1979. — 168 с.
↑ «Военно-промышленный курьер» № 11 (127) за 22 марта 2006 года(недоступная ссылка)
↑ [1] // «Балтика» — Международный журнал русских литераторов
↑ Балтийский порт
↑ Лучший центр по подготовке подводников СССР находился в Эстонии // rubaltic.ru, авг 2018
↑ Палдиски — Visitestonia.com
↑ В Эстонии в праздновании Дня города Палдиски приняло участие башкирское общество «Агидель». «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2016, 28 июль (рус.) (Тикшерелеү көнө: 28 июль 2016)
↑ Эстонияла Салауат Юлаевҡа мемориаль таҡтаташ һәм һәйкәл ҡуйыласаҡ. , 2017, 10 февраль (Тикшерелеү көнө: 10 февраль 2017)

Һылтанмалар

[genealogia-1] 1,0 ^1,1 Эстляндия-Эстонияның географик атамалары (урыҫ телендә)

[stat.ee-2] Eesti statistika 2012 - Эстония статистикаһы (2012) (эстон телендә)

[3] Statistics Estonia, a government agency at the area of administration of the Ministry of Finance.

[4] см. Балтийский порт // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

[5] Газета «Молодёжь Эстонии»

[6] Пярн А. Э. Мужчины и море. — Таллин: Валгус, 1979. — 168 с.

[7] «Военно-промышленный курьер» № 11 (127) за 22 марта 2006 года(недоступная ссылка)

[8] [1] // «Балтика» — Международный журнал русских литераторов

[9] Балтийский порт

[10] Лучший центр по подготовке подводников СССР находился в Эстонии // rubaltic.ru, авг 2018

[11] Палдиски — Visitestonia.com

[12] В Эстонии в праздновании Дня города Палдиски приняло участие башкирское общество «Агидель». «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2016, 28 июль (рус.) (Тикшерелеү көнө: 28 июль 2016)

[13] Эстонияла Салауат Юлаевҡа мемориаль таҡтаташ һәм һәйкәл ҡуйыласаҡ. , 2017, 10 февраль (Тикшерелеү көнө: 10 февраль 2017)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

@@ 54 юл: / 54 юл: @@
 === Рәсәй империяһы ===
-[[XIV быуат]]тан ярымутрауҙа шведтар йәшәгән һәм ҙур булмағае ҡәлғә төҙәлгән.
+[[XIV быуат]]тан ярымутрауҙа шведтар йәшәгән һәм ҙур булмаған ҡәлғә төҙөлгән.
-[[1718 йыл]]дың 23 июлендә [[Пётр I]] Пакри ҡултығында шәхсән хәрби портҡа нигеҙ һалған, уның эргәһендә ауыл да булған. [[1723]] йылдан рәсми атамаһы Рогервик ({{lang-sv|Rågervik}}), [[1762]]—[[1922]] йылдапрҙа — Балтик Порты<ref>см. {{ВТ-ЭСБЕ|Балтийский порт}}</ref>, артабан Балтиски, 1934 йылдан — Палдиски.
+[[1718 йыл]]дың 23 июлендә [[Пётр I]] Пакри ҡултығында шәхсән хәрби портҡа нигеҙ һалған, уның эргәһендә ауыл да булған. [[1723]] йылдан рәсми атамаһы Рогервик ({{lang-sv|Rågervik}}), [[1762]]—[[1922]] йылдарҙа — Балтик Порты<ref>см. {{ВТ-ЭСБЕ|Балтийский порт}}</ref>, артабан Балтиски, 1934 йылдан — Палдиски.
-[[Файл:RIGBY(1842) Baltic letters, p1.165 BALTISPORT (Pakri Cliff, Paldiski).jpg|слева|thumb|Балтик Порты 1840 йылда]]
+[[Файл:RIGBY(1842) Baltic letters, p1.165 BALTISPORT (Pakri Cliff, Paldiski).jpg|слева|thumb|1840 йылдағы Балтик порты]]
-Порт һәм ҡәлғәне төҙөү [[1716]]—[[1726 йыл]]дарҙа барған, [[Пётр I]] үлгәндән һуң туҡтатылған. Пакри ярымутрауында (Pakri poolsaar) һәм Кесе Роогэ утрауында [[Пётр I]] йорт һалынған. Пётр ҡәлғәһе һәм доктары ҡалдыҡтары хәҙер ҙә күренә. [[Пётр I]] порт һәм уның һаҡлағыс молы проекты һыҙмаһын үҙе төҙөгән. Ул шулай уҡ  сауҙагәрҙәр гаваненең, ҡалаһының һәм адмирал верфенең урынлашыу ерен билдәләгән.
+Порт һәм ҡәлғәне төҙөү [[1716]]—[[1726 йыл]]дарҙа барған, [[Пётр I]] үлгәндән һуң туҡтатылған. Пакри ярымутрауында (Pakri poolsaar) һәм Кесе Роогэ утрауында [[Пётр I]] йорт һалынған. Пётр ҡәлғәһе һәм доктары ҡалдыҡтары хәҙер ҙә күренә. [[Пётр I]] порт һәм уның һаҡлағыс молы проекты һыҙмаһын үҙе төҙөгән. Ул шулай уҡ сауҙагәрҙәр гаванының, ҡалаһының һәм адмирал верфының урынлашыу ерен билдәләгән.
+[[1724]] йылдың 22 октябрендә Пакри мағы төҙөлгән. Ул Балтик диңгеҙенең иң боронғо маяҡтарының береһе.
-октября [[1724 год]]а построен маяк Пакри. Он является одним из старейших маяков [[Балтийское море|Балтийского моря]].
+[[1728 йыл]]да ағас сиркәү төҙөлгән.
-В [[1728 год]]у была сооружена деревянная церковь.
-в [[1762]] широкомасштабное строительство возобновлено [[Екатерина II|Екатериной II]]. Руководителем работ назначен генерал-фельдмаршал [[Миних, Иоганн Буркхардт Христофор|граф Миних]].
+[[1762]] йылда киң масштаблы төҙөлөштө [[Екатерина II]] яңынан дауам иттергән. Был эштең етәксеһе итеп генерал-фельдмаршал Иоһанн Буркхардт Христофор йәғни граф Миних тәғәйенләнгән.
-августа [[1762 год]]а город Рогервик переименован в Балтийский Порт. В июле [[1764 год]]а город посетила [[Екатерина II]].
+[[1762 йыл]]дың 20 авгусында Рогервик ҡалаһы Балтик Порты тип исемләнгән. [[1764 йыл]]дың июлендә ҡалаға [[Екатерина II]] килгән.
+[[1768 йыл]]дың 18 ноябрендә порт яҙмышы тураһындағы [[Сенат]]ҡа докладында [[Екатерина II]], Кронштадтты төҙөп бөтөрөүгә бар иғтибарҙы йүнәлтеп, бөтә  бындағы төҙөлөш эштәрен туҡтатып торорға бойороҡ биргән.
-ноября [[1768 год]]а на докладе [[Сенат (Россия)|Сената]] о судьбе порта [[Екатерина II]] приказала работы по достройке остановить, сконцентрировав все усилия на постройке [[Кронштадт]]а.
-В [[1770 год]]у по велению [[Екатерина II|Екатерины II]] для детей солдат, офицеров, ремесленников и купцов была открыта первая школа<ref>[http://www.moles.ee/05/Oct/07/12-1.php  Газета «Молодёжь Эстонии»]</ref>.
+[[1770 йыл]]да [[Екатерина II]] ҡушыуы буйынса һалдат, офицерҙар, һөнәрселәр һәм сауҙагәрҙәр балалары өсөн беренсе мәктәп асылған<ref>[http://www.moles.ee/05/Oct/07/12-1.php  Газета «Молодёжь Эстонии»]</ref>.
 В [[1775 год]]у в Балтийский порт был сослан вместе с отцом Юлаем Азналиным и 29 ноября [[1775]] прибыл участник [[Крестьянская война 1773—1775|пугачевского восстания]], [[Башкортостан|башкирский]] национальный герой, [[Юлаев, Салават|Салават Юлаев]]. Он умер во время каторги [[26 сентября]] [[1800 год]]а и похоронен в Палдиски. На территории городского парка ему установлен памятник.