Аперацыя «Саюзная сіла»

Вайна НАТА супраць Югаславіі
Вайна НАТА супраць Югаславіі
	Асноўны канфлікт: Косаўская вайна
Дата	24 сакавіка – 10 чэрвеня 1999
Месца	СРЮ
Прычына	Інцыдэнт у Рачаке, адмова сербаў выканаць ультыматум канферэнцыі ў Рамбуе
Вынік	Перамога войскаў НАТА: Югаслаўскія войскі пакідаюць Косава і Мятохію; Рэзалюцыя Савета Бяспекі ААН 1244; Усталяванне ў Косаве часовай адміністрацыі місіі ААН; Незалежнасць першай Рэспублікі Косава скасаваная;
Змены	Югаславія страчвае кантроль над тэрыторыяй Косава
Праціўнікі
НАТА: ЗША; Вялікабрытанія; Бельгія; Канада; Данія; Францыя; Германія; Італія; Нідэрланды; Нарвегія; Партугалія; Іспанія; Турцыя; ; Армія вызвалення Косава (UÇK); Пасіўны ўдзел:; Албанія; Балгарыя; Венгрыя; Румынія; Паўночная Македонія	Югаславія;
Камандуючыя
Уэслі Кларк; Хаўер Салана;	Слабадан Мілошавіч; Драгалюб Ойданіч; Святазар Мар'янавіч
Сілы бакоў
Каля 1031 самалёта	14 баяздольных МіГ-29; 34 спраўных МіГ-21; 12 дывізіёнаў З-125М; 20 дывізіёнаў «Куб-М»; 80 ЗРК «Страла-1»; 18 «ЗРК Страла-10»; шматлікія ПЗРК і зенітныя артылерыйскія сістэмы
Страты
2 салдата НАТА загінулі (даныя НАТА) і 3 палонены (пацверджана абодвума бакамі) Каля 30 БПЛА, ад 2 да некалькіх дзесяткаў самалётаў і верталётаў збітыя	249 салдат; 22 паліцэйскіх (даныя Югаславіі).; 900—1200 салдат (Данныя НАТА); 2500 грамадзянскіх (даныя Югаславіі); каля 500 грамадзянскіх (Данныя НАТА); 1200—5700 грамадзянскіх (іншыя падлікі) 11 самалётаў, 20 танкаў, 220 бронемашын и 450 артсістэм знішчаны
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аперацыя «Саюзная сіла» (англ.: Operation Allied Force) — ваенная аперацыя блока НАТА супраць Саюзнай Рэспублікі Югаславія ў перыяд з 24 сакавіка па 10 чэрвеня 1999 года, якая прывяла да вываду югаслаўскіх войскаў з тэрыторыі края Косава і Мятохія і да пераходу края пад кантроль сіл НАТА.

Прычыны

28 сакавіка 1989 сербскі парламент, парушаўшы югаслаўскую канстытуцыю 1974 г, адмяніў аўтаномію правінцыі Косава.
У 1989—1990 гадах у межах «Антыбюракратычнай рэвалюцыі» па ініцыятыве Слабодана Мілошавіч былі распушчаны парламент і ўрад Косава. Амаль усе албанцы былі звольнены з дзяржаўных устаноў.
Верасень 1991: падчас распаду Югаславіі пасля таемнага рэферэндуму была абвешчана «Рэспубліка Косава», якую прызнала толькі Албанія. Ствараліся ценявыя структуры ўлады. З тых часоў албанцы пасіўным супрацівам імкнуліся прыцягваць увагу сусветнай супольнасці.
У 1992 годзе албанцы Косава абралі пісьменніка Ібрагіма Ругова ў прэзідэнты Рэспублікі Косава. Быў абраны таксама парламент, які так і непрыступіў да працы. Прызначаны Ругавым урад працаваў з-за мяжы.
Падчас Баснійскай вайны 1995 г. авіяцыя НАТА ўпершыню зрабіла моцныя паветраныя ўдары (у рамках аперацыі «Deliberate Force») для прызнання баснійска-сербскім войскам ахоўнай зоны ААН. У выніку быў дасягнуты Дэйтанскі дагавор і размяшчэнне войскаў НАТА ў Босніі. Мірнае супраціўленне ў Косаве албанцам здаваўся безвыніковым, і Войска Вызвалення Косава перайшло да ўзброенага дужання.
Верасень—кастрычнік 1997: албанцы Косава байкатавалі выбары ў парламент Сербіі, адбыліся цяжкія сутыкненні паміж албанцамі і сербскай паліцыяй у Косава. У прэзідэнцкіх і парламенцкіх выбарах «Рэспублікі Косава» Ругова быў пацверджаны ў пасадзе.

Югаслаўскія ўлады, прэзідэнт Слабодан Мілошавіч былі абвінавачаны ў этнічных чыстках падчас грамадзянскай вайны на поўдні Сербіі, якія мелі месца абапал (і югаслаўскага войска, і паўстанцкага руху Войска Вызвалення Косава). Інфармацыя адносна сотняў тысяч забітых жыхароў застаецца супярэчлівай — пра што сведчаць выкрыцці пахаванняў міжнароднымі экспертамі. Прычынай эскалацыі супрацьстаяння сталі этнічныя канфлікты паміж сербамі і албанцамі.

Пасля пачатку ваенных дзеянняў блок НАТА запатрабаваў вывесці сербскія войскі з сербскай аўтаномнай вобласці Косава і Мятохія, галоўным чынам населяннай албанцамі, а таксама размясціць войска НАТА на тэрыторыі Косава і Мятохіі, гэта значыць на тэрыторыі Югаславіі. Югаславія не выканала ўльтыматум.

Ход аперацыі (сакавік—чэрвень)

Афіцыйнай падставай пачатку ваенных дзеянняў было абвешчана прысутнасць сербскіх войскаў на тэрыторыі края Косава і Мятохія. На працягу сакавіка, красавіка, мая, чэрвеня 1999 года войскі НАТА праводзілі ваенныя дзеянні на тэрыторыі Сербіі. Асноўную частку ваеннай аперацыі складала ўжыванне авіяцыі для бамбардзіроўкі стратэгічных ваенных і грамадзянскіх аб’ектаў на тэрыторыі Сербіі. Колькасць задзейнічаных самалётаў перавышала 500 адзінак. Авіаналётам былі падвергнуты ваенныя стратэгічныя аб’екты ў буйных гарадах Югаславіі, уключаючы сталіцу — Бялград.

24 сакавіка 1999 — генеральны сакратар НАТА Салана аддаў загад камандаючыму сіламі НАТА ў Еўропе амерыканскаму генералу Уэслі Кларку пачаць ваенную аперацыю супраць Югаславіі. Бялград, Прышціна, Ужыце, Нові-Сад, Крагуевац, Панчэва, Падгорыца і іншыя падвергнуліся ўдарам з паветра.
25 сакавіка — авіяцыя НАТА зрабіла новы ўдар. З борта амерыканскага крэйсера «Гансалес» у Адрыятычным моры было выпушчана 18 ракет «Тамагаўк».
26 сакавіка — знішчаны склад паліва ў Ліпавіцэ, што выклікала вялікі пажар у Ліпавіцкім лесу
27 сакавіка — НАТА ўжыла ў бамбаваннях Бялграда касетныя бомбы.

Авіяносец «Тэадор Рузвельт» у Адрыятычным моры

28 сакавіка — уначы, Біл Клінтан пасля нарады з кіраўнікамі Вялікабрытаніі, Германіі, Францыі і Італіі пацвердзіў дазвол узмацніць ваенныя ўдары па Югаславіі.^[12] Авіяцыя НАТА вырабіла кропкавыя ўдары па ваенна-стратэгічным аб’ектам у прыгарадах Бялграда.
1 красавіка — войска Югаславіі захоплівае на сваёй тэрыторыі трох амерыканскіх салдат.
3 красавіка — авіяўдарам НАТА па Бялградзе разбуранны будынак Міністэрствы ўнутраных спраў Сербіі і Югаславіі.
5 красавіка — 12 загінула і звыш 40 паранена падчас бамбардзіроўкі аб’ектаў у цэнтры Алексінаца
10 красавіка — абстраляны завод «Застава».
12 красавіка — ударам натаўскага самалёта F-15E знішчаны пасажырскі цягнік, які прахадзіўшы па мосце (пілот меў загад разбурыць мост). Салана апраўдвае памылку пілота.
21 красавіка — НАТА наносіць удар па асабістай рэзідэнцыі Мілошавіча і штаб-кватэры Сацыялістычнай партыі Сербіі.
23 красавіка — авіяўдар па белградскім тэлецэнтры.
24 красавіка — НАТА прымае рашэнне аб эмбарга пастаўкі нафты і нафтапрадуктаў у Югаславію.
30 красавіка — НАТА наносіць удар па будынку Генштаба югаслаўскага войска і Міністэрству абароны Югаславіі.
2 мая — НАТА наносіць удар па энергацэнтру ў Абрэноваце. Большасць гарадоў Югаславіі застаецца без святла.
4 мая — Балгарыя падае НАТА сваю паветраную прастору для ўдараў па Югаславіі.
7 мая — авіяўдар па горадзе Ніш. Высокадакладнай ракетай знішчана пасольства Кітая ў Бялградзе
10 чэрвеня — прынятая Рэзалюцыя СБ ААН № 1244 (1999)
12 чэрвеня — увод сухапутных войскаў НАТА на тэрыторыю Сербіі
20 чэрвеня — югаслаўскія войскі пакідаюць Косава і Мятохію

Вынікі

Разбураны будынак у Бялградзе

Улічваючы бамбаванні прадпрыемстваў хімічнай прамысловасці, аб’ектаў вода- і электразабеспячэння, гэта ледзь не прывяло да экалагічнай катастрофы на Балканах.^[13]
У Косава і Мятохіі ўлада перайшла да касавараў, да Войска Вызвалення Косава.
2,5 млн грамадзян засталіся без якіх-небудзь прыбыткаў і сродкаў да існавання
Працы пазбавілася каля 600 тысяч чалавек.
17 лютага 2008 года Косава абвясціла незалежнасць ад Сербіі
Колькасць кантынгенту KFOR (НАТА) на канец 2007 г. — 19 тысяч чалавек^{^[14]}

Ахвяры сярод грамадзянскага насельніцтва

Загінула 500—5700 грамадзянскіх асоб, уключаючы этнічных албанцаў.^[11]^[15].

Шкода экалогіі

НАТА бамбавала нафтаперапрацоўчыя і нафтахімічныя заводы, што прывяло да некаторага парушэння экалагічнага балансу і забруджванню навакольнага асяроддзя.

Эканамічная шкода

Агульная шкода, нанесены прамысловым і транспартным аб’ектам, ацэньваецца ў 1 млрд долараў.

Пашкоджанні нанесеныя аўтадарожнай і чыгуначнай сеткі краіны, некаторыя масты і дарогі былі разбураны.

Бамбаванні НАТА пашкодзілі мноства гаспадарчых аб’ектаў.^[16]

Просьба Югаславіі аб прыняцці ў саюз Расіі і Беларусі

Адразу пасля пачатку агрэсіі 1999 г. парламент Саюзнай Рэспублікі Югаславіі, атакаванай войскамі НАТА, прагаласаваў за далучэнне рэспублікі да саюза Расіі і Беларусі.

Расійскі парламент на экстраным паседжанні цалкам падтрымаў сваіх сербскіх калегаў, парэкамендаваўшы прэзідэнту Барысу Ельцыну і ўраду неадкладна пачаць падрыхтоўку да гэтага працэсу. Барыс Ельцын гэты працэс заблакаваў. У Беларусі просьба абышлася толькі размовамі.

Гл. таксама

Крыніцы

↑ Паветраная прастора ці тэрыторыю для разгортвання сіл НАТА падалі нейтральныя дзяржавы: Албанія, Балгарыя, Македонія, Румынія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 жніўня 2014. Праверана 1 мая 2013.
↑ (англ.) Frontline: war in europe: facts & figures
↑ Yugoslav & Serbian MiG-29s (нявызн.)(недаступная спасылка). Acig.org. Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2014. Праверана 24 сакавіка 2009.
↑ Барабанов et al 2012, с. 117.
↑ (англ.) BBC News | World | Two die in Apache crash
↑ Три американских солдата попали в сербский плен // Gazeta.Ru, 1 апреля 1999
↑ Смиљанић 2009, с. 232.
↑ Политика: Девет година од бомбардовања, приступљено 29. јануар 2012, Приступљено 9. 4. 2013.
↑ „Шеснаеста годишњица НАТО бомбардовања“, РТС, 24. март 2015.
↑ ^а ^б (англ.) Civilian Deaths in the NATO Air Campaign — The Crisis in Kosovo
↑ ^а ^б Русский архипелаг — Итоги кампании НАТО в Югославии в цифрах (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2014. Праверана 15 лютага 2014.
↑ http://www.explan.ru/archive/1999/14/s1.htm Архівавана 9 мая 2008.
↑ http://www.uralhimprom.com/company/archive/news_17.html Архівавана 30 верасня 2007.
↑ http://www.dw-world.de/dw/article/0,,2993997,00.html
↑ http://www.hrw.org/reports/2000/nato/Natbm200-01.htm
↑ http://www.kosovo.ws/archive/destrlist.htm

Літаратура

Барабанов М. С., Коновалов И. П., Куделев В. В., Целуйко В. А. Чужие войны (руск.). — Москва: Центр анализа стратегий и технологий, 2012. — ISBN 978-5-9902620-4-1.
ген. Спасоје Смиљанић. Агресија НАТО (серб.). — Београд: Чугура принт, 2009. — 525 с.

[autogenerated1-1] Паветраная прастора ці тэрыторыю для разгортвання сіл НАТА падалі нейтральныя дзяржавы: Албанія, Балгарыя, Македонія, Румынія (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 19 жніўня 2014. Праверана 1 мая 2013.

[2] (англ.) Frontline: war in europe: facts & figures

[3] Yugoslav & Serbian MiG-29s (нявызн.)(недаступная спасылка). Acig.org. Архівавана з першакрыніцы 14 лютага 2014. Праверана 24 сакавіка 2009.

[FOOTNOTEБарабанов_et_al2012117-4] Барабанов et al 2012, с. 117.

[BBCApacheCrach-5] (англ.) BBC News | World | Two die in Apache crash

[6] Три американских солдата попали в сербский плен // Gazeta.Ru, 1 апреля 1999

[FOOTNOTEСмиљанић2009232-7] Смиљанић 2009, с. 232.

[8] Политика: Девет година од бомбардовања, приступљено 29. јануар 2012, Приступљено 9. 4. 2013.

[РТС55-9] „Шеснаеста годишњица НАТО бомбардовања“, РТС, 24. март 2015.

[hrw.org-10] а ^б (англ.) Civilian Deaths in the NATO Air Campaign — The Crisis in Kosovo

[autogenerated5-11] а ^б Русский архипелаг — Итоги кампании НАТО в Югославии в цифрах (нявызн.)(недаступная спасылка). Архівавана з першакрыніцы 22 лютага 2014. Праверана 15 лютага 2014.

[echo-12] ttp://www.explan.ru/archive/1999/14/s1.htm Архівавана 9 мая 2008.

[13] ttp://www.uralhimprom.com/company/archive/news_17.html Архівавана 30 верасня 2007.

[14] ttp://www.dw-world.de/dw/article/0,,2993997,00.html

[15] ttp://www.hrw.org/reports/2000/nato/Natbm200-01.htm

[16] ttp://www.kosovo.ws/archive/destrlist.htm

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]