Прагляд зыходнага тэксту старонкі Антарктыда

[[Выява:Antarctica 6400px from Blue Marble.jpg|right|thumb|300px|Спадарожнікавы фатаздымак Антарктыды]]
'''Антарктыда''' ({{lang-el|ανταρκτικός}} — супрацьлегласць [[Арктыка|Арктыцы]]), [[мацярык]] у паўднёвым паўшар'і, у межах [[Паўднёвы палярны круг|Паўднёвага палярнага круга]], займае цэнтральную частку [[Антарктыка|Антарктыкі]]. Цэнтр Антарктыды прыкладна супадае з паўднёвым геаграфічным [[полюс геаграфічны|полюсам]]. Плошча 12,4 млн км² (13,9 млн км² разам з астравамі і [[шэльф кантынентальны|шэльфавымі]] [[ледавік]]амі, што ў 68 разоў больш за плошчу [[Беларусь|Беларусі]]). Берагі Антарктыды (больш за 30 тыс. км) зрэзаны слаба. Пераважаюць ледавіковыя абрывы вышынёй 20—100 м. Абмываецца [[Паўднёвы акіян|Паўднёвым акіянам]] (моры [[Мора Уэдэла|Уэдэла]], [[Мора Лазарава|Лазарава]], [[Мора Рысер-Ларсена|Рысер-Ларсена]], [[Мора Касманаўтаў|Касманаўтаў]], [[Мора Садружнасці|Садружнасці]], [[Мора Дэйвіса|Дэйвіса]], [[Мора Моўсана|Моўсана]], [[Мора Дзюрвіля|Дзюрвіля]], [[Мора Роса|Роса]], [[Мора Амундсена|Амундсена]], [[Мора Белінсгаўзена|Белінсгаўзена]]). У напрамку да [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвай Амерыкі]] цягнецца вузкі [[Антарктычны паўвостраў]]. На [[Роса (востраў)|востраве Роса]] ў [[Мора Роса|моры Роса]] ўзвышаецца дзеючы вулкан [[Эрэбус]] (3794 м).

== Прырода ==

=== Рэльеф і геалагічная будова мацерыка ===

==== Рэльеф і ледавіковае покрыва ====
[[File:Antarctica Without Ice Sheet.png|thumb|Тапаграфічная карта Антарктыды па выдаленні лядовага шчыта і разлічанага павышэння ўзроўню вады. Такім чынам, на карце паказаны магчымы выгляд Антарктыды 35 мільёнаў гадоў таму, калі Зямля была нагэтулькі цёплай, што лядовыя шчыты не маглі ўтварыцца.<!--This is topographic map of Antarctica after removing the ice sheet and accounting for both isostatic rebound and sea level rise. Hence this map suggests what Antarctica may have looked like 35 million years ago, when the Earth was warm enough to prevent the formation of large-scale ice sheets in Antarctica.-->]]
Антарктыда — самы высокі [[кантынент]] на [[Планета Зямля|Зямлі]]. Сярэдняя вышыня з улікам [[ледавік]]овага покрыва 2040 м (для параўнання, [[Азія]] — 950 м, [[Аўстралія]] — 350 м). Сярэдняя вышыня карэннай падлёднай паверхні 410 м (значная частка ляжыць ніжэй за ўзровень мора). Большая частка Антарктыды — [[пласкагор'е]].

[[Трансантарктычныя горы]] ўздоўж разломаў ад [[мора Уэдэла]] да [[мора Роса]] перасякаюць амаль увесь мацярык і падзяляюць Антарктыду на дзве часткі — Усходнюю і Заходнюю, — якія маюць рознае паходжанне і геалагічную будову. 

Цэнтральную частку Усходняй Антарктыды займае плато Савецкае (вышыня да 4000 м), на поўначы паверхня зніжаецца і ўтварае [[Міжнароднага геафізічнага года нізіну|нізіну Міжнароднага геафізічнага года]]. Уздоўж узбярэжжа горныя хрыбты [[Зямля Вікторыі|Зямлі Вікторыі]], [[Зямля Каралевы Мод|Зямлі Каралевы Мод]], горы Прынс-Чарлз і іншыя.

Паверхня Заходняй Антарктыды значна ніжэйшая, больш расчлянёная, без ледавіковага покрыва гэта — група астравоў, злучаных паміж сабой лёдам. Хрыбты размешчаны ў глыбіні мацерыка і на ўзбярэжжы. Самы высокі масіў [[Гара Вінсан|Вінсан]] (5140 м, у гарах [[горы Элсуэрт|Элсуэрт]]). [[Рэльеф]] карэннай скальнай паверхні Антарктыды — чаргаванне горных падняццяў (падлёдавыя горы [[Горы Гамбурцава|Гамбурцава]] і [[Горы Вярнадскага|Вярнадскага]]) і глыбокіх нізін. Тут знаходзіцца найглыбейшая дэпрэсія мацерыка — [[упадзіна Бентлі]], верагодна, рыфтавага паходжання (каля 2555 м ніжэй за ўзровень мора).

Антарктыда ўкрытая магутным шчытом мацерыковага [[лёд]]у, не занятая [[ледавік]]амі тэрыторыя (каля 0,2—0,3 %) — асобныя горныя вяршыні (''[[нунатак]]і''), хрыбты, невялікія ўчасткі сушы — [[антарктычныя аазісы]]. Агульная плошча зледзянення (пачалося 30 млн гадоў назад, пасля разрыву перамычкі, якая злучала [[Паўднёвая Амерыка|Паўднёвую Амерыку]] і [[Антарктычны паўвостраў]], што прывяло да фарміравання [[Антарктычнае цыркумпалярнае цячэнне|антарктычнага цыркумпалярнага цячэння]] і ізаляцыі прыантарктычных водаў — вядомых сёння як [[Паўднёвы акіян]] — ад [[Сусветны акіян|Сусветнага акіяна]]) 12 044 тыс км², аб'ём [[лёд]]у 25 млн км³ (да 90 % сусветнага лёду сушы). Сярэдняя тоўшча [[ледавік]]овага покрыва 1720 м, найбольшая — 4500 м. Калі растане ўвесь антарктычны [[лёд]], узровень Сусветнага акіяна падымецца на 60 м.

Антарктычны [[ледавік]]овы шчыт з'яўляецца буйнейшым на планеце і пераўзыходзіць бліжэйшы па памерах [[Грэнландскі ледавіковы шчыт]] ў 10 разоў. Ледавіковы шчыт мае форму купала з павелічэннем стромкасці яго паверхні ў кірунку ўзбярэжжа, дзе ён пераходзіць у ледавіковыя абрывы і шэльфавыя ледавікі. Накапленне лёду на ледавіковым шчыце прыводзіць да "цячэння" лёду ў зону абляцыі (разбурэння), якой з'яўляецца ўзбярэжжа мацерыка; [[лёд]] адколваецца ў выглядзе [[айсберг]]аў. Гадавы аб'ём абляцыі ацэньваецца ў 2500 км³.

Асаблівасць Антарктыды — вялікая плошча [[шэльфавы ледавік|шэльфавых ледавікоў]] (да 10 % плошчы, што ўзвышаецца над узроўнем мора). Гэтыя ледавікі з'яўляюцца крыніцай [[айсберг]]аў рэкордных памераў. У летні перыяд (зіма ў паўднёвым паўшар'і) плошча ледавіковага покрыва Антарктыды павялічваецца на 3—4 млн км² у выніку разрастання шэльфавых ледавікоў, перш за ўсё вакол [[Антарктычны паўвостраў|Антарктычнага паўвострава]] і ў [[мора Роса|моры Роса]].

==== Геалагічная будова ====

{{main|Геалагічная будова Антарктыды}}

Большая частка Антарктыды — [[Антарктычная платформа]], астатняя належыць да антарктычнага складкавага пояса, які з'яўляецца працягласцю [[Анды|Андаў]]. [[Карысныя выкапні]]: [[каменны вугаль]], [[жалезныя руды|жалезныя]], [[медныя руды|медныя]] і [[свінцовыя руды]]; знойдзены [[мінерал]]ы з утрыманнем [[бром]]у, [[волава]], [[марганец|марганцу]], [[малібдэн]]у, радовішчы [[графіт]]у і інш.

=== Клімат ===
[[Выява:Antarctic surface temperature.png|right|thumb|300px|Сярэднія зімовыя (злева) і летнія тэмпературы ў Антарктыдзе]]

Кантынентальны (за выключэннем узбярэжжа) [[антарктычны клімат|антарктычны]], халодны і суровы. Пануюць [[антарктычнае паветра|антарктычныя паветраныя масы]], фарміруецца [[антарктычны антыцыклон]]. Сярэднія [[тэмпература|тэмпературы]] зімой ад −20 да −30&nbsp;°C на ўзбярэжжы і ад −60 да −70&nbsp;°C ва ўнутраных раёнах; летам адпаведна ад −10 да −30&nbsp;°C, −40&nbsp;°C.

Абсалютны мінімум [[тэмпература|тэмпературы]] −89,2&nbsp;°C зафіксаваны ў цэнтральнай частцы на станцыі Усход (Полюс холаду Зямлі) [[Беларусь|беларускім]] палярнікам В. Л. Карпюком.

Радыяцыйны баланс адмоўны: да 90 % сонечнай цеплыні адлюстроўваецца снежнай паверхняй і толькі 10 % ідзе на абаграванне мацерыка. Хоць ў Цэнтральнай Антарктыдзе зімой на працягу некалькіх месяцаў працягваецца [[палярная ноч]], гадавая сумарная радыцыя набліжаецца да гадавой сумарнай радыяцыі экватарыяльнай зоны.

Ападкі толькі ў выглядзе [[снег]]у: 30—50 мм у цэнтральнай частцы Антарктыды, 700—1000 мм на ўзбярэжжы за год.

Моцныя штармавыя цыкланічныя і сцёкавыя (абумоўленыя купалападобным рэльефам мацерыка) [[вецер|вятры]] ў прыбярэжных раёнах дасягаюць хуткасці 50—60, часам 80 м/с. Самы хуткі [[вецер]] на планеце зафіксаваў [[Беларусь|беларускі]] палярнік [[Аляксей Гайдашоў|А. А. Гайдашоў]] на станцыі Ленінградская: 88 м/сек. Таўшчыня слоя сцёку [[паветра]] складае звычайна 200—300 м, з-за вялікай колькасці ледзянога пылу гарызантальная бачнасць пры такіх вятрах вельмі нізкая. Максімальнай моцы сцёкавыя вятры дасягаюць антарктычнай зімой — з [[красавік]]а па [[лістапад]] яны дзьмуюць амаль без перапынку цэлыя суткі, з [[лістапад]]а па [[сакавік]] — у начны час ці калі [[Сонца]] знаходзіцца нізка над гарызонтам. Летам у дзённы час дзякуючы прагрэву прыпаверхнаснага слоя паветра сцёкавыя вятры на ўзбярэжжы спыняюцца.

Нягледзячы на сусветнае пацяпленне, за апошнія 35 гадоў [[тэмпература]] ў Антарктыдзе істотна панізілася. [[Тэмпература]] паветра каля паверхні зніжаецца на 0,7&nbsp;°C кожныя дзесяць гадоў. Гэтая тэндэнцыя ставіць у тупік вучоных, паколькі большасць сцэнарыяў кліматычных змяненняў зыходзяць з таго, што палярныя вобласці планеты павінны хутчэй і інтэнсіўней падвяргацца ўздзеянню глабальнага пацяплення. Нават частковае раставанне Антарктыды ў XXI стагоддзі лічыцца малаверагодным.

=== Унутраныя воды ===
[[File:GISP2 team photo core37.jpeg|thumb|left|Вучоныя з лядовымі кернамі на станцыі Ўсход над возерам Ўсход, 1990]]
У 1990-х расійскімі вучонымі было выяўлена падлёднае назамярзаючае возера Усход.

У студзені 2006 супрацоўнікі амерыканскай геафізічнай абсерваторыі Ламант-Догерці, грунтуючыся на інфармацыі савецкай антарктычнай экспедыцыі 1958—1959, выявілі другое і трэяе па памерах падлёдныя азёры, плошчай 2000 км² и 1600 км² адпаведна, якія знаходзяцца на глыбіні каля 3 км ад паверхні кантынента.

Усяго на 2006 год у Антарктыдзе выяўлена крыху больш за сто разнастайных азёраў (ад прэсных да горка-салёных).

=== Арганічны свет ===
[[Выява:Emperor penguin.jpg|thumb|165px|Імператарскія пінгвіны, мора Роса, Антарктыда]]

Для аазісаў характэрны ўмовы тыповых палярных пустыняў. Свабодныя ад лёду ўчасткі ўзбярэжжа і скалы ўкрыты [[Лішайнікі|лішайнікамі]], [[Мохападобныя|імхамі]], [[Водарасці|водарасцямі]] (на Антарктычным паўвостраве — [[папарацепадобныя]], каля 10 відаў кветкавых раслін) і самкнутага покрыва не ўтварае (антарктычныя імхова-лішайнікавыя пустыні). Фаўна своеасаблівая і бедная: з [[Птушкі|птушак]] — [[пінгвін]]ы, [[буравеснік]]і, [[паморнік]]і, знойдзена каля 70 відаў членістаногіх (кляшчы, [[нагахвосткі]], ціхаходы і інш.).

Антарктычныя жывёлы цалкам залежаць ад прыбярэжнай экасістэмы Паўднёвага акіяна: з-за скуднасці расліннасці ўсе хоць колькі значныя харчовыя ланцугі прыбярэжных экасістэм пачынаюцца ў водах, якія амываюць Антарктыду. Антарктычныя воды багатыя [[зоапланктон]]ам, які з'яўляецца асновай ланцуга харчавання многіх відаў [[Рыбы|рыб]], [[Кітовыя|кітовых]], [[цюлень|цюленяў]], пінгвінаў. Цалкам сухапутныя жывёлы ў Антарктыдзе адсутнічаюць.

У прэснаводных азёрах мацерыковых прыбрэжных аазісаў існуюць алігатрофныя экасістэмы, населеныя сіне-зялёнымі водарасцямі, круглымі чарвямі, весланогімі рачкамі і дафніямі. Птушкі залятаюць сюды эпізадычна.

Для нунатакаў характэрны толькі бактэрыі, лішайнікі, імхі. На ледавіковы шчыт зрэдку залятаюць паморнікі, якія следуюць за людзьмі.

Існуе меркаванне аб наяўнасці ў падлёдных азёрах Антарктыды крайне алігатрофных экасістэм, практычна ізаліраваных ад знешняга свету.

У 1994 вучоныя перадалі паведамленне аб хуткім павелічэнні колькасці раслін у Антарктыдзе, што выглядае пацвярджэннем гіпотэзы аб глабальным пацяпленні клімату на планеце.

== Чалавек і Антарктыда ==

=== Гісторыя вывучэння кантынента ===
Пошукі [[Еўропа|еўрапейскімі]] мараплаўцамі [[Terra Australis Incognita|невядомай паўднёвай зямлі]] пачаліся ў [[17 стагоддзе|XVII]] ст. Аднак адкрыццё Антарктыды адбылося толькі ў [[1820]] г., калі [[16 студзеня|16 (28) студзеня]] [[Расійская імперыя|расійская]] экспедыцыя [[Фадзей Фадзеевіч Белінсгаўзен|Ф.Белінсгаўзена]] і [[Міхаіл Пятровіч Лазараў|М.Лазарава]] заўважылі пакрытую [[лёд]]ам [[суша|сушу]]. Зрэшты, на права быць першаадкрывальнікамі шостага кантыненту прэтэндуюць англічане і амерыканцы: [[18 студзеня|18 (30) студзеня]] [[Вялікабрытанія|брытанская]] экспедыцыя на чале [[Эдвард Брансфілд|Э. Брансфілда]] і [[17 лістапада]] [[ЗША|амерыканскі]] кітабой [[Натаніэль Палмер]] таксама дасягнулі Антарктыды. У 1820-х-1840-х найбольшы ўнёсак у вывучэнне Антарктыды зрабілі француз [[Жуль Себасцьен Сезар Дзюмон-Дзюрвіль|Дзюмон-Дзюрвіль]], брытанцы [[Джэймс Уэдэл]] і [[Джэймс Кларк Рос|Джэймс Рос]]. Нягледзячы на іх экспедыцыі, да 1890-х звесткі аб Антаркыдзе былі вельмі няпоўнымі. Што казаць, калі знакаміты французскі пісьменнік [[Жуль Верн]] у кнізе «20 тычяч лье пад вадой» правёў сваіх герояў да Паўднёвага полюса па моры.

У канцы [[19 стагоддзе|ХІХ]] стагоддзя ўзрастае цікавасць да Антарктыды, звязаная са змяншэннем колькасці [[Кіты|кітоў]] у Арктыцы. У 1890-х пачаўся сапраўдны антарктычны даследчы бум. У пачатку [[20 стагоддзе|ХХ]] стагоддзя з геаграфіяй Антарктыды змагаліся такія легендарныя палярнікі як [[Роберт Фалкан Скот|Роберт Скот]], [[Эрнэст Генры Шэклтан|Эрнест Шэклтан]], [[Руаль Амундсен]], [[Дуглас Моўсан]], [[Эрых фон Дрыгальскі]] і іншыя. У 1911 экспедыцыя Амундсена і ў 1912 Скота дасягнулі Паўднёвага полюса. 

Пасля Другой сусветнай вайны актывізуецца метэаралагічнае, гляцыялагічнае і геалагічнае вывучэнне Антарктыды. Адзначэнне [[Міжнародны геафізічны год|Міжнароднага геафізічнага года]] у 1957 — 1958 падштурхнула самыя развітыя краіны свету да адкрыцця цэлай сеткі палярных станцый (у тым ліку і ўнутры мацерыка) і вядзення ўзгодненых сістэматычных даследаванняў. У канцы ХХ — пачатку ХХІ стагоддзя найбольшы вопыт і дасягненні ў даследваннях антарктыкі маюць ЗША, Расія, [[Францыя]], Вялікабрытанія, [[Новая Зеландыя]]. Далучаюцца і навыя гульцы: [[Кітай]], [[Японія]], [[Паўднёва-Афрыканская рэспубліка|ПАР]] і інш.

=== Статус Антарктыды ===
Антарктыда як частка Антарктыкі, з'яўляецца міжнароднай тэрыторыяй, статус якой рэгулюецца [[Дагавор аб Антарктыцы|Дагаворам аб Антарктыцы]]. Устаноўлена, што ўсе тэрытарыяльныя прэтэнзіі ў Антарктыцы «замарожваюцца», і што Антарктыка выкарыстоўваецца толькі ў мірных мэтах.

[[File:Flag of the Antarctic Treaty.svg|thumb|Сцяг [[Дагавор аб Антарктыцы|Дагавора аб Антарктыцы]]]]
Насённяшні дзень некаторыя дзяржавы працягваюць прэтэндаваць на тэрыторыі ў Антарктыдзе. Так, [[Нарвегія]] прэтэндуе на тэрыторыю, якая большаю за тэрыторыю самой Нарвегіі ў дзесяць разоў. [[Аўстралія]] лічыць сваёй амаль палову Антарктыды і спрачаецца з [[Францыя]]й за Зямлю Адэлі. [[Чылі]] з [[Аргенціна]]й прэтэндуюць практычна на адну і тую ж тэрыторыю — на Антарктычны паўвостраў, які яны нават па-рознаму называюць. На вялізарныя тэрыторыі претэндуюць [[Вялікабрытанія]] і [[Новая Зеландыя]].

Асаблівую пазіцыю займаюць [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] і [[Расія]] (раней — [[Саюз Савецкіх Сацыялістычных Рэспублік|СССР]]), якія заявілі, што могуць выставіць свае тэрытарыяльныя прэтэнзіі, хаця пакуль гэтага не рабілі.

Ваенная дзейнасць у Антарктыдзе забаронена. Ваенны персанал дзяржаў-удзельніц дагавора можа выкарыстоўвацца толькі ў мэтах правядзення навуковых даследаванняў. Антарктыда — цалкам [[Нейтралізацыя|нейтралізаваная]] і [[Дэмілітарызацыя|дэмілітарызаваная]] тэрыторыя свету. У насельніцтва станцый і ўдзельнікаў экспедыцый няма зброі (акрамя ракетніц) з прычыны поўнай адсутнасці драпежных звяроў.

=== Насельніцтва ===
[[File:A Scientist Shows Secretary Kerry a map of Areas of Concern in the Western Antarctic ice Shelf at Crary Labs at McMurdo Station (30928351985).jpg|thumb|Навуковец распавядае дзяржсакратару [[Джон Керы|Керы]] аб праблемах шэльфавага ледавіка Роса, станцыя [[Мак-Мёрда]]]]
З-за суровасці клімату ў Антарктыдзе няма пастаяннага насельніцтва. Часовае насельніцтва, якое базуецца на навуковых станцыях, складае ад 5000 чалавек летам да 1000 чалавек зімой. На сёняшні дзень больш за 40 краін маюць у Антарктыдзе навуковыя станцыі. Да ліку пастаянных антарктычных аператараў належыць большасць вялікіх і высокаразвітых краін. Чвэрць жыхароў Антарктыкі прапісаны на амерыканскай станцыі Мак-Мёрда. Раўнютка на Паўднёвым полюсе дзейнічае яшчэ адна амерыканская станцыя [[Амундсен-Скот (антарктычная станцыя)|Амундсен-Скот]]. У адным з самых суровых месцаў Усходняй Антарктыды кідае выклі прыродзе знакамітая расійская [[Усход (антарктычная станцыя)|станцыя Усход]].

А ўвогуле ў канцы 2010-х існуе больш за 100 антарктычных станцый (пастаянна дзеючыя і сезонныя). Да ліку апоншіх адносіцца і [[Беларуская антарктычная станцыя]] (Гара Вячэрняя)

З мэтай мець карэнных антарктыдцаў на выпадак дзяльбы кантынента некаторыя краіны арганізуюць на сваіх станцыях роды. Першае немаўля з'явілася на свет у Антарктыдзе 7 студзеня 1978 на [[Аргенціна|аргенцінскай]] станцыі. З таго часу ў Антарктыдзе нарадзілася каля дзесятка дзяцей. Некалькі памерлых палярнікаў былі тут і пахаваны.

Антарктыдзе прысвоены інтэрнэт-дамен верхняга ўзроўню.aq і тэлефонны прэфікс +672. У Аннарктыцы дзейнічаюць два [[банкамат]]ы.

=== Практычнае значэнне Антарктыды ===
==== Навуковае ====
У Антарктыдзе праводзяцца назіранні за кліматычнымі і метэаралагічнымі працэсамі, якія з'яўляюцца кліматаўтваральнымі фактарамі для ўсёй Зямлі. Вывучаюцца ўздзеянні космасу і працэсы, што адбываюцца ў зямной кары. Існуе не менш дзясятка кірункаў фундаментальных навуковых даследаванняў, цалкам завязаных на Антарктыду.

[[Гляцыялогія]] ўжо сёння прыносіць сур'ёзныя навуковыя рэзультаты аб тым, якой была Зямля сто, тысячу, сотні тысяч гадоў назад. У лядовым покрыве Антарктыды аказаліся запісанымі звесткі аб клімаце і складзе атмасферы за апошнія сто тысяч гадоў. Па хімічным саставе розных слаёў лёду вызначаецца ўзровень сонечнай актыўнасці на працягу апошніх стагоддзяў. Падлёдныя азёры Антарктыды даюць унікальны шанц даследаваць мікраарганізмы, якія жылі мільёны гадоў назад.

Антарктычныя станцыі, размешчаныя па ўсяму перыметру мацерыка, ствараюць ідэальныя магчымасці для маніторынгу сейсмічнай актыўнасці па ўсёй планеце. У Анатарктыцы праходзяць тэсціраванне тэхналогіі, якія ў бліжэйшай будучыні планіруецца выкарыстоўваць для даследавання, асваення і каланізацыі [[Месяц, спадарожнік Зямлі|Месяца]] і [[Марс]]а.

==== Эканамічнае ====
[[Выява:Antarctic Region.png|thumb|220px||Тэрытарыяльныя прэтэнзіі ў Антарктыдзе]]
Антарктыда — апошні рэсурсны рэзерв чалавецтва, апошняе месца, дзе можна будзе здабываць мінеральную сыравіну пасля яе вычарпання на пяці абжытых мацерыках. Гэта таксама амаль 90 % сусветных запасаў прэснай вады. У выпадку падзелу Антарктыды, дзяржава-гаспадар антарктычнага сектара атрымае пад свой кантроль суднаходныя фарватары, рыбныя рэсурсы і багатыя карыснымі выкапнямі шэльфы Сусветнага акіяна. Гаспадарчая дзейнасць ажыццяўляецца ў галіне палярнага, у тым ліку экстрэмальнага, турызму.

Высокую рынкавую цану мае генетычная інфармацыя, што ўтрымліваецца ў антарктычнай флоры і фаўне. Сярод краін, якія здабываюць мікраарганізмы ў Антарктыцы разгарнулася [[Мікрабіялогія|мікрабіялагічная]] і [[Фармакалогія|фармакалагічная]] гонка. У ЗША пададзена заяўка на патэнт [[антыфрыз]]а, створанага на аснове антарктычных мікраарганізмаў. [[Іспанія|Іспанскай]] кампаніяй атрыманы патэнт на выкарыстаннеў [[Медыцына|медыцыне]] [[глікапратэін]]а з антарктычных [[бактэрыі|бактэрый]], які валодае моцнымі зажыўляльнымі ўласцівасцямі. У [[Германія|Германіі]] запатэнтаваны экстракт з зялёных водарасцей, які актыўна прымяняецца ў касметалогіі.

==== Ваеннае ====
Антарктыда — выдатная стратэгічная база для акустычнай тамаграфіі акіяна, адсочвання падводных лодак, фіксіравання ядзерных выпрабаванняў, вывучэння параметраў руху касмічных спадарожнікаў. Згодна з некаторымі крыніцамі, антарктычныя станцыі выкарыстоўваліся для ўдакладнення разлікаў траекторый міжкантынентальных балістычных ракет СССР і ЗША.

=== Беларусы у Антарктыдзе ===
{{main|Беларусы ў Антарктыдзе}}
==== Гісторыя ====
Рэспубліка Беларусь мае багатыя традыцыі вывучэння і асваення Антарктыкі. Беларусы прымалі актыўны ўдзел у даследваннях у складзе савецкіх антарктычных экспедыцый. Пачынаючы з 1957, у розныя гады ў палярных экспедыцыях удзельнічала звыш 100 беларусаў. У асноўным гэта былі навукоўцы: эколагі, метэаролагі, гідролагі.  

Першым палярнікам Беларусі быў В. К. Шымановіч, удзельнік другой комплекснай антарктычнай экспедыцыі (1957). Бадай што, самай легендарнай асобай стаў берасцеец Ф. Ф. Кабот., удзельнік дзвюх савецкіх антарктычных экспедыцый. Гэта аб ім пісалі газеты ўсяго свету, калі ён, не будучы ўрачом, выдаліў апендыцыт ўрачу станцыі [[Леанід Рогазаў|Леаніду Рогазаву]]. Аперацыя праходзіла без наркозу паслядоўна па ўказаннях самога ўрача і прайшла паспяхова.

Вялікі ўклад палярнікаў Беларусі ў даследаванні Антарктыды адлюстраваны ў многіх навуковых працах. Супрацоўнікі Рэспубліканскага гідраметцэнтра, удзельнікі савецкай антарктычнай экспедыцыі, зафіксавалі ў 1983 на станцыі Усход самую нізкую [[тэмпература|тэмпературу]] на планеце: - 89,2°С (Карпюк В. Л.); у 1989 на станцыі Ленінградская самы моцны [[вецер]] на планеце: 78 м/сек. ([[Аляксей Гайдашоў|Гайдашоў А. А.]])

==== Сучасны перыяд ====
[[File:Аляксей Гайдашоў.jpg|thumb|[[Аляксей Гайдашоў]] распавядае школьнікам аб 10-й антарктычнай экспедыцыі, травень 2018]]
Пасля набыцця незалежнасці Рэспубліка Беларусь страціла цікавасць да ледзянога кантыненту, але ў 2006 паўднёвыя палярныя даследванні былі адроджаны. Да іх былі прыцягнуты і старыя савекія палярнікі ([[Аляксей Гайдашоў]], Юрый Гігіняк), і пляяда маладых. Перадавая група беларускіх вучоных была накіраваная на станцыю ў лістападзе 2006. Такім чынам, пачатак самастойнай прысутнасці Беларусі ў Антарктыдзе супаў з [[Міжнародны палярны год|Міжнародным палярным годам]], якім аб'яўлены 2007-ы. Для вядзення пастаяннай навуковай работы і круглагадовага пражывання неабходна было мадэрнізаваць электраабсталяванне станцыі, а таксама ўстанавіць новае ацяпляльнае і навуковае абсталяванне. З моманту перадачы ў эфір першай зводкі назіранняў, перш за ўсё метэаралагічных назіранняў Беларусь стала паўнавартасным удзельнікам [[Дагавор аб Антарктыцы|Дагавора аб Антарктыцы]].

У 2007 годзе на ўрачыстым паседжанні беларускіх палярнікаў, прывечаным 50-годдзю пачатку даследаванняў Антарктыды, пад эгідай [[Беларускае геаграфічнае таварыства|Беларускага геаграфічнага таварыства]] быў створаны аддзел палярных даследаванняў. Аб'яднанне беларускіх палярнікаў дазволіць прафесіянальна ажыццяўляць грамадскую каардынацыю як на этапе падрыхтоўкі, так і рэалізацыі нацыянальных антарктычных даследаванняў. 

У 2007—2010 праведзеныя тры беларускія антарктычныя экспедыцыі. За гэты час у Антарктыдзе пабывалі 12 беларускіх спецыялістаў.

11 мая 2011 [[Урад Рэспублікі Беларусь|Урадам Беларусі]] зацверджаная Дзяржаўная праграма «Маніторынг палярных раёнаў Зямлі і забеспячэнне дзейнасці арктычных і антарктычных экспедыцый на 2011—2015 гады». З таго значна пашырыўся аб'ём навукова-даследчых работ спецыялістамі з Беларусі ў Антарктыдзе, часу вядзецца будаўніцтва ўласнай станцыі на базе гары Вячэрняй. Для стварэння [[Беларуская антарктычная станцыя|беларускай станцыі]] выкарыстоўваецца бязвыплатна перадаваемая Расіяй палявая база на ўзбярэжжы мора Касманаўтаў (непадалёку ад закансерваванай савецкай станцыі «Маладзёжная», калісьці — «сталіцы» савецкай Антарктыды). Па стане на люты 2016 года, у Антарктыдзе ўжо працуюць першыя тры модулі беларускай антарктычнай станцыі. Усяго плануецца пабудаваць каля 12-15 модуляў, разлічаных прыкладна на 12 чалавек.

=== Іншыя постсавецкія дзяржавы ў Антарктыдзе ===

Расія мае ў Антарктыдзе 5 дзеючых станцый («Мірны», «Усход», «Новалазараўская», «Прагрэс», «Белінсгаўзен»), 1 дзеючую базу («Дружная-4») і 3 закансервіраваныя станцыі («Маладзёжная», «Руская», «Ленінградская»). Па іншых даных: 10 станцый: 7 зімовачных (3 з іх закансервіраваны) і 3 сезонныя станцыі.

Перасталі існаваць былыя савецкія станцыі «Піянерская», «Камсамольская», «Савецкая», «Усход-1», «Лазараў», «Полюс недасягальнасці», «Аазіс» (апошняя перададзена [[Польшча|ПНР]] у 1959).

З 1992 паўнавартасным удзельнікам кансультацый па Дагавору аб Антарктыцы стала [[Украіна]], якая атрымала ад Вялікабрытаніі станцыю Фарадэй (цяпер: [http://uk.wikipedia.org/wiki/Академік_Вернадський_(антарктична_станція) «Акадэмік Вярнадскі»]).

== Гл. таксама ==
* [[Новая Паўднёвая Грэнландыя]] — [[востраў-прывід]]

== Спасылкі ==
* [http://www.scar.org/ Scientific Committee on Antarctic Research (SCAR)]
* [http://south.aari.nw.ru/ Российская Антарктическая Экспедиция (РАЭ)]
* [http://usarc.usgs.gov/ United States Antarctic Resource Center (USARC)]
* [http://www.antarctica.ac.uk/ British Antarctic Survey]
* [http://www.pogoda.by/press-release/antarctica.html Беларусь в Антарктиде]
* [http://apcbg.org  Баўгарская камісія антарктычных найменьняў]

{{Рэгіёны}}

{{Бібліяінфармацыя}}

[[Катэгорыя:Кантыненты]]
[[Катэгорыя:Антарктыка]]
[[Катэгорыя:Антарктыда]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]