Gwelet an tarzh evit Shogun

{{Japaneg}}
[[Restr:Minamoto no Yoritomo.jpg|thumb|upright 1.2|Minamoto no Yoritomo, poltredet e 1179 gant Fujiwara no Takanobu (1142-1205)]]
'''''Shōgun''''' ({{Audio|Ja-将軍.oga|将軍}}) a raed e [[Japan]] eus ur rener milourel adalek ar bloaz [[709]] betek [[1868]]. Un [[impalaerezh]] e oa Japan, met gant ar ''shōgun'' e oa ar galloud e gwirionez.

Gant [[unpenniezh|unpenn]] Japan e veze deroet an titl, hogen ar ''shōgun'' eo a rene ''[[de facto]]'' ; unpennoù gwirion zoken e voent a-hed ar [[Istor Japan#Marevezh Kamakura|Marevezh Kamakura]] (1185-[[1333]]) adalek [[1192]], pa voe anvet [[Minamoto no Yoritomo]] ([[1147]]-[[1199]]) da ''shōgun'' gant an [[impalaer Go-Toba]] ([[1180]]-[[1239]], ren [[1183]]-[[1198]]). Adal neuze e paouezas an titl da ober dave d'ur penn milourel hepmuiken, d'ur rener milourel ha politikel e reasbetek diwezh ar shōgunelezh ha ganedigezh [[Impalaeriezh Japan]].<br>
Adalek arn {{XIIIvet kantved}} e teuas ar garg da vout hêrezhel, met meur a glann a renas en Istor Japan : [[Klann Minamoto|Minamoto]], [[Klann Ashikaga|Ashikaga]] ha [[Klann Tokugawa|Tokugawa]] e voe ar re a renas ar pellañ.

''Bakufu'' (幕府, "gouarnamant an deltenn") a raed eus ar shōgunelezh, eleze koskor ur ''shōgun'', en dave da gamp e soudarded ha da verrbadelezh ar garg. Gant ar ''bakufu'' e veze melestret an impalaeriezh evit gwir avat, pa ne oa perzh an impaler(ez) hag al lez nemet unan a enor ; evitañ da vout berrbad e padas renad ar shōgunelezh a-hed tost da 700 vloaz : [[Tokugawa Yoshinobu]], ar ''shōgun'' diwezhañ, a zaskoras ar galloud d'an [[impalaer Meiji]] e [[1867]].

==Gerdarzh==
;''Shōgun''
Kement ha "pennkomandour un arme" e talv ''shōgun'', a zo ur berradur eus 征夷大将軍 ''seītai shōgun'' "pennkomandour meur bazhyever ar varbared", an titl a veze roet d'an [[diktatouriezh|diktatourion]] vilourel e Japan etre ar bloazioù [[1185]] ha [[1868]]. Titl ur jeneral a rene un arme kaset da vrezeliñ ouzh pobladoù Japan an Norzh e oa er penn-kentañ ; goude an {{XIIvet kantved}} e troas da anv pennkomandour ar ''[[Samourai|samurai]]''.<ref name="TS">Turnbull 2006.</ref>
*Dre ar munud : 征 ''sei'' "bazhyevañ", 夷 ''i'' "barbar", 大 ''tai'' pe ''dai'' (etre [t] ha [d] eo ar son, evel e [[sinaeg]]) "meur", 将 ''shō'' "komandour" ha 軍 ''gun'' "arme".
;''Bakufu''
"Gouarnamant a-dreuz ar rideoz" eo ster diazez ''bakufu'' ; war an tachennoù-emgann e veze azezet penn ar gadourion en un deltenn damzigor, e arouez (紋 ''[[mon]]'') war ziskouez war ar rideoz (幕 ''maku'').<ref name="TS" />

==Titloù==
Meur a zoare ''shōgun'' zo bet en deroù, er Marevezhioù [[Marevezh Asuka|Asuka]] ([[538]]-[[710]]) ha [[Marevezh Heian|Heian]] ([[794]]-[[1185]]), da skouer :
* 宮将軍 ''miya shōgun'', "pennkomandour faezher ar varbared" ;
* 摂家将軍 ''sekke shōgun'', "pennkomandour rejant" ;
* 陸奥鎮東将軍 ''mutsu chintō shōgun'', "jeneral meur faezher Mutsu", ur proviñs e Japan), a oa titl Kose no Maro ;
* 征西大将軍 ''seisei Taishōgun'', "pennkomandour peoc'hidigezh ar C'hornôg" ;
* 征東大将軍 ''sei tōdai shōgun'', "pennkomandour peoc'hidigezh ar Reter", a oa titl Ki no Kosami ;
* 鎮守府将軍 ''chinjufu shōgun'', "pennkomandour penkarter kreiz ar peoc'haat" ;
* 征狄大将軍 ''seiteki taishōgun'', "pennkomandour faezher ar varbared" ;
* 持節大将軍 ''mochisetsu taishōgun'', "pennkomandour faezher ar varbared" ;
* 征夷大将軍 ''seītai shōgun'', "pennkomandour ar c'horf brezelekaat enep ar varbared" , a oa titl Ōtomo no Otomaro, ha Sakanoue no Tamuramaro ha Minamoto no Yoritomo war e lerc'h. An titl pouezusañ eo bet en Istor Japan.

==Ar benngadourion gentañ==
===Marevezh Asuka ([[538]]-710)===
Den ne oar resis piv e voe ar ''shōgun'' kentañ, na pegoulz e voe anvet gant rener ar vro.<br>
Ar meneg kentañ eus an titl a gaver stag ouzh [[Kose no Maro]] (? – [[7 C'hwevrer]] [[717]]), a voe anvet da ''chintō shōgun'' e [[709]] gant an [[impalaerez Genmei]] ([[660]]-[[721]], ren [[707]]-[[715]]).<ref name="JWC">{{en}} {{cite web|url=https://www.japanese-wiki-corpus.org/person/KOSE%20no%20Maro.html |title=''Japanese Wiki Corpus''|accessdate=05 Genver 2022}}</ref>
===[[Marevezh Nara]] (710-[[794]])===
Goude faezhet pobladoù an Norzh e [[Hokkaidō]], [[Tahiji no Agatamori]] (~[[668]]-[[737]]) a voe anvet gant an [[impalaerez Genshō]] ([[683]]-[[748]], ren 715-[[724]]) da bennkomandour an armeadoù impalaerel kaset da beoc'haat ar meuriadoù.<ref name="WBE">{{en}} {{cite web|url=https://prabook.com/web/tajihi_no.agatamori/3747764 |title=''World Biographical Encyclopedia''|accessdate=05 Genver 2022}}</ref><br>
Ne voe pennkadour ofisiel ebet kent [[Ōtomo no Yakamochi]] (~[[718]]-[[785]]), a voe anvet da bennkomandour milourel (兵部少輔, ''heibu shōsuke'') er bloaz [[755]] gant an [[impalaerez Kōken]] ([[713]]-[[770]], renoù [[749]]-[[758]] ha [[764]]-[[770]]).<br>
Ur ''sei tōdai shōgun'' e voe [[Ki no Kosami]] (~[[730]]-[[797]]), pa voe deroet an titl dezhañ er bloaz [[788]] gant an [[impalaer Kanmu]] ([[736]]-[[806]], ren [[781]]-[[806]]).<ref name="JWC" />
===Marevezh Heian (794-[[1185]])===
[[Ōtomo no Otomaro]] ([[731]]-[[809]]) a voe ar c'hentañ ''seītai shōgun'' en Istor Japan ; gant an impalaer Kenmu e resevas ar garg e 794 evit stourm ouzh ar boblad [[Emishi]] (pe : Ezo), a veve er rannvro [[Tōhoku (rannvro)|Tōhoku]] e penn norzh [[Honshū]] hag a nac'he beli an Tiegezh Yamato, hini an impalaeriezh. Ar re-se dreist-holl e oa ar "varbared" a ranke bout "peoc'haet" gant ar ''shōgun''.<br>
War e lerc'h e voe deroet an titl hag ar garg d'e ves-''shōgun'', [[Sakanoue no Tamuramaro]] (758–[[811]]), a voe ''seītai shōgun'' betek ar bloaz [[808]]. A-drugarez dezhañ e voe saveteet buhez [[Funya no Watamaro]] ([[765]]-[[823]]), a voe anvet da ''hyobushō'' (maodiern al Lu) e [[816]]. Ne voe titlet den ebet en e c'houde betek ar bloaz [[940]], pa voe [[Fujiwara no Tadabumi]] ([[873]]–[[947]]) anvet da ''sei tōdai shōgun'' gant an [[impalaer Suzaku]] ([[921]]-[[952]], ren [[930]]-[[946]]).<br>
E 940 hepken e chomas an titl gant Fujiwara no Tadabumi ; ne voe den ebet war e lerc'h betek [[1184]] : er bloaz-se, e deroù miz Genver, [[Minamoto no Yoshinaka]] ([[1154]]-1184) en em anvas da ''seītai shōgun'', met mervel a reas miz goude, d'an [[21 a viz C'hwevrer]]. Gant ar c'hlann Minamoto e chomas ar garg avat betek [[1219]].
==Ar shōgunelezh==
===[[Marevezh Kamakura]] (1185-[[1333]])===
Unan eus kendirvi Minamoto no Yoshinaka, [[Minamoto no Yoritomo]] ([[1147]]–[[1199]]) a voe pennkadour e [[Brezel Genpei]], ur brezel diabarzh a badas eus [[1180]] betek 1185, ma voe ar c'hlann Minamoto trec'h war ar [[Klann Taira|c'hlann Taira]] er bloaz 1184. E [[1192]] e resevas an titl a ''seītai shōgun'' digant an [[impalaer Go-Toba]] ([[1180]]-[[1239]], ren [[1183]]-[[1198]]), a oa 3 bloaz hepken — an ez-impalaer [[impalaer Go-Shirakawa|Go-Shirakawa]] ([[1127]]-1192, ren [[1155]]-[[1158]]) eo a rene e gwirionez ; pa lakaas Minamoto no Yoritomo e anv evit bout ''seītai shōgun'' e voe nac'het groñs gant Go-Shirakawa avat ; e 1192 end-eeun e varvas Go-Shirakawa, hag an titl a gouezhas e yalc'h Minamoto.<br>
Diouzhtu e kemeras ar galloud e-lec'h an impalaer yaouank : ar ''shōgun'' Minamoto no Yoritomo — ''shōgun'' hepken e voe an titl adalek e ren — a droas da [[diktatouriezh|ziktatour]] milourel a renas war Japan a-bezh, kent staliañ kêr-benn e shōgunelezh e Kamakura, alese anv ar marevezh ; gantañ e voe staliet ar c'hentañ ''bakufu'', ar gêr-benn ''de facto'' o vout Kamakura, daoust d'an impalaer ha d'al Lez bout bepred e [[Kyōto]], ar gêr-benn ofisiel. E vab Minamoto no Yoriie (1182–1204) a renas war e lerc'h — da hêrezhel e oa aet ar garg eta. Boulc'het e oa marevezh Japan [[Gladdalc'helezh|c'hladalc'hel]], a voe echu e [[1600]]. Betek 1868 avat ha hervez lezenn e chomas Japan dindan ren ar soudarded.<ref name="Ws">Weston, 2014.</ref><br>
Daou vab da Vinamoto no Yoritomo a voe ''shōgun'', betek 1219 ; daou ''shōgun'' eus [[klann Kujō]] a voe war o lerc'h betek [[1252]], heuliet gant pevar friñs. Adalek ar bloaz 1333 e voe ur marevezh all en Istor ar shōgunelezh.
===[[Marevezh Muromachi]] (1333-[[1568]])===
Er bloaz 1333, an [[impalaer Go-Daigo]] ([[1288]]-[[1339]], ren [[1318]]-1339) a luskas un dispac'h mennet da adreiñ an holl c'halloudoù d'e lez ; ar shōgunelezh a gasas ar jeneral [[Ashikaga Takauji]] ([[1305]]-[[1358]]) da vougañ an emsavadeg, met sevel a-du gant an impalaer a reas Takauji hag e arme, ha diskaret e voe shōgunelezh Kamakura. Distreiñ da Gyōto a eure ar galloud, ha daou briñs a voe ''shōgun'' en ur ober tri bloaz.<br>
Buan avat e voe displijet Ashikaga Takauji hag ar ''samurai'' gant «&nbsp;[[Assavidigezh Kenmu]] » an impalaer Go-Daigo, a glaske mirout an holl c'halloudoù. Nac'h a reas an impalaer lakaat Takauji da ''shōgun'', hag ur fazi a reas pa roas an titl d'e vab ar priñs Moriyoshi ([[1308]]-[[1335]]) : sevel enep dezhañ a reas Takauji, kemer Kyōto er bloaz [[1338]] ha staliañ [[Impalaer Kōmyō|Kōmyō]] ([[1322]]-[[1380]]), ur c'hevezer da C'ho-Daigo, war an tron. Tec'hel da gêr Yoshino e proviñs Nara er Su a reas Go-Daigo, ma stalias ur gouarnamant all, ar pezh a loc'has ur brete hir etre Lez an Norzh ha Lez ar Su.<ref name="He">Henshall 2012.</ref> ''Shōgun'' ha rener ''de facto'' e voe Ashikaga Takauji betek e varv e 1358 ; e Muromachi, un distrig e Kyōto, edo kêr-benn ar shōgunelezh, alese anv ar marevezh.<br>
Pemzek ezel eus klann Ashikaga a voe ''shōgun'' goude Takauji, a-hed 255 vloaz betek [[1588]].

Er bloaz [[1543]] e voe tapet ul lestr kenwerzhel [[portugal]]at en ur gorventenn ha kaset da aod Enezenn Tanegashima a-vezh da [[Kyūshū|Gyūshū]]. An [[Europa (kevandir)|Europiz]] kentañ o tilestrañ e Japan e voe an tri marc'hadour a oa e bourzh.<ref name="He" /> Hep dale e voe degaset traezoù europat da Japan, [[mousked]]où pergen ; ken abred hag ar bloaz [[1556]] e oa war-dro 300 000 mousked en armeoù an ''daimyō'', an aotrouion lec'hel a oa gwazien d'ar ''shōgun''.<ref name="FAR">Farris 2009.</ref> 
===[[Marevezh Azuchi-Momoyama]] (1568-[[1603]])===
Eus [[klann Oda]] a oa diazezet e Kastell Azuchi (e [[Japan#Prefedelezhioù|prefedelezh Shiga]] hiziv) ha [[klann Toyotomi]] diazezet e Kastell Momoyama (kastell Fushimi e Kyōto hiziv) e teu anv ar marevezh.<br>
Tri ezel eus klann Oda a voe ''shōgun'' adalek 1568 betek [[1583]], ha tri ezel eus klann Toyotomi a renas war o lerc'h, eus [[1585]] da [[1603]].
===[[Marevezh Edo]] (1603-[[1867]])===
[[Toyotomi Hideyori]] ([[1593]]–[[1615]]) a voe ''shōgun de jure'' adalek [[1598]] betek 1603. Unan eus an ''daimyō'', [[Tokugawa Ieyasu]] ([[1543]]–[[1616]]) a oa savet enep ar shōgunelezh Toyotomi, ha trec'h e voe en Emgann Sekigahara ([[21 a viz Here]] 1600) ; ''shōgun de facto'' e voe Ieyasu eta, hag adalek 1603 e voe kentañ ''shōgun'' ar shōgunelezh Tokugawa, a stalias he c'hêr-benn en Edo (Tōkyō hiziv) hag a renas e-pad 268 vloaz, betek 1867 : ar Marevezh Edo e voe.<ref name="He" />

Tokugawa Yoshinobu ([[1837]]–[[1913]]) e voe ar ''seītai shōgun'' diwezhañ e [[1866]]. Bloaz diwezhatoc'h, d'an [[19 a viz Kerzu]] 1867, e rankas dilezel e garg a-c'houde un emsavadeg kaset gant ''samurai'' eus [[Chōshū]], [[Satsuma]] ha [[Tosa]] evit daskor ar galloud d'an impalaer ; d'an [[11 a viz Ebrel]] 1868 e voe lamet pep renk ha galloud digantañ.<br>
Echu e oa gant ar shōgunelezh.

Meiji ([[1852]]-[[1912]]) a voe impalaer d'an [[3 a viz C'hwevrer]] 1867 ; 122{{vet}} impalaer Japan e oa hervez urzh hengounel an hêrezh, ha 1{{añ}} unpenn Impalaeriezh Japan.

==Roll ar ''shōgun''==
Bez' e voe 56 ''shōgun'' japanat betek 1868 (unan a reas div wezh), ha 3 etre 1868 ha bremañ ; daou jeneral [[stadunanat]] a voe ''shōgun de facto'' goude an [[Eil Brezel-bed]], etre [[1945]] ha [[1952]].

===Marevezhioù Asuka, Nara ha Heian (538-1185)===
[[Restr:Sakanoue Tamuramaro sw.jpg|thumb|Sakanoue no Tamuramaro]]
# Kose no Maro (? – 717) : 709 hepken
# Tajihi no Agatamori (668 ? – 737) : 720-21
# Ōtomo no Yakamochi (''c''. 718–785) : 784-85
# Ki no Kosami (733-797) : 788-89
# Ōtomo no Otomaro (731–809) : 794-97
# Sakanoue no Tamuramaro (758–811) : 797-808
# Funya no Watamaro (765–823) : 811-16
# Fujiwara no Tadabumi (873–947) : 940 hepken
# Minamoto no Yoshinaka (1154–1184) : 1184 hepken

===Shōgunelezh Kamakura (1192–1333)===
[[Restr:Kujō Yoritsune.jpg|thumb|Kujō Yoritsune]]
# Minamoto no Yoritomo (1147–1199) : 1192-99
# Minamoto no Yoriie (1182–1204) : 1202-3
# Minamoto no Sanetomo (1192–1219) : 1203-19
# Kujō Yoritsune (1218–1256) : 1226-44
# Kujō Yoritsugu (1239–1256) : 1244-52
# Priñs Munetaka (1242–1274) : 1252-66
# Priñs Koreyasu (1264–1326) : 1266-89
# Priñs Hisaaki (1276–1328) : 1289-1308
# Priñs Morikuni (1301–1333) : 1308-33

===Assavidigezh Kenmu (1333–1336)===
# Priñs Moriyoshi (1308–1335) : 1333 hepken
# Priñs Narinaga (1326 – ''c''. 1337–44) : 1335-36

===Shōgunelezh Ashikaga (1336–1573)===
[[Restr:Ashikaga Takauji Jōdo-ji.jpg|thumb|Ashikaga Takauji]]
# Ashikaga Takauji (1305–1358) : 1338-58
# Ashikaga Yoshiakira (1330–1367) : 1359-67
# Ashikaga Yoshimitsu (1358–1408) : 1369-1395 (''de jure'') ha 1408 (''de facto'')
# Ashikaga Yoshimochi (1386–1428) : 1395-1423 (''de jure'') ha 1428 (''de facto'')
# Ashikaga Yoshikazu (1407–1425) : 1423-25
# Ashikaga Yoshinori (1394–1441) : 1429-41
# Ashikaga Yoshikatsu (1434–1443) : 1442-43
# Ashikaga Yoshimasa (1436–1490) : 1449-1474 (''de jure'') ha 1490 (''de facto'')
# Ashikaga Yoshihisa (1465–1489) : 1474-89
# Ashikaga Yoshitane (1466–1523) : 1490-93
# Ashikaga Yoshizumi (1481–1511) : 1495-1508
# Ashikaga Yoshitane (eil gwezh) : 1508-22
# Ashikaga Yoshiharu (1511–1550) : 1522-1547 (''de jure'') ha 1550 (''de facto'')
[[Restr:Odanobunaga.jpg|thumb|Oda Nobunaga]]
<ol start="14"><li>Ashikaga Yoshiteru (1536–1565) : 1547-65</li>
<li>Ashikaga Yoshihide (1538–1568) : 1568 hepken</li>
<li>Ashikaga Yoshiaki (1537–1597) : 1568-1573 (digarget ; dilezel a reas e 1588)</li></ol>

===Marevezh Azuchi–Momoyama (1568–1600)===
# Oda Nobunaga (1535–1582) : 1568-1575 (''de jure'') ha 1582 (''de facto'')
# Oda Nobutada (1557–1582) : 1575-82
# Oda Hidenobu (1580–1605) : 1582-83
# Toyotomi Hideyoshi (1537–1598) : 1585-1592 (''de jure'') ha 1598 (''de facto'')
# Toyotomi Hidetsugu (1568–1595) : 1592-95
# Toyotomi Hideyori (1593–1615) : 1598-1603 (''de jure'')

Adalek 1598 betek 1600, ar shōgunelezh ''de facto'' a voe fiziet e [[Kuzul ar Pemp Kozhiad]] (五大老 ''go-tairō'')

==Shōgunelezh Tokugawa (1600–1867)==
[[Restr:Tokugawa Ieyasu2 full.JPG|thumb|Tokugawa Ieyasu]]
# Tokugawa Ieyasu (1543–1616) : 1600 ''de facto'' – 1603 ''de jure'', ha 1605 ''de jure'' – 1616 ''de facto''
# Tokugawa Hidetada (1579–1632) : 1605-1623 (''de jure'') ha 1632 (''de facto'')
# Tokugawa Iemitsu (1604–1651) : 1623-51
# Tokugawa Ietsuna (1641–1680) : 1651-80
# Tokugawa Tsunayoshi (1646–1709) : 1680-1709
# Tokugawa Ienobu (1662–1712) : 1709-12
# Tokugawa Ietsugu (1709–1716) : 1713-16
# Tokugawa Yoshimune (1684–1751) : 1716-1745 (''de jure'') ha 1751 (''de facto'')
# Tokugawa Ieshige (1712–1761) : 1745-1760 (''de jure'') ha 1761 (''de facto'')
# Tokugawa Ieharu (1737–1786) : 1760-86
# Tokugawa Ienari (1773–1841) : 1787-1837 (''de jure'') ha 1841 (''de facto'')
# Tokugawa Ieyoshi (1793–1853) : 1837-53
# Tokugawa Iesada (1824–1858) : 1853-58
# Tokugawa Iemochi (1846–1866) : 1858-66
# Tokugawa Yoshinobu (1837–1913) : 1866-67

===Pennoù ar c'hlann Tokugawa goude ar shōgunelezh (1868–bremañ)===
E 1882 e voe deroet da benn ar c'hlann Tokugawa an titl a "briñs" (公爵 ''kōshaku'') e-touez an noblañsoù (華族 ''kazoku''), gant ar gwir da sezañ e [[Kambr ar Birien (Japan)|Kambr ar Birien]] (1871-1947).
# Tokugawa Iesato (1863–1940) : 1868-1940 ; kadoriad Kambr ar Birien 1903-1933
# Tokugawa Iemasa (1884–1963) : 1940-1963; kadoriad Kambr ar Birien 1946 to 1947
# Tokugawa Tsunenari (ganet e 1940) : 1963-bremañ

==Uhelrenerion a-berzh ar Gevredidi==
Daou jeneral stadunanat a renas war Japan goude an Eil Brezel-bed ; 外人将軍 ''gaijin shōgun'', "rener milourel estren" a reas Japaniz eus pep unan anezho<ref>{{en}} Valley, David J. ''Gaijin Shōgun – Gen. Douglas MacArthur Stepfather of Postwar Japan''. San Diego) : Sektor, 2000 {{ISBN|978-0-9678175-2-1}}</ref>.
# ''General of the Army'' [[Douglas MacArthur]] (1880-1964) : 15 Eost 1942 – 11 Ebrel 1951
# ''General'' [[Matthew Ridgway]] (1895-1993) : 11 Ebrel 1951 – 11 Mae 1952

==Levrlennadur==
<div style="font-size:90%;">
;{{ja}}
* マイペディア―小百科事典 ''mai pedia – ko hakkajiten'' "Ma fedia – Holloueziadur bihan". Tokyo : Heibonsha, 1996 {{ISBN|978-4-582-09631-6}}
* 北畠 親房 Kitabatake Chikafusa (1293-1354). 神皇正統記 ''Jinnō Shōtōki'' "Kronikoù lignez wirion an impalaerion doueel" • {{en}} Varley, Paul H. ''A Chronicle of Gods and Sovereigns''. New York : Columbia University Press, 1980 {{ISBN|978-0-231-04940-5}}
;{{en}}
* Beasley, William G. (1962). "Japan". In Hinsley, FH (ed.). ''The New Cambridge Modern History Volume 11: Material Progress and World-Wide Problems 1870–1898''. Cambridge : Cambridge University Press, 1976 {{ISBN|978-0-521-29109-5}}
* Campbell, Alan & Noble, David S.. ''Japan – An Illustrated Encyclopedia''. Tōkyō : Kodansha, 1993 {{ISBN|978-4-06-205938-1}}
* Carter, William R.. ''Asuka period''. In : ''Kodansha Encyclopedia of Japan Volume 1''. Tōkyō : Kodansha, 1983 {{ISBN|978-0-87011-620-9}}
* Collcutt, Martin C.. ''Bushidō''. In : ''Kodansha Encyclopedia of Japan Volume 1''. Tōkyō : Kodansha, 1983 {{ISBN|978-0-87011-620-9}}
* Edstrom, Bert. ''Turning Points in Japanese History''. London : Routledge, 2016 {{ISBN|978-1-138-98626-8}}
* Farris, William Wayne. ''Japan to 1600: A Social and Economic History''. Honolulu : University of Hawaii Press, 2009 {{ISBN|978-0-8248-3379-4}}
* Frank, Richard. ''Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire''. New York : Penguin Books, 2001 {{ISBN|978-0-14-100146-3}}
* Hane, Mikiso & Perez, Louis G. (1991). ''Premodern Japan: A Historical Survey''. Boulder : Westview Press, 2014 {{ISBN|978-0-8133-4970-1}}
* Henshall, Kenneth. ''A History of Japan: From Stone Age to Superpower''. London : Palgrave Macmillan, 2012 {{ISBN|978-0-230-34662-8}}
* Holcombe, Charles. ''A History Of East Asia: From the Origins of Civilization to the Twenty-First Century''. Cambridge : Cambridge University Press, 2017 {{ISBN|978-1-107-54489-5}}
* Hudson, Mark. ''Japanese Beginnings''. In : Tsutsui, William M.. ''A Companion to Japanese History''. Malden : Wiley-Blackwell, 2009 {{ISBN|978-1-4051-9339-9}}
* Hunter, Janet. ''Concise Dictionary of Modern Japanese History''. Berkeley : University of California Press, 1984 {{ISBN|978-0-520-04557-6}}
* Large, Stephen S.. ''Oligarchy, Democracy, and Fascism''. In : Tsutsui, William M.. ''A Companion to Japanese History''. Malden : Wiley-Blackwell, 2009 {{ISBN|978-1-4051-9339-9}}
* Mason, R. H. P. & Caiger, J. G.. ''A History of Japan''. New York : Tuttle Publishing, 1997 {{ISBN|978-0-8048-2097-4}}
* Meyer, Milton W.. ''Japan: A Concise History''. Lanham : Rowman & Littlefield, 2012 {{ISBN|978-0-7425-4118-4}}
* McClain, James L.. ''Japan: A Modern History''. New York : W. W. Norton & Company, 2001 {{ISBN|978-0-393-04156-9}}
* McCullough, William H. (1999). ''The Heian Court, 794–1070''. In ': 'The Cambridge History of Japan – Volume 2: Heian Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 {{ISBN|978-0-521-22353-9}}
* Morton, W Scott & Olenike, J Kenneth & Jansen, Marius B.. ''Japan: Its History and Culture''. New York : McGraw-Hill, 2004 {{ISBN|978-0-07-141280-3}}
* Nussbaum, Louis-Frédéric. ''Le Japon – Dictionnaire et civilisation''. Paris : Robert Laffont, 1996 {{ISBN|978-2-221-06764-2}} ; {{en}} Nussbaum, Louis-Frédéric. ''Dōkyō''. In : ''Japan Encyclopedia'', Harvard University Press, 2002, p. 158 {{ISBN|978-0-674-00770-3}} • {{cite web|url=https://books.google.fr/books?id=p2QnPijAEmEC&pg=PA158&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=''Google Books''|accessdate=03 Genver 2022}}
* Perez, Louis G.. ''The History of Japan''. Westport : Greenwood Press, 1998 {{ISBN|978-0-313-30296-1}}
* Sansom, George. ''A History of Japan to 1334''. Stanford : Stanford University Press, 1958 {{ISBN|978-0-8047-0523-3}}
* Sato, Hiroaki. ''Legends of the Samurai''. New York : Abrams Press, 2012 {{ISBN|978-1-59020-730-7}}
* Takeuchi, Rizo. ''The Rise of the Warriors''. In  : ''The Cambridge History of Japan – Volume 2: Heian Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 {{ISBN|978-0-521-22353-9}}
* Totman, Conrad. ''A History of Japan''. Malden : Wiley-Blackwell, 2014 {{ISBN|978-1-119-02235-0}}
* Turnbull, Stephen. ''The Samurai – A Military History''. London : Macmillan Publishers, 1977 {{ISBN|978-0-02-620540-5}}
* Turnbull, Stephen. ''The Samurai Sourcebook''. London : Cassell Publishing, 2000 {{ISBN|978-1-85409-523-7}}
* Turnbull, Stephen. ''Samurai – The World of the Warrior''. Oxford : Osprey Publishing, 2006 {{ISBN|978-1-84176-951-6}}
* Turnbull, Stephen & Hook, Richard. ''Samurai Commanders / 2''. Oxford: Osprey Publishing, 2005 {{ISBN|978-1-84176-744-4}}
* Walker, Brett. ''A Concise History of Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 2015 {{ISBN|978-0-521-17872-3}}
* Weston, Mark. ''Giants of Japan: The Lives of Japan's Greatest Men and Women''. New York : Regina Ryan Publishing, 2014 {{ISBN|978-0-9882259-4-7}}
</div>

==Pennadoù kar==
*[[Istor Japan]]

==Notennoù==
{{Daveoù}}
{{Porched Japan}}

[[Rummad:Japan]]
[[Rummad:Istor Japan]]
[[Rummad:Titloù]]