Moldavija

Moldavija, zvanično Republika Moldavija (rumunski: Republica Moldova), jest kontinentalna država u jugoistočnoj Evropi. Graniči s Rumunijom na zapadu. Na sjeveru, istoku i jugu je okružena Ukrajinom. Iako nema pristup moru, do obale Crnog mora dijele je nepunih 2 km ukrajinske teritorije. Glavni grad je Kišinjev.

Republika Moldavija Republica Moldova
Zastava Grb
Himna: Limba noastră ("Naš jezik")
Položaj Moldavije na karti Položaj Moldavije
Glavni grad		Kišinjev
Službeni jezik		rumunski
Državno uređenje
• Predsjednik		Maia Sandu
• Premijer		Natalia Gavrilița
Zakonodavstvo
Nezavisnost		27. august 1991. od SSSR-a
Površina
• Ukupno		33.846 km2 (138)
• Vode (%)		1,4
Stanovništvo
• Ukupno		2.681.735 (Popis 2018, bez Pridnjestrovlja) 3.938.679 (sa Pridnjestrovljem) (133.)
• Gustoća		105/km2 (101.)
BDP (PKM)		Procjena 2019.
• Ukupno		$27,271 milijardi US$
• po stanovniku		$7.700 US$
Gini (2014.)		▲26,8
HDI (2018.)		▲ 0,711 (107.)
Valuta		lev (MDL)
Vremenska zona		EET (UTC+2) - ljeti EEST (UTC+3)
Topografija
• Najviša tačka		Dealul Bălănești 430 m
Pozivni broj		+373
Internetska domena		.md

Tokom historije vlast na ovoj teritoriji imali su mnogi narodi, da bi sredinom 14. vijeka nastala kneževina Moldavija koja je 1812. potpala pod vlast ruskog cara Aleksandra I. Kao nezavisna država, Republika Moldavija postoji od 1991. godine kada se Moldavska sovjetska republika odvojila tokom raspada Sovjetskog saveza i proglasila nezavisnost. Međutim, politički razvoj zemlje od tada do danas je uveliko otežan zbog postojećeg konflikta sa samoproglašenom Pridnjestrovskom Republikom.

Historija

Područje današnje Moldavije u vrijeme antike naseljavali su razni narodi. U 2. vijeku na ovaj prostor došli su rimski naseljenici sa zapada, sa područja rimske Dakije, te se ovdje razvila dačansko-rimska, a kasnije i rumunska kultura. Nakon Rimljana, područje Moldavije bilo je pod vlašću ugarske krune, sve dok 1349. knez Bogdan nije osnovao, relativno nezavisnu, kneževinu Moldaviju. Najvažniji vladar u 15. vijeku bio je Ștefan cel Mare, koji je vodio brojne bitke protiv invazije Osmanlija, Poljaka i Tatara. Međutim, 1512. Moldavija je potpala pod vlast Osmanlija, te naredna tri vijeka ostala kao njihov vazalni posjed.

Nakon rusko-osmanlijskog rata 1787–1792, Osmanlijsko carstvo moralo je prepustiti Rusiji sve svoje posjede zapadno od rijeke Dnjestar. Nedugo poslije, nakon novog rata od 1806. do 1812. Rusko carstvo je pod svoju vlast pridobilo Besarabiju. Područje Moldavije u sastavu Ruskog carstva bilo je organizirano kao guvernat Besarabija. Nakon ruskog poraza u Krimskom ratu od 1853. do 1856. pariskim sporazumom područje Moldavije i kneževine Vlaške, uz kolektivnu garanciju sedam zemalja potpisnica, podijeljeno je između Osmanlijskog carstva, Francuske, Velike Britanije, kraljevine Sardinije i Rusije. Sjedinjavanjem dunavskih kneževina Moldavije i Vlaške 1859. ovo područje potpalo je pod jaki utjecaj Rumunije. Nakon Bečkog kongresa 1878. rumunska vlada morala je predali Rusiji južnu Besarabiju.

Historijske faze podjele teritorije Moldavije

Nakon Oktobarske revolucije 1917. u Rusiji, 21. novembra iste godine osnovano je moldavsko-besarabijsko pokrajinsko vijeće, Sfatul Țării. Ono je 2. decembra 1917. proglasilo Moldavsku demokratsku republiku, kao dijelom nove federalno organizirane Rusije. U januaru 1918. rumunske vojne jedinice zauzele su područje zapadno od Dnjestra. Otpor Rumčeroda protiv okupacije je brzo ugušen, a pod pritiskom okupatora Parlament je proglasio nezavisnost od Rusije, odnosno Ukrajine. Dana 27. marta 1918. većina zastupnika u Parlamentu izglasala je ujedinjenje sa Rumunijom i time ozakonila već faktičko pripajanje Besarabije u sastav rumunske države. Za razliku od država članica Društva naroda, boljševička vlast nije prihvatila ovo glasanje i pripajanje. Također, niti Sovjetski savez, osnovan 1922, nije priznao odvajanje Besarabije. Na području Ukrajinske socijalističke sovjetske republike istočno od Dnjestra, gdje je živjela većina rumunskog stanovništva, osnovana je 1924. Moldavska autonomna oblast, koja je sedam mjeseci kasnije postala Moldavska autonomna socijalistička sovjetska republika (MASSR). Zvanični glavni grad bio je Chișinău, a zbog "rumunske okupacije" sjedište vlade nalazilo se u Balti (danas Ukrajina), a nakon 1929. premješteno je u Tiraspol.

Uz njemačku saglasnost kao posljedicu tajnih protokola između Hitlera i Staljina, Crvena armija je zauzela područje Besarabije u junu 1940. koje je pripadalo Rumuniji kao i sjevernu Bukovinu, te anketirala ih u sastav Sovjetskog saveza. Dana 2. augusta 1940. osnovana je Moldavska socijalistička sovjetska republika (MSSR) sa Chișinăuom (rus. Кишинёв, Kišinjev) kao glavnim gradom, čime je Besarabija ujedinjena sa zapadnim dijelom MASSR. Njemačka manjina u Besarabiji, čije pretke je ruski car Aleksandar I 1813. pozvao u zemlju kao koloniste, iseljena je iz Moldavije u sklopu Hitlerove kampanje povratka Nijemaca (Volksdeutschen) u granice Trećeg Rajha. Dana 22. juna 1941. njemačka i rumunska vojska započela je napad na Moldavsku SSR u sklopu operacije "Barbarossa". Već u ljeto 1941. Rumunija je anketirala Besarabiju i sjevernu Bukovinu. Teritoriju između rijeka Dnjestar i Južni Bug, sjeverno od Bara u Ukrajini, Rumunija je preimenovala u Transnistria. Nakon Drugog svjetskog rata prema odredbama Pariske mirovne konferencije 1946. Besarabija, područje Herca i sjeverna Bukovina vraćene su pod kontrolu Rusije, gdje je ona vratila predratnu administrativnu organizaciju i ponovno su uvedena ruska imena gradova.

Od sredine 1980tih počeo se javljati nacionalni pokret Rumuna u Moldavskoj SSR. On je u političkom smislu postajao sve veći teret, a čak i prije raspada SSSR preuzeo je vlast nad MSSR te kasnije igrao vrlo značajnu ulogu pri proglašenju nezavisnosti zemlje. Tako je 1989. ruski prestao biti drugi zvanični jezik, a uveden je rumunski jezik pisan latinicom. Zbog toga je došlo do snažnog protesta ukrajinske, ruske i gagauske manjine. Također javila se težnja Moldavaca za ujedinjenje zemlje sa Rumunijom. Čak i danas pokret za moldavijsko-rumunsko ujedinjenje igra primjetnu ulogu u tamošnjoj politici, mada uz mnogo manji politički pritisak.

Konačno 1991. Moldavija je proglašena nezavisnom državom, a rumunski jezik kao zvanični (iako je u periodu od 1994. do 2013. bio nazvan moldavski). Već od 1989. došlo je do konflikta između centralne vlade u Chișinău i područja sa etničkim manjinama, naročito Pridnjestrovlja i Gagauzije, zbog nove, kako su je mnoge nacionalne grupe smatrale, nacionalističko obojene politike vlade. Ove dvije regije su 1990. jednostrano proglasile nezavisnost od Moldavije, a i u drugim dijelovima države došlo je do masovnih protesta. Situacija u Pridnjestrovlju se 1992. pogoršala i eskalirala, a izbio je i građanski rat, pri čemu je poginulo preko 1.000 osoba. Rat je završen de facto proglašenjem nezavisnosti ovog dijela države. Borbe su okončane tek nakon napada ruske 14. armije pod vodstvom generala Aleksandra Ivanoviča Lebeda, koja je bila stacionirana na teritoriji Pridnjestrovlja. Od tada ono je na moldavijskoj teritoriji istočno od Dnjestra osnovalo vlastitu državu, a na njihovoj teritoriji stacionirana je i jedna operativna grupa ruske armije. Konflikt u Pridnjestrovlju je od tada značajno političko pitanje u Moldaviji, iako je i danas na snazi primirje između zaraćenih strana. Pregovori ni danas se nisu pomakli s mrtve tačke, tako da su obje strane u konfliktu postavljene sa statusom quo.

Za razliku od Pridnjestrovlja, regija Gagauzije se 1994. ipak smirila i mirno reintegrirala u sastav države i dobila je vrlo široku autonomiju kao rezultat dugih pregovora sa vladom. Od 1997. Moldavija je član GUAM-a. Od 2009. pristupila je "Istočnom partnerstvu", pokrenutom od strane EU.

Politika

Protesti pristalica Kršćansko-demokratske narodne stranke (PPCD) u Chișinău u januaru 2002, pod sloganom „Rumunski narod – Rumunski jezik“

Na izborima održanim 2001. Komunistička partija Republike Moldavije (PCRM, Partidul Comuniștilor din Republica Moldova), čiji vođa je Vladimir Voronin, osvojila je 50,1% glasova, ali zbog visokog "izbornog praga" (6%) u odnosu na male stranke, dobila je 71 od 101 mandata u skupštini. Na taj način ponovno je došla na vlast, a Voronina je Parlament Moldavije izabrao za predsjednika. Za ovakav uspjeh komunista na izborima, najzaslužnija je podrška najsiromašnijih slojeva stanovništva.

Na parlamentarnim izborima u Moldaviji održanim 6. marta 2005. PCRM je donekle izgubila na broju glasova, ali je sa 46,1% glasova i 56 mandata u skupštini i dalje ostala većina u parlamentu. Druga najjača stranka bila je novoosnovani Glasački blok demokratske Moldavije pod vodstvom gradonačelnika Chișinăua Serafima Urecheanua, koji je osvojio 28,4% glasova odnosno 34 skupštinska mandata. Druga opoziciona stranka, Kršćansko-demokratska narodna partija (Partidul Popular Creștin Democrat) pod vodstvom Iurie Roșca dobila je 9,1% glasova i 11 mandata.

Predsjednika države bira Parlament, a za izbor je potrebna skupštinska većina od 61 glasa. Na predsjedničkim izborima održanim 4. aprila 2005. tadašnji predsjednik Vladimir Voronin sa 75 dobijenih glasova u skupštini dobio je i drugi mandat. Iako je isprva kršćansko-demokratska opoziciona stranka PPCD najavila da neće podržati Voronina za drugi predsjednički mandat, ipak mu se priklonila nakon niz komplikovanih političkih poteza, čime je postignuta potrebna većina.

Konflikt u Pridnjestrovlju

Najznačajnija tema unutrašnje politike u Moldaviji jeste politički sukob sa regijama Pridnjestrovlja i Gagauzije koje teže odvajanju i samostalnosti. Dok je Gagauzija prihvatila status autonomnog područja koji joj je ponudila moldavska vlada, tok pregovora sa Pridnjestrovljem je znatno teži. Nakon oružanih sukoba 1992. u Tiraspolu je formiran de facto režim sa Igorom Smirnovim kao vođom, koji kontrolira područje s druge (istočne) strane rijeke Dnjestar, gdje je organirane vlastite administrativne strukture i organi vlasti. Proces pregovora između vlade u Chișinău i režima u Tiraspolu odvija se tako sporo da međunarodni posmatrači navode kako se u Moldaviji radi o svojevrsnom "zamrznutom konfliktu".

Sukob u Pridnjestrovlju nije samo sukob između vlada u Chișinău i Tiraspolu ili između različitih dijelova stanovništva koji govore različite jezike. Ovaj sukob ima određene geostrateške dimenzije oko utjecaja velikih sila, SAD i Rusije u jugoistočnoj Evropi. Kroz ovu međunarodnu dimenziju, rješenje sukoba postaje još i teže. Nastojanja međunarodnih sila, Rusije, Ukrajine, SAD, Evropske unije ili OSCE-a, da se pregovori okončaju u posljednjih 20 godina su stalno prekidana ili su se ispostavila kao bezuspješna, prvenstveno iz razloga što se svaka od sukobljenih strana trudila da ne popušta svoja stajališta, te je stoga uz pomoć svojih "saveznika" uvijek blokirala pregovore. Tako naprimjer pregovori o takozvanom Kozačkom planu, kao inicijativi Ruske federacije, kojom se predviđalo formiranje nekog oblika savezne države na teritoriji Republike Moldavije, prekinuti su u novembru 2003. i proglašeni neuspješnim. Krugovi bliski moldavijskoj vladi u ovom prijedlogu su vidjeli prevelike ustupke za drugu stranu. Mnogi posmatrači vjeruju da su elite s obje strane slabo zainteresirane za rješenje problema, već teže održavanju statusa quo, koji objema stranama u određenoj mjeri ide u korist.

U augustu 2008. ovaj konflikt je opet došao u fokus interesovanja, kada je režim u Pridnjestrovlju 12. augusta prekinuo sve kontakte sa vladom u Chișinău, jer je "izostao jasan i snažan odgovor i osuda države prema agresiji Gruzije na Južnu Osetiju i Abhaziju". Dana 26. augusta tadašnji ruski predsjednik Dmitrij Medvedev‎ upozorio je moldavijskog predsjednika Voronina o vojnom rješenju konflikta po uzoru na Gruziju. Prema njegovim riječima, "rat u Južnoj Osetiji treba biti upozorenje za sve".

Odnos sa EU

Glavni članak: Odnosi Moldavije i Evropske unije

Godine 1998. na snagu je stupio sporazum o stabilnosti i pridruživanju Moldavije s Evropskom unijom. EU podržava izgradnju tržišne privrede u Moldaviji kao i funkcionirajuće demokratije. Od 30. novembra 2005. postoji EUBAM za Moldaviju i Ukrajinu, misija Evropske unije za pograničnu pomoć na ukrajinsko-moldavijskoj granici za kontrolu prekograničnog krijumčarenja (naročito oružja, ljudi i droga) iz i u Pridnjestrovlje. Dana 7. maja 2009. Moldavija zajedno sa još pet država ZND pristupila je Istočnom partnerstvu sa EU. U januaru 2010. u Chișinău u okvirima politike EU sa susjedima započeli su pregovori za pridruživanje Moldavije. Iako je dugoročni cilj države punopravno članstvo u Uniji, prema riječima ministra vanjskih poslova Iuria Leancăa, ipak prvi cilj bi trebao biti formiranje zone slobodne trgovine, zajedničko rješavanje ekonomskih problema i prije svega ukidanje viza moldavskim građanima za ulazak na teritoriju EU.

Dana 5. decembra 2011. Evropska komisija je najavila sklapanje sveobuhvatnog sporazuma o slobodnoj trgovini sa Moldavijom. Konkretni razgovori i pregovori bili bi dio planiranog sporazuma o pridruživanju ove zemlje. Prema mišljenjima u EU, zone slobodne trgovine bi trebale služiti dugoročnoj političkoj stabilizaciji države. Trenutno je između EU i Moldavije na snazi povlašteni pristup evropskom tržištu, a EU je glavni trgovački partner zemlje. Dana 27. juna 2014. u Bruxellesu je sklopljen Sporazum o privrednom i političkom pridruživanju Moldavije sa EU. Taj sporazum je potvrđen i ratificiran moldavskom parlamentu 2. jula iste godine. Prema izvještaju ruske novinske agencije RIA Novosti: "Pristalice evropskih integracija su proslavile ovaj događaj ispred parlamenta, dok su protivnici približavanju EU uhapšeni i kažnjeni".

Odnos sa NATO

Glavni članak: Odnosi Moldavije i NATO-a

Godine 1992, Moldavija se pridružila Vijeću euroatlantskog partnerstva,.Moldavija se pridružila Partnerstvu za mir 16.marta 1994. Partnerstvo za mir je potpisao Mircea Snegur i Manfred Wörner. Vladimir Voronjin posjetio sjedište NATO-a u Bruxellesu 23. juna 2003. godine, 7. juna 2005, 22. juna 2006. godine, 18. juna 2007. godine i 5. decembra 2007. Na summitu u Istanbulu 2004. godine, NATO je prihvatio rusku vojnu prisutnost u Moldaviji i Gruziji. Američki ministar obrane Donald Rumsfeld zaustavio se, na putu za Istanbul, u Moldaviju, gdje je pozvao na povlačenje ruskih snaga iz zemlje.Dana 23. septembra 2004. godine, glavni tajnik NATO-a Jaap de Hoop Scheffer, otputovao u Kišinjev gdje se susreo s predsjednikom Moldavije Vladimirom Voroninom, s ministrom vanjskih poslova Moldavije Andrei Stratanom i ministrom obrane Victorom Gaiciucom. Individualni partnerski plan NATO-a i Moldavije 19. maja 2006. godine uz potporu Odjela za diplomaciju NATO-a. Dana 3. aprila 2008 na samitu u Bukureštu, NATO je najavio svoju podršku teritorijalnom integritetu, nezavisnosti i suverenosti Moldavije.Voronjin je sudjelovao na radnom ručku šefova država i vlada zemalja euroatlantskog partnerstva u Bukureštu. Dana 18. novembra 2008. godine, Parlamentarna skupština NATO-a usvojila je Rezoluciju 371 o budućnosti odnosa NATO-a i Rusije, između ostalog, „poziva Vladu i Parlament Rusije da poštuje svoje obveze koje su preuzete na sastanku u Istanbulu OESS-u 1999 i da povuče svoju ilegalnu vojnu prisutnost na području Moldavije u bliskoj budućnosti. Bivša komunistička vlast, koja je izgubio većinu u parlamentu na izborima 2009. godine, želia je vidjeti Moldaviju u savezu sa Rusijom U aprilu 2009. Moldavija je objavila da neće sudjelovati u vojnim vježbama NATO-a.

Anketa je u junu 2018. godine otkrila da će 22% Moldavaca glasati za ulazak u NATO, a 43% se protivi

Simboli

Zastava

Zastava Moldavije je trobojka, sa tri vertikalna polja (od jarbola) plave (azure), žute (or) i crvene (gulos) boje. Na sredini žutog polja nalazi se moldavski grb. Razmjera je 1:2. U ovom obliku je službeno usvojena 27. aprila, 1990. Naličje zastave je istih boja samo što ne sadrži grb.

Grb

Grb Moldavije sastoji se od orla koji drži krst u kljunu, a skiptar i grančicu u kandžama. Orao na grudima nosi štit sa divljim bikom, tradicionalnim simbolom Moldavije. Također se pojavljuje na središtu moldavske zastave.

Grb je veoma sličan rumunskom, što se može objasniti velikom povezanošću ove dvije zemlje.

Himna

Limba Noastră je od 1994. godine nacionalna himna Republike Moldavije.Stihove je napisao Alexei Mateevici (1888-1917), a glazbu je skladao Alexandru Cristea (1890-1942). Originalna poema sadrži 12 kitica, od kojih je 5 iskorišteno za himnu. Ovih 5 kitica je podebljano

Administrativna podjela

Administrativna podjela Moldavije

Područje države je podijeljeno u pet municipija (Municipalități; jednina: Municipiu) i 32 distrikta (Raioane; jed. Raion). Osim toga postoji jedna autonomna i jedna "otcijepljena" oblast:

Municipije Bălți Chișinău

Comrat Tighina Tiraspol

Autonomne oblasti

• Gagauzija
• Pridnjestrovlje

Distrikti Anenii Noi Basarabeasca Briceni Cahul Cantemir Călărași Căușeni Cimișlia Criuleni Dondușeni

Drochia Dubăsari Edineț Fălești Florești Glodeni Hîncești Ialoveni Leova Nisporeni Ocnița

Orhei Rezina Rîșcani Sîngerei Soroca Strășeni Șoldănești Ștefan Vodă Taraclia Telenești Ungheni

Starija podjela

Područja u Moldaviji

Sve do februara 2003. u Moldaviji su bile tri municipije, devet okruga (Județe; Județ) kao i po jedno autonomno područje i jedna "odmetnuta" oblast:

Municipije

• Bălți
• Chișinău
• Tighina

Područja

• Gagauzija
• Pridnjestrovlje

Okruzi Județul Bălți Județul Cahul Județul Chișinău Județul Edineț

Județul Lăpușna Județul Orhei Județul Soroca Județul Tighina Județul Ungheni

Geografija

Glavni članak: Geografija Moldavije

Moldavija se prostire u pravcu sjever-jug dužinom preko 350 km, a u pravcu zapad-istok preko 150 km. S površinom države od 33.843 km² spada među male države, a u usporedbi s ostalim državama svijeta nalazi se među trećinom najmanjih. Jezgro države najvećim dijelom se nalazi između dvije najveće rijeke u zemlji: Dnjestar (rum. Nistru) i Prut, odnosno u historijskom području nekadašnje Besarabije. Na sjeveru graniči s Podolskim gorjem zapadne Ukrajine.

Mali dio zemlje (oko 17% stanovništva na oko 12% površine) nalazi se istočno od rijeke Dnjestar, a taj dio zemlje se 1992. godine tokom Pridnjestrovskog konflikta odvojio kao nepriznata Pridnjestrovska Republika. Najjužnija tačka Moldavije je Giurgiulești, gdje država ima izlaz na obalu Dunava u dužini od oko 600 metara.

Naziv države izveden je iz imena istoimene rijeke Moldove, iako danas ta rijeka ne protiče kroz državu (teče kroz Rumuniju).

Rijeke i reljef

Rijeka Prut ulijeva se u Dunav u blizini južne granice Moldavije. Najveće pritoke (Bîc, Răut i Botna) protiču uglavnom paralelno i ulijevaju se u Dnjestar.

Reljef karakteriše blago valovito zemljište (nadmorske visine od 30 do 429 m), a oko 80% zemljišta je obradivo i vrlo plodno, zahvaljujući crnici u stepama na jugu. Na sjeveru zemlje protežnu se valovite ravnice sa svijetlim šumama hrasta i stepama obraslim rijetkim drvećem. Najviša tačka Moldavije je Dealul Bălănești (430 m n.v.). Relativno topla i suha klima omogućava uzgoj vinove loze i voća u većem obimu.

Zaštićena područja

Moldavija nema ni jedan nacionalni park. Zaštićenim područjima obuhvaćeno je 66.171,7 hektara što odgovara 1,96% površine države. Prema tim mjerilima, Moldavija je znatno ispod prosjeka evropskih zemalja.

Privreda

Stanovnici Moldavije pretežno žive od poljoprivrede, kao i od prehrambeno-prerađivačke industrije. Zbog povoljne klime, rašireno je voćarstvo i vinogradarstvo. Pored konzerviranog voća i povrća, glavni izvozni artikli su vino i alkoholna pića, a u manjoj mjeri izvoze se i tekstilni proizvodi i manji električni aparati. Pošto Moldavija nije industrijska zemlja, nisu zabilježeni slučajevi velikog zagađenja zraka.

Bruto domaći proizvod (BDP) Moldavije 2015. iznosio je oko 5,92 milijarde eura. Po glavi stanovnika BDP iste godine iznosio je oko 1.666 eura. Moldavija ima poprilično slobodnu tržišnu ekonomiju. Kao dio Sporazuma o pridruživanju sa Evropskom unijom, dogovoreno je formiranje zone slobodne trgovine. U 2014. u primarnom (poljoprivrednom) sektoru ostvareno je 12,3% BDP-a. Iste godine, u periodu od januara do septembra, u sektoru usluga (tercijarni) ostvareno je ukupno 60% BDP-a, dok je industrijski sektor imao udio od 14%.

Razvoj

Polja zasijana suncokretom u blizini grada Anenii Noi, 1972. godine

Prije sticanja nezavisnosti početkom 1990-ih, Moldavija je bila jedna od najrazvijenijih sovjetskih republika. Od 1992. zbog nerazriješenog pitanja Pridnjestrovlja, ekonomski položaj zemlje se drastično pogoršao. Prosječna mjesečna plata porasla je sa 30 eura (oko 465 leva) u februaru 2003. na 102 eura (oko 1.695 leva) u 2006. Prosječna mjesečna penzija iznosi oko 12 eura. Procjenjuje se da je egzistencijalni mjesečni minimum u 2003. bio najmanje 100 eura. Međutim, u Moldaviji značajnu ulogu igra i "siva ekonomija", zbog čega su stvarni dohoci većine stanovnika mnogo veći ali se ne prijavljuju poreskim organima. Stoga zvanične statistike iz ove oblasti ne daju pravu sliku i imaju ograničenu korist.

U državi se primjenjuje poreska stopa na dodatu vrijednost od 20%. Za neke namirnice, poput mlijeka i hljeba, te za prirodni plin i poštanske usluge vrijedi povlaštena poreska stopa od 8%. Od 2014. građani Moldavije mogu putovati u zemlje EU bez viza, a Evropska unija je obećala Moldaviji obilatu finansijsku pomoć.

Moldavija se smatra jednom od najsiromašnijih zemalja Evrope, i sa BDP ispod 2.000 dolara po stanovniku evropska država sa najslabijom privredom. To je osnovni razlog što je četvrtina stanovništva iselila u inostranstvo, odakle iseljenici šalju novac svojim porodicama u Moldaviju. Smatra se da ta sredstva premašuju godišnji iznos državnog BDP-a.

Vanjska trgovina

Zemlja izvozi prvenstveno hranu i pića (među ostalim vino) kao i tekstilne proizvode i manje aparate. Najvažnije zemlje u koje se izvozi su:

• Rusija 35,8%
• Italija 13,9%
• Rumunija 10%
• Njemačka 7,3%

Najvažniji partneri iz kojih se uvoze robe u Moldaviju su:

• Ukrajina 24,6%
• Rusija 12,2%
• Rumunija 9,3%
• Njemačka 8,5%

Dana 27. marta 2006. ruska vlada uvela je zabranu uvoza moldavijskih i gruzijskih vina u Rusiju. Zabrana, za koju je Rusija tvrdila da je posljedica prevelike količine štetnih materija nađenih u vinima, izazvala je snažne kritike moldavijskih i gruzijskih proizvođača vina. Oko 82% ukupne proizvodnje vina u Moldaviji izvozi se u Rusiju, po čemu je ona bila najvažnije izvozno tržište za moldavijska vina. Međutim, krajem 2006. zabrana uvoza je ponovno ukinuta.

Budžet

Državni budžet za 2009. obuhvatio je izdatke u visini od 2,1 milijarde US$, dok su na prihodovnoj strani iskazani primici od 1,75 milijarde US$. Budžetski deficit iznosio je oko 6,5% BDP-a Moldavije. Javni dug u 2009. iznosio je 1,7 milijardi dolara odnosno 31,3% BDP-a.

Javni izdaci u 2006. prema oblastima (iskazano u % BDP-a) bili su sljedeći:

• Sistem zdravstva: 9,4%
• Sistem obrazovanje: 7,6%
• Odbrana (vojska): 0,4% (podatak iz 2005)

Infrastruktura

Željeznička

Novi vozovi u Moldaviji (lokomotiva Ganz-MÁVAG D1)

Željeznička mreža Moldavije ima ukupnu dužinu od oko 1.190 km, koju sačinjava željeznica 1520-mm kolosijeka (takozvani široki "ruski" kolosijek). Niti jedna željeznička linija nije elektrificirana, pa se željeznički saobraćaj odvija dieselskim lokomotivama. Danas postoje direktne putničke linije prema drugim zemljama, između ostalih za Bukurešt, Varšavu, Moskvu, Istanbul i Sankt Peterburg. Unutrašnji željeznički promet je gotovo zanemariv zbog malobrojnih linija.

Cestovna

U regionalnom i državnom aspektu, najvažnije prevozno sredstvo stanovništva su autobusi. U međunarodnom prevozu postoje vrlo dobre autobuske linije sa brojnim evropskim većim gradovima.

Riječna plovidba

Preko rijeka Dnjestar i Prut, zemlja ima pristup važnim riječnim plovidbenim putevima. Na obali Dunava, na koji Moldavija graniči samo nekoliko stotina metara, nalazi se riječna luka Giurgiulești, gdje mogu pristati manji brodovi.

Zračna

Međunarodni aerodrom Chișinău (IATA kod: KIV) jedini je međunarodni aerodrom u Moldaviji. S njega polijeću direktni letovi za Beč, Istanbul, Moskvu, Temišvar, Budimpeštu, Bukurešt, Pariz, Frankfurt na Majni, München i Rim.

Početkom 2003. okončan je dugogodišnji sukob u sektoru aviosaobraćaja. Ponovno uspostavljanje direktnih letova između Frankfurt na Majni i Chișinăua uslijedilo je u julu 2005, koje obavlja kompanija Air Moldova (IATA kod: 9U) zajedno sa njemačkom (danas ugašenom) kompanijom Cirrus Airlinesom.

Stanovništvo

Glavni članak: Demografija Moldavije

Razvoj broja stanovnika

Etničke grupe u Moldaviji

Prema posljednjem zvaničnom popisu stanovništva 2004. godine, u Moldaviji (uključujući Pridnjestrovlje) živjelo je 3.938.679 stanovnika, što odgovara gustoći stanovništva od 116 stanovnika po km². Bez Pridnjestrovlja, broj stanovnika iznosi približno 3,4 miliona. Oko 70% stanovništva živi u gradovima (pored Chișinăua, uglavnom u gradovima Bălți, Tiraspol i Bender). Prema zvaničnim podacima broj moldavijskog stanovništva od 2014. opao je na 2,9 miliona.

Stanovništvo Moldavije je različite etničke strukture. Najveća etnička grupa su Moldavci, koji govore rumunskim jezikom a čine 68,49% stanovnika; slijede Ukrajinci sa 11,23% i Rusi sa 10,39% stanovnika Moldavije. Najviše Rusa i Ukrajinaca živi u Pridnjestrovlju. Osim toga, u Moldaviji žive i Gagauzi (4,85% stanovništva), Bugari (2,02%), Jevreji (0,12%), kao i malobrojni Nijemci, Poljaci, Bjelorusi, Tatari i drugi. Kao i u cijeloj Moldaviji, također i istočno i zapadno od rijeke Dnjestar, tri najveće etničke grupe: Moldavci, Ukrajinci i Rusi čine zajedno preko 91% stanovništva. Posmatrano odvojeno, raspored je ipak različit: dok u Pridnjestrovlju od 555.347 stanovnika 31,9% čine Moldavci (dok ih je u doba SSSR-a 1989. bilo 40,1%), a 30,3% Rusi i 28,9% Ukrajinci, u ostatku Moldavije većinu od 3.383.332 stanovnika čine rumunski Moldavci (76,9%) dok je Ukrajinaca 8,5% a Rusa 6,6%.

Zdravlje

Prema podacima iz 2009. očekivani životni vijek stanovništva iznosio je 68,3 godine. Pretpostavlja se da stopa raširenosti HIV virusa među populacijom prelazi 1%. Godine 2006. izdaci za zdravstvo iznosili su 107 US$ po stanovniku.

Jezik

Zvanični jezik u Moldaviji je rumunski jezik. Kao izraz "jezičkog separatizma", vlada Moldavije je 1994. u Ustav zemlje umetnula naziv "moldavski jezik" kao zvanični. Ovaj naziv je korišten još u doba kada je zemlja bila dio SSSR, ali "moldavski jezik" nije bio priznat kao službeni. Od 2013. Ustavni sud Moldavije je odlučio da naziv zvaničnog jezika države bude rumunski jezik. Svakodnevni jezik u Chișinău i centrima regija odgovara moldavskoj varijanti (moldoveanu) rumunskog jezika. U jeziku postoji određeni broj neologizama iz ruskog jezika, dok se kod njihovih rumunskih susjeda koriste engleske ili francuske posuđenice.

Svake godine u Moldaviji se obilježava zvanični praznik Limba Noastră cea Română, kojim se podsjeća na 31. august 1989. kada je objavljeno da se "vraća" stari naziv jezika.

Od 1930. u tadašnjoj Moldavijskoj autonomnoj socijalističkoj sovjetskoj republici koristilo se ćirilično pismo. Nakon raspada Sovjetskog saveza od 1989. i proglašenja nezavisnosti 1991. počelo se s ponovnim uvođenjem latiničnog pisma. U području Pridnjestrovlja, i dalje se jezik naziva moldavskim te se još uvijek uglavnom koristi ćirilica.

Međutim, zbog viševjekovne pripadnosti Ruskom carstvu a kasnije i Sovjetskom savezu, ruski jezik u Moldaviji igra posebnu ulogu. On se koristi gotovo svakodnevno naročito u većim gradovima, kao i u poslovnoj komunikaciji. Samo u područjima gdje žive Gagauzi (pored lokalnog gagauškog) i u Pridnjestrovlju (pored ukrajinskog jezika), smatra se jednim od zvaničnih jezika. Jedno istraživanje iz 2011. navodi da oko 99% stanovništva ima određeno znanje ruskog jezika, dok on za 16% stanovništva predstavlja "maternji jezik". U mnogim većim gradovima živi većina rusofonog stanovništva, naročito u Bălți gdje se ruski de facto koristi kao zvanični.

Kultura

Obrazovanje

Martisor, tradicionalni nakit koji se poklanja povodom 1. marta

Učenici i studenti koji pripadaju nacionalnim manjinama u Moldaviji imaju pravo pohađati nastavu na svom maternjem jeziku. Plate zaposlenih u oblasti obrazovanja na svim nivoima (osnovnim, srednjim i visokim školama) su izrazito niske. U Moldaviji postoji veliki broj univerziteta i viših škola. Više od deset privatnih i javnih visokih škola nalazi se u glavnom gradu, a postoje i univerziteti u gradovima Bălți, Cahul, Comrat, Taraclia i Tiraspol.

Tradicionalno, u obrazovnom sistemu Moldavije francuski jezik se nalazi na visokom mjestu. Već učenici sa osam godina počinju ga učiti u osnovnoj školi. Broj učenika koji uče francuski je gotovo dvostruko veći od onih koji uče engleski jezik.

Religija

Moldavija je većinski hrišćanska država. Preko 90% stanovništva pripada raznim pravoslavnim crkvama (moldavskoj, ruskoj i ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi, te pravoslavnoj crkvi Besarabije). Ostalih 10% stanovništva su katolici i jevreji, a broj baptista i Jehovinih svjedoka je u porastu. Među muslimanima, čiji broj se kreće oko tri hiljade, ističu se manjine Tatara, Turaka i Nogajaca.

Država ima vrlo bogatu historiju religije, a 500-godišnja crkvena arhitektura predstavlja jedan od važnih turističkih faktora. Tokom postojanja SSSR-a, vjerski i tradicionalni običaji su se očuvali pored lokalnih običaja, uključujući i porodične proslave. U seoskim sredinama održalo se mnogo više vjerskih i tradicionalnih običaja nego u, naprimjer, prijestolnici Chișinău, koji je već tada bio prilično urbano obilježen.

U godinama nakon Perestrojke i od proglašenja nezavisnosti, u državi su otvorene brojne stare crkve, samostani, katedrale i manje seoske župe, a mnogo ih je i novoosnovano. Međutim, vjerski i crkveni život nije miran. Tokom historije u više navrata na teritoriju Moldavije prodirale su strane religije te su nastajali sukobi između Besarabijske eparhije i Moskovske patrijahije, koji ni do danas nisu okončani. Godine 2001. Evropski sud za ljudska prava usvojio je tužbu Besarabijske eparhije protiv države zbog ograničavanja vjerskih prava. Broj crkava Ruske pravoslavne crkve u prvih 12 godina od nezavisnosti Moldavije porastao je sa 280 na preko hiljadu.

Katolička biskupija Chișinău obuhvatala je (stanje: 2011) 17 župa sa oko 20 hiljada katolika, pretežno poljskog, rumunskog i njemačkog porijekla.

Praznici

• 1. januar - Nova godina
• 7. januar - Božić (po julijanskom kalendaru)
• 14. januar - Pravoslavna Nova godina
• 1. mart - Martisor (simbolično poklanjanje cvjetića)
• 8. mart - Međunarodni dan žena
• varijabilan datum - Vaskrs
• 1. maj - Međunarodni praznik rada
• 8. i 9. maj - Dan sjećanja
• 9. maj - Dan pobjede
• 27. august - Dan nezavisnosti (od SSSR-a 1991)
• 31. august - Limba Noastră cea Română (Dan rumunskog jezika)

Sport

Nogomet

Glavni članak: Nogomet u Moldaviji

Nogometni savez Moldavije od svog nastanka 1990. dostigao je relativno dobru polaznu osnovu za nacionalni nogomet. Godine 2006. otvoren je stadion Zimbru u Chișinău (rumunski: Stadionul Zimbru) kapaciteta 10.500 gledalaca, veliki dio resursa saveza uložen je u obrazovanje i usavršavanje mladih trenera, a u gotovo cijeloj zemlji u izgradnji su nogometne akademije.

Nogometna reprezentacija Moldavije zauzima 162. mjesto (stanje: 9. mart 2017) FIFA-ine svjetske rang-liste. Među većim sportskim klubovima, koji manje ili više redovno učestvuju na evropskim klupskim takmičenjima ističu se:

• FC Sheriff Tiraspol
• FC Nistru Otaci
• FC Dacia Chișinău
• FC Politehnica Chișinău
• FC Tiraspol
• Olimpus Chișinău

Biatlon

Glavni članak: Biatlon u Moldaviji

Nakon osamostaljenja Moldavije od Sovjetskog saveza, moldavski biatlonci nastupili su na svim zimskim olimpijskim igrama: ZOI 1994, ZOI 1998, ZOI 2002, ZOI 2006, ZOI 2010 i ZOI 2014. Najbolji rezultat postigla je Natalija Levčenkova na ZOI 2006. osvojivši 8 mjesto u pojedinačnoj utrci na 15 km, dok je kod muškaraca najbolji plasman ostvario Vasily Gherghy na ZOI 1994. osvojivši 68 mjesto u utrci sprinta na 10 km. Moldavski biatlonci nastupali su i na Svjetskim prvenstvima u biatlonu i na takmičenjima Svjetskog kupa u biatlonu, ali nisu ostvarili značajnije rezultate.

Poštanska marka Moldavije

Filatelija

Prve marke samostalne Moldavije dizajnirali su Grigoriy Bronza u 1991.

Vojska

Vojne snage Moldavije podijeljene su u dva roda: pješadija i zračne snage. Ne postoje pomorske snage, pošto zemlja ne izlazi na more. U Moldaviji je na snazi opće, obavezno služenje vojnog roka. Služba traje 12 mjeseci. Prema podacima iz 2006. vojni budžet zemlje iznosio je oko 9,5 miliona američkih dolara.. Moldavija je prihvatila sve relevantne obveze naoružanja u bivšem Sovjetskom Savezu. Dana 30. oktobra 1992. godine, Moldavija je skolopila Ugovor o oružanim snagama u Evropi Zemlja pristupila odredbama Ugovora o neširenju nuklearnog oružja, u oktobru 1994. godine u Washingtonu. Moldavija pridružila Partnerstvu za mir 16. marta 1994

Vanjski linkovi

• Zvanični sajt Vlade Republike Moldavije
• Socijalna i ekonomska statistika Republike Moldavije, na sajtu Nacionalnog zavoda za statistiku Moldavije
• Agencija za turizam Moldavije