Antički Rim

Antički Rim je zajednički naziv za sva antička područja i sve antičke narode koji su priznavali vrhovnu vlast grada Rima i rimskog naroda.

Historija Antičkog Rima od 753 p.n.e. do 476. godine dijeli se na ova razdoblja:

Rimsko kraljevstvo

• Rimsko kraljevstvo (753 p.n.e. - 510 p.n.e.), kada u gradu Rimu vladaju rimski kraljevi.
  • 753 p.n.e., 22. aprila - Romulovo Osnivanje Rima
  • 753 p.n.e. - 715 p.n.e. - vladavina kralja Romula (prvi rimski kralj)
  • 715 p.n.e. - 673 p.n.e. - vladavina Nume Pompilija; osnivanje Senata i svećeničkog kolegija
  • 673 p.n.e. - 642 p.n.e. - vladavina Tula Hostilija i izgradnja Curia Hostilia (zgrada Senata)
  • 642 p.n.e. - 617 p.n.e. - vladavina Anka Marcija
  • 617 p.n.e. - 578 p.n.e. - vladavina Tarkvinija I.
  • 578 p.n.e - 534 p.n.e. - vladavina Servija Tulija; određene svete granice grada Rima - Pomerium
  • 534 p.n.e. - 510 p.n.e. - vladavina posljednjeg rimskog kralja Tarkvinija II. Oholog; izgradnja hrama Jupiter Optimus Maximus

Rimska republika

• Rimska republika (510 p.n.e.- 30 p.n.e.), kada Rim pod vodstvom senata kao grad i država uspijeva zavladati cijelim Apeninskim poluostrvom, Sredozemljem, sjevernom Afrikom i dijelovima Azije.
  • Doba rane Rimske Republike (510 p.n.e - 351 p.n.e)
    • 510 p.n.e. - prvi konzuli su bili Lucije Junije Brut i Lucije Tarkvinije Kolatin
    • 508 p.n.e. - uprava pod Pontifex Maximus (visokim svećenikom)
    • 496 p.n.e. - bitka kod Regilskog jezera (Lago Reggilo) protiv latinskih legija
    • 494 p.n.e. - prvi secessio plebis
    • 493 p.n.e. - Savez s federacijom latinskih gradova
    • 450 p.n.e. - drugi secessio plebis
    • 450 p.n.e. - Decemvir objavljuje Zakon dvanaest tablica rimskog prava
    • 447 p.n.e. - Tribunska skupština
    • 443 p.n.e. - Centurijska skupština
    • 406 p.n.e. - 396 p.n.e. - rat s etrurskim gradom Vejom (Vei)
    • 390 p.n.e. - bitka na rijeci Aliji protiv Gala
    • 367 p.n.e. - obnova vlasti konzula - Licinijev i Sekstijev zakon
    • 366 p.n.e. - ured gradskog pretora (Preator Urbanus)
    • 365 p.n.e. - umire slavni rimski vojskovođa Kamilo, Marko Furije (lat. Marcus Furius Camillus)
  • Uspon i razvitak Rimske republike (351 p.n.e. - 130 p.n.e.)
    • 351 p.n.e. - izabran prvi cenzor u u centurijsku skupštinu iz redova plebejaca
    • 343 p.n.e. - 341 p.n.e. - Prvi samnitski rat
    • 340 p.n.e. - 338 p.n.e. - Latinski rat
    • 327 p.n.e. - 304 p.n.e. - Drugi samnitski rat
    • 300 p.n.e. - plebejci mogu postati svećenicima (Lex Ogulnia)
    • 298 p.n.e. - 290 p.n.e. - Treći samnitski rat
      • 296 p.n.e. - Bitka kod Sentinuma (Sentino)
    • 280 p.n.e. - 275 p.n.e. - Pirov pohod na Italiju
      • 280 p.n.e. - Bitka kod Herakleje
      • 279 p.n.e. - Bitka kod Askuluma
      • 275 p.n.e. - Bitka kod Beneventuma
    • 265 p.n.e. - pad Etrurije i Kampanije (Campania), a Rimljani metodom podijeli pa vladaj (divide et impera) vladaju cijelom Italijom
    • 264 p.n.e. - 241 p.n.e. - Prvi punski rat
      • 261 p.n.e. - bitka kod Agrigenta
      • 260 p.n.e. - bitka kod Mila
      • 256 p.n.e. - bitka kod rta Eknoma
      • 256 p.n.e. - brodolom kod Kamerine
      • 255 p.n.e. - bitka na rijeci Bagradi
      • 250 p.n.e. - opsada Lilibeja
      • 249 p.n.e. - bitka kod Drepana
      • 242 p.n.e. - bitka kod Egadskih otoka
      • 241 p.n.e. - kapitulacija Kartage i mirovni ugovor
    • 242 p.n.e. - ured pretora peregrina (Preator Peregrinus)
    • 241 p.n.e. - Sardinija i Korzika postaju prve rimske provincije
    • 229 p.n.e. - 228. p.n.e. - Prvi ilirski rat
    • 219 p.n.e. - Drugi ilirski rat
    • 218 p.n.e. - 201 p.n.e. - Drugi punski rat
      • 218 p.n.e. - bitka kod Ticina
      • 218 p.n.e. - bitka kod Trebije
      • 217 p.n.e. - bitka kod Trazimenskog jezera
      • 216 p.n.e. - bitka kod Kane
      • 207 p.n.e. - bitka kod Metaura
      • 202 p.n.e. - bitka kod Zame
    • 214 p.n.e. - 205 p.n.e. - Prvi rimsko-makedonski rat
    • 200 p.n.e. - 197 p.n.e. - Drugi rimsko-makedonski rat
      • 197 p.n.e. - bitka kod Kinoskefale
    • 197 p.n.e. - ustanak španskih plemena, od kojih je najznačajniji bio luzitanski ustanak pod vođstvom Varijata
    • 197 p.n.e. - širenje sirijskog kraljevstva u Maloj Aziji
    • 190 p.n.e. - bitka kod Magnezije protiv sirijskog kralja Antioiha III.
    • 180 p.n.e. - donošenje zakona Lex Villia Annali, čime je ustanovljen ured cursus honorum
    • 171 p.n.e. - 168 p.n.e. - Treći rimsko-makedonski rat
      • 168 p.n.e. - bitka kod Pidne
    • 154 p.n.e. - 133 p.n.e. - borbe protiv luzitanaca u Španiji
    • 150 p.n.e. - Pobjeda nad Kartagom
    • 149 p.n.e. - 146 p.n.e. - Treći punski rat
      • 148 p.n.e. - bitka kod Leukopetre protiv Ahejskog saveza
    • 149 p.n.e. - zakonom Lex Carpurnia ozakonjena uspostava stalnog izvršnog suda
    • 146 p.n.e. - Scipion Emilijan je razorio gradove Kartagu i Korint i osnovao provinciju Afriku
    • 138 p.n.e. - pobuna robova na Siciliji
    • 135 p.n.e. - Prvi robovski rat
    • 133 p.n.e. - ubistvo poslanika (tribuna) Tiberija Grakha poslije izglasavanja agrarne reforme
    • 133 p.n.e. - Pergamski kralj Atal III. dobrovoljno predaje pergamsku kraljevinu u ruke Rimljana
    • 130 p.n.e. - osnivanje provincije Azije od pergamske kraljevine; sada u sastavu rimske države ima devet provincija: Azija, Afrika, Cisalpinska Galija, Ilirija, Korzika, Makedonija, Sicilija,Sardinija i Hispanija.
  • Doba klasnih i građanskih ratova u Rimskoj Republici (130 p.n.e. - 30 p.n.e.)
    • 125 p.n.e. - 121 p.n.e. - borba protiv Kelta, utvrđivanje Rimljana u Masiliji (južna Francuska) i stvaranje desete rimske provincije Galije (Narbonska Galija)
    • 123 p.n.e. - Izbor Gaja Grakha za tribuna
    • 121 p.n.e. - sprovedba zakona o zaštiti osobe rimskih građana (Senatus consultum de re publica defenda) na insistiranje Gaja Grakha
    • 111 p.n.e. - 105 p.n.e. - Jugurtin rat u Numidiji
    • 105 p.n.e. - borba Rimljana protiv Kelta i germanskih plemena Cimbri i Teutonci, te bitka kod Arauzija
    • 104 p.n.e. - Drugi robovski rat
    • 103 p.n.e. - izbor Lucija Apuleja Saturnina za narodnog tribuna, izbor Gaja Servilija Glaukije za pretora i Gaja Marija za konzula
    • 102 p.n.e. - bitka kod Akva Sekstija protiv Teutonaca
    • 101 p.n.e. - bitka kod Vercela protiv Cimbra
    • 99 p.n.e. - izbor Marka Livija Druza za narodnog tribuna i pokušaj reorganiziranja senata i sudstva
    • 91 p.n.e. - ubistvo narodnog tribuna Marka Livija Druza
    • 91 p.n.e. - 88 p.n.e. - rat italskih saveza protiv Rima
      • 89 p.n.e. - bitka kod Askuluma
      • 88 p.n.e. - zapovjednik Kornelije Sula pokorava pleme Marse
    • 90 p.n.e. - izglasan zakon o dodjeli građanskih prava onima koji su vjerni Rimu (Lex Iulia)
    • 89 p.n.e. - zakonom obećana građanska prava onima koji se u slijedećih 60 dana pokore (Lex Plautia Papiria), što je izazvalo raspad među saveznicima
    • 89 p.n.e. - Mitridat VI. Eupator iskorištava zauzetost Rimljana i zauzima provinciju Aziju
    • 89 p.n.e. - Rim imenuje Kornelija Sulu za upravitelja provincije Azije i zapovjednika u pontonskim ratovima (89 p.n.e. - 85 p.n.e.) protiv Mitridata VI. Eupatora što ujedno i zaoštrava političku borbu u Rimu
      • 87 p.n.e. - bitka protiv Arhelaja
      • 86 p.n.e. - iskrcavanje u Tesaliji i zauzimanje Atene poslije tri mjeseca opsade
      • 86. p.n.e. - bitka kod Heroneje
      • 86 p.n.e. - bitka kod Orhomena
      • 85 p.n.e. - potpisan Dardanski mir između pontonskog kralja Mitridata i Rimljana
    • 88 p.n.e. - cijelo slobodno stanovništvo Italije dobija prava rimskog građanstva; na prijedlog tribuna Publija Suflicija Rufa, oslabljen je položaj senata i slobodni italski građani ulaze u sve tribuse, Gaj Marije postaje prokonzul i zapovjednik vojske u ratu protiv Mitridata VI.
    • 88 p.n.e. - 82 p.n.e. - Prvi građanski rat u Rimu
      • 88 p.n.e. - Sula zauzima Rim i protjeruje pristalice Marija Gaja iz Rima
      • 82 p.n.e. - Sula ponovno ulazi u Rim poslije krvave bitke kod Porta Kolina i zavodi diktaturu
    • 83 p.n.e. - 82 p.n.e. - drugi pontonski rat
    • 82 p.n.e. - 79 p.n.e. - diktatura Kornelija Sule
    • 78 p.n.e. - konzul Marko Emilije Lepid organizira ustanak seljaka protiv Sulinih veterana i biva poražen na Marsovom polju ispred Rima, pri svom pokušaju ulaska u Rim
    • 78 p.n.e. - pobuna pristalica Marija Gaja, predvođenih sa Sertorijem Kvintom, protiv Sulinih pristalica u Hispaniji
    • 77 p.n.e. - Pompej Veliki pobjeđuje Marijevce u Hispaniji; robovi postaju važan faktor u životu Rima, osnivaju se gladijatorske škole
    • 74 p.n.e. - 64 p.n.e - treći pontonski rat
      • 69 p.n.e. - bitka kod Tigranokerta
      • 65 p.n.e. - pobjeda Pompeja Velikog nad Mitridatom VI. i osnivanje provincije Jermenije i širenje rimske dominacije do Partija
    • 73 p.n.e. - pobuna robova na čelu sa Spartakom
    • 67 p.n.e. - Pompej Veliki čisti Sredozemno more od gusara
    • 63 p.n.e. - Tulije Ciceron biva izabran za konzula; Ciceronov sukob sa Lucijem Katilinom se zaoštravaj i pokušaj Katilinog nasilnog osvajanja vlasti i poraz kod Pistoje; Cezar i Marko Licinije Kras zbog svoje upetljanosti u urotu izbjegavaju smrtnu kaznu
    • 59 p.n.e. - Uspostava prvog trijumvirata između Krasa, Pompeja velikog i Cezara
    • 58 p.n.e. - Pobjeda Cezara protiv u galskim ratovima protiv Helveta i Germana i njegovo postavljanje za prokonzula u Cisalpijskom Galijom, Ilirijom i Narborskom Galijom
    • 56 p.n.e. - Cezar zauzima prostore današnje Francuske i Belgije; pomirenje između Krasa i Pompeja Velikog na sastanku trijumvirata u Luki (Lucca).
    • 55 p.n.e. - Pompej Veliki i Marko Kras izabrani za konzule; Pompej dobio upravu nad provincijom Hispanijom a Kras nad provincijom Sirijom
    • 54 p.n.e. - Cezar prelazi u Britaniju i nameće vlast; Kras je krenuo na Mesopotaniju (Partski ratovi Rima)
    • 53 p.n.e. - u bici kod Carrhae, Marko Kras je poražen i ubijen
    • 52 p.n.e. - Cezar je porazio Gale u bici kod Alezije i ugušio ustanak u Galiji; raspad prvog trijumvirata, izbor Pompeja Velikog za konzula i prelazak na stranu optimata, konzervativne frakcije senata
    • 49 p.n.e. - Cezar prelazi Rubikon (alia iacta est) i krenuo na Rim što je uzrokovalo drugi rimski građanski rat
    • 48 p.n.e. - Cezar pobjeđuje Pompejeve pristalice u bici kod Ilerde u Španiji, proglašen je za diktatora poslije njegova povratka u Rim, a u bici kod Farsale, pobjeđuje Pompeja i protjeruje ga u Egipat
    • 47 p.n.e. - Aleksandrijski rat
    • 46 p.n.e. - Bitka kod Thapsusa
    • 46 p.n.e. - Cezar proglašen diktatorom
    • 45 p.n.e. - Bitka kod Munde, gdje je Cezar potukao pristalice Pompeja i Pompejeve sinove
    • 44 p.n.e. - Senat je proglasio Cezara za doživotnog imperatora, s pravom odlučivanja o ratu i miru, upravljanjem državnim novcem. Njegovim se odlukama niko nije smio usprotiviti.
    • 44 p.n.e. - atentat na Cezara i treći rimski građanski rat između Cezarovih ubojica (republikanaca) predvođenih Gajem Kasijem Longinom i Markom Junijem Brutom i Cezarovih štovatelja Marka Antonija, Marka Emilija Lepida i Gaja Julija Oktavijana
      • 43 p.n.e. - Oktavijan, Lepid i Marko Antonije osnivaju drugi trijumvirat
      • 42 p.n.e. - bitka kod Filipa, u Makedoniji, protiv republikanaca i pobjeda Oktavijana i Antonija, poslije čega Antonije dobija upravu nad istočnim provincijama a Oktavijan se vraća u Rim
    • 41 p.n.e. - pobuna u Peruzijumu (Peruđa)
    • 40 p.n.e. - Senat imenuje Heroda Velikog kraljem Judee
    • 39 p.n.e. - Antonije vraća teritorije koje su zauzeli Parti na početku drugog partskog rata
    • 36 p.n.e. - Marko Vipsanije Agripa u bitkama kod Mile i Nauloha pobjeđuje Seksta Pompeja, sljedbenika Cezarovih protivnika koji se bio učvrstio na Siciliji i ugrožavao trijumvirsku vladavinu
    • 32 p.n.e. - prekid prijateljstva između Oktavijana i Antonija
    • 31 p.n.e. - bitka kod Akcija, između Oktavijana na jednoj i Kleopatre i Antonija na drugoj strani
    • 30 p.n.e. - Egipat postaje rimska provincija; Oktavijan postaje neograničeni vladar Rimskog carstva, čime je i završeno doba velikih osvajanja i Rimske Republike

Rimska imperija

• Rimska imperija (27 p.n.e.- 476.) započinje s prvim carem, Augustom. 117. godine, za cara Trajana, rimski imperij dostiže najveće teritorijalno proširenje. 395. carstvo se dijeli na Zapadna Rimska Imperija i Bizantsko Carstvo (Istočno Carstvo). Zapadna Rimska Imperija je propala 476, a Bizantsko Carstvo 1453.
  • 23 p.n.e. - Oktavijan, sada August, dobija zvanje Imperium maius
  • 19 p.n.e. - August je sastavio novi spisak senatora, kojih sad ima 600, a sebe je stavio na prvo mjesto (otkuda potječe i naziv princeps senatus - prvak Senata) i uspostavio novi oblik vladavine - principat; organizirao je osobnu gardu - pretorijance; proglasio se Augustusom (uzvišeni); uspostavio je snage javnog reda u Rimu i osnovao vatrogasnu službu
  • 19 p.n.e. - August je potpuno pokorio Španjolsku
  • 16 p.n.e. - 15 p.n.e. - Pobjeda nad germanskim plemenima i proširenje carstva do rijeke Elbe
  • 12 p.n.e. - 7 p.n.e. - Tiberije osvaja Panoniju i odlazi u provinciju Germaniju, radi spriječavanje pobune germanskih plemena
  • 5. godine - Tiberije potpuno pokorava Germaniju
  • 6. godine - Judeja postaje rimska provincija
  • 6. - 9. godine - Batonski rat
  • 9. godine - Bitka kod Teutoburške šume, teški rimski poraz, germanska plemena, pod vodstvom Arminija (donedavna služio Rimu), iz zasjede napala i uništila tri rimske legije
  • 11. godine - Tiberije i Germanik su ugušili ustanak u provinciji Germaniji
  • 13. godine - Senat proglašava Tiberija za Augustovog suvladara
  • 14. godine - smrt cara Augusta i imenovanje Tiberija za njegovog nasljednika sa imenom Tiberije Julije Cezar August
  • 15. godine - nemiri u provinciji Germaniji
  • 17. godine - vojničke pobune u Galiji i Numidiji
  • 21. godine - vojnička pobuna u Trakiji
  • 26. godine - Tiberije se povlači u mirovinu na otok Capri, a ovlaštenja preuzima zapovjednik njegove garde Sejan, koji provodi teror po Rimu
  • 31. godine - slom Sejana
  • 37. godine - smrt Tiberija i Gaj Julije Cezar Kaligula postaje imeratorom
  • 41. godine - Tiberije Klaudije Neron postaje imperator
  • 41. - 42. godine - ustanak u Mauritaniji
  • 43. godine - pohod na Britaniju
  • 54. godine - Klaudije Cezar Neron postaje imperator
  • 61. godine - ustanak u Britaniji, predvođen Boudicom, poglavicom plemena Iceni
  • 64. godine - Rim je uništen u jednom požaru; Neron okrivljuje kršćane i organizira prvi progon
  • 66. godine - Tit Flavije guši židovski ustanak u Judeji
  • 68. godine - samoubistvo Nerona i kraj vladavine dinastije Julijevaca - Klaudijaca
  • 69. godine - Godina četiri cara: vladavina četiri imperatora: Senat je priznao za Neronovog nasljednika Galbu; rimske legije u Germaniji su izabrale Vitelija Aula; pretorijska garda u Rimu je izglasala Ota Marka Salvija, a krajem godine je na vlast došao Vespazijan
  • 69. - 70. godine - Batavijanski ustanak u provinciji Germaniji, predvođen Civilijem
  • 70. - Tit, Vespazijanov sin, budući car, razorio Jeruzalem
  • 71. - 84. godine - pacifikacija Britanije i osvajanje teritorija današnjeg Velsa i Škotske
  • 79. godine - poslije smrti Vespazijana, Tit Flavije postaje imperatorom; 24. augusta, erupcija vulkana na Vezuvu i uništenje gradova Pompeja i Herculaneuma
  • 80. godine - djelomično uništenje Rima u požaru
  • 80. godine - otvoren Colosseum
  • 81. godine - Domicijan postaje imperator
  • 85. godine - pobuna u Dakiji
  • 96. godine - Ubojstvo Domicijana i kraj vladavine dinastije Flavijaca; Nerva, prvi od tzv. pet dobrih careva postaje imperator
  • 98. godine - Trajan postaje imperator
  • 101. - 102. godine - Prvi dakijski rat
  • 106. - 109. godine - Drugi dakijski rat, somoubistvo dakijskog kralja Decebala i Dakija postaje provincija
  • 106. godine - izgradnja Trajanovog foruma
  • 113. - 117. godine - rat sa Partima i gušenje ustanaka u sjevernoj i srednjoj Mesopotaniji
  • 117. godine - Publije Elije Hadrijan postaje imperator
  • 122. godine - izgradnja Hadrijanova bedema (Vallum Hadriani)
  • 132. - 135. godine - Židovski ustanak predvođen Simonom bar Kokhba
  • 138. godine - Antonin Pio postaje imperator
  • 140. - 143. godine - poslije pobune, Antonin zauzuma Škotsku; početak izgradnje Antonina bedema
  • 152. - 153. godine - pohodi protiv ustanika u Ahaji i Egiptu
  • 161. godine - Marko Aurelije postaje imperator
  • 162. - 166. godine - neuspješni pohodi Lucija Verija protiv partskog kralja Olagaza III. u petom partskom ratu
  • 166. - 175. godine - Markomanski rat protiv germanskih plemena Markomana i Kvada
  • 172. godine - ustanak Bukola (pastira) u Egiptu
  • 180. godine - smrt Marka Aurelija, posljednjeg od pet dobrih imperatora; sin mu Komod postaje imperator (180. - 192)
  • 192. godine - ubijen Komod, na prijestolje dolazi Pertinaks, vlada tri mjeseca (192 - 193)
  • 193. godine - ubijen Pertinaks, panonske legije proglašavaju carem Lucija Septimija Severa
  • 195. - 197. godine - Septimije Sever vodi šesti partski rat Rima; raspuštanje stare pretorijanske garde, koju su samo sačinjavali Italici i stanovnici Galije i Španske i formiranje nove od stanovnika podunavskih i istočnih provincija; legaliziranje prava stupanja u brak vojnika
  • 208. - 211. godine - Septimije Sever zauzima Kaledoniju
  • 211. godine - Marko Aurelije Karakala postaje imperator
  • 212. godine - Karakala odobrava zakon Constitutio Antoniniana, kojim skoro cjelokupno slobodno stanovništvo rimskog carstva dobija pravo rimskog građanstva
  • 217. godine - ubistvo Karakale; Marko Opelije Makrin postaje imperator kao prvi car iz redova vitezova
  • 218. godine - ubistvo Makrina; za nasljednika proglašen Varije Avit Basijan ili Marko Aurelije Antonin, poznat kao Elagabal ili Heliogabal, bez konkurencije najrazvratniji rimski car, koji je na vlast došao kao 14-godišnjak, ali su ga zbog silnog razvrata ubili Pretorijanci kad je imao 18 godina !!!
  • 222. godine - ubistvo Elagabala i Aleksandar Sever postaje imperator
  • 235. godine - ubistvo Aleksandra Severa i početak vladavine tzv. vojničkih careva, gdje je do 284. godine vladalo negdje oko pedeset careva
  • 249. na prijestolje dolazi Trajan Decije, prvi rimski car ilirskog porijekla
  • 284. godine - Dioklecijan postaje imperator
  • 285. godine - Bagaudski rat - ustanak bagauda robova, seljaka i bezemljaša
  • negdje oko 290. godine - Dioklecijan dijeli vladavinu sa Markom Aurelijem Maksimilijanom koji vlada zapadnim dijelom carstva a Dioklecijan istočnim; Rim nije više sjedište carstva; Dioklecijan stvara apsolutnu monarhiju (dominat), zadržava graničnu vojsku ali i stvara i operativnu, čiju srž čine palatini i carstvo dijeli na dvanaest dieceza; Senat gubi politički značaj
  • 301. godine - utvrđene su maksimalne cijene robe i radne snage
  • 303. i 304. godine - uvedene su mjere protiv kršćana
  • 305. godine - Maksimilijan abdicira i naslijeđuje ga njegov suvladar Konstancije Klor
  • 306. godine - Konstantin Veliki ili Konstantin I (Flavije Valerije Konstantin) postaje imperator
  • 306. - 324. godine - međusobni okršaji rimskih suvladara, Licinijevim porazom Konstantin Veliki postaje jedini vladar Rima
  • 312. godine - bitka kod Mulvijeva mosta, Konstantin pobjeđuje uzrupatora Maksencija, a prije bitke mu se, po legendi ukazao križ s natpisom: 'U ovom ćeš znaku pobijediti', pa je stoga:
  • 313. godine - donesen zakon o slobodnom ispovjedanju kršćanske vjere u Milanu, znan kao Milanski edikt
  • 325. godine - car Konstantin Veliki stavlja van zakona gladijatorske borbe, koje se, međutim, i dalje sporadično održavaju do oko 450. godine
  • 330. godine - Konstantinopol postaje glavi grad carstva
  • 337. godine - smrt cara Konstantina (I ili Velikog, jer kad se govori o caru ovoga imena, misli se uvijek na njega), nasljeđuje ga Konstancije II
  • 357. godine - Julijan Apostata kao namjesnik u Galiji pobjeđuje Alemane kod Argentoratuma
  • 361. godine - smrt Konstancija II i Julijan Apostata biva proglašen carem
  • 363. godine - pogibija Julijana Apostata u ratu sa Persijcima pri opsadi Ktesifona; braća Valentinijan Flavije i Valens dolaze na vlast i prvi vlada zapadnim carstvom iz Milana a drugi istočnim iz Kostantinopolja
  • 378. godine - bitka kod Adrijanova polja protiv Vizigota i i pogibija Valensa; Teodozije dolazi na vlast
  • 379. godine - Teodozije objedinjuje oba dijela carstva
  • 379. - 382. godine - pobjeda nad Gotima i sklapanje saveza sa Gotima protiv Huna
  • 391. godine - Teodozije proglašava kršćanstvo jedinom i službenom religijom Rimskog carstva
  • 393. godine - Teodosije ukida Olimpijske igre (koje dotad traju neprekidno od 776 prije Krista.
  • 395. godine - smrt Teodozija i konačna podjela rimskog carstva na Istočno i Zapadno Rimsko Carstvo
  • 402. godine - pobjeda Stilihona nad Gotima
  • 402. godine - Ravenna postaje (i ostaje zadnji) glavni grad Zapadnog Rimskog carstva
  • 404. godine - 1. januar, posljednja gladijatorska borba u gradu Rimu
  • 408. godine - Goti zauzimaju Panoniju i Norikum
  • 410. godine - Goti prodiru u Italiju, zauzimaju Rim i pljačkaju ga
  • 430 - tih godina - Huni i pod zapovjedništvom Atile prodiru u Galiju
  • 451. godine - posljednji Rimski trijumf: bitka na Katalaunskim poljima. Rimski vojskovođa Flavije Aecije, znan i kao 'posljednji pravi Rimljanin', potpomognut Vizigotima kralja Teodorika, pobjeđuje Atilu, ali ga, iz taktičkih razloga, ne uništava.
  • 475. godine - Romul Augustul postaje imperator
  • 476. godine (3. ili 4. aprila) - germanski zapovjednik Odoakar skida sa vlasti Romula Augustula, kao posljednjeg vladara Zapadnog Rimskog carstva (ali mu, kao dječaku, pošteđuje život, pa ovaj umire oko 511. godine) i proglašava se kraljem Italije, što se smatra i posljednjom godinom Zapadnog Rimskog Carstva, dok Istočno Rimsko Carstvo ili Bizant nastavlja trajati do 1453. godine.
  • 480. godine - u Splitu (u Dioklecijanovoj palači) ubijen posljednji legitimni car Zapadnorimskog carstva (jer je Romul Augustul 'vladao' samo Italijom), Julije Nepot. Danas jedna ulica u Splitu nosi njegovo ime.

• • Bilo kako bilo, historičari se slažu da je 476. godina - godina propasti (Zapadnog) Rimskog carstva. Završava Stari vijek i razdoblje Antike. Započinje mračni Srednji vijek.

Rimljani su imali razrađenu terminologiju za svoj novac kao i za osobna imena.