Neurotransmiter
1 – Mitohondrija,
2 – Sinapsne vezikule,
3 – Autoreceptor,
4 – Sinapsna pukotina sa ispuštenim neurotransmiterom postsinaptičkih receptora,
5 – Postsinapsni recepror,
6 – Kalcijev kanal,
7 – Egzocitoza vezikule,
8 – Oporavak neurotransmitera
Neurotransmiteri ili sinapsni transmiteri su supstance koje posreduju u prenošenju električnih signala između nervnih ćelija, kao i između nervnih ćelija i ćelija efektora. Poznate su dvije grupe ovih posrednika:
- neurotransmiteri i
- neuropeptidi.[1]
Neurotransmiteri su male molekulske mase, brzog delovanja. Brzo djeluju i brzo razgrađuju. Sintetiziraju se direktno u nervnom završetku (sinapsi) i skladište u sinapsnim vezikulama.
Neuropeptidi su supstance veće molekulske mase, deluju sporije, ali izazivaju dugotrajne promjene u nervnom sistemu. Oni se ne sintetiziraju u presinapsnom završetku, već u tijelu neurona i aktivno se transportiraju duž aksona do nervnog završetka.
Sinteza neurotransmitera
[uredi | uredi izvor]Neurotransmiteri se sintetiziraju u nervnim završecima, u kojima se nalaze razni enzimski sistemi pomoću kojih, iz polaznih (prekursorskih) supstanci, kao što su tirozin, glicin, holin i druge, nastaju neurotransmiteri. Nakon sinteze prenose se i skladište u sinapsnim vezikulama. To omogućavaju transportni proteini u vezikulama. U membrani vezikule postoji vodikova pumpa, koja aktivno upumpava vodikove ione u njenu unutrašnjost, pa ona postaje pozitivno naelektrizirana. Gradijent vodikovih iona pokreće transport neurotransmitera, pomoću transportnih proteina. Za različite neurotransmitere, podobno je više vrsta transportera, a najpoznatiji su za dopamin, serotonin, noradrenalin, adrenalin i histamin, pri čemu ih prenosi isti transporter. U terapiji se nakada aplicirao reserpin koji blokira ovaj transporter.
Sekrecija
[uredi | uredi izvor]Kada pokrenuti nervni impuls koji dospije do kraja nervnog vlakna izaziva promjenu njegovog membranskog potencijala. Usljed rasta potencijala otvaraju se kanali kalcij, čiji ioni ulaze u presinaptički završetak. Ti kanali su N i P tipa, a ospim njih ostoje i kalcijski kanali tipa L, koji se nalaze u srcu i glatkim mišićima. To je terapijski veoma bitno jer neki medikamenti blokiraju samo određeni tip kalcijevih kanala (npr. samo L tip). Ulazak kalcija izaziva kretanje vezikula ka ćelijskoj membrani, što. putem egzocitoze, oslobađa neurotransmitera. Uz skladištenje neurotransmitera, važna funkcija vezikula je i egzocitoza. U ovom procesu aktiviraju se razni proteini. koji usmjeravaju vezikule do ćelijske membrane. Neki od njih su sinaptotagmin (sinaptotagmin), sinaptobrevin (sinaptobrevin), sintaksin i SNAP-25. Toksini nekih bakterija, kao što su klostridijum (Clostridium botulinum), čiji toksin botulin izaziva botulizam i klostridijum tetani (Clostridium tetani), čiji toksin izaziva tetanus, blokirajući proces sekrecije nekih neurotransmitera (prije svega acetilholina (botulinustoksin), GABA i glicina ( toksin tetanusa) jer razlažu pomenute proteine egzocitoze.[2]
Kada vezikule isprazne svoj sadržaj, nakratko se spajaju sa ćelijskom membranom. Poslije par sekundi odvajaju i vraćaju u nervne završetke, gdje ponovo skladište nove količine neurotransmitera.
Djelovanje
[uredi | uredi izvor]Neurotransmiteri mogu difundirati kroz sinapsnu pukotinu i vezuju se za postsinaptičke receptore.
Postoje dve klase receptora:
- ionski kanali (ionotropni receptori) i
- receptori vezani za sistem sekundarnog glasnika (npr. G-protein receptori).
Vezanjem neurotransmitera za postsinaptičke receptore postižu se sljedeće promjene:
- otvaranje specifičnih ionskih kanala;
- aktivairanje cikličnog adenozin monofosfata (cAMP) ili cikličnog guanozin monofosfata (cGMP). Ove supstance imaju posljedične promjene:
3. aktiviranje jednog ili više unutarćelijskih enzima;
4. aktiviranje transkripcije gena. Transkripcija i transliteracija vode ka sintezi novih proteina, što mijenja strukturu, funkcije i ćelijski metabolizam.
Transformacija neurotransmitera
[uredi | uredi izvor]Neurotransmiteri su aktivni samo kratko vreme – na milisekunde – a zatim, "na licu mjesta", uključivanjem specifičnih mehanizama, bivaju razgrađeni ili uklonjeni. Zbog toga neki od njih dugo nisu bili ni pouzdano dokazani.
- Budući da se luče u vrlo niskim koncencentracijama, difundiraju u okolnu intersticijalnu tečnost gde se razblažuju i gube svoje dejstvo.
- U intersicijalnoj tečnosti sinapsne pukotine postoje brojni enzimi koji mogu razgraditi neurotransmitere. Tako npr. enzim acetilholin esteraza neurotransmiter acetilholin. Neki bojni otrovi, pesticidi i lijekovi upravo inhibiraju ovaj enzim, čime se produžava djejstvo acetilholina.
- Neki neurotransmiteri, kao što su adrenalin, serotonin i drugi se, pomoću transportnih proteina, resorbiraju u presinaptičku membranu. Resorbirani neurotransmiter se zatim može razgraditi u presinaptičkom neuronu ili jednostavno transportiraju u vezikule i ponovo iskoristiti.
Vrste neurotransmitera
[uredi | uredi izvor]- I grupa
- II grupa: amini
- III grupa: Aminokiseline
Gama-aminobuterna kiselina (GABA)
- IV grupa:
Kotransmisija
[uredi | uredi izvor]U nervnom sistemu, mnogi neuroni ne luče samo jednu vrstu neurotransmitera, nego više njih. Tako. naprimjer, neki neuroni koji obično imaju sekreciju acetilholina, zajedno sa njim luče i vazoaktivni instestinalni peptid (VIP). Pretpostavlja se da VIP potpomaže djelovanje acetilholina.
I mnogi postsinaptički neuroni koji luče noradrenalin, također, skupa s njim, sekretiraju i neuropeptid Y.
Uloga ovakvih pojava još uvijek nije u potpunosti razjašnjena.
Također pogledajte
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Guyton A. C., Hall J. E. (1999): Medicinska fiziologija. Savremena administracija, Beograd.
- ^ Rummel F. H.: Pharmakologie und toxikologie. Urban&Fischer, ISBN 3-437-42520-X.
Vanjski linkovi
[uredi | uredi izvor]