Эрвин Шрёдингер
| Эрвин Шрёдингер | |
| Erwin Schrödinger | |
.jpg) | |
| Түрэһэн үдэр: | |
|---|---|
| Түрэһэн газар: | |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: | |
| Наһа бараһан газар: | |
| Шагнал: | |
| Гарай үзэг: |
|
.svg){kind=small}
Эрвин Рудольф Йозеф Александр Шрёдингер (1887 оной 8 һарын 12, Венэ, Австри-Унгар — 1961 оной 1 һарын 4, Венэ, Австри; Тиролиин Альпбахта хүдөөлэгдэһэн), Австриин физик, квантын механикые үндэһэлэгшэдэй нэгэн. Атомой онолые хүгжүүлжэ, долгиной ба квантын механикын үндэһые табилсаһанай ушар 1933 ондо физикын Нобелиин шагналта хүртэбэ. 1934 ондо СССР-эй Эрдэм ухаанай Академиин хари гэшүүн болобо.
1910 ондо Венын ехэ һургуули дүүргэбэ. 1911 онһоо Венын ехэ һургуули Физикын хүреэлэндэ ажаллаба. 1920 ондо Штутгартын техникын дээдэ һургуулиин профессор боложо, 1921 ондо Бреслаугай ехэ һургуулиин багша, в 1921-27 оной хоорондо Цюрихэй техникын дээдэ һургуулиин профессор, 1927 онһоо хойшоо Берлинэй ехэ һургуулиин багша байгаа. 1933-1935 оной хоорондо Оксфордын ехэ һургуулида, 1936-1938 оной хоорондо Грацай ехэ һургуулида, 1938-1939 оной хоорондо Гентые ехэ һургуулида, 1940 онһоо Дублинай хаанай академидэ багшалаад, һүүлдэнь өөрынгөө байгуулһан Дээдэ шэнжэлэлгын хүреэлэнэй хүтэлбэрилэгшэ байгаа[13]. 1956 онһоо хойшо Венын ехэ һургуулиин профессор байгаа.
Гол туурбилнуудынь математикын физикын, харисангы юрэнхы онолой, атомой физикын ба биофизикын тухай байна. Шрёдингерэй эртын туурбилнуудай дунда кристалл решёткын онол ба мүнөө үеын колориметриин һуури болоһон 1920 оной үнгэ тухай математикын онол хамаарна. Шрёдингерэй гол габьяа хадаа долгиной механикые үндэһэлхэ ябадал (1925 оной эсэс - 1926 оной эхин) юм. Луи де Бройлиин материин долгин тухай таамаглалай һуурида атомой системэнүүдэй стационарна байдал тус системэдэ тохиромжотой долгиной зайн өөрынгөө һаблалга гэжэ үзэжэ болохо гэхые Шрёдингер үзүүлбэ; хараата буса квантын механикын үндэһэн тэгшэдхэлые (Шрёдингерэй тэгшэдхэл) оложо тэрэнэй онсогой даабариин шиидбэриие гаргаба. Микро бэетын түлэбые тайлбарилхдаа Эрвин Шрёдингер долгиной функци гэһэн ойлголтые физикэдэ түрүүшынхиеэ оруулһаниинь һунгадаг механикада Ньютоной хуулинуудай гүйсэдхэһэн үүргэ шэнги атомой зүй тогтолые тайлбарилхада шухала нүлөө үзүүлһэн бэлэй.[13] Шрёдингер долгиной механикын ба Вернер Һайзенбергын, Макс Борнын ба Паскуаль Йорданай «матрицын механикын» хоорондо холбоо баталжа физикын талаар тэдэнэй тэнсэдхэлые тодоруулба. Шрёдингерэй хүгжөөһэн математикын формализм ба тэрэнэй бии болгоһон долгиной функци квантын механикын эгээл зүб математикын аппарат болобо. Һүүлдэнь Шрёдингер ниитээр хүлеэн зүбшөөрһэн Копенһагенэй квантын механикын тайлбариие шүүмжэлһэн байгаа («Шрёдингерэй миисгэйн» парадокс).[14]
Эрвин Шрёдингер һонирхолтой гүн һанаата «Амидарал гээшэ юм бэ? Амиды эсэй физикын аспект» (What Is Life? The Physical Aspect of the Living Cell ) гэдэг номдоо шэнжэлэн шудалагшадай анхааралые татаһан тэнсэбэридэ буса термодинамика кинетикын нарин асуудалнуудые хүндэһэниинь тэрэнэй сэдьхэн бодохо үргэн диапазонһоо гэршэлнэ.[13]
Намтар
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Эрвин Шрёдингер 1887 оной 8 һарын 12-то Австри-Унгарай ниислэл хото Венэгэй Эрдбергтэ Рудольф Шрёдингерэй ба Георгина Эмила Бренда Шрёдингерэй бүлэдэ түрөө. Тэрэнэй эсэгэнь клеёнкэ ба линолеумэй үйлэдбэриин баян эзэн байгаад, зоологидо ехэ һонирхолтой хүн байгаа[15][16]. Александр Бауэр нагаса абань Венэгэй дээдэ техникын һургуулиин химиин профессор байгаа[17][18][19]. Иимэ уг гарбалтай Шрёдингертэ эрдэм ухаанай һонирхолтой болгохын тулада үүргэ гүйсэдхэбэ.
Шрёдингер гэртээ багшатай хэшээл хэһэн һүүлдэ, 1898 ондо Һабсбург обогой байгуулһан Хаанай академиин гимназиин (k.k.Akademisches Gymnasium) шалгалта дабажа ороод, 1906 оной 7 һарын 11 үдэртэ гимназияа маша һайн сэгнэлтэтэйгээр дүүргэжэ Австрии-Унгарай ямаршье ехэ һургуулида сүлөөтэйгөөр орожо болобо[20].
1906 оной хабар, Шрёдингер Венэгэй ехэ һургуулиин физикын тэнхимдэ орожо, онолой физикын Фридрих Һазенёрл багшатай туршалтын физикын профессор Франц Серафин Экснерэй хэшээлые абаба. 1907 оной хабарта тусхай конференци дээрэ Һазенёрл өөрынгөө зохёон байгуулжа хүгжүүлһэн Людвиг Больцманай онолые элидхэһэниинь Шрёдингертэ томо нүлөө үзүүлбэ. Шрёдингер 1910 оной 5 һарын 20 үдэртэ физикын докторой зэргэ олгобо.
1913 ондо Шрёдингер туршалтын физикын багша байһан Экснертэй суг хамта шэнжэлэл эхилбэ. Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнай үедэ артиллериин офицер боложо урда фронтдо сэрэгэй алба хаагаад, хэдэ хэдэн баримта бэшэгээ хэблүүлбэ. Йенагай ехэ һургуулиин туһалха профессор, Цюрихэй ехэ һургуулиин профессор, Берлинэй ехэ һургуулиин профессороор ажаллаба. 1933 ондо нацистууд Германида засагай эрхэ абаһаар, Ехэ Британида сүлэгдөөд, 1936 ондо бусажа ерээд Грацай ехэ һургуулиин профессор болобо. Тиимэшье һаа нацис Германи Австриие эзэмдэжэ, 1938 ондо Римдэ гүйжэ бууба[21]. 1939 ондо Дэлхэйн хоёрдугаар дайн болоһоной һүүлдэ Ирландта ябаад, 1940 ондо Дублинай дээдэ шэнжэлэлгын хүреэлэнэй онолой физикын хүтэлбэрилэгшэ боложо, ондо пенсидэ гаража Австри тоонто нютагта бусажа ерээд, Венэгэй ехэ һургуулин габьяата профессор болобо[22].
Тэрэ амидаралайнгаа туршада олон эхэнэртэй маша олон харилсаатай байһаниинь алдартай[20]. Дайнда эсэргүү тэмсэгшэ байһан юм.
Бүтээлнүүд
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- E. Schrödinger. Abhandlungen zur Wellenmechanik. — Leipzig, 1927.
- E. Schrödinger. Vier Vorlesungen über Wellenmechanik. — Berlin, 1928. Ород оршуулга: Э. Шрёдингер. Четыре лекции по квантовой механике. — Харьков — Киев, 1936.
- E. Schrödinger. Über Indeterminismus in der Physik. Zwei Vorträge zur Kritik der naturwissenschaftlichen Erkenntnis. — Leipzig, 1932.
- E. Schrödinger. What is Life? The Physical Aspect of the Living Cell. — Cambridge: University Press, 1944. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Что такое жизнь? Физический аспект живой клетки. — 3-е изд. — Ижевск: РХД, 2002.
- E. Schrödinger. Statistical Thermodynamics. — Cambridge: University Press, 1946. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Статистическая термодинамика. — Ижевск: РХД, 1999.
- E. Schrödinger. Gedichte. — Bonn, 1949. — Шрёдингерэй ирагуу найрагай боти
- E. Schrödinger. Space-Time Structure. — Cambridge: University Press, 1950. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Пространственно-временная структура Вселенной. — М.: Наука, 1986.
- E. Schrödinger. Science and Humanism. — Cambridge: University Press, 1952. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Наука и гуманизм. — Ижевск: РХД, 2001.
- E. Schrödinger. Nature and the Greeks. — Cambridge: University Press, 1954. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Природа и греки. — Ижевск: РХД, 2001.
- E. Schrödinger. Expanding Universes. — Cambridge: University Press, 1956. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Пространственно-временная структура Вселенной. — М.: Наука, 1986.
- E. Schrödinger. Mind and Matter. — Cambridge: University Press, 1958. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Разум и материя. — Ижевск: РХД, 2000.
- E. Schrödinger. Meine Weltansicht. — Wien, 1961. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Мой взгляд на мир. — М.: Либроком, 2009.
Гол эрдэм ухаанай үгүүлэл
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- E. Schrödinger. Studien über Kinetik der Dielektrika, den Schmelzpunkt, Pyround Piezoelektrizität // Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften der Wien. — 1912. — Vol. 121. — P. 1937—1973.
- E. Schrödinger. Über die Schärfe der mit Röntgenstrahlen erzeugten Interferenzbilder // Physikalische Zeitschrift. — 1914. — Vol. 15. — P. 79—86.
- E. Schrödinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Erste Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 397—426.
- E. Schrödinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Zweite Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 427—456.
- E. Schrödinger. Grundlinien einer Theorie der Farbenmetrik im Tagessehen (Dritte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1920. — Vol. 368 (63). — P. 481—520.
- E. Schrödinger. Über eine bemerkenswerte Eigenschaft der Quantenbahnen eines einzelnen Elektrons // Zeitschrift für Physik. — 1922. — Vol. 12. — P. 13—23.
- E. Schrödinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Erste Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 361—376. Ород дээрэ оршуулга: Э. Шрёдингер. Квантование как задача о собственных значениях (первое сообщение) // УФН. — 1977. — Т. 122. — С. 621—632.
- E. Schrödinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Zweite Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 489—527.
- E. Schrödinger. Über das Verhältnis der Heisenberg-Born-Jordanschen Quantenmechanik zu der meinem // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 384 (79). — P. 734—756.
- E. Schrödinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Dritte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 385 (80). — P. 437—490.
- E. Schrödinger. Quantisierung als Eigenwertproblem (Vierte Mitteilung) // Annalen der Physik. — 1926. — Vol. 386 (81). — P. 109—139.
- E. Schrödinger. Über die Kraftfreie Bewegung in der relativistischen Quantenmechanik // Sitzungsberichte der Preussischen Akademie der Wissenschaften. — 1930. — P. 418—428.
- E. Schrödinger. Die gegenwärtige Situation in der Quantenmechanik // Naturwissenschaften. — 1935. — Vol. 23. — P. 807—812, 823—828, 844—849.
- E. Schrödinger. The proper vibrations of the expanding Universe // Physica. — 1939. — Vol. 6. — P. 899—912.
- E. Schrödinger. The final affine field laws // Proceedings of the Royal Irish Academy A. — 1947. — Vol. 51. — P. 163—179.
Ород дээрэ оршуулһан зарим туурбил
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- Э. Шрёдингер. Волновая теория механики атомов и молекул // УФН. — 1927. — Т. 7. — С. 176—201.
- Э. Шрёдингер. Основная идея волновой механики // В. Гейзенберг, П. Дирак, Э. Шрёдингер. Современная квантовая механика. Три нобелевских доклада. — Л.—М.: ГТТИ, 1934. — С. 37—60.
- Э. Шрёдингер. Новые пути в физике: Статьи и речи. — М.: Наука, 1971.
- Э. Шрёдингер. Избранные труды по квантовой механике. — М.: Наука, 1976.
- Э. Шрёдингер. Компоненты энергии гравитационного поля // Эйнштейновский сборник 1980—1981. — М.: Наука, 1985. — С. 204—210.
- Э. Шрёдингер. Пространственно-временная структура Вселенной. — М.: Наука, 1986. — 224 с.
- Э. Шрёдингер. Разум и материя. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2000. — 96 с. — ISBN 5-93972-025-0
- Э. Шрёдингер. Лекции по физике. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2001. — 160 с. — ISBN 5-93972-030-7
- Э. Шрёдингер. Природа и греки. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2001. — 80 с. — ISBN 5-93972-096-X
- Э. Шрёдингер. Наука и гуманизм. — Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2001. — 63 с.
- Э. Шрёдингер. Что такое жизнь? Физический аспект живой клетки. — М.—Ижевск: НИЦ «Регулярная и хаотическая динамика», 2002. — 92 с.
- Э. Шрёдингер. Мой взгляд на мир. — М.: Книжный дом «ЛИБРОКОМ», 2008. — 152 с. — ISBN 978-5-397-00430-5
- Э. Шрёдингер. Что такое жизнь с точки зрения физики?. — М.: РИМИС, 2009. — 176 с. — ISBN 978-5-9650-0057-9
Зүүлтэ
[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]- ↑ 1,0 1,1 Deutsche Nationalbibliothek Record #118823574 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
- ↑ Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF: اوپن ڈیٹا پلیٹ فارم, платформа відкритих даних, платформа открытых данных, plateforme de données ouvertes, piattaforma di dati aperti, Opendata-Plattform, otevřená data platforma, åben-data-platform, տվյալների բաց շտեմարան, platforma za odprte podatke, plataforma de datos abierta, plataforma de dados aberta, платформа адкрытых даных, платформа на отворените данни, platforma otwartych danych, ашық деректер платформасы, ачык маалыматтарды платформа, açıq məlumat platforması, ochiq ma'lumotlar platforma, açık verilerin platformu, платформа отвореног података, platforma otvorenih podataka, platforma otvorenog podataka, platforma otvorených údajov, πλατφόρμα ανοικτών δεδομένων, platformu atklātā datu, platforma atvira duomenų, platvormi avatud andmete, avoimen datan foorumi, nyílt adatok platformja, პლატფორმა ღია მონაცემები, платформа за отворени податоци, нээлттэй мэдээллийн тавцан, platformă de date deschise, platformo de malferma datumoj, open data platform, плятформа адкрытых зьвестак, Усьтэм даннойёслэн платформазы, асыҡ мәғлүмәт платформаһы, açıq malümat platforması, açıq malümat platforması, ачык малюмат платформасы, öppen dataplattform, платформаи додаҳои боз, ачык кӧргӱзӱлердиҥ платформазы, гом бæрæггæнæнты платформæ — 2011.
- ↑ 3,0 3,1 Архив по истории математики Мактьютор — 1994.
- ↑ 4,0 4,1 SNAC — 2010.
- ↑ Find a Grave — 1996.
- ↑ 6,0 6,1 Discogs — 2000.
- ↑ 7,0 7,1 Энциклопедия Брокгауз
- ↑ 8,0 8,1 Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
- ↑ Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija — LZMK, 1999. — 9272 с.
- ↑ 10,0 10,1 Dictionary of Irish Biography — RIA.
- ↑ 11,0 11,1 Munzinger Personen
- ↑ Шрёдингер Эрвин // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 «Хүүхэд-залуучуудын нэвтэрхий толь». III боть. Улаанбаатар. Улсын хэвлэлийн газар. 1988
- ↑ Schrödinger E. Die gegenwärtige Situation in der Quantenmechanik [Teil 1] («Текущая ситуация в квантовой механике» [Ч. 1]) (de) // Naturwissenschaften. — 1935. — В. 48. — Т. 23. — С. 807—812. — doi:10.1007/BF01491891
- ↑ Rudolf Schrödinger. geni.com. August 14, 2016 үдэртэ хандаһан.
- ↑ The International Plant Names Index. IPNI. August 13, 2016 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Alexander Emil Anton Bauer. geni.com. August 14, 2016 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Josefa Bauer. geni.com. August 14, 2016 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Alexander Josef Bauer. geni.com. August 14, 2016 үдэртэ хандаһан.
- ↑ 20,0 20,1 Д. Хоффман. Эрвин Шрёдингер. — М.: Мир, 1987. — С. 13—17.
- ↑ Akhlesh Lakhtakia (1996). Models and Modelers of Hydrogen: Thales, Thomson, Rutherford, Bohr, Sommerfeld, Goudsmit, Heisenberg, Schrödinger, Dirac, Sallhofer. World Scientific, 147–. ISBN 978-981-02-2302-1.
- ↑ Daugherty, Brian. Brief Chronology. Erwin Schrödinger. the original on 9 March 2012 үдэрһөө архивлагдаһан. 10 December 2012 үдэртэ хандаһан.
