Башкираш

ХӀара йаззам Википеди чуьра бу — маьрша энциклопеди
Башкираш
Шен цӀе башк. башҡорттар
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла 1,7 млн[24]

 Росси: 1 571 879 (перепись 2020 г.)[1]

 Кхазакхстан: 19 996 (2023)[2]
или 25 000[3]

 Украина: 4 253 (перепись 2001 г.)[4] или 3200[5]
 Узбекистан: 3 707 (оценка 2000 г.)[6] или или 49 000[7]
 ГӀиргӀазойчоь: 1 111 (2009)[8] или 900[9]
 Туркмени: 3820 (перепись 1995) или 8700[10]
 Молдави: 610 (перепись 1989)[11] или 600 [12]
 Гуьржийчоь: 379 (перепись 1989)[13]
 Азербайджан: 533 ( перепись 1989)[14]
 Эрмалойчоь: 145 (перепись 1989)[15]
 Латви: 205 (01.01.2023 г.)[16]
 Белорусси: 607 (оценка 2009 г.)[17] или 1200[18]
 Литва: 84 (перепись 2011 г.)[19] или 400[20]
 Эстони: 112 (2011 г.)[21]

 Таджикистан: 143 (2010)[22] или 8900[23]
Хаам
Мотт башкирийн[25]
Дин хьанафийн мазхӀабан суннийн маьӀнан ислам
Йукъабоьду туьркийн къаьмнашна
Гергара къаьмнаш гӀезалой, ногӀий
Схьабалар туьркех, гӀажарех[30][31]
Викилармин логотип Медиафайлаш Викилармехь

Башки́раш, башкортой (башк. башҡорттар; шайн цӀе – башкорт[32], башкурт[33]; шира цӀе — башкирхой[34][35]) — туьркийн къам, Башкирийчоьн орамера бахархой[36].

Дуьненахь веха 1,7 миллион гергга стаг. Российн Федерацехь, 2010 шарахь Йерригроссийн бахархой лараран жамӀашца, веха 1 584 554 башкир, царех 1 172 287 — Башкортостан Республикехь[37].

Къоман мотт — башкирийн, иштта баьржина бу оьрсийн а, гӀезалойн а меттанаш. Лело дин — суннийн маьӀнийн ислам.

Этноним[нисйе бӀаьра | нисйе]

Башҡорт этнониман масех маьӀна ду:[38]

  • XVIII бӀешеран талламчийн В. Н. Татищевн, П. И. Рычковн, И. Ш. Георгин версица башҡорт дешан маьӀна ду «коьрта борз»[39][40][41];
  • 1847 шарахь историко-мохкӀаморхочо В. С. Юматовс йаздина, башҡорт бохучун маьӀна «накхарш лелориг» бохург ду аьлла[42];
  • 1867 шарахь Пиетарбухехь арахецна «Башкирийн шира йукъ лаьттина хилла, хьалхалера уфан провинцин меттигах, лаьцна историн йозанашца», башҡорт дашо билгалбоккху Уралан корта[43];
  • Российн историко а, этнографо а А. Е. Алекторовс 1885 шарахь аратеттина верси, цуьнца башҡорт дош «ша къам» бохург ду[44];
  • Этнограф М. И. Уметбаевн хетарехь, ширачу заманахь башкираш шеш шайх олура «баш унгар» («коьрта унгар»), тӀаьхьо «башгур», ткъа кхин а тӀаьхьа «башкурт»[45];
  • Д. М. Данлопуца(ингалс.) этноним башҡорт хьалайоьду beshgur, bashgur кепашка, аьлчи а, пхиъ тайпа, пхиъ огур. ХӀунда аьлча Sh хӀинцалерачу маттахь, L доьшу булгарийн маттахь, цундела, Данлопан хетарехь, башҡорт (bashgur) а, булгар (bulgar) а этнонимаш цхьатерра ду[46];

Билгалдахарш[нисйе бӀаьра | нисйе]

  1. Том 5. «Национальный состав и владение языками». Таблица 1. Национальный состав населения. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 3 январь. Архивйина 2022 шеран 30 декабрехь
  2. Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на начало 2023 года. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. ТӀекхочу дата: 2023 шеран 27 апрель. Кху чуьра архивйина оригиналан 2023 шеран 23 апрелехь Архивйина 2023-04-23 — Wayback Machine
  3. Bashkir in Kazakhstan | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  4. Population by national and/or ethnic group, sex and urban/rural residence: each census, 1985—2003 Архивйина 2018-07-25 — Wayback Machine(ингалс.)
  5. Bashkir in Ukraine | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  6. Этнический атлас Узбекистана Архивйина 2014-03-23 — Wayback Machine Институт «Открытое общество», 2002. — 451 с. (см.)
  7. Bashkir in Uzbekistan | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  8. [Национальный статистический комитет Кыргызской Республики. Численность постоянного населения по национальностям по переписи 2009 года]
  9. Bashkir in Kyrgyzstan | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2023 шеран 29 сентябрехь
  10. Bashkir in Turkmenistan | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  11. Демоскоп. МССР. 1989. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Архивйина 2016 шеран 25 январехь
  12. Bashkir in Moldova | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Архивйина 2021 шеран 1 мартехь
  13. Демоскоп. Груз. ССР 1989. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Архивйина 2019 шеран 19 ноябрехь
  14. Демоскоп. Аз. ССР 1989. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Архивйина 2011 шеран 26 августехь
  15. Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Архивйина 2018 шеран 6 ноябрехь
  16. Latvijas iedzīvotāju sadalījums pēc nacionālā sastāva un valstiskās piederības (латыш.). ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2023 шеран 6 апрелехь
  17. Национальный состав населения Республики Беларусь. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 18 июль. Архивйина 2020 шеран 18 июлехь
  18. Bashkir in Belarus | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2020 шеран 23 июлехь
  19. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху Lithuania тIетовжаран йоза йаздина дац
  20. Bashkir in Lithuania| Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2021 шеран 3 январь. Архивйина 2021 шеран 26 февралехь
  21. RLV428: POPULATION by Ethnic nationality, Sex and Year. Bashkir (инг.). Statistics Estonia’s. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  22. Национальный состав, владение языками и гражданство населения Республики Таджикистан. Том III. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 30 июль. Кху чуьра архивйина оригиналан 2013 шеран 14 октябрехь Архивйина 2013-10-14 — Wayback Machine
  23. Bashkir in Tajikistan | Joshua Project. ТӀекхочу дата: 2024 шеран 27 март. Архивйина 2024 шеран 27 мартехь
  24. Joshua Project
  25. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху языки тIетовжаран йоза йаздина дац
  26. Бикбулатов Н.В., Мурзабулатов М.В. Башкиры // Башкирская энциклопедия / гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015-2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  27. 1 2 Юсупов Р. М. Антропологические типы //Башкирская энциклопедия. В 7 т.: Т.1. A-Б. — Уфа: Башкирская энициклопедия, 2005, С.169.
  28. Юсупов Р. М. Антропологические типы // Башкирская энциклопедия / гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015-2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  29. Бикбулатов Н. В. Башкиры: этническая история и традиционная культура. — Уфа: Научное Изд-во «Башкирская энциклопедия», 2002. — 246 с. — c. 22.
  30. Курманаева З.Д., Юсупов Р. М. Этногенез // Башкирская энциклопедия / гл. ред. М. А. Ильгамов. — Уфа: ГАУН РБ «Башкирская энциклопедия», 2015-2024. — ISBN 978-5-88185-306-8.
  31. Курманаева З. Д., Юсупов Р. М. Этногенез //Башкирская энциклопедия. В 7 т. Т.7. Ф-Я. — Уфа: Башкирская энциклопедия, 2011, С.383—384.
  32. Кеп:Башкирская энциклопедия
  33. Малая советская энциклопедия / гл.ред.: Мещеряков Н.Л.. — изд. 2-е. — М.: Государственное словарно-энциклопедическое издательство «Советская энциклопедия», 1933. — Т. I. — С. 414. — 534 с.
  34. Энциклопедия "Челябинск". www.book-chel.ru. ТӀекхочу дата: 2019 шеран 23 апрель.
  35. Крысин Л.П., Кулева А.С., Нечаева И.В., Шестакова Л.Л. Академический толковый словарь русского языка. — Издательский дом ЯСК, 2016. — Т. I. — 672 с. — ISBN 978-5-9908826-9-0.УДК 811.161.1(G)
  36. Кеп:ЭБЭ
  37. Цитатийн гӀалат: <ref> тег нийса йац; кху пер.2010 тIетовжаран йоза йаздина дац
  38. Башкорт //Башкортостан: краткая энциклопедия Архивйина 2012-11-03 — Wayback Machine
  39. «История Российская». Т. 1. — М.-Л., 1962. — С. 252.
  40. «История Оренбургская». — СПб., 1759. — С. 10.
  41. «Описание всех обитающих в Российском государстве народов и их житейских обрядов, обыкновений, одежд, жилищ, вероисповеданий и прочих достопамятностей». — СПб., 1799. — С. 85.
  42. «Оренбургские губернские ведомости». «О названии башкирцев» (№ 24). С.297
  43. Историческая записка о местности прежней уфимской провинции, где был центр древней Башкирии. — Санкт-Петербург, 1867. — С.1.
  44. «Оренбургский листок» (№ 46)
  45. Уметбаев М. И. Башкиры // Ватандаш. — 1998. — № 2. — С. 161. — ISSN 1683-3554.
  46. Danlop D. M. The History of Jewish khazars. New Gersey, P.34.

Хьажоргаш[нисйе бӀаьра | нисйе]