Esperanto subtitles for clip: File:044 - Kiel oni hejmigis hundojn - scivolemo.webm
Jump to navigation
Jump to search
1 00:00:06,438 --> 00:00:09,375 Hundoj kaj homoj estas interesa paro. 2 00:00:09,375 --> 00:00:11,062 Ne estas memevidente 3 00:00:11,062 --> 00:00:15,197 ke parenco de harstarigaj lupoj iĝus nia plej bona amiko. 4 00:00:15,197 --> 00:00:18,927 Por tio necesis tempo kaj bona komunikado. 5 00:00:18,927 --> 00:00:20,522 La unuaj kanisoj, 6 00:00:20,522 --> 00:00:23,576 la plej proksimaj parencoj de hejmigitaj hundoj, 7 00:00:23,576 --> 00:00:27,654 unue aperis en Nordameriko antaŭ ses milionoj da jaroj. 8 00:00:27,654 --> 00:00:30,353 Ili atingis aliajn kontinentojn 9 00:00:30,353 --> 00:00:34,116 per la Beringa Terponto kaj poste la Istmo de Panamo. 10 00:00:34,116 --> 00:00:39,349 Hodiaŭaj kanisoj estas hundoj, lupoj, ŝakaloj kaj kojotoj. 11 00:00:39,349 --> 00:00:42,838 Pli foraj parencoj estas interalie vulpoj. 12 00:00:42,838 --> 00:00:45,398 Ili estas veraj ĉasistoj. 13 00:00:45,398 --> 00:00:50,040 La kruroj estas proporcie multe pli longaj ol tiuj de katoj 14 00:00:50,040 --> 00:00:53,223 kaj ili povas kuri rapide kaj senpaŭze. 15 00:00:53,223 --> 00:00:55,693 Tio estas utila en herbejoj, 16 00:00:55,693 --> 00:00:59,493 kie ili ne povas kaŝi sin kaj surprizi la predon. 17 00:00:59,493 --> 00:01:01,954 Multaj kanisoj ĉasas en grupoj, 18 00:01:01,954 --> 00:01:06,533 kio signifas ke ili povas ataki pli grandajn predojn kiel hufulojn. 19 00:01:06,533 --> 00:01:10,470 Pro tio ke iliaj piedoj estas adaptitaj al kurado, 20 00:01:10,470 --> 00:01:13,049 ili ofte uzas la buŝon por ataki. 21 00:01:13,049 --> 00:01:16,425 Kvankam kanisoj estas tre efikaj predantoj, 22 00:01:16,425 --> 00:01:18,346 ili manĝas ne nur viandon. 23 00:01:18,346 --> 00:01:21,761 Ili havas multajn dentojn kun malsamaj formoj, 24 00:01:21,761 --> 00:01:24,830 kiuj taŭgas por kaj viando kaj plantoj. 25 00:01:24,830 --> 00:01:28,894 La ekzakta dieto dependas de la specio kaj la medio. 26 00:01:28,894 --> 00:01:32,856 Eble la plej interesa evento en la historio de kanisoj 27 00:01:32,856 --> 00:01:37,578 estas la hejmigado de sovaĝaj lupoj, kiuj malrapide iĝis hundoj. 28 00:01:37,578 --> 00:01:42,382 Oni jam dum longa tempo diskutas pri kiel tiu hejmigado okazis. 29 00:01:42,382 --> 00:01:47,169 Antaŭe oni pensis ke homoj aktive malsovaĝigis lupojn. 30 00:01:47,169 --> 00:01:54,266 Tre interesa, sed falsa, teorio estis ke homoj ŝtelis iliajn idojn kaj mem vartis ilin. 31 00:01:54,266 --> 00:01:58,391 La ekzakta historio verŝajne neniam tute elfosiĝos, 32 00:01:58,391 --> 00:02:02,098 sed hundoj verŝajne mem alproksimiĝis al homoj. 33 00:02:02,098 --> 00:02:06,950 Lupoj kaj iliaj parencoj ankoraŭ nutras sin per homaj rubaĵoj, 34 00:02:06,950 --> 00:02:09,305 do tio povus esti grava faktoro. 35 00:02:09,305 --> 00:02:13,424 La rubaĵoj ne estas tiom bonkvalitaj kiel freŝa predo, 36 00:02:13,424 --> 00:02:17,435 sed ili estas relative facile kaj sekure akireblaj. 37 00:02:17,435 --> 00:02:19,579 En tempoj de malabundeco, 38 00:02:19,579 --> 00:02:24,197 la lupoj kiuj malpli timis homojn verŝajne pli facile travivis. 39 00:02:24,197 --> 00:02:27,232 Tiel lupoj komencis ekfidi homojn. 40 00:02:27,232 --> 00:02:29,194 Dum multaj generacioj 41 00:02:29,194 --> 00:02:32,045 iliaj metodoj de komunikado adaptiĝis, 42 00:02:32,045 --> 00:02:35,983 por ke ili povu kunlabori kun homoj kaj esti nutrataj. 43 00:02:35,983 --> 00:02:37,947 Dum lupoj iĝis hundoj, 44 00:02:37,947 --> 00:02:40,655 ankaŭ ilia aspekto ŝanĝigis. 45 00:02:40,655 --> 00:02:42,494 Ili estas malpli grandaj, 46 00:02:42,494 --> 00:02:45,271 svingas la voston kaj la oreloj pendas. 47 00:02:45,271 --> 00:02:48,880 Tio povas parte esti la rezulto de homa selektado, 48 00:02:48,880 --> 00:02:51,797 sed ekzistas ankaŭ genetikaj faktoroj. 49 00:02:51,797 --> 00:02:56,084 Junaj lupoj estas malpli timidaj ol plenkreskaj lupoj. 50 00:02:56,084 --> 00:02:57,945 Tio signifas ke lupoj 51 00:02:57,945 --> 00:03:01,668 kiuj malfrue maturiĝas malpli timas homojn. 52 00:03:01,668 --> 00:03:04,263 Ju pli la hejmigado progresis, 53 00:03:04,263 --> 00:03:06,585 des pli malfrue la lupoj maturiĝis, 54 00:03:06,585 --> 00:03:10,590 ĝis ili komencis konduti sin kiel grandaj lupidoj. 55 00:03:10,590 --> 00:03:12,437 Por esplori pri hejmigado, 56 00:03:12,437 --> 00:03:14,027 en 1959 57 00:03:14,027 --> 00:03:19,019 Dmitri Beliáyev komencis eksperimenton en Novosibirsk, Siberio. 58 00:03:19,019 --> 00:03:22,349 Mallonge poste envolviĝis Ljudmila Trut, 59 00:03:22,349 --> 00:03:25,117 kiu ankoraŭ gvidas la laboron hodiaŭ. 60 00:03:25,117 --> 00:03:29,859 Dmitri sciis ke multaj hejmigitaj bestoj havas similajn trajtojn, 61 00:03:29,859 --> 00:03:32,550 kiuj nomiĝas la hejmiga sindromo. 62 00:03:32,550 --> 00:03:34,720 Temas pri pendantaj oreloj, 63 00:03:34,720 --> 00:03:36,001 kolorvariaĵoj, 64 00:03:36,001 --> 00:03:38,969 malpli granda cerbo kaj mallonga nazo. 65 00:03:38,969 --> 00:03:46,112 La hipotezo de Dmitri estis ke la trajtoj de la hejmiga sindromo estas genetike ligitaj al sovaĝeco 66 00:03:46,112 --> 00:03:50,706 kaj ke oni nur bezonas selekti la bestojn kun malpli sovaĝa konduto. 67 00:03:50,706 --> 00:03:52,669 Por testi la hipotezon, 68 00:03:52,669 --> 00:03:57,222 ili bredis vulpojn selektante la malplej sovaĝan dekonon de la bestoj. 69 00:03:57,222 --> 00:04:03,729 Ili kreis fiksajn kriteriojn por juĝi malsovaĝan konduton kiel eble plej objektive. 70 00:04:03,729 --> 00:04:05,731 Post nur ses generacioj 71 00:04:05,731 --> 00:04:08,862 la vulpoj lekis iliajn manojn kiel hundetoj 72 00:04:08,862 --> 00:04:11,716 kaj svingis la voston kiam ili alvenis. 73 00:04:11,716 --> 00:04:15,148 Unue nur eta parto de la vulpoj faris tion, 74 00:04:15,148 --> 00:04:18,198 sed hodiaŭ granda plejparto agas tiel. 75 00:04:18,198 --> 00:04:24,337 En la sekvantaj jaroj, ankaŭ la ekstera aspekto kaj la hormonoj de la vulpoj ŝanĝiĝis. 76 00:04:24,337 --> 00:04:27,550 La eksperimento ja ricevis kritikojn. 77 00:04:27,550 --> 00:04:33,426 Ekzemple ke la vulpoj jam estis iomete hejmigitaj antaŭ la komenco de la bredado. 78 00:04:33,426 --> 00:04:35,436 Malgraŭ la kritikoj, 79 00:04:35,436 --> 00:04:41,021 ĝi restas unu el la plej gravaj longdaŭraj eksperimentoj pri hejmigado ĝis nun. 80 00:04:41,021 --> 00:04:45,909 La lasta paŝo en historio de hundoj estas la kreado de variaĵoj. 81 00:04:45,909 --> 00:04:50,743 Dum jarmiloj ekzistis diferencoj inter malsamaj populacioj de hundoj, 82 00:04:50,743 --> 00:04:55,668 sed tiuj ne estis tiom ekstremaj kiel hodiaŭaj normigitaj hundrasoj. 83 00:04:55,668 --> 00:05:00,001 Multaj el tiuj hundrasoj kreiĝis dum la lastaj kelkaj jarcentoj 84 00:05:00,001 --> 00:05:02,441 kaj ofte ili havis specifan taskon. 85 00:05:02,441 --> 00:05:04,782 Ekzemplo estas la melhundo, 86 00:05:04,782 --> 00:05:10,618 kies etaj piedoj kaj longa korpo estas perfektaj por fosi kaj eniri tunelojn de meloj 87 00:05:10,618 --> 00:05:12,058 kaj aliaj bestoj. 88 00:05:12,058 --> 00:05:16,337 Hodiaŭ ankoraŭ ekzistas homoj kiuj laboras kun hundoj, 89 00:05:16,337 --> 00:05:21,292 kiel policistoj, kiuj uzas iliajn superajn nazojn por trovi drogojn. 90 00:05:21,292 --> 00:05:25,598 La plej grava tasko de hundoj tamen, estas esti amata. 91 00:05:25,598 --> 00:05:30,602 Ili estas bredataj por ke homoj loĝu kun ili kiel parto de la familio. 92 00:05:30,602 --> 00:05:35,793 La malhela flanko de tio estas ke oni bredas rasojn nur por ke ili aspektu bele, 93 00:05:35,793 --> 00:05:38,399 eĉ se tio malbonas por ilia sano. 94 00:05:38,399 --> 00:05:40,793 Konata ekzemplo estas mopsoj, 95 00:05:40,793 --> 00:05:45,857 kies vizaĝo estas tiom plata ke ĝi povas kaŭzi spirproblemojn. 96 00:05:45,857 --> 00:05:50,710 Unu hundo iris en tute alia direkto kaj denove sovaĝiĝis. 97 00:05:50,710 --> 00:05:53,572 La dingo venas de Sud-Orienta Azio 98 00:05:53,572 --> 00:05:59,705 kaj estis enkondukita en Aŭstralio de la Aŭstraliaj aborigenoj kiel hejmbeston. 99 00:05:59,705 --> 00:06:03,001 Nun ĝi estas la plej granda predanto de Aŭstralio 100 00:06:03,001 --> 00:06:06,894 kaj anstataŭigas marsupiulojn kiel tilacinojn. 101 00:06:06,894 --> 00:06:10,195 Ekde la alveno de Eŭopeanoj en Aŭstralio 102 00:06:10,195 --> 00:06:13,865 ĉiam ekzistis konflikto inter bienistoj kaj dingoj. 103 00:06:13,865 --> 00:06:17,397 Tio rezultis je la kreado de la ”Dingo Barilo”, 104 00:06:17,397 --> 00:06:21,423 reto de bariloj kiu estas pli ol kvin mil kilometrojn longa. 105 00:06:21,423 --> 00:06:24,409 Ĝi protektas la ŝafojn kontraŭ la dingoj, 106 00:06:24,409 --> 00:06:28,428 sed ankaŭ la sovaĝajn herbovorojn, kiuj abundiĝas. 107 00:06:28,428 --> 00:06:32,035 Malgraŭ tio ke ili estas rigardataj kiel plago, 108 00:06:32,035 --> 00:06:33,945 la dingo povas malaperi. 109 00:06:33,945 --> 00:06:37,045 Pro tio ke ili reproduktas sin kun hundoj, 110 00:06:37,045 --> 00:06:39,904 ili perdas siajn specifajn ecojn. 111 00:06:39,904 --> 00:06:43,751 Eble baldaŭ veraj dingoj restos nur sur insuloj. 112 00:06:43,751 --> 00:06:49,275 Tio ja montras, ke la rakonto de hundoj ankoraŭ estas verkata.