Gweld cod am Mynydd

===Mynyddoedd Sanctaidd===
Yn ôl Sylwedyddion Rhufeinig a Groegaidd roedd ffurfiau'r tir yn bwysig iawn i'r Derwyddon Celtaidd – yn llynnoedd, ffynhonnau a mynyddoedd. Y mynydd oedd gorseddfan duwiau'r awyr a gellid gweld a theimlo eu llid adeg tywydd gerwin, yn enwedig pan geid mellt a tharannau, ond ar adegau eraill rhoddasant weledigaeth, achubiaeth a doethineb. Tebyg mewn gwirionedd i fynydd Olympws y Groegiaid – cartrefle [[Zeus]], tad y duwiau, oedd mor anwadal ei dymer a'r tywydd a reolai!

Gwelwn hyn yn amlycach fyth, wrth reswm, yn y rhannau o Ewrop a'r dwyrain canol lle ceir llosgfynyddoedd – pa amlycach arwydd o lid y duwiau na hynny!? Onid ar fynydd tanllyd Sinai y siaradodd Duw â Moses gan roi iddo'r Deg Gorchymyn? Yn yr un modd gwelwn fod gan [[Ffwji]] yn Japan, [[Kilimanjaro]] yn Cenia a [[Mauna Lao]] yn Hawai, ran hanfodol yng nghrefyddau pobl y rhannau hynny o'r byd.

Yn ne a chanolbarth America arferid aberthu ar gopaon y mynyddoedd – cyrchfan y cymylau – i ennyn ffafr duwiau'r glaw ar gyfer llwyddiant y cnydau. Ar gopa mynydd Tlaloc ym Mecsico cyflwynid hadau'r gwahanol gnydau i ddelw o dduw'r glaw (o'r un enw a'r mynydd) i sicrhau llwyddiant y tymor. Aberthai'r Incaid blentyn ifanc i'r un pwrpas bob blwyddyn ar gopaon rhai o fynyddoedd yr Andes a chanfyddwyd nifer o gyrff bychain yn ddiweddar yn tystio i hyn – wedi eu claddu'n seremoniol a'u mymieiddio.

Parhaodd pwysigrwydd crefyddol rhai mynyddoedd i'n dyddiau ni, e.e. pererindod i gopa [[Mynydd Ffwji]] gan tua 20,000 o ddilynwyr y grefydd Shinto yn Japan bob blwyddyn ac onid yw'r pererindodau blynyddol gan Gatholigion Gwyddelig i gopa Croag Patrig ym Mayo a “Phererindod y Pedwar Copa” yn Carinthia, Awstria yn enghreifftiau eraill? Difyr sylwi faint o Gapeli a phentrefi Cymreig gafodd eu henwi yn y 19g ar ôl mynyddoedd sanctaidd lle cafwyd gweledigaeth ddwyfol yn y Beibl, e.e. Sinai, Horeb, Tabor, Carmel, Gerizim a Nebo.

Tybir bod y croesau Cristnogol welir ar rhai copaon ac ar fylchau uchel, yn enwedig mewn gwledydd Catholig, yn adlais o gyfnod pan ystyrid y safleoedd hynny yn sanctaidd gan ddilynwyr y crefyddau blaenorol. Pa well ffordd sydd 'na i ddiddymu grym hen safle baganaidd, ynte, na phlannu croes arni? Ceir sawl Bwlch y Groes yng Nghymru, oni cheir, a charnedd gladdu ar gopa bron bob un o'n mynyddoedd amlycaf?

Ni cheir pererindodau crefyddol i gopaon mynyddoedd Cymru bellach ond ceir yr hen arfer o ddringo i gopa'r Wyddfa adeg lleuad lawn y naw nos olau bob mis Medi. Tybed a dardda hyn o ryw hen ddefod yn ymwneud â thymor medi'r cnydau?