ΤοΜείζων Σέιμ, επίσης γνωστό ως Τετραετές Σέιμ (πολωνικά: Sejm Wielki ή Sejm Czteroletni,λιθουανικά: Didysis seimas ή Ketverių metų seimas) ήταν Σέιμ (κοινοβούλιο) της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στηΒαρσοβία μεταξύ 1788 και 1792. Ο κύριος στόχος του ήταν να αποκαταστήσει την κυριαρχία καινα μεταρρυθμίσει την Κοινοπολιτεία πολιτικά και οικονομικά.
Το μεγάλο επίτευγμα του Σέιμ ήταν η υιοθέτηση τουΣυντάγματος της 3ης Μαΐου 1791, που συχνά περιγράφεται ως το πρώτο σύγχρονο γραπτό εθνικό σύνταγμα της Ευρώπηςκαιτο δεύτερο στον κόσμο, μετά τοΣύνταγμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Το Πολωνικό Σύνταγμα σχεδιάστηκε γιανα επανορθώσει μακροχρόνια πολιτικά ελαττώματα της ομοσπονδιακής Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας καιτου συστήματος τωνΧρυσών Ελευθεριών της. Το Σύνταγμα εισήγαγε την πολιτική ισότητα μεταξύ τωναστώνκαιτωνευγενώνκαι έθεσε τους χωρικούς υπό την προστασία της κυβέρνησης, μετριάζοντας έτσι τις χειρότερες καταχρήσεις της δουλοπαροικίας. Το Σύνταγμα κατάργησε τους ολέθριους κοινοβουλευτικούς θεσμούς, όπως τοliberum veto, το οποίο κάποτε είχε θέσει ένα σέιμ στο έλεος οποιουδήποτε βουλευτή πουθα μπορούσε να επιλέξει, ή να δωροδοκηθεί από συμφέρον ή ξένη δύναμη, να ακυρώσει όλη τη νομοθεσία που είχε ψηφιστεί από εκείνο το σέιμ. Το Σύνταγμα της 3ης Μαΐου προσπάθησε να αντικαταστήσει την υπάρχουσα αναρχίαπου υποστηρίχθηκε από ορισμένους από τους αντιδραστικούς άρχοντες της χώρας, μεμιαπιοεξισωτικήκαιδημοκρατικήσυνταγματική μοναρχία.
Οι μεταρρυθμίσεις που θεσπίστηκαν από το Μείζων Σέιμ καιτο Σύνταγμα της 3ης Μαΐου 1791, αναιρέθηκαν από τηΣυνομοσπονδία της Ταργκοβίτσακαιτην παρέμβαση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας μετά από πρόσκληση των Συνομοσπονδιακών της Ταργκόβιτσα.
Οι μεταρρυθμίσεις του Μείζονος Σέιμ ανταποκρίθηκαν στην ολοένα καιπιο επικίνδυνη κατάσταση της Πολωνικής-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας,[1] μόλις έναν αιώνα νωρίτερα μια μεγάλη ευρωπαϊκή δύναμη και μάλιστα το μεγαλύτερο κράτος στην ήπειρο.[2] Μέχρι τον 18ο αιώνα ο κρατικός μηχανισμός της Κοινοπολιτείας γινόταν όλο καιπιο δυσλειτουργικός, η κυβέρνηση βρισκόταν κοντά στην κατάρρευση, προκαλώντας τον όρο «πολωνική αναρχία», καιη χώρα διοικούνταν από επαρχιακές συνελεύσεις και άρχοντες.[3] Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν ότι μια κύρια αιτία της πτώσης της Κοινοπολιτείας ήταν ο περίεργος κοινοβουλευτικός θεσμός τουliberum veto («ελεύθερο βέτο»), το οποίο από το 1652 επέτρεπε κατ' αρχήν σε κάθε βουλευτή του Σέιμ να ακυρώσει όλη τη νομοθεσία που είχε εγκριθεί από αυτό το Σέιμ.[4] Στις αρχές του 18ου αιώνα, οι άρχοντες της Πολωνίας και της Λιθουανίας έλεγχαν το κράτος – ή μάλλον, κατάφεραν να διασφαλίσουν ότι δενθα πραγματοποιούνταν μεταρρυθμίσεις πουθα μπορούσαν να αποδυναμώσουν το προνομιούχο καθεστώς τους (οι «Χρυσές Ελευθερίες»).[5]Τα πράγματα δεν βοηθήθηκαν από τους αναποτελεσματικούς μονάρχες που εκλέχθηκαν στον θρόνο της Κοινοπολιτείας γύρω στις αρχές του 18ου αιώνα,[6] ούτε από τις γειτονικές χώρες, οι οποίες ήταν ικανοποιημένες μετην επιδείνωση των υποθέσεων της Κοινοπολιτείας και απεχθάνονταν τη σκέψη μιας αναζωογόνησης και δημοκρατικής δύναμης στα σύνορά τους.[7]
Το ευρωπαϊκό πολιτιστικό κίνηματουΔιαφωτισμού είχε αποκτήσει μεγάλη επιρροή σε ορισμένους κύκλους της Κοινοπολιτείας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του τελευταίου βασιλιά της, Στανίσουαφ Αύγουστου Πονιατόφσκι (1764–95), που συνέπεσε περίπου μετονΔιαφωτισμό στην Πολωνία. Το 1772, οπρώτος διαμελισμός της Πολωνίας, ο πρώτος από τους τρεις διαδοχικούς διαμελισμούς της Κοινοπολιτείαςτον 18ο αιώνα που τελικά αφαίρεσε την Πολωνία από τον χάρτη της Ευρώπης, συγκλόνισε τους κατοίκους της Κοινοπολιτείας και κατέστησε σαφές στα προοδευτικά μυαλά ότι η Κοινοπολιτεία πρέπει είτε να μεταρρυθμιστεί είτε να χαθεί.[8] Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες που προηγήθηκαν του Μείζονος Σέιμ, υπήρξε αυξανόμενο ενδιαφέρον μεταξύ των προοδευτικών στοχαστών γιατησυνταγματική μεταρρύθμιση.[9] Ακόμη καιπριν από τον πρώτο διαμελισμό, ένας Πολωνός ευγενής, ο Μίχαου Βιελχόρσκι, απεσταλμένος της Συνομοσπονδίας τουΜπαρ, είχε σταλεί να ζητήσει από τους Γάλλους φιλοσόφους Γκαμπριέλ Μπονό ντε ΜαμπλίκαιΖαν-Ζακ Ρουσσώνα προσφέρουν προτάσεις για ένα νέο σύνταγμα γιαμια νέα Πολωνία.[10][11][12][13]Ο Μαμπλί είχε υποβάλει τις προτάσεις του (Η Κυβέρνηση καιοι Νόμοι της Πολωνίας) το 1770–1771. Ο Ρουσό είχε τελειώσει τις Σκέψεις γιατην Κυβέρνηση της Πολωνίαςτο 1772, όταν ο πρώτος διαμελισμός ήταν ήδη σε εξέλιξη.[14] Αξιοσημείωτα έργα που υποστηρίζουν την ανάγκη μεταρρύθμισης και παρουσιάζουν συγκεκριμένες λύσεις δημοσιεύτηκαν στην ίδια την Κοινοπολιτεία από Πολωνο-Λιθουανούς στοχαστές όπως:
Οι σάτιρες τουΙγκνάτσι Κρασίτσκι της εποχής του Μείζονος Σέιμ θεωρήθηκαν επίσης κρίσιμες γιανα δώσουν στις επερχόμενες μεταρρυθμίσεις την ηθική και πολιτική τους υποστήριξη.[16]
Μια σημαντική ευκαιρία για μεταρρύθμιση φάνηκε να παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του σέιμ του 1788–92, το οποίο ξεκίνησε στις 6 Οκτωβρίου 1788 με 181 βουλευτές και από το 1790 –σύμφωνα μετα λόγια του προοιμίου του Συντάγματος της 3ης Μαΐου– συνήλθε «σε διπλάσιο αριθμό», όταν 171 νεοεκλεγείς βουλευτές του Σέιμ προσχώρησαν στο παλαιότερα συσταθέν Σέιμ.[15][17][18]Τη δεύτερη μέρα του, το Σέιμ μετατράπηκε σε ένα συνομοσπονδιακό σέιμ γιανατο καταστεί απρόσβλητο στην απειλή τουliberum veto.[15][19]Η Ρωσίδα Τσαρίνα Αικατερίνη η Μεγάλη είχε εκδώσει την έγκριση γιατο συνομοσπονδιακό σέιμ πριν από λίγο καιρό, σε ένα σημείο που σκεφτόταν ότι η επιτυχής ολοκλήρωση αυτού του Σέιμ μπορεί να ήταν απαραίτητη εάν η Ρωσία χρειαζόταν την πολωνική βοήθεια στον αγώνα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.[20]ΟΣτανίσουαφ Μαουαχόφσκι, ένας πολιτικός που σέβονταν καιοι δύο από τις περισσότερες φατρίες, εξελέγη Διευθύνων του Σέιμ.[15]
Πολλοί υποστηρικτές των μεταρρυθμίσεων συγκεντρώθηκαν στοΠατριωτικό Κόμμα. Αυτή η ομάδα έλαβε υποστήριξη από όλα τα στρώματα της πολωνο-λιθουανικής κοινωνίας, από κοινωνικές και πολιτικές ελίτ, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων αριστοκρατών μεγιστάνων, μέσω τωνΠιαριστώνκαιτων Διαφωτισμένων Καθολικών, έως τη ριζοσπαστική αριστερά.[21]Η συντηρητική, ή δεξιά, πτέρυγα του Κόμματος, με επικεφαλής τους προοδευτικούς μεγιστάνες, όπως οΙγκνάτσι Ποτότσκι, ο αδερφός του, Στανίσουαφ Κόστκα Ποτότσκικαιο Πρίγκιπας Άνταμ Καζίμιες Τσαρτορίσκι, επεδίωξε τη συμμαχία μετηνΠρωσίακαι υποστήριξε την αντίθεση προς τον Βασιλιά Πονιατόφσκι.[22]Οι κεντρώοι του Πατριωτικού Κόμματος, συμπεριλαμβανομένου του Στανίσουαφ Μαουαχόφσκι, ήθελαν την παραμονή μετον Βασιλιά.[22]Η φιλελεύθερη αριστερή πτέρυγα (οιΠολωνοί Ιακωβίνοι), με επικεφαλής τονΧούγκο Κοουόνταϊ, αναζήτησε υποστήριξη στον λαό της Βαρσοβίας.[21][22] Ενώ ο Βασιλιάς Πονιατόφσκι υποστήριξε επίσης ορισμένες μεταρρυθμίσεις, αρχικά δεν ήταν σύμμαχος με αυτή τη φατρία, που εκπροσωπήθηκε από τον Ποτότσκι, ο οποίος προτιμούσε μιαδημοκρατική μορφή κυβέρνησης.[23]
Τα γεγονότα στον κόσμο φάνηκαν να παίζονται στα χέρια των μεταρρυθμιστών.[17]Οι γείτονες της Πολωνίας ήταν πολύ απασχολημένοι με πολέμους γιανα επέμβουν βίαια στην Πολωνία, μετη Ρωσία καιτην Αυστρία να εμπλέκονται σε εχθροπραξίες μετην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Ρωσοτουρκικός πόλεμοςκαιΑυστροτουρκικός πόλεμος). Οι Ρώσοι βρέθηκαν επίσης να πολεμούν τη Σουηδία.[17]Στην αρχή, ο Βασιλιάς Πονιατόφσκι και ορισμένοι μεταρρυθμιστές ήλπιζαν να κερδίσουν τη ρωσική υποστήριξη για τις μεταρρυθμίσεις. Προσπάθησαν να σύρουν την Πολωνία στηνΑυστρορωσική συμμαχία, βλέποντας έναν πόλεμο με τους Οθωμανούς ως ευκαιρία γιατην ενίσχυση της Κοινοπολιτείας. Λόγω της εσωτερικής ρωσικής πολιτικής, αυτό το σχέδιο δεν εφαρμόστηκε.[24] Περιφρονημένη από τη Ρωσία, η Πολωνία στράφηκε σε έναν άλλο πιθανό σύμμαχο, τηνΤριπλή Συμμαχία, που εκπροσωπούταν στην πολωνική διπλωματική σκηνή κυρίως από τοΒασίλειο της Πρωσίας. Αυτή η συλλογιστική κέρδισε την υποστήριξη Πολωνών πολιτικών όπως ο Ιγκνάτσι Ποτότσκι καιο Άνταμ Καζίμιες Τσαρτορίσκι. Μετη νέα Πολωνο-Πρωσική συμμαχία να φαίνεται να παρέχει ασφάλεια έναντι της ρωσικής επέμβασης, ο Βασιλιάς Πονιατόφσκι πλησίασε πιο κοντά τους ηγέτες του μεταρρυθμιστικού Πατριωτικού Κόμματος.[17] Αυτή η συμμαχία βοήθησε επίσης καθώς οι εκλογές του 1790 υποστήριξαν περισσότερο τη βασιλική παράταξη από εκείνη του Ποτότσκι[23]καιη συντηρητική φατριά κέρδισε αρκετές νέες έδρες γιανα απειλήσει τους μεταρρυθμιστές αν παρέμεναν διχασμένοι. Μετη μεσολάβηση τουΣιπιόνε Πιάτολι, ο Ποτότσκι καιο Πονιατόφσκι άρχισαν να καταλήγουν σε συναίνεση γιαμιαπιοσυνταγματική μοναρχική προσέγγιση και άρχισαν να συντάσσουν ένα συνταγματικό έγγραφο.[23]
Συνολικά, τα δύο πρώτα χρόνια του Σέιμ πέρασαν με λίγες σημαντικές μεταρρυθμίσεις και ήταν το δεύτερο μισό της διάρκειας του Σέιμ που έφερε σημαντικές αλλαγές.
Οι εκλογές του φθινοπώρου του 1790 κατέληξαν σεμια νέα ομάδα βουλευτών που προσχώρησε στους ήδη εκλεγμένους. Ένας δεύτερος Διευθύνων του Σέιμ εξελέγη (Καζίμιες Νέστορ Σαπιέχα),[15] καθώς ο Μαουαχόφσκι θεωρούνταν συνδεδεμένος με τους μεταρρυθμιστές καιο Σαπιέχα θεωρήθηκε αρχικά ως συντηρητικός, ανκαι αργότερα θα άλλαζε πλευρά καιθα εντασσόταν στους μεταρρυθμιστές.[15]Ο διπλασιασμένος αριθμός των βουλευτών ξεπέρασε τη χωρητικότητα των αιθουσών του κοινοβουλίου καιδεν μπορούσαν όλοι οι βουλευτές να εξασφαλίσουν μια έδρα. Το δημόσιο ενδιαφέρον αυξήθηκε επίσης και ολόκληρο το κτίριο καιοι στοές παρατηρητών ήταν συχνά υπερπλήρης.
Ενώ το Σέιμ περιελάμβανε μόνο εκπροσώπους της αριστοκρατίας καιτου κλήρου, οι μεταρρυθμιστές υποστηρίχθηκαν από τους αστούς, οι οποίοι το φθινόπωρο του 1789 οργάνωσαν μια «Μαύρη πομπή», δείχνοντας την επιθυμία τους να είναι μέρος της πολιτικής διαδικασίας. Παίρνοντας το σύνθημα από παρόμοια γεγονότα στη Γαλλία, καιμετον φόβο ότι εάν δεν ικανοποιούνταν τα αιτήματα των διαπραγματευτών, οι ειρηνικές διαμαρτυρίες τους θα μπορούσαν να μετατραπούν σε βίαιες, το Σέιμ υιοθέτησε στις 18 Απριλίου 1791 έναν νόμο γιατο καθεστώς των πόλεων καιτα δικαιώματα της μπουρζουαζία (Νόμος των Ελεύθερων Βασιλικών Πόλεων). Μαζί μετη νομοθεσία γιατα δικαιώματα ψήφου ( Νόμος γιατα Σέιμικ της 24ης Μαρτίου 1791), ενσωματώθηκε στο τελικό σύνταγμα.
Το νέο Σύνταγμα είχε συνταχθεί από τον βασιλιά, με συνεισφορές άλλων, συμπεριλαμβανομένων των Ιγκνάτσι Ποτότσκι και Χούγκο Κοουόνταϊ.[16][17]Ο βασιλιάς πιστώνεται ότι έγραψε τις γενικές διατάξεις καιο Κοουόνταϊ, ότι έδωσε στο έργο την τελική του μορφή.[16]Ο Πονιατόφσκι στόχευε σεμια συνταγματική μοναρχία παρόμοια με αυτή στηνΑγγλία, με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση βασισμένη σε έναν ισχυρό μονάρχη. Ο Ποτότσκι ήθελε να κάνει το κοινοβούλιο (Σέιμ) τονπιο ισχυρό από τους θεσμούς του κράτους καιο Κοουόνταϊ γιαμια «ευγενική» κοινωνική επανάσταση, δικαιώνοντας άλλες τάξεις εκτός από την μέχρι τότε κυρίαρχη αριστοκρατία, αλλά πράττοντάς το χωρίς βίαιη ανατροπή της παλιάς τάξης.
Οι μεταρρυθμίσεις αντιτάχθηκαν από συντηρητικά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένου τουΚόμματος των Χετμάνων.[15]Οι υποστηρικτές της μεταρρύθμισης, που απειλήθηκαν με βία από τους αντιπάλους τους, κατάφεραν να προχωρήσουν τη συζήτηση γιατο νέο σύνταγμα κατά δύο ημέρες από το αρχικό της 5ης Μαΐου, ενώ πολλοί αντίθετοι βουλευτές έλειπαν ακόμη στις διακοπές τουΠάσχα. Η συζήτηση που ακολούθησε καιη υιοθέτηση του Συντάγματος της 3ης Μαΐου έλαβε χώρα σχεδόν πραξικοπιματικά: δεν εστάλησαν ειδοποιήσεις ανάκλησης σε γνωστούς αντιπάλους της μεταρρύθμισης, ενώ πολλοί βουλευτές υπέρ των μεταρρυθμίσεων έφτασαν νωρίς και κρυφά, καιη βασιλική φρουρά τοποθετήθηκε γύρω από το Βασιλικό Κάστρο, όπου συγκεντρώθηκε το Σέιμ, γιανα εμποδίσει τους Ρώσους υποστηρικτές να διακόψουν τη διαδικασία. Στις 3 Μαΐου το Σέιμ συναντήθηκε με μόνο 182 παρόντα μέλη, περίπου το μισό του «διπλού» του αριθμού (ή το ένα τρίτο, αν μετρούσε κανείς όλα τα άτομα που δικαιούνταν να συμμετάσχουν στις διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης της Γερουσίας καιτου βασιλιά[a]). Το νομοσχέδιο διαβάστηκε και εγκρίθηκε με συντριπτική πλειοψηφία, προς τον ενθουσιασμό του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί από έξω.
Το έργο του Μείζονος Σέιμ δεν τελείωσε μετην ψήφιση του Συντάγματος. Το Σέιμ συνέχισε να συζητά καινα εγκρίνει νομοθεσία που βασίζεται και διευκρινίζει αυτό το έγγραφο. Μεταξύ τωνπιο αξιοσημείωτων πράξεων που εγκρίθηκαν μετά τις 3 Μαΐου ήταν ηDeklaracja Stanów Zgromadzonych (Διακήρυξη των Συγκεντρωμένων Κτημάτων) της 5ης Μαΐου 1791, που επιβεβαίωνε τον Κυβερνητικό Νόμο που εγκρίθηκε δύο ημέρες νωρίτερα, καιηZaręczenie Wzajemne Obojga Narodów ( Αμοιβαία Εγγύηση Δύο Εθνών, δηλαδή, τουΣτέμματος της ΠολωνίαςκαιτουΜεγάλου Δουκάτου της Λιθουανίας) της 22ας Οκτωβρίου 1791, επιβεβαιώνοντας την ενότητα καιτο αδιαίρετο της Πολωνίας καιτου Μεγάλου Δουκάτου σε ένα ενιαίο κράτος καιτην ισότιμη εκπροσώπησή τους στα κρατικά κυβερνητικά όργανα. Η Αμοιβαία Διακήρυξη ενίσχυσε τηνΠολωνική-Λιθουανική Ένωση, διατηρώντας παράλληλα ανέπαφες πολλές ομοσπονδιακές πτυχές του κράτους.
Αμέσως μετά, οιΦίλοι του Συντάγματος, που θεωρούνται ως το πρώτο πολωνικό πολιτικό κόμμα, και συμπεριλαμβανομένων πολλών συμμετεχόντων στο Μείζων Σέιμ, ιδρύθηκαν γιανα υπερασπιστούν τις μεταρρυθμίσεις που έχουν ήδη θεσπιστεί καινα προωθήσουν περισσότερες.[16]Η ανταπόκριση στο νέο Σύνταγμα ήταν λιγότερο ενθουσιώδης στις επαρχίες, όπου το Κόμμα των Χετμάνων άσκησε ισχυρότερη επιρροή. Οι μεταρρυθμίσεις του Μείζονος Σέιμ καταρρίφθηκαν από τηΣυνομοσπονδία της Ταργκοβίτσακαιτην παρέμβαση της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στις 23 Νοεμβρίου 1793, τοΣέιμ του Γκρόντνο ακύρωσε όλα τα νομοθετήματα του Μείζονος Σέιμ, συμπεριλαμβανομένου του Συντάγματος της 3ης Μαΐου 1791.
a^ Ένας ιστότοπος αφιερωμένος στη γενεαλογία των συμμετεχόντων του Μείζονος Σέιμ, που διατηρεί οΜάρεκ Γέζι Μινακόφσκι, απαριθμεί 484 συμμετέχοντες. Αυτοί περιλαμβάνουν τον βασιλιά, μέλη της Γερουσίας και βουλευτές που εκλέχθηκαν το 1788 και το 1790.
↑ 23,023,123,2Ζόφια Ζιελίνσκα, Potocki Ignacy, Polski Słownik Biograficzny, Tom XXVIII, Zakład Narodowy Imenia Ossolińskich I Wydawnictwo Polskieh Akademii Nauk, 1983, (ISBN0-900661-24-0), σελ. 8–7
. HarperCollins.