Ο Κωστής Μιχαηλίδης (Αθήνα, 1912 – 7 Αυγούστου 1981)[1] ήταν Έλληνας σκηνοθέτης με αδιάλειπτη παρουσία στην ελληνική θεατρική ζωή από την περίοδο της Κατοχής έως και τον θάνατο του. Σκηνοθέτησε περισσότερες από 125 παραστάσεις σε κρατικούς θεατρικούς φορείς αλλά και σε πληθώρα θιάσων του ελεύθερου θεάτρου σε Ελλάδα και Κύπρο, υπηρετώντας όλα τα θεατρικά είδη. Περιστασιακά, εργάστηκε και ως ηθοποιός, δημοσιογράφος, θεατρικός επιχειρηματίας, ενώ υπήρξε ιδρυτής της δραματικής σχολής «Σχολή Θεάτρου».
Ο Κωστής Μιχαηλίδης γεννήθηκε στην Αθήνα[α] το 1912 [β] και πέθανε το 1981 στη Θεσσαλονίκη. Υπήρξε απόφοιτος της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου, ενώ σπούδασε και στη Βιέννη.[2] Υπήρξε μέλος του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών (Σ.Ε.Η.) από το 1934.[3] Αδελφός του ήταν ο μαέστρος και μουσουργός Δημήτρης Μιχαηλίδης. Υπήρξε παντρεμένος με την κόρη του συγγραφέα Κοσμά Πολίτη, Φοίβη Ταβελούδη, η οποία πέθανε κατά τη γέννηση του παιδιού τους, την περίοδο της Κατοχής.[4] Αργότερα, στα μέσα της δεκαετίας του 1960 παντρεύτηκε με την ηθοποιό Μαίρη Αρώνη.[5] Ο Κ. Μιχαηλίδης άρχισε να εργάζεται ως ηθοποιός στο Εθνικό Θέατρο ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του '30, αλλά και ως δημοσιογράφος σε διάφορες εφημερίδες (Εμπρός, Εστία και Νέος Κόσμος).[6] Ακολούθως θήτευσε στο Εθνικό Θέατρο ως βοηθός των σκηνοθετών Φώτου Πολίτη και Δημήτρη Ροντήρη. Σκηνοθέτησε παραστάσεις για το Φεστιβάλ της Επιδαύρου, το Φεστιβάλ Αθηνών, ενώ συνεργάστηκε με το Εθνικό Θέατρο[7], με το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (Κ.Θ.Β.Ε.)[8], τον Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου (Θ.Ο.Κ.), την Εθνική Λυρική Σκηνή (Ε.Λ.Σ.) και με πληθώρα θιάσων του ελεύθερου θεάτρου. Σκηνοθέτησε παραστάσεις αρχαίου δράματος (τραγωδίες και κωμωδίες), παραστάσεις κλασικών και σύγχρονων έργων του παγκόσμιου δραματολογίου, νεότερων και σύγχρονων ελληνικών έργων δράματος, κωμωδίας, κωμειδυλλίου, παραστάσεις επιθεώρησης, όπερας και οπερέτας.
Μέσα σε ένα πλήθος συγκυριών, άλλοτε σε δύσκολες και ταραγμένες, άλλοτε σε πιο ήρεμες περιόδους της ελληνικής και κυπριακής ιστορίας, ο Κ. Μιχαηλίδης με τις επαγγελματικές επιλογές του, υπηρέτησε τόσο το εμπορικό όσο και το θέατρο ρεπερτορίου, αλλά και το θέατρο που στόχευε στη θεατρική αποκέντρωση. Την περίοδο της Κατοχής σκηνοθέτησε στο νεοσύστατο -τότε- Κρατικό Θέατρο Θεσσαλονίκης, μέσα στις δύσκολες συνθήκες που είχε δημιουργήσει η γερμανο-βουλγαρική κατοχή της Μακεδονίας,[9] ενώ την ίδια περίοδο συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση.[10] Αμέσως μετά τον πόλεμο μετακινήθηκε επαγγελματικά για λίγο στην Κύπρο, όπου επέστρεψε και σκηνοθέτησε μια σειρά παραστάσεων και την περίοδο 1960-1962. Εκτός Αθηνών, συνεργάστηκε για μακρύ χρονικό διάστημα με το Κ.Θ.Β.Ε. αλλά και με περιφερειακούς θιάσους όπως το Ημικρατικό Θέατρο Κρήτης, το Άρμα Θέσπιδος.[11] Παράλληλα, ακολουθώντας το παράδειγμα του Δ. Ροντήρη, δημιούργησε δικά του θεατρικά σχήματα ανεβάζοντας παραστάσεις αρχαίου δράματος σε διάφορες πόλεις του εξωτερικού, αλλά και σε υπαίθρια θέατρα ανά την Ελλάδα, ενώ σκηνοθέτησε περιστασιακά, και για ξένους θεατρικούς οργανισμούς.
Στην πορεία της καριέρας του, ο Κωστής Μιχαηλίδης ανέπτυξε ποικίλες δράσεις, σε παράλληλούς με τη σκηνοθεσία τομείς, ευρύτερα σχετιζόμενους με την καλλιτεχνική ζωή. Εργάστηκε στην αρχή της καριέρας του ως ηθοποιός, ως βοηθός σκηνοθέτης, ως χορογράφος, ως θεατρικός επιχειρηματίας. Υπήρξε για κάποια χρόνια καθηγητής στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου, ενώ το 1952 δημιούργησε τη δραματική σχολή «Σχολή Θεάτρου», η οποία έγινε ευρύτερη γνωστή ως «Δραματική Σχολή Μιχαηλίδη».[12] Κατά τη δεκαετία του 1970, συμμετείχε στο διοικητικό συμβούλιο της ιδιωτικής σχολής εφαρμοσμένων τεχνών ΑΚΤΟ, ενώ σκηνοθέτησε αρκετά θεατρικά έργα για την τηλεόραση (Θέατρο της Δευτέρας) και το ραδιόφωνο.[13] Μικρή σκηνοθετική παρουσία είχε στον κινηματογράφο, καθώς σκηνοθέτησε μία μόνο ταινία, Το μαύρο στάχυ (1968). Πέθανε έπειτα από πνευμονικό οίδημα, στη Θεσσαλονίκη το 1981, λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα της τελευταίας του σκηνοθετικής δουλείας στο Κ.Θ.Β.Ε. (Πλούτος).[14]
Τα πρώτα επαγγελματικά του βήματα στο θέατρο ο Κωστής Μιχαηλίδης τα έκανε στο Εθνικό Θέατρο τόσο ως ηθοποιός όσο και ως βοηθός σκηνοθέτης, στο πλάι του Δημήτρη Ροντήρη.[15] Σύμφωνα με μαρτυρία του Γιάννη Σιδέρη, είχε αρχίσει να εργάζεται ως βοηθός και του Φώτου Πολίτη στο Εθνικό Θέατρο, ήδη από το 1934, με πρωτοβουλία του ίδιου του Πολίτη.[16] Ως ηθοποιός συμμετείχε περιστασιακά (1933-1950), σε λιγότερες από δέκα παραστάσεις του Εθνικού Θεάτρου, ερμηνεύοντας πολύ μικρούς ρόλους.[17] Το 1935, συνεργάστηκε ως συντάκτης κάποιων άρθρων στην έκδοση του βραχύβιου, θεατρικού περιοδικού Θεατρική Τέχνη.[18] Ως σκηνοθέτης συστήθηκε στο αθηναϊκό κοινό με την παράσταση της οπερέτας του Ντ’ Αντζέλις (Νίκος Αγγελής), Σπανιόλικη Αγάπη (Θίασος Καινούρια Οπερέττα, Ιούλιος 1937).[19] Ακολούθησε το καλοκαίρι του 1940, η σκηνοθεσία της παράστασης Ένα ποτήρι νερό (Ε. Σκρίμπ) σε παραγωγή του κρατικού θεατρικού οργανισμού «Α’ Άρμα Θέσπιδος», το οποίο λειτουργούσε υπό την αιγίδα του Εθνικού Θεάτρου.[20] Την περίοδο της Κατοχής, ο Κ. Μιχαηλίδης ανέπτυξε ιδιαίτερη σκηνοθετική δράση, καθώς σκηνοθέτησε δύο παραστάσεις όπερας στη Λυρική Σκηνή (1943 και 1944), μία παράσταση για το Εθνικό Θέατρο (1943) και μία σειρά παραστάσεις, στο νεοσυσταθέν -τότε για εθνικούς λόγους- Κρατικό Θέατρο Θεσσαλονίκης (1943-1944).[21][22] Για τη Λυρική Σκηνή, σκηνοθέτησε το μουσικό δράμα του Μανώλη Καλομοίρη Πρωτομάστορας.[23], για να ακολουθήσει, αμέσως μετά, η παράσταση Ο Μισάνθρωπος του Μολιέρου στο Εθνικό Θέατρο (1943), παράσταση για την οποία η κριτική της εποχής στάθηκε επιφυλακτική.[24]
Το 1943 ο Κ. Μιχαηλίδης χρίστηκε βασικός σκηνοθέτης στο Κρατικό Θέατρο Θεσσαλονίκης (Κ.Θ.Θ.), όπου παρουσίασε από το Νοέμβριο του 1943 έως τον Ιούλιο του 1944 τις παραστάσεις: Τρισεύγενη του Κ. Παλαμά, Βαβυλωνία του Δ. Βυζάντιου, Λουίζα Μίλλερ του Φ. Σίλερ, Ο Πειρασμός του Γ. Ξενόπουλου, Το τραγούδι της κούνιας των Γκ. Μαρτίνεθ Σιέρρα και Μ. Μαρτίνεθ Σιέρρα, Ο καλόκαρδος γρουσούζης του Κ. Γκολντόνι, Μαρία Μαγδαληνή του Φ. Χέμπελ, Το φιντανάκι του Π. Χορν και Η μεγάλη καμπή του Κ. Μπράουν κ.ά. Η αποδοχή του κοινού της Θεσσαλονίκης στις παραστάσεις των πρώτων μηνών είναι μεγάλη.[25] Η κριτική υποδέχτηκε θετικά την παράσταση της Τρισεύγενης, αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες αλλά και τη σημασία του εγχειρήματος.[26] Στη συνέχεια στάθηκε λίγο πιο αυστηρή σε ζητήματα παραγωγής, ερμηνειών, όμως ενίοτε, αντιμετώπιζε με θετικά σχόλια τη σκηνοθετική δουλεία του Κ. Μιχαηλίδη.[27][28] Η παράσταση που σκηνοθέτησε ο Μιχαηλίδης για το Κ.Θ.Θ. και γνώρισε τις περισσότερες επικρίσεις ήταν Το φιντανάκι του Π. Χορν. Κύρια αφορμή στάθηκε η απόφασή του να «μεταφέρει» το έργο από μια γειτονιά της Πλάκας σε μια αντίστοιχη της Θεσσαλονίκης. Μεταγραφή που επικρίθηκε και προκάλεσε μια σειρά από άρθρα στις εφημερίδες της εποχής.[29] Την ίδια περίοδο συμμετείχε στην ευρύτερη προσπάθεια τόνωσης της πνευματικής ζωής της πόλης της Θεσσαλονίκης συμβάλλοντας σε διάφορες εκδηλώσεις, όπως στην επιμέλεια γιορτής της Φοιτητικής Λέσχης.[30]
Η αποχώρηση των Γερμανών από την Αθήνα, έφερε τον Μιχαηλίδη ξανά στη Λυρική Σκηνή, όπου συν-σκηνοθέτησε μαζί με τους Λούκη Δέλφη και Κίμωνα Τριανταφύλλου, μια ειδική εορταστική παράσταση, αφιερωμένη στην Απελευθέρωση, με τίτλο Η γιορτή της λευτεριάς.[31] Συγκεκριμένα, σκηνοθέτησε αποσπάσματα του μουσικού έργου Μάρκος Μπότσαρης του Παύλου Καρρέρ, ενώ ανέλαβε και τη σκηνική επιμέλεια στην εκτέλεση του έργου του Μ. Καλομοίρη «Συμφωνία της λεβεντιάς». Την αμέσως επόμενη θεατρική περίοδο (1945/46), ο Μιχαηλίδης εργάστηκε στον Θιάσου των Ενωμένων Καλλιτεχνών – Συγκρότημα Α, στο Θέατρο Βρετάνια, σκηνοθετώντας το έργο Ρήγας Βελεστινλής του Βασίλη Ρώτα.[32] Την περίοδο 1946-1947 πήγε στην Κύπρο, έπειτα από πρόσκληση του κυπριακού μουσικού θιάσου Νέο Λυρικό.[33] Οι παραστάσεις που σκηνοθέτησε για λογαριασμό του Νέου Λυρικού έδωσαν προτεραιότητα στο θέατρο πρόζας έναντι του μουσικού –το οποίο μέχρι τότε αποτελούσε το βασικό ρεπερτόριο του θιάσου– και στο ελληνικό δραματολόγιο (Βαβυλωνία, Αγνή, Ο Ποπολάρος, Ρήγας Βελεστινλής).[34]
Ο Κ. Μιχαηλίδης επέστρεψε επαγγελματικά στην Ελλάδα το 1947 και εργάστηκε στο Εθνικό Θέατρο, αρχικά ως ηθοποιός και έπειτα ως σκηνοθέτης. Ερμήνευσε δύο μικρούς ρόλους στην παράσταση Παπαφλέσσας υπό τις σκηνοθετικές οδηγίες του Δ. Ροντήρη. Ως σκηνοθέτης είχε συστηματική παρουσία στο Εθνικό Θέατρο από το 1948 έως και και το 1959, αποτελώντας έναν από τους βασικούς σκηνοθέτες του Εθνικού Θεάτρου, αρχικά μαζί με τον Δημήτρη Ροντήρη και στην πορεία μαζί και με τους Αλέξη Σολομό και Αλέξη Μινωτή. Κατά τη θητεία του αυτή, παρουσίασε περισσότερες από τριάντα πέντε παραστάσεις σύγχρονων και κλασσικών έργων -κυρίως ελληνικών- αλλά και αρχαίου δράματος. Παράλληλα, εργάστηκε και ως βοηθός σκηνοθέτη σε κάποιες άλλες παραγωγές του Εθνικού. Κατά τα τρία πρώτα χρόνια της νέας θητείας του στο Εθνικό Θέατρο (1948-1950) του ανατέθηκε η σκηνοθεσία κυρίως, έργων κωμωδίας ή μπουλβάρ στις περιφερειακές σκηνές του Εθνικού (Ζητείται υπηρέτης, Μπουμπουρός, Ο διευθυντής είναι καλό παιδί, κ.ά.). Στις παραστάσεις αυτές σύμφωνα με τις κριτικές της εποχής, άλλοτε πέτυχε να δώσει τον απαιτούμενο θεατρικό ρυθμό, με συνοχή και καλές ερμηνείες των ηθοποιών του, και άλλοτε όχι.[35] Έπειτα, από αλλαγές που επήλθαν στη διοίκηση του Εθνικού Θεάτρου, στις αρχές της δεκαετίας του '50, ο Μιχαηλίδης άρχισε να σκηνοθετεί περισσότερα θεατρικά έργα κλασικών και παγκόσμια αναγνωρισμένων δραματουργών στην κεντρική πλέον, σκηνή του Εθνικού. Μετά την ίδρυση της δεύτερης σκηνής του Εθνικού Θεάτρου σκηνοθέτησε μεγάλο αριθμό έργων της νεοελληνικής και σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας, τα περισσότερα από τα οποία παρουσιάστηκαν επί σκηνής για πρώτη φορά (Σταυροδρόμι του Μ. Σκουλούδη, Το ύδωρ της λήθης του Δ. Κορομηλά, Φουσκοθαλασσιές του Δ. Μπόγρη, Η έβδομη μέρα της δημιουργίας του Ι. Καμπανέλλη κ.ά.). Μέσα από τις παραστάσεις αυτές ο Μιχαηλίδης διαμόρφωσε σταδιακά το σκηνοθετικό του ύψος. Όπως αναδεικνύεται από τις θεατρικές κριτικές και τα σκηνοθετικά του τετράδια έδειχνε ιδιαίτερη μέριμνα για τον ρυθμό της παράστασης, για την κινησιολογία των ηθοποιών, για την οργάνωση των σκηνών πλήθους ή των σκηνών με χορευτικό χαρακτήρα. Επιπλέον, όπου οι συνθήκες του το επέτρεπαν επεδίωκε να δημιουργήσει παραστάσεις συνόλου. Παράλληλα, φαίνεται, ότι παρέμβαινε το λιγότερο δυνατό, στο κείμενο και σεβόταν το ύφος και τη δομή των θεατρικών κειμένων. Ο ίδιος είχε γράψει χαρακτηριστικά «ο Θεός έπλασε τον ποιητή, μετά τον ηθοποιό, κατόπι όλους εμάς...»[36]
Το 1956 σκηνοθέτησε στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού το έργο Θεοφανώ του Άγγ. Τερζάκη, όπου στα πλαίσια μιας πρόθεσης εντυπωσιασμού με νατουραλιστικά στοιχεία εμφάνισε πάνω στη σκηνή ένα αληθινό άλογο.[37] Το καλοκαίρι του 1957 σκηνοθέτησε για πρώτη φορά αρχαία ελληνική τραγωδία. Συγκεκριμένα παρουσίασε την τραγωδία του Ευριπίδη Ιφιγένεια εν Αυλίδι με την Άννα Συνοδινού και τον Θάνο Κωτσόπουλο. Ακολούθησε η σκηνοθεσία το1958 της τραγωδίας Ιφιγένεια εν Ταύροις. Και στις δύο αυτές παραστάσεις ο Κ. Μιχαηλίδης θα κάνει και τις χορογραφίες, σε συνεργασία με τη Μάρμω Γεωργαλά. Η σκηνοθετική προσέγγισή του εντάχθηκε στην «παράδοση» που είχε διαμορφώσει την εποχή εκείνη το Εθνικό Θέατρο, ως προς την ερμηνεία και την αναπαράσταση της αρχαίας τραγωδίας.[38] [39]
Ο Κ. Μιχαηλίδης στη διάρκεια της σκηνοθετικής του πορείας, εκτός από τις κρατικές σκηνές, εργάστηκε και στο ελεύθερο και εμπορικό θέατρο. Το 1948, σε ένα μικρο διάλειμμά από το Εθνικό Θέατρο, σκηνοθέτησε τη θεατρική παράσταση «Σατανικός Άγγελος», σε παραγωγή της Ελληνικής Μουσικής Σκηνής του Γιάννη Κυπαρίσση. Από κει και πέρα, μετά τη λήξη της συνεργασίας του με το Εθνικό Θέατρο το 1959, άρχισε τη μακρά του πορεία στο ελεύθερο θέατρο, κυρίως σε εμπορικούς θιάσους, αλλά και σε θιάσους ρεπερτορίου. Επιπλέον, υπήρξε και θεατρικός επιχειρηματίας δημιουργώντας δικά του θεατρικά σχήματα. Αρχικά, κατά τη θεατρική περίοδο 1958/59 συνεργάστηκε με τον θίασο Μαίρης Αρώνη – Ντίνου Ηλιόπουλου σε τρεις παραστάσεις σύγχρονων ελληνικών κωμωδιών, με την ιδιότητα του καλλιτεχνικού συμβούλου αλλά και του σκηνοθέτη. Η συνεργασία του με τη Μ. Αρώνη συνεχίστηκε και τις επόμενες δύο θεατρικές σεζόν. Το ρεπερτόριο του θιάσου καταρτίστηκε κυρίως, με ελληνικές κωμωδίες (Σαράντα και κάτι…, Η Μαίρη τα λέει όλα), με ένα ελληνικό ιστορικό δράμα (Μαντώ Μαυρογένους) και με δύο ξένες κωμωδίες (Η διαβολεμένη μυλωνού και Δεσποινίς Σούζυ). Ο θίασος συνεργάστηκε με πολλούς και σημαντικούς ηθοποιούς της εποχής, αλλά και σκηνογράφους και ενδυματολόγους, σε μια σειρά παραστάσεων που παρουσιάστηκαν τόσο στην Αθήνα όσο και σε περιοδείες ανά την Ελλάδα και το εξωτερικό και οι οποίες στηρίχθηκαν σε μεγάλες διανομές και πλούσιες παραγωγές.[40]
Αρχές καλοκαιριού του 1961, ο Κ. Μιχαηλίδης ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση του Οργανισμού Θεατρικής Ανάπτυξης Κύπρου (ΟΘΑΚ).[41] Παράλληλα, με τα καθήκοντα του ως καλλιτεχνικός διευθυντής, ο Κ. Μιχαηλίδης σκηνοθέτησε και μια σειρά παραστάσεις. Αρχικά, παρουσίασε το έργο του Μπύχνερ Ο θάνατος του Δαντόν, σε μια πολυπρόσωπη παραγωγή.[γ] Επίσης, σκηνοθέτησε τα έργα: Η ηδονή της τιμιότητας», Ο μπαμπάς εκπαιδεύεται και Οθέλλος.[42] Έπειτα, στα τέλη του 1962 ο Κ. Μιχαηλίδης ίδρυσε την Εταιρεία Αρχαίου Δράματος (Ε.Α.Δ.) με στόχο την παρουσίαση στην Ελλάδα και κυρίως, στο εξωτερικό, παραστάσεων αρχαίου ελληνικού δράματος.[43] Εναρκτήριο έργο της Ε.Α.Δ. υπήρξε η κωμωδία του Αριστοφάνη Λυσιστράτη. Με την παράσταση αυτή η Ε.Α.Δ. πραγματοποίησε το 1963, μια μεγάλη περιοδεία εντός ελληνικών συνόρων, ενώ το 1966 «ταξίδεψε» στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.[44] Με την παράσταση της Λυσιστράτης ο Μιχαηλίδης πραγματοποίησε την πρώτη του σκηνοθεσία σε αριστοφανική κωμωδία. Ως απότοκο της δουλειάς του με την Ε.Α.Δ., ήρθε η συνεργασία με τον οργανισμό Performing Arts Council of the Transvaal (PACT), στη Νότια Αφρική, στα τέλη του 1965. Στα πλαίσια αυτής της συνεργασίας, σκηνοθέτησε την τραγωδία Ηλέκτρα του Σοφοκλή σε μια παράσταση με νοτιοαφρικανούς ηθοποιούς, που δόθηκε στη γλώσσα των Αφρικάανς.[45]
Από το 1965 ο Κ. Μιχαηλίδης άρχισε να συνεργάζεται συστηματικά με αθηναϊκούς θιάσους του ελεύθερου θεάτρου. Σκηνοθέτησε ως επί το πλείστο, σύγχρονες κωμωδίες και παραστάσεις επιθεωρησιακού ή μουσικοχορευτικού χαρακτήρα, κυρίως σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων. Παράλληλα, σε μικρότερη κλίμακα, παρουσίασε κάποια σημαντικά έργα του σύγχρονου και κλασικού δραματολογίου συνεργαζόμενος με θιάσους ρεπερτορίου (Η λευκή κηλίδα, Έντα Γκάμπλερ, Πέρλιμπλιν και Μπελίσα, Το μακρύ ταξίδι της μέρας μέσα στη νύχτα). Το καλοκαίρι του 1965, σκηνοθέτησε το μιούζικαλ των Βασίλη Ανδρεόπουλου και Βαγγέλη Γκούφα Μην πατάτε τη χλόη, σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου. Μέρος της κριτικής στάθηκε για άλλη μια φορά, στη σκηνοθετική ικανότητα του Κ. Μιχαηλίδη στην απόδοση του συνολικού ρυθμού και της κίνησης της παράστασης.[46] Κατά τη θεατρική περίοδο 1966/67, ανέπτυξε έντονη σκηνοθετική δράση, σκηνοθετώντας πέντε διαφορετικές θεατρικές παραγωγές. Μέχρι και το τέλος της σκηνοθετικής του πορείας, στις αρχές του 1980, σκηνοθέτησε για το θιάσους του ελεύθερου θεάτρου, δεκαπέντε παραστάσεις ελληνικών μιούζικαλ, επιθεωρήσεων και σύγχρονων ελληνικών κωμωδιών (Το εικοσιτετράωρο ενός Αθηναίου, Δώδεκα μήνες καλοκαίρι, Δέκα εντολές συν μία, Πρώτη νύχτα γάμου). Επιπλέον, υπήρξε ο σκηνοθέτης σε κάποιες πολυπρόσωπες και πολυδάπανες θεατρικές παραγωγές δραματικών έργων, όπως η Μαντώ Μαυρογένους του Γεώργιου Ρούσσου για τον θίασο της Α. Βουγιουκλάκη ή το έργο Φρύνη η εταίρα, πάλι του Γ. Ρούσσου για τον θίασο Ζ. Λάσκαρη. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, παγιώθηκε η συνεργασία του με τον θεατρικό επιχειρηματία Βαγγέλη Λειβαδά και την ηθοποιό Σμαρούλα Γιούλη. Συνεργάστηκαν σε μια σειρά παραστάσεων για περίπου εφτά σεζόν (Προίκα μου αγαπημένη, Το Λιζάκι, Χίπισσα Ιωάννα, Η μαρκησία του λιμανιού, Σκέψου πριν αγαπήσεις, Γελαστή αντάρτισσα). Από αυτές τις συνεργασίες, ξεχώρισε η παράσταση Ο τρελός του Λούνα Παρκ σε κείμενο του Γιώργου Λαζαρίδη, με τον Θανάση Βέγγο και τη Σ. Γιούλη στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Ο θεατρικός κριτικός Β. Βαρίκας θα αναφέρει για την παράσταση «επιτήδεια ωργανωμένη, με πολύ κέφι και φαντασία και πλήθος ευρήματα, κινείται μ’ ένα ασθματικό ρυθμό, που παρασύρει τα πάντα […]».[47]
Ο Κ. Μιχαηλίδης στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της καριέρας του, παράλληλα με την αδιάλειπτη σχεδόν, παρουσία του στο ελεύθερο θέατρο, εργάστηκε και για τους περισσότερους κρατικούς θεατρικούς φορείς της χώρας. Επέστρεψε στο Εθνικό Θέατρο και σκηνοθέτησε τέσσερα έργα (Ιερός λόχος, Θεοφανώ, Δεν είμ' εγώ, Το πανταλόνι). Συνεργάστηκε έπειτα από δεκαετίες, με την Εθνική Λυρική Σκηνή, για την παράσταση της όπερας του Γ. Σκλάβου, Κασσιανή. Επιπλέον, σκηνοθέτησε κάποιες παραστάσεις για το Άρμα Θέσπιδος (Φλαντρώ, Ρωμαίος και Ιουλιέτα) και για το Ημικρατικό Θέατρο Κρήτης (Κατζούρμπος, Η τύχη της Μαρούλας). Οι τελευταίες όμως, δεκαετίες της καριέρας του συνδέθηκαν κυρίως, με το Κ.Θ.Β.Ε. Συνεργασία που του έδωσε –την περίοδο της σκηνοθετικής του ωριμότητας– τη δυνατότητα, να σκηνοθετήσει ελεύθερα, με τα μέσα που χρειάζονταν και χωρίς το άγχος του ταμείου, θεατρικά έργα που ταίριαζαν στη σκηνοθετική του ιδιοσυγκρασία. Στο Κ.Θ.Β.Ε. σκηνοθέτησε είκοσι επτά παραστάσεις.[48] Από αυτές μόλις οχτώ βασίζονταν σε έργα ξένων συγγραφέων. Από τις δεκαεννέα παραστάσεις ελληνικών έργων που παρουσίασε, οι εννέα στηρίζονταν στο αρχαίο ελληνικό δράμα, ενώ οι υπόλοιπες σε έργα του σύγχρονου ελληνικού δραματολογίου. Ανέβασε έργα των Δ. Ψαθά, Γρ. Ξενόπουλο και μια σειρά από κωμειδύλλια. Ο ίδιος ο Μιχαηλίδης θα γράψει σχετικά με την προτίμηση του στην ελληνική δραματουργία «έχω ανεβάσει τα περισσότερα Ελληνικά έργα από όλους τους συναδέλφους μου στον τόπο αυτό. Και στα Κρατικά Θέατρα και στο Ελεύθερο Θέατρο. Δράματα, κωμωδίες, ηθογραφίες, κωμειδύλλια και νεοτερίζοντα. Αγαπώ το ελληνικό έργο».[49]
Από τις παραστάσεις που σκηνοθέτησε στο Κ.Θ.Β.Ε. η θεατρική κριτική της εποχής εστίασε περισσότερο στης παραστάσεις των αριστοφανικών κωμωδιών και των κωμειδυλλίων. Στις κωμωδίες του Αριστοφάνη ο Μιχαηλίδης βρήκε πρόσφορα έδαφος για να αναπτύξει στοιχεία της σκηνοθετικής του γκάμας. Στις παραστάσεις αυτές πέτυχε συχνά, να δώσει ρυθμό, συνέπεια στο ύφος, σπιρτάδα και κέφι, ενώ επιχείρησε κάποιους νεωτερισμούς στην όψη των παραστάσεων. Επιδίωξε την ανάδειξη του κωμικού μέσω των χαρακτήρων του κάθε έργου και μέσω των καταστάσεων στις οποίες αυτοί εμπλέκονταν και όχι μέσω της πολιτικής σάτιρας ή των αναγωγών στο παρόν και τη χρήση συμβόλων.[50] [51] Οι παραστάσεις κωμειδυλλίων που σκηνοθέτησε στο Κ.Θ.Β.Ε. αναγνωρίστηκαν ως προσπάθειες που συνέβαλλαν σημαντικά στην ανανέωση του είδους,[52] και ως παραστάσεις με εξαιρετικό ρυθμό, σκηνοθετική φροντίδα κ.ά. Με τις σκηνοθετικές αυτές «καταθέσεις» στην ύστερη φάση της καριέρας του ο Μιχαηλίδης πέτυχε από τη μια τη σύγκλιση των σκηνοθετικών δεξιοτήτων και των καλλιτεχνικών του αισθητηρίων σε θεατρικά έργα που απαιτούσαν τον συγχρονισμό πολλών ερμηνευτών, τον συνδυασμό λόγου, τραγουδιού, κίνησης ή χορού. Από την άλλη κατάφερε να μεταδώσει σκηνοθετικά τους καρπούς της μακρόχρονης θητείας στα διάφορα και ετερόκλιτα είδη του θεάτρου και της «μαθητείας» του στους κόλπους του Εθνικού Θεάτρου, την περίοδο του Μεσοπολέμου αλλά και μεταπολεμικά.
- ↑ Σε κάποιες πηγές αναφέρεται ως τόπος γέννησής του η Κων/πολη, όμως η πλειονότητα των αναφορών συμφωνούν στο ότι γεννήθηκε στην Αθήνα και ότι μεγάλωσε στην Κων/πολη.
- ↑ Σύμφωνα με κάποιες άλλες αναφορές ως έτος γέννησής του δίνεται το 1913. Συγκεκριμένα, η πληροφορία ότι γεννήθηκε το 1912 δίνεται στο Θ. Νιάρχος (επίμ.), Έλληνες σκηνοθέτες του 20ου αιώνα. Αθήνα: Εκδ. Τόπος, 2013, σ. 183 και στο Δ. Γιάκος, «Κωστής Μιχαηλίδης», Νέα Εστία τ. 110, τχ. 1300 (Σεπτ. 1981), σ. 1165. Ως έτος γέννησης αναφέρεται το 1913 στο σχετικό λήμμα «Βιογραφικό Λεξικό», Θέατρο (1959), σ. 273, στο βιογραφικό λήμμα «Κωστής Μιχαηλίδης: Σκηνοθέτης», στο Εικονικό Μουσείο της ΕΛΣ στην ενότητα Πρόσωπα και στο βιογραφικό που παρατίθεται στο έντυπο πρόγραμμα της παράστασης της ΕΛΣ «Η Κασσιανή» κατά την περίοδο 1975/1976. Αντίθετα, ο Θ. Έξαρχος είναι ο μόνος που δίνει ως έτος γέννησης το 1910 στο Θ. Έξαρχος. Έλληνες ηθοποιοί «Αναζητώντας τις ρίζες»: έτος γέννησης από το 1900 μέχρι 1925. Τόμος 2 (Ν-Ω). Αθήνα: Δωδώνη, 1996, σ. 523.
- ↑ Ενδεικτικά, στο έντυπο πρόγραμμα της παράστασης αναγράφεται ότι ως κομπάρσοι (γάλλοι στρατιώτες) συμμετέχουν στρατιώτες της στρατιωτικής μονάδας ΕΛΔΥΚ βλ. Οργανισμός Θεατρικής Αναπτύξεως Κύπρου. Ο Θάνατος του Δαντών [θεατρικό πρόγραμμα]. Λευκωσία: ΟΘΑΚ, 1961.
I. Λίστα με παραστάσεις στις οποίες ο Κ. Μιχαηλίδης συμμετείχε ως ηθοποιός.
II. Κατάλογος θεατρικών παραστάσεων τις οποίες ο Κ. Μιχαηλίδης σκηνοθέτησε.
Αυτός ο κατάλογος ενημερώνεται περιοδικά με μηχανικό τρόπο από ένα bot. Επεξεργασίες σε αυτό τον κατάλογο από χρήστες με το συνηθισμένο «χειροκίνητο» τρόπο θα αναιρεθούν με την επόμενη ανανέωση από το bot!
WQS |
PetScan |
YASGUI |
Βρείτε εικόνες
Τέλος αυτόματα δημιουργημένου καταλόγου.
Όλες οι πληροφορίες προέρχονται από το έντυπο πρόγραμμα της κάθε παράστασης ή/και από σχετικά δελτία τύπου.
Πίνακας τηλεοπτικών εκπομπών τις οποίες σκηνοθέτησε ο Κ. Μιχαηλίδης.[53][54]
| Έτος
|
Τίτλος Προγράμματος
|
Σημειώσεις
|
| 1976
|
Θέατρο της Δευτέρας: Η τιμή των Σιπολίνο
|
Εσωτερική Παραγωγή. Σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ
|
| 1977
|
Θέατρο της Δευτέρας: Εραστής από χαρτόνι
|
Εσωτερική Παραγωγή. Σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ
|
| 1977
|
Μια φορά κι έναν καιρό
|
Παιδική εκπομπή αυτοτελών επεισοδίων της ΕΡΤ.
Σκηνοθέτησε 2 επεισόδια
|
| 1977
|
Θέατρο της Δευτέρας: Η απαγωγή της Σμαράγδας
|
Εσωτερική Παραγωγή. Σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ
|
| 1979
|
Θέατρο της Δευτέρας: Η νύφη από το Λίβερπουλ
|
Εσωτερική Παραγωγή. Σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ
|
| 1980
|
Θέατρο της Δευτέρας: Νόρα ή το κουκλόσπιτο
|
Εξωτερική Παραγωγή βασισμένη σε παράσταση του Κ.Θ.Β,Ε.
Σώζεται στο Αρχείο της ΕΡΤ
|
- ↑ Βιογραφικό του Κωστή Μιχαηλίδη στο retroDB Ανακτήθηκε στις 22/2/2021
- ↑ Πάγια Βεάκη, «Κωστής Μιχαηλίδης», στο Θ. Νιάρχος (επίμ.), Έλληνες σκηνοθέτες του 20ου αιώνα. Αθήνα: Εκδ. Τόπος, 2013, σ. 183
- ↑ Θ. Έξαρχος. Έλληνες ηθοποιοί «Αναζητώντας τις ρίζες»: έτος γέννησης από το 1900 μέχρι 1925. Τόμος 2 (Ν-Ω). Αθήνα: Δωδώνη, 1996, σ. 523.
- ↑ Πάγια Βεάκη,ό.π., σ. 184.
- ↑ Λίλιαν Καραμητσοπούλου (επιμ.). Μαίρη Αρώνη : η μεγάλη κυρία του Θεάτρου. Αθήνα: Ergo, 2006.
- ↑ Δημήτρης Γιάκος. «Τα γεγονότα και τα ζητήματα», Νέα Εστία τ. 110, τχ. 1300 (Σεπτ. 1981), σ. 1165-1166.
- ↑ ο Κωστής Μιχαηλίδης στο Αρχείο Εθνικού Θεάτρου Ανακτήθηκε στις 22/2/2021
- ↑ Συνεργασίες του βιογραφούμενου με το Κ.Θ.Β.Ε. Ανακτήθηκε στις 22/2/2021
- ↑ Θαλής Δίζελος. «Το θέατρο στην Αντίσταση», Επιθεώρηση Τέχνης, τχ. 87-88 (Μάρτιος - Απρίλιος 1962), σ. 459-460.
- ↑ Σταματοπούλου - Βασιλάκου, Χρυσόθεμις (επιμ.). Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών: ογδόντα χρόνια 1917–1997. Αθήνα: Κ. & Π. Σμπίλιας, 1999, σ. 296.
- ↑ Θόδωρος Έξαρχος, ό.π., σ. 523.
- ↑ «Βιογραφικό λεξικό των σκηνοθετών, σκηνογράφων, χορογράφων, χορευτών», Θέατρο (1959), σ. 273.
- ↑ Καρύδας Σάββας. Η τέχνη του θεάτρου στα οπτικοακουστικά μέσα: το Θέατρο της Δευτέρας 1972-1997. Αθήνα: Εκδόσεις Σεναριογράφων Ελλάδος, 2020, σ. 31.
- ↑ Δημήτρης Γιάκος. ό.π.
- ↑ Α. Γλυτζουρής. Η σκηνοθετική τέχνη στην Ελλάδα: η ανάδυση και η εδραίωση της τέχνης του σκηνοθέτη στο νεοελληνικό θέατρο. 2η εκδ. Ηράκλειο: ΠΕΚ, 2014, σ. 324.
- ↑ Γιάννης Σιδέρης. «Ο Φώτος Πολίτης άνθρωπος του θεάτρου», Νέα Εστία τ. 66, τχ. 657 (1954), σ. 1699.
- ↑ «Πρόσωπα: Κωστής Μιχαηλίδης». Εθνικό Θέατρο - Ψηφιοποιημένο Αρχείο. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021.
- ↑ «ΕΛΙΑ : Θεατρική Τέχνη (15 Οκτωβρίου 1935 - 25 Ιανουαρίου 1936)». Ψηφιακό Αποθετήριο ΛΗΚΥΘΟΣ. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021.
- ↑ Βλ. ενδεικτικά τις σχετικές διαφημιστικές καταχωρήσεις στην εφημερίδα Ελεύθερο Βήμα [Αθήνα], 04-07-1937, σ. 2 και στην εφημερίδα Ακρόπολις [Αθήνα], 08-07-1937, σ. 2.
- ↑ Δ. Σπάθης, Κ. Σταματογιαννάκη κ.ά. (επιμ.) Εθνικό Θέατρο: τα πρώτα χρόνια (1930-1941). Αθήνα: ΜΙΕΤ - ΕΛΙΑ, 2013, σ. 324.
- ↑ Γ. Θ. Βαφόπουλος. Σελίδες Αυτοβιογραφίας. Τόμος Δεύτερος: Η Ανάσταση. Αθήνα: Εστία, 1971, σ. 193-195.
- ↑ Σταματοπούλου - Βασιλάκου, Χρυσόθεμις (επιμ.). ό.π., σ. 303.
- ↑ «Ο Πρωτομάστορας (1942-1943)». Εθνική Λυρική Σκηνή – Εικονικό Εκπαιδευτικό Μουσείο. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021.
- ↑ Άλκης Θρύλος. «Το Θέατρον: δύο πρόχειρες παραστάσεις», Νέα Εστία, τ. 33 τχ. 383, σ. 638-639.
- ↑ Θαλής Δίζελος, ό.π., σ. 461-462.
- ↑ Χριστόφορος Ταμπάκης. «Νέα από τη Θεσσαλονίκη», Καλλιτεχνικά Νέα τχ. 25 (11/1943), σ. 8.
- ↑ «Το Κρατικόν Θέατρον Θεσσαλονίκης», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα}, 01-12-1943, σ. 2.
- ↑ «Το Κρατικόν Θέατρον Θεσσαλονίκης», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα}, 08-02-1944, σ. 2.
- ↑ Βλ. ενδεικτικά στο Μιχ. Ροδάς. «Από το θέατρο: τέλος της θερινής περιόδου», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα], 06-09-1944, σ. 1.
- ↑ Φ. Φωτιάδης. «Η πνευματική αντίσταση στη Θεσσαλονίκη», Επιθεώρηση Τέχνης τχ. 87-88 (Μάρτιος - Απρίλιος 1962), σ. 439.
- ↑ «Η Γιορτή της λευτεριάς (1944-1945)». Εθνική Λυρική Σκηνή – Εικονικό Εκπαιδευτικό Μουσείο. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021.
- ↑ Άλκης Θρύλος. Το Ελληνικό Θέατρο: Δ τόμος: 1945-1948. Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1978, σ. 134-135.
- ↑ Άντρη Κωνσταντίνου. Το θέατρο στην Κύπρο από το 1960 ως το 1974: Οι θίασοι, η κρατική πολιτική και η ίδρυση του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου [διδακτορική διατριβή]. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ - Σχολή Καλών Τεχνών - Τμήμα Θεάτρου, 2004, σ. 66-67
- ↑ Κύπρος Χρυσάνθης. «Θεατρικά ανάλεκτα της Κύπρου: Το Νέο Λυρικό 1946-1947 και το ελληνικό δραματολόγιο», Πνευματική Κύπρος, τχ. 26 (Νοέμβριος 1962), σ. 58-59.
- ↑ Βλ. ενδεικτικά στο Λέων Κουκούλας. «Θέατρο: Ο Κουρέας της Σεβίλλης», Ο Αιώνας μας, τχ. 1 (Ιαν. 1949), σ. 26.
- ↑ Κ. Μιχαηλίδης. «Αστερίσκοι από τις δοκιμές», στο Ο έμπορος της Βενετίας [θεατρικό πρόγραμμα], Θεσ/νίκη: ΚΘΒΕ, 1967.
- ↑ «Θεοφανώ (1956) : Φωτογραφίες». Εθνικό Θέατρο - ψηφιοποιημένο Αρχείο. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021.
- ↑ Κ. Παράσχος. «Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδου εις το Εθνικό της Επιδαύρου», Η Καθημερινή [Αθήνα], 20-06-1957.
- ↑ Μ. Καραγάτσης. «Ιφιγένεια εν Αυλίδι στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού, από τον θίασο του Εθνικού», Η Βραδυνή [Αθήνα], 20-08-1958.
- ↑ Κ. Μιχαηλίδης. «Ένα ξεκίνημα», στο Α. Κασόνα, Η διαβολεμένη μυλωνού [θεατρικό πρόγραμμα]. Αθήνα: [χ.ο.], 1960.
- ↑ «Ο Κωστής Μιχαηλίδης καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Κύπρου», Τα Νέα [Αθήνα], 31/05/1961, σ. 2.
- ↑ Άντρη Κωνσταντίνου. ό.π.
- ↑ «Θίασος τραγωδίας Κ. Μιχαηλίδη θα περιοδεύση στο εξωτερικό», Τα Νέα [Αθήνα], 19-11-1962, σ. 2.
- ↑ «Kostis Michailidis». Archive of Performances of Greek and Roman Drama (APGRD) – Collections – Productions database. Ανακτήθηκε στις 15 Μαρτίου 2021.
- ↑ Έ. Πατρικίου (επιμ.). Η μετάφραση του αρχαίου ελληνικού δράματος σε όλες τις γλώσσες. Αθήνα: Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών του Αρχαίου Δράματος «Δεσμοί», 1998, σ. 81.
- ↑ Βλ. ενδεικτικά στο Α. Θρύλος. Το Ελληνικό Θέατρο: Ι τόμος: 1964-1960. Αθήνα: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1981, σ. 238-239.
- ↑ Β. Βαρίκας. Κριτική θεάτρου: επιλογή 1961-1971. Αθήνα: [χ.ό.], 1972, σ. 341.
- ↑ «Συντελεστές: Κωστής Μιχαηλίδης». Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος – Ψηφιακή Βιβλιοθήκη. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021.
- ↑ Κ. Μιχαηλίδης. «Η άποψη του σκηνοθέτη», στο Η μεγάλη μηχανή [θεατρικό πρόγραμμα], Αθήνα, 1975.
- ↑ Κ. Γεωργουσόπουλος. Κλειδιά και κώδικες θεάτρου: Ι. Αρχαίο Δράμα. Αθήνα: Εστία. 1982, σ. 225.
- ↑ Στ. Δρομάζος. Αρχαίο δράμα: κριτικές. Αθήνα: Κέδρος, 1993, σ. 190-193.
- ↑ Α. Θρύλος. Το ελληνικό θέατρο: ΙΒ τόμος: 1970-1971. Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1981, σ. 229-230.
- ↑ Καρύδας Σάββας. Η τέχνη του θεάτρου στα οπτικοακουστικά μέσα : το Θέατρο της Δευτέρας 1972-1997. Αθήνα: Εκδόσεις Σεναριογράφων Ελλάδος, 2020, σ. 189-194, 205
- ↑ «Κωστής Μιχαηλίδης». Wiki RetroDb. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2021.
- Βαρίκας, Βάσος. Κριτική θεάτρου: επιλογή 1961-1971. Αθήνα: [χ.ό.], 1972.
- Βαφόπουλος, Γ. Θ. Σελίδες Αυτοβιογραφίας. Τόμος Δεύτερος: Η Ανάσταση. Αθήνα: Εστία, 1971.
- Βεάκη, Πάγια. «Κωστής Μιχαηλίδης», στο Θ. Νιάρχος (επίμ.), Έλληνες σκηνοθέτες του 20ου αιώνα. Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος, 2013.
- «Βιογραφικό λεξικό των σκηνοθετών, σκηνογράφων, χορογράφων, χορευτών», Θέατρο (1959), σ. 273.
- Γεωργουσόπουλος, Κώστας. Κλειδιά και κώδικες θεάτρου: Ι. Αρχαίο Δράμα. Αθήνα: Εστία. 1982.
- Γιάκος, Δημήτρης. «Τα γεγονότα και τα ζητήματα», Νέα Εστία τ. 110, τχ. 1300 (Σεπτ. 1981), σ. 1165-1166.
- Γλυτζουρής, Αντώνης. Η σκηνοθετική τέχνη στην Ελλάδα: η ανάδυση και η εδραίωση της τέχνης του σκηνοθέτη στο νεοελληνικό θέατρο. 2η έκδ. Ηράκλειο: ΠΕΚ, 2014.
- Δίζελος, Θαλής. «Το θέατρο στην Αντίσταση», Επιθεώρηση Τέχνης, τχ. 87-88 (Μάρτιος - Απρίλιος 1962), σ. 459-460.
- Δρομάζος, Στάθης. Αρχαίο δράμα: κριτικές. Αθήνα: Κέδρος, 1993.
- Έξαρχος, Θ. Έλληνες ηθοποιοί «Αναζητώντας τις ρίζες»: έτος γέννησης από το 1900 μέχρι 1925. Τόμος 2 (Ν-Ω). Αθήνα: Δωδώνη, 1996.
- «Θίασος τραγωδίας Κ. Μιχαηλίδη θα περιοδεύση στο εξωτερικό», Τα Νέα [Αθήνα], 19-11-1962, σ. 2.
- Θρύλος, Άλκης. Το Ελληνικό Θέατρο: Δ τόμος: 1945-1948. Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1978.
- Θρύλος, Άλκης. Το Ελληνικό Θέατρο: Ι τόμος: 1964-1960. Αθήνα: Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1981.
- Θρύλος, Άλκης. Το Ελληνικό θέατρο: ΙΒ τόμος: 1970-1971. Αθήναι: Ακαδημία Αθηνών, Ίδρυμα Κώστα και Ελένης Ουράνη, 1981.
- Θρύλος, Άλκης. «Το Θέατρον: δύο πρόχειρες παραστάσεις», Νέα Εστία, τ. 33 τχ. 383, σ. 638-639.
- Καραγάτσης, Μ. «Ιφιγένεια εν Αυλίδι στο Θέατρο Ηρώδου του Αττικού, από τον θίασο του Εθνικού», Η Βραδυνή [Αθήνα], 20/08/1958.
- Καραμητσοπούλου, Λίλιαν (επιμ.). Μαίρη Αρώνη: η μεγάλη κυρία του Θεάτρου. Αθήνα: Ergo, 2006.
- Καρύδας Σάββας. Η τέχνη του θεάτρου στα οπτικοακουστικά μέσα : το Θέατρο της Δευτέρας 1972-1997. Αθήνα: Εκδόσεις Σεναριογράφων Ελλάδος, 2020.
- Κουκούλας, Λέων. «Θέατρο: Ο Κουρέας της Σεβίλλης», Ο Αιώνας μας, τχ. 1 (Ιαν. 1949), σ. 26.
- Κωνσταντίνου, Άντρη. Το θέατρο στην Κύπρο από το 1960 ως το 1974: Οι θίασοι, η κρατική πολιτική και η ίδρυση του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου [διδακτορική διατριβή]. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ - Σχολή Καλών Τεχνών - Τμήμα Θεάτρου, 2004.
- «Κωστής Μιχαηλίδης». Wiki RetroDB.
- Μιχαηλίδης, Κωστής. «Αστερίσκοι από τις δοκιμές», στο Ο έμπορος της Βενετίας [θεατρικό πρόγραμμα], Θεσ/νίκη: ΚΘΒΕ, 1967.
- Μιχαηλίδης, Κωστής. «Ένα ξεκίνημα», στο Α. Κασόνα, Η διαβολεμένη μυλωνού [θεατρικό πρόγραμμα]. Αθήνα: [χ.ο.], 1960.
- Μιχαηλίδης, Κωστής. «Η άποψη του σκηνοθέτη», στο Η μεγάλη μηχανή [θεατρικό πρόγραμμα], Αθήνα, 1975.
- «Ο Κωστής Μιχαηλίδης καλλιτεχνικός διευθυντής του Θεάτρου Κύπρου», Τα Νέα [Αθήνα], 31/05/1961, σ. 2.
- Οργανισμός Θεατρικής Αναπτύξεως Κύπρου. Ο Θάνατος του Δαντών [θεατρικό πρόγραμμα]. Λευκωσία: ΟΘΑΚ, 1961.
- Παράσχος, Κλέων. «Ιφιγένεια εν Αυλίδι του Ευριπίδου εις το Εθνικό της Επιδαύρου», Η Καθημερινή [Αθήνα], 20/06/1957.
- Πατρικίου, Έ. (επιμ.). Η μετάφραση του αρχαίου ελληνικού δράματος σε όλες τις γλώσσες. Αθήνα: Κέντρο Έρευνας και Εφαρμογών του Αρχαίου Δράματος «Δεσμοί», 1998.
- Ροδάς, Μιχ. «Από το θέατρο: τέλος της θερινής περιόδου», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα], 06/09/1944, σ. 1.
- Σιδέρης, Γιάννης. «Ο Φώτος Πολίτης άνθρωπος του θεάτρου», Νέα Εστία τ. 66, τχ. 657 (1954), σ. 1699.
- Σπάθης, Δ., Σταματογιαννάκη, Κ. κ.ά. (επιμ.) Εθνικό Θέατρο: τα πρώτα χρόνια (1930-1941). Αθήνα: ΜΙΕΤ - ΕΛΙΑ, 2013.
- «Σπανιόλικη Αγάπη» (διαφημιστική καταχώρηση), Ακρόπολις [Αθήνα], 08/07/1937, σ. 2.
- «Σπανιόλικη Αγάπη» (διαφημιστική καταχώρηση), Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα], 04/07/1937, σ. 2.
- Σταματοπούλου - Βασιλάκου, Χρυσόθεμις (επιμ.). Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών: ογδόντα χρόνια 1917–1997. Αθήνα: Κ. & Π. Σμπίλιας, 1999.
- Ταμπάκης, Χριστόφορος. «Νέα από τη Θεσσαλονίκη», Καλλιτεχνικά Νέα τχ. 25 (11/1943), σ. 8.
- «Το Κρατικόν Θέατρον Θεσσαλονίκης», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα}, 01-12-1943, σ. 2.
- «Το Κρατικόν Θέατρον Θεσσαλονίκης», Ελεύθερον Βήμα [Αθήνα}, 08-02-1944, σ. 2.
- Φ. Φωτιάδης. «Η πνευματική αντίσταση στη Θεσσαλονίκη», Επιθεώρηση Τέχνης τχ. 87-88 (Μάρτιος - Απρίλιος 1962).
- Χρυσάνθης, Κύπρος. «Θεατρικά ανάλεκτα της Κύπρου: Το Νέο Λυρικό 1946-1947 και το ελληνικό δραματολόγιο», Πνευματική Κύπρος, τχ. 26 (Νοέμβριος 1962), σ. 58-59.
