ΟΝαός Αγίου Νικολάου του Ορφανού είναι παλαιό βυζαντινόκαθολικό μονής της Θεσσαλονίκηςκαιμνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κτισμένο στις αρχές του14ου αιώνα. Βρίσκεται στη βορειοανατολική γωνία της Άνω πόλης, εντός των τειχών, μεταξύ των οδών ΗροδότουκαιΑποστόλου Παύλου. Το όνομα του ναού, Ορφανός ή των Ορφανών, συναντάται για πρώτη φορά σε πηγές του 17ουκαι 18ου αιώνα και ταυτίζεται μετον άγνωστο κτήτορατου μνημείου που ανήκε στην οικογένεια των Ορφανών ή στη λειτουργία ορφανοτροφείου στο χώρο της μονής[1], είτε αποδίδεται στην ιδιότητα τουΑγίου Νικολάου ως προστάτη των χηρών καιτων ορφανών[2]. Ως ιδρυτής του ναού έχει προταθεί από τους ερευνητές οΝίκων Σκουτέριος Καπανδρίτης Ορφανός, καθώς καιοκράλης της Σερβίας Μιλούτιν που λόγω του γάμου τουμετηνπριγκήπισσα Σιμωνίδα είχε στενούς δεσμούς μετη Θεσσαλονίκη[1].
Το φιλί του Ιούδα
Στη σημερινή του μορφή ο ναός είναι μια μονόχωρη ξυλόστεγη βασιλικήμε περίστωο στις τρεις πλευρές, στεγασμένη με δίρριχτη στέγη στον κεντρικό χώρο. Από τις τοιχογραφίες του, η ανέγερση του μνημείο τοποθετείται στα πλαίσια της δεκαετίας 1310-1320[1]. Η μονή συνέχισε να λειτουργεί καθ' όλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας. Ο ιδιαίτερα πλούσιος τοιχογραφικός διάκοσμος και ό μικρός του θησαυρός με λαμπρό εσωτερικό διάκοσμο εχει έρθει στο φως το 1957-1960, κατά τη διάρκεια εργασιών στο μνημείο, και αποτελεί ένα από ταπιο αντιπροσωπευτικά δείγματα της ζωγραφικής της παλαιολόγειας αναγέννησης. και ένα από ταπιο καλοδιατηρημένα ζωγραφικά σύνολα της Θεσσαλονίκης
Δημιουργός τους πιθανώς είναι ο ίδιος με αυτόν των τοιχογραφιών της Μονής ΧιλανδαρίουστοΆγιον Όροςτο 1314. Μια από τις ενδιαφέρουσες απεικονίσεις, η οποία μάλλον έγινε κατά παραγελλία, είναι η ζωή του Αγίου Γερασίμου του Ιορδανίτη όπου ο Άγιος με ένα μαχαιράκι βγάζει το αγκάθι από το πόδι του λιονταριού, ενώ εκτίθενται θαυμάσια δείγματα παλαιολόγειας τέχνης όπως σκηνές του λειτουργικού κύκλου, τα Πάθη καιτα Θαύματα του Χριστού, οι ευσεβείς άγιοι καιο βίος του Αγίου Νικολάου. Ο κήπος της εκκλησίας είναι μια όαση γαλήνης και ηρεμίας από το θόρυβο της πόλης. .[3]
Η μονή συνέχισε να λειτουργεί ακόμη και κατά τηνΤουρκοκρατία. Μεταξύ 1957 και 1960, κατά τη διάρκεια έργων ανακαίνισης, οι τοιχογραφίες καθαρίστηκαν από το σοβά που είχαν ρίξει οι Οθωμανοί.[2]
Χρυσάνθη Μαυροπούλου-Τσιούμη. Ο Άγιος Νικόλαος ο Ορφανός. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1970. 48 σ.
Χαράλαμπος Μπακιρτζής. Άγιος Νικόλαος Ορφανός: οι τοιχογραφίες. Αθήνα: Ακρίτας, 2003. 250 σ.
Ανδρέας Ξυγγόπουλος. Τέσσαρες μικροί ναοί της Θεσσαλονίκης εκτων χρόνων των Παλαιολόγων. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1952. 85 σ.
Άννα Τσιτουρίδου. Ο ζωγραφικός διάκοσμος του Αγίου Νικολάου Ορφανού στη Θεσσαλονίκη: συμβολή στη μελέτη της Παλαιολόγειας ζωγραφικής κατά τον πρώιμο 14ο αιώνα. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών, 1986. 447 σ.
Πολυμέσα.jpg)
Αγιογραφίες
Δυτική Στοά:
