Τοτζετλαγκ (αγγλικά: jet lag) ή χρονική υστέρηση βιολογικού ρολογιού[1]που αναφέρεται ιατρικά και ως αποσυγχρονισμός(desynchronosis)και σπανίως ως κιρκάδια δυσρυθμία(circadian dysrhythmia)[2] (ο όρος προέρχεται από το Λατινικό circa = γύρω, τριγύρω (ή κατά προσέγγιση, περίπου) + diēs = ημέρα), είναι μια φυσιολογική κατάσταση που προκύπτει από τις μεταβολές τωνκιρκάδιων ρυθμώντου σώματος, οι οποίοι προκύπτουν από την ταχεία υπεραστική διαμεσημβρινή (transmeridian) (ανατολικά-δυτικά και δυτικά-ανατολικά), μεταφορά με αεροσκάφη υψηλής ταχύτητας. Για παράδειγμα, κάποιος που ταξιδεύει από τηΝέα ΥόρκηστηνΚαλιφόρνια, αισθάνεται σανο χρόνος να ήταν τρεις ώρες αργότερα. Προηγουμένως, είχε ταξινομηθεί [3] ως μία από τις διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού του ύπνου.
Η κατάσταση του μπορεί να διαρκέσει αρκετές ημέρες, έως ότου κάποιος να προσαρμοστεί πλήρως στη νέα ζώνη ώρας. Μια (ιατρικώς) προτεινόμενη κατευθυντήρια γραμμή για ένα ποσοστό ανάκτησής της, είναι: μία ημέρα, ανά ζώνη ώραςπου έχει διασχίσει. Το θέμα τουτζετλαγκ είναι ιδιαίτερα έντονο στους ιπτάμενους θαλάμου διακυβέρνησης (πιλότους), στους ιπτάμενους θαλάμου επιβατών (φροντιστές - αεροσυνοδούς) καθώς και στους συχνούς ταξιδιώτες. Οι Διεθνείς ταξιδιωτικοί Οργανισμοί καιοι αεροπορικές εταιρείες, έχουν κανονισμούς που στοχεύουν στην καταπολέμηση της πιλοτικής κόπωσης, η οποία προκαλείται από τοτζετλαγκ. Ο κοινός όρος jet lag χρησιμοποιείται, επειδή πριν από την άφιξη των αεριωθούμενων αεροσκαφών, γενικά ήταν ασυνήθιστα τα μακρινά και γρήγορα ταξίδια, ώστε να προκαλέσουν τζετλαγκ. Τα ταξίδια με ελικοφόρα αεροσκάφη και τρένα, ήταν βραδύτερα καιπιο περιορισμένης απόστασης, από ό,τιοι πτήσεις των αεριωθούμενων αεροσκαφών και επομένως, δεν συνέβαλλαν τόσο πολύ στο πρόβλημα.
Δεν είναι απολύτως εξακριβωμένο, ποιος ακριβώς πρωτοχρησιμοποίησε τον όρο «jet lag» και πότε, αλλά σύμφωνα μεμια πρόχειρη αναζήτηση στις εφημερίδες, φαίνεται ότι στις 13 Φεβρουαρίου 1966, η εφημερίδα Los Angeles Timesσε άρθρο τουHorace Sutton, έγραφε:[4]
"Εάν πρόκειται να είσθε μέλος τουΤζετσετκαινα πετάξετε μακριά στοΚατμαντούγια καφέ μετον βασιλιά Mahendra, μπορείτε να υπολογίζετε σε συμβόλαιο μετο Jet Lag, μια αδυναμία πουδεν είναι μη συγγενική μετον πονοκέφαλο (από το μεθύσι). Το Jet Lag απορρέει από το απλό γεγονός ότι τα αεριωθούμενα ταξιδεύουν τόσο γρήγορα, που αφήνουν τους ρυθμούς του σώματός μας πίσω."
Μέχρι το άρθρο τουHorace Sutton, η επιβατική εξυπηρέτηση μετα αεριωθούμενα αεροσκάφη ήταν ήδη 14 ετών. Αλλά, δεν ήταν μέχρι το Δεκέμβριο του 1965,[Σημ. 1] όταν ηΟμοσπονδιακή Διοίκηση ΑεροπορίαςτωνΗΠΑ(FAA), ξεκίνησε να αναλύει τις επιπτώσεις της, στους ανθρώπινους κιρκαδικούς ρυθμούς.[4]
Έκτοτε, έχουν εκπονηθεί χιλιάδες μελέτες αναφορικά μετο θέμα και χιλιάδες επιβάτες ανά τον κόσμο, καθημερινά, αναφέρουν τον όρο.
Παγκόσμιος Χάρτης με τις ζώνες ώρας (Τελευταία ενημέρωση: Ιανουάριος 2015).
Είναι ένα χρονοβιολογικό πρόβλημα,[5] παρόμοιο μετα ζητήματα που προκαλούνται συχνά από τις βάρδιες στην εργασία και τις διαταραχές του κιρκάδιου ρυθμού του ύπνου. Όταν ταξιδεύουμε και διασχίζουμε διάφορες ζώνες ώρας, το ρολόι του σώματός μας (κιρκάδιος ρυθμός), θα είναι εκτός συγχρονισμού μετην ώρα του προορισμού, καθώς βιώνουμε, το φως της ημέρας καιτο σκοτάδι, σε αντίθεση με τους ρυθμούς στους οποίους έχουμε συνηθίσει. Το φυσικό μοτίβο του σώματος είναι αναστατωμένο, καθώς οι ρυθμοί που υπαγορεύουν την ώρα του φαγητού, του ύπνου, της ρύθμισης των ορμονών καιοι διακυμάνσεις στη θερμοκρασία του σώματος, σε ορισμένες περιπτώσεις, δεν αντιστοιχούν πλέον ούτε στο περιβάλλον ούτε το ένα στο άλλο. Στο βαθμό πουτο σώμα δεν μπορεί αμέσως, να ευθυγραμμιστεί εκ νέου με αυτούς τους ρυθμούς, αυτό είναι τοτζετλαγκ.
Η ταχύτητα μετην οποία το σώμα προσαρμόζεται στο νέο χρονοδιάγραμμα, εξαρτάται από το άτομο, μερικοί άνθρωποι χρειάζονται αρκετές ημέρες γιανα προσαρμοστούν σεμια νέα ζώνη ώρας, ενώ άλλοι βιώνουν ελάχιστη αποδιοργάνωση. Η διέλευση από μια ή δύο ζώνες ώρας, συνήθως δεν προκαλεί τζετλαγκ. Η κατάσταση αυτή δεν συνδέεται μετη διάρκεια της πτήσης, αλλά μετηνδια-μεσημβρινή (δυτικά-ανατολικά) διανυόμενη απόσταση. Μια πτήση διάρκειας δέκα ωρών από τηνΕυρώπη προς τηΝότια Αφρικήδεν προκαλεί τζετλαγκ, καθώς το ταξίδι, είναι κυρίως από βορρά προς νότο. Μια πτήση όμως, διάρκειας πέντε ωρών από την Ανατολική μέχρι τη Δυτική ακτή τωνΗνωμένων Πολιτειών, μπορεί κάλλιστα να καταλήξει σετζετλαγκ. Η διάσχιση της Διεθνούς Γραμμής Ημερομηνίαςδεν συμβάλλει στοτζετλαγκ, καθώς ο οδηγός γιατον υπολογισμό τουτζετλαγκ, είναι ο αριθμός των ζωνών ώρας που διασχίζουμε καιη μέγιστη δυνατή αναστάτωση είναι συν ή μείον 12 ώρες. Εάν η διαφορά χρόνου μεταξύ δύο θέσεων είναι μεγαλύτερη από 12 ώρες, αφαιρούμε τον αριθμό από το 24. Σημειώστε για παράδειγμα, ότι η ζώνη ώρας GMT+14 θα είναι κατά την ίδια ώρα της ημέρας, όπως η ζώνη ώρας GMT-10, ανκαιη πρώτη είναι μία ημέρα πριν από την τελευταία.
Η Διεθνής Γραμμή Ημερομηνίας γύρω από τον 180° μεσημβρινό.
Τα συμπτώματα τουτζετλαγκ μπορεί να ποικίλουν αρκετά, ανάλογα μετο πόσες ζώνες ώρας άλλαξαν, την ώρα της ημέρας καιτην ευαισθησία των ατομικών διαφορών. Οι διαταραχές του ύπνου συμβαίνουν μετην κακή ποιότητα του ύπνου κατά την άφιξη, την αναστάτωση του ύπνου, συμπεριλαμβανομένων προβλημάτων στην ύπνωση (εάν πετάμε ανατολικά), ξύπνημα νωρίς (εάν πετάμε δυτικά) και διακοπτόμενου ύπνου με πολλαπλές αφυπνίσεις και πρόβλημα παραμονής στον ύπνο. Γνωστικές επιπτώσεις περιλαμβάνουν φτωχότερες επιδόσεις στον τομέα των ψυχικών καθηκόντων καιστη συγκέντρωση, αυξημένη κόπωση, πονοκεφάλους και ευερεθιστότητα, καθώς και προβλήματα μετηνπέψη, συμπεριλαμβανομένης της δυσπεψίας, αλλαγές στη συχνότητα αφόδευσης, της πυκνότητας των κοπράνων, μειωμένο ενδιαφέρον στο φαγητό καιστην απόλαυσή του.
Συμπτώματα προκαλούνται από τον κιρκάδιο ρυθμό, τα οποία είναι εκτός συγχρονισμού μετον κύκλο ημέρας-νύχτας του προορισμού.[6]Τοτζετλαγκ έχει μετρηθεί με απλές αναλογικές ζυγαριές, αλλά μια μελέτη έχει δείξει ότι αυτές είναι σχετικά αμβλείες γιατην αξιολόγηση όλων των προβλημάτων που συνδέονται μετοτζετλαγκ. Το «Ερωτηματολόγιο τουΛίβερπουλ», αναπτύχθηκε γιανα μετρήσει όλα τα συμπτώματα τουτζετλαγκσε διάφορες ώρες της ημέρας και αυτό το ειδικό εργαλείο μέτρησης έχει χρησιμοποιηθεί γιανα αξιολογήσει τοτζετλαγκ στους αθλητές.[7]Τοτζετλαγκ συνήθως γιανα συμβεί, απαιτεί μια αλλαγή τριών ή περισσοτέρων ζωνών ώρας, ανκαι ορισμένα άτομα μπορεί να επηρεαστούν με τόσο λίγο όσο μία ζώνη ώρας ή μετην μετατόπιση της θερινής ώρας.[6]Τα συμπτώματα καιοι συνέπειες τουτζετλαγκ, μπορούν να είναι ένας σημαντικός τομέας ανησυχίας για τους αθλητές που ταξιδεύουν σε αγώνες, από ανατολικά ή από δυτικά, καθώς η απόδοσή τους συχνά εξαρτάται από ένα συνδυασμό σωματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών, που επηρεάζονται από τοτζετλαγκ.[8]
Η ταξιδιωτική κόπωση είναι η γενική κόπωση, ο αποπροσανατολισμός καιη κεφαλαλγία που προκαλείται από μια διαταραχή στη ρουτίνα, το χρόνο που δαπανάται σε ένα στενό χώρο με ελάχιστες πιθανότητες μετακίνησης, ένα περιβάλλον χαμηλής περιεκτικότητας σε οξυγόνο καιαφυδάτωσηςπου προκαλείται από την περιορισμένη τροφή καιτον ξηρό αέρα. Δεν έχει απαραίτητα τη μεταστροφή των κιρκάδιων ρυθμών που προκαλεί τοτζετλαγκ. Η ταξιδιωτική κόπωση μπορεί να συμβεί χωρίς τη διέλευση ζωνών ώρας και συχνά εξαφανίζεται μετά από μια μέρα που συνοδεύεται από μια νύχτα καλής ποιότητας ύπνου.[6]
Το φως είναι το ισχυρότερο ερέθισμα γιατηνεκ νέου ευθυγράμμιση του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης ενός ατόμου καιο προσεκτικός έλεγχος της έκθεσης καιη αποφυγή των λαμπερών φώτων, μπορούν να επιταχύνουν στην προσαρμογή σεμια νέα ζώνη ώρας.[8]
Το ταξίδι προς τα ανατολικά προκαλεί περισσότερα προβλήματα από ότι αυτό προς τα δυτικά,[2] επειδή το ρολόι του σώματος πρέπει να προχωρήσει, το οποίο είναι δυσκολότερο από ότι καθυστερώντας τοκαιη απαραίτητη έκθεση στο φως γιατην ευθυγράμμιση του ρολογιού του σώματος δεν συνάδει μετον κύκλο ημέρας / νύχτας στον τόπο προορισμού.[6]
Το ταξίδι προς τα ανατολικά, από έξι έως εννέα ζώνες ώρες, προκαλεί τα μεγαλύτερα προβλήματα, καθώς είναι επιθυμητή η αποφυγή του φωτός κατά το πρωί.
Ταξιδεύοντας 10 ή περισσότερες ώρες, είναι συνήθως καλύτερα διαχειρίσιμη, υποθέτοντας ότι είναι μια 14ωρη μετάβαση δυτικά και καθυστερώντας το ρολόι του σώματος.[6] Ένα προσαρμοσμένο πρόγραμμα γιατοτζετλαγκ, μπορεί να ληφθεί από ένα διαδικτυακό υπολογιστή τουτζετλαγκ. Τα προγράμματα αυτά εξετάζουν το μοτίβο ύπνου του χρήστη, καθώς καιτον αριθμό των χρονικών ζωνών διέλευσης καιτην κατεύθυνση του ταξιδιού (ανατολικά ή δυτικά). Η αποτελεσματικότητα αυτών τωντζετλαγκ υπολογισμών, δεν έχει τεκμηριωθεί.
Το ταξίδι δυτικά προκαλεί λιγότερα προβλήματα από ό,τιτο ταξίδι ανατολικά[2]και είναι συνήθως αρκετό γιατην αναζήτηση στην έκθεση του φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας καιτην αποφυγή του κατά το βράδυ.[6]
Η θεραπεία μετο φως, είναι μια δημοφιλής μέθοδος που χρησιμοποιείται από επαγγελματίες αθλητές γιατη μείωση τουτζετλαγκ.[9] Συνήθως αναφέρονται ως γυαλιά ύπνου, οι συσκευές αυτές αναστέλλουν την παραγωγή της μελατονίνης και προπορεύουν ή καθυστερούν τον κιρκαδικό ρυθμό. Όταν φοριούνται στους σωστούς χρόνους, τα γυαλιά ύπνου μπορούν να ρυθμίσουν τον κιρκαδικό ρυθμό πιο κοντά στην ώρα του προορισμού, ακόμη καιπρινκανο χρήστης αφήσει την πόλη αναχώρησής του.[10]
Το όφελος μετη χρήση της ορμόνης μελατονίνης, είναι πιθανό να είναι μεγαλύτερο όσο περισσότερες ζώνες ώρας διέσχισε και λιγότερο για τις προς τα δυτικά πτήσεις σε σχέση με αυτές προς τα ανατολικά. Παραμένουν θέματα σχετικά μετην κατάλληλη δοσολογία καιτο δοσολογικό χρονοδιάγραμμα της μελατονίνης, επιπλέον προς τη νομιμότητα της ουσίας σε ορισμένες χώρες.[8] Επιπλέον, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά μετο πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι στην πραγματικότητα.[6]Για τους αθλητές, οι φορείς κατά του ντόπινγκ, μπορούν να απαγορεύουν ή να περιορίζουν τη χρήση τους.[8]
Ο χρόνος άσκησης καιη κατανάλωση τροφίμων έχουν επίσης προταθεί ως θεραπείες, ανκαιη εφαρμογή τους στους ανθρώπους καιη πρακτικότητά τους για τους περισσότερους ταξιδιώτες, δεν είναι βεβαία καιδεν υπάρχουν σταθερές οδηγίες.[6][8] Υπάρχουν πολύ λίγα στοιχεία που υποστηρίζουν τη χρήση της δίαιτας γιατη ρύθμιση τουτζετλαγκ.[6] Ενώ υπάρχουν και στοιχεία που υποστηρίζουν τη χρήση της άσκησης, η ένταση της άσκησης που μπορεί να ζητηθεί είναι σημαντική και ενδεχομένως, δύσκολο να διατηρηθεί για τους μη-αθλητές.[6]Οι στρατηγικές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο πριν από την αναχώρηση όσο και μετά την προσγείωση. Τα άτομα μπορούν να διαφέρουν ως προς την ευαισθησία τους στοτζετλαγκκαιστην ικανότητα γρήγορης προσαρμογής στα νέα προγράμματα ύπνου-εγρήγορσης.[8]
Τα φάρμακα μικρής διάρκειας δράσης του ύπνου, μπορούν να χρησιμοποιηθούν γιατη βελτίωση της ποιότητας του ύπνου καιτου χρονοδιαγράμματος καιτα διεγερτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν γιατην προώθηση της εγρήγορσης, ανκαιοι δύο αυτές παρεμβάσεις, γενικά δεν χρησιμοποιούνται σεμη στρατιωτικές καταστάσεις καιτα αποτελέσματα της έρευνας σχετικά μετην επιτυχία τους στην προσαρμογή τους στοτζετλαγκ είναι ασυνεπή. Μεταξύ των διεγερτικών, μόνο ηκαφεΐνη μπορεί να είναι άμεσα διαθέσιμη στο κοινό.[6]Για τις αλλαγές ώρας που είναι λιγότερες από τρεις ώρες, τοτζετλαγκ είναι απίθανο να ανησυχήσει καιαντο ταξίδι είναι για σύντομο διάστημα (τρεις ημέρες ή και λιγότερες), διατηρώντας ένα "πρόγραμμα στο σπίτι", μπορεί να είναι καλύτερο για τους περισσότερους ανθρώπους.[6]Ο ύπνος στο αεροπλάνο, ενδείκνυται μόνο αν είναι εντός των ορίων του ύπνου, στο σημείο προορισμού.[6]
Οι πτήσεις Βορρά-Νότου πουδεν διασχίζουν ζώνες ώρας δεν προκαλούν τζετλαγκ. Η προσαρμογή στη νέα ζώνη ώρας είναι ευκολότερη στα ταξίδια από τα ανατολικά προς τα δυτικά παρά στα ταξίδια από τα δυτικά προς τα ανατολικά.[2]Μια δυτική προσαρμογή γίνεται, σε ημέρες, περίπου στο ήμισυ του αριθμού των χρονικών ζωνών που πέρασε. Γιατα ταξίδια προς ανατολάς, η προσαρμογή στη νέα ζώνη ώρας διαρκεί, σε ημέρες, περίπου τα δύο τρίτα του αριθμού των χρονικών ζωνών που διέσχισε.[6]
ΟICAO (Διεθνής Οργανισμός Πολιτικής Αεροπορίας) δίνει τον παρακάτω τύπο, όπου μπορεί ο κάθε επιβάτης να υπολογίζει τις ημέρες ή τις ώρες ξεκούρασής του -ύστερα, από κάθε αεροπορικό ταξίδι- μέχρι να ξαναβρεί τη νηφάλια ή πνευματική διαύγεια που έχασε κατά την πτήση. Ο τύπος λέγεται και τύπος ICAOκαι αρχικά κατασκευάστηκε από τον Μπούλεϋ το 1967.[11][12]
(T⁄2 + (Z - 4) + Cd + Ca) / 10
Πίνακας αξιολόγησης (κατά τον τύπο του Μπούλεϋ (Buley)).
Τοπική ώρα της ημέρας
Συντελεστής αναχώρησης (Cd)
Συντελεστής άφιξης (Ca)
08.00-11.59
0 = καλός
4 = κακός
12.00-17.59
1 = μέτριος
2 = μέτριος
18.00-21.59
3 = φτωχός
0 = καλός
22.00-00.59
4 = κακός
1 = μέτριος
01.00–7.59
3 = φτωχός
3 = φτωχός
Όπου:
T, οι ώρες ταξιδιού
Z, οι ζώνες ωρών που έχει περάσει (αυτό υπολογίζεται 0, αντοΧ είναι 4 ή πιο λίγο)
Ca, συντελεστής άφιξης (σύμφωνα μετον διπλανό πίνακα)
Παράδειγμα: Ένας επιβάτης αναχωρεί από τηνΦρανκφούρτη στις 21.30 (τοπική ώρα) δηλ. Cd = 3, ταξιδεύει 24.00 ώρες και φτάνει στοΣίδνεϋ - Αυστραλίας, στις 06.00 ώρα δηλ. Ca = 3, έχει διασχίσει 9 ζώνες ωρών.
Ποτέ μην υπογράφετε μια σημαντική εμπορική συμφωνία, ανδεν ξεκουραστείτε αρκετά από το αεροπορικό σας ταξίδι.
Αυτό που κουράζει πιο πολύ στην πτήση τον επιβάτη είναι: α. η προσγείωση, β. η απογείωση, γ. μεγάλη άνοδος και κάθοδος του αεροπλάνου στην ατμόσφαιρα, δ. οι ενδιάμεσοι σταθμοί (ανεφοδιασμού, μετεπιβίβασης κ.ά.).
Η απότομη αλλαγή του κλίματος σε λίγες ώρες (π.χ. πτήση από Αθήνα-Κάιρο).
Οι πτήσεις από Δυτικά προς Ανατολικά, είναι πιο κουραστικές από τις αντίστροφες.
Όλα ταπιο πάνω, αν συνδυαστούν μάλιστα με άσχημο ταξίδι, δημιουργούν στον οργανισμό, μεγάλη κόπωση καιο επιβάτης χωρίς νατο πολυαισθάνεται, δεν έχει νηφαλιότητα ή πνευματική διαύγεια για αρκετές ώρες ή ημέρες.
Κάθε τιπου γίνεται 2 ώρες πριντην πτήση, κατά την πτήσηκαι2 ώρες μετάτην πτήση, να πολλαπλασιάζεται επί 3[Σημ. 3]
Πριντο ταξίδι ναμην καταναλώνονται "βαριά" φαγητά (π.χ. μουσακάς, ιμάμ, χταπόδικλπ.) όπως επίσης καιπεπόνι
Αρκετοί επιβάτες ή / και ιπτάμενοι μπορεί να είναι επιρρεπείς στο τυμπανισμό, αυτό μετριάζεται ή / και εξαλείφεται όταν:
α. αποφεύγονται τα "βαριά" φαγητά β. δεν καταναλώνονται αεριούχα αναψυκτικά και οινοπνευματώδη ποτά γ. έχει ζητηθεί εγκαίρως, προς την αεροπορική εταιρεία, η διάθεση γεύματος αποτελουμένου από [ψάρι][Σημ. 4][Σημ. 5]
Ειδικά όταν πρόκειται για πολύωρο ταξίδι, ο επιβάτης θα πρέπει να έχει φροντίσει ώστε να φορά άνετα ρούχα και παπούτσια[Σημ. 6][Σημ. 7]
Να αποφεύγονται τα οινοπνευματώδη όπως επίσης καιτα αεριούχα ποτά και αναψυκτικά
Γιατην πρόληψη της αφυδάτωσης και όχι μόνο, επιβάλλεται κατά την πτήση να πίνουμε πολλά υγρά (νερό, χυμούς φρούτων, χυμό ντομάτας)
σε περίπτωση αναταράξεων, φροντίζουμε
όταν είμαστε καθισμένοι
α. να έχουμε προσδεθεί στο κάθισμά μας
β. να έχουμε ασφαλίσει το αναδιπλούμενο τραπεζάκι μας
γ. να φέρουμε το κάθισμά μας σε "όρθια" θέση
καιτο σημαντικότερο
δ. να "κρατάμε" την αναπνοή μας
ε. να "ρουφάμε" (προς τα μέσα) την κοιλιά μας και
στ. βάζοντας δύναμη στα πόδια μας, να πιέσουμε τον κορμό μας όσο μπορούμε περισσότερο, προς την πλάτη του καθίσματός μας[Σημ. 9]
όταν είμαστε όρθιοι
α. να "κρατάμε" την αναπνοή μας
β. να "ρουφάμε" (προς τα μέσα) την κοιλιά μας[Σημ. 10]και
γ. (αναλόγως της σοβαρότητας της κατάστασης) είτε πηγαίνουμε και καθόμαστε στη θέση μας είτε καθόμαστε στην πρώτη κενή θέση που βρίσκουμε
Μετά από κάθε ταξίδι, θα πρέπει απαραιτήτως να γίνεται ή κολύμβηση[Σημ. 11] ή ντους. Ιδιαίτερα στο ντους, πρέπει να δίνεται προσοχή (μετο νερό στη θέση "μασάζ") στα παρακάτω σημεία:
στη σπονδυλική στήλη και
στην πίσω πλευρά του ποδιού - ξεκινώντας από τους γλουτούς, πίσω από τους μηρούς, πίσω από τα γόνατα, πίσω από τις κνήμες και στις πατούσες
Το ταξίδι όταν έχουμε κρυολόγημα, γρίπη, ωτίτιδα κλπ. έχει επίσης αρκετές ιδιαιτερότητες, σε γενικές γραμμές
α. όταν πρόκειται για μωρό ή μικρό παιδί, και κλαίει κατά την απογείωση, την διαδικασία ανόδου ή/καιτην διαδικασία καθόδου μέχρι την προσγείωση, αφήστε τονα κλάψει[Σημ. 12][Σημ. 13]
β. όταν πρόκειται για ενήλικα, η κατάποση μικρών συχνών γουλιών από νερό, το μάσημα της τσίχλας, το χασμούρημα κλπ. ανακουφίζουν από τον πόνο και αποτρέπουν από άλλες πιο επώδυνες (π.χ. ρήξη τυμπάνου) καταστάσεις
Επιπλέον των παραπάνω, πρόσφατες έρευνες συμβουλεύουν[13]
Η προσθήκη στο μπάνιο πολτού πιπερόριζας (τζίντζερ), ανακουφίζει και ξεκουράζει[Σημ. 14]
Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην αποφυγή της θρόμβωσης, η οποία μπορεί να αποβεί μοιραία. Γι' αυτό το λόγο αποφεύγουμε την παρατεταμένη ακινησία εντός ενός αεροσκάφους υπό πίεση και πίνουμε αρκετά υγρά ώστε να αποφύγουμε τον κίνδυνο αυτών των δυνητικά θανατηφόρων θρόμβων στοαίμα.
Η λήψη ιχνοστοιχείων ή/και φυκιών βοηθά από την τοξικότητα της ακτινοβολίας[Σημ. 15]
Γιατην παραμονή στο ξενοδοχείο ή αλλού, μακρυά από το σπίτι, διαλύουμε μισό φλιτζάνι θαλασσινό αλάτικαι μισό φλιτζάνι μαγειρική σόδα, στο νερό του μπάνιου και αφήνουμε το σώμα μας να μουλιάσει για 20 λεπτά, ώστε να απομακρυνθεί από το σώμα η ακτινοβολία[Σημ. 16]
Προκειμένου να αποφύγουμε τον έλεγχο μέσω του εξοπλισμού των ακτίνων Χστο αεροδρόμιο, τοποθετούμε ό,τι χρειαζόμαστε γιατην πτήση, στις τσέπες του σακακιού μας και κατά τον έλεγχο, ζητάμε από το προσωπικό ασφαλείας, νατα ελέγξει μετα χέρια.
↑Δηλαδή, σχεδόν 2 μήνες πριν από το άρθρο τουHorace Suttonστην εφημερίδα Los Angeles Times.
↑Τα παρακάτω είναι ορισμένα από τα μαθήματα "Αεροϋγειονομίας", της Ολυμπιακής Αεροπορίας προς το ιπτάμενο προσωπικό της.
↑Δηλαδή, 1 τσιγάρο = 3 τσιγάρα, 1 ποτό = 3 ποτά, 100 μέτρα περπάτημα = 300 μέτρα περπάτημα κ.ο.κ.
↑α. Βεβαιωθείτε πρωτίστως ότι δεν είστε αλλεργικοί β. Αναλόγως της αεροπορικής εταιρείας, συνήθως χρειάζεται να ειδοποιηθεί τουλάχιστον 48 ώρες, πριν την αναχώρηση γ. Το γεύμα από ψάρι, μπορεί να είναι είτε θαλασσινό (γαρίδες, αστακός, σολομόςκλπ.) είτε του γλυκού νερού (π.χ. πέστροφα) δ. Οι αεροπορικές εταιρείες συνήθως το παρέχουν στα πλαίσια της εξυπηρέτησής τους προς το επιβατικό κοινό, ενδέχεται όμως να υπόκειται καισε πιθανή πρόσθετη χρηματική επιβάρυνση
↑Συνιστάται όταν το ταξίδι είναι πολύωρο (π.χ. Από Αθήνα προς Νέα Υόρκη) ή όταν υπάρχουν ενδιάμεσες στάσεις (π.χ. Από Τελ Αβίβ μέσω Αθηνών, προς Τίρανα).
↑Πέρα του ότι βοηθούν στην καλή κυκλοφορία τουαίματος, μειώνουν αισθητά καιτην πιθανότητα της θρόμβωσης.
↑Σε καμία περίπτωση δεν αφαιρούνται τα παπούτσια, γιατί το πιθανότερο είναι ότι δενθα μπορούν να ξαναφορεθούν (καθότι θα έχουν πρηστεί τα πόδια καιτα πέλματα).
↑Είτε μετονα σηκωθούμε καινα περπατήσουμε για λίγο ή μετην εκτέλεση ορισμένων ασκήσεων (που μπορούν να γίνουν όταν είμαστε καθισμένοι). Όπως π.χ.
"σφραγίζουμε" τα χείλη μας και κατόπιν "φουσκώνουμε" τα μάγουλά μας
σφίγγουμε τις παλάμες μας σε σχήμα γροθιάς και τις τοποθετούμε -παράλληλα μετο κορμό- στο κάθισμά μας, πιέζοντας δυνατά, ώστε να ανασηκωθεί το σώμα μας από το κάθισμα
όπως είμαστε καθισμένοι, τεντώνουμε μπροστά
τα χέρια μας και εκτελούμε (5 με 10) δεξιόστροφες / αριστερόστροφες κινήσεις των καρπών μας
τα πόδια μας και εκτελούμε (5 με 10) δεξιόστροφες / αριστερόστροφες κινήσεις των αστραγάλων μας
φέρνουμε τα χέρια μας μπροστά, λυγίζουμε τα δάκτυλά μας σε σχήμα "υ" και "κλειδώνουμε το αριστερό χέρι μετο δεξί, κατόπιν τραβάμε τα χέρια μας προς τα έξω -σαννα θέλουμε νατα απαγκιστρώσουμε- από την λαβή
↑Το "κράτημα" της αναπνοής, το "ρούφηγμα" της κοιλιάς καιη πίεση του σώματος προς την πλάτη του καθίσματος, λειτουργούν σαν φυσικός κορσές και προστατεύουν τους σπονδύλους από τυχών τριβές και κακώσεις.
↑Κι'εδώ όπως και προηγουμένως, το "κράτημα" της αναπνοής καιτο "ρούφηγμα" της κοιλιάς λειτουργούν σαν φυσικός κορσές και προστατεύουν τους σπονδύλους από τυχών τριβές και κακώσεις.
↑Πρόκειται γιατηνπιο αποτελεσματική από όλες τις άλλες ασκήσεις.
↑Το κλάμα στην προκειμένη περίπτωση ανακουφίζει από τον πόνο.
↑Σεμια πτήση, το κλάμα ενός μωρού, σ' ένα φαινομενικά υγιές παιδί, θα πρέπει να προβληματίσει τους γονείς, καθότι, είναι πολύ πιθανό να υποβόσκει κάποια λοίμωξη.
↑Ο πολτός έχει προηγουμένως βράσει καιστη συνέχεια έχει τοποθετηθεί στο ψυγείο (για μελλοντική χρήση).
↑Η έκθεση στην ακτινοβολία μιας πτήσης στα 35.000 πόδια (εντός της ζώνης του όζοντος), είναι τόση όση καισε 5 ακτινογραφίες θώρακος.
↑σ.σ. Αυτό έρχεται σε αντίθεση, καθότι γνωρίζουμε ότι η ακτινοβολία σε ένα σώμα, είναι προσθετική και όχι προσθαφαιρετική.
