Ginko
La ginko[4] (latine Ginkgo) estas planta genro el la familio ginkacoj (Ginkgoaceae).
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Troveblo de fosilioj: ginko-fosilioj trovita Ĵuraso - Plioceno (vidu la suban foton) | ||||||||||||
 Ginkgo-folioj
| ||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Konserva statuso | ||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||
En multaj lingvoj oni nomas la planton alternante kaj Ginkgo kaj Ginko. La planto estas endemia de Ĉinio kaj tiel la origina ĉina nomo estas "ginkgo" kaj la nomo konserviĝis en mandareno. La formo "ginko" originas de la japana, pro interrompo en la prononco de la nomo.
Nuntempe estas konata per la analizo de la fosiliaj restaĵoj ke pluraj specioj konsistigis tiun genron, sed de ili pluvivas nur unu: la duloba ginko[5] (Ginkgo biloba)[2].
Ordigo kaj geologia historio
redaktiLa plej fruaj restaĵoj de ĝiaj parencoj estis elfositaj el la permio (antaŭ ĉirkaŭ 270 milionoj da jaroj), kaj tiel oni konkludas de la ginko familio ekaperis tiam. Laŭ la frekvenco de la eltrovaĵoj estas konata ke la kretaceo estis la kulmino de la ginkoanoj, kiuj tiam nomumis pli ol dek malsamajn genroj. Tamen, al la komenco de la terciaro, nur unu plia specio restas ( Ginkgo adiantoides ), kiu ankaŭ malaperis fine de la plioceno. Pro tio la ginko havas la statuson de vivanta fosilio.
Priskribo
redaktiTiu specio estas alta, decidua (falfolia), monoklina arbo. Ĝiaj folioj havas du lobojn (= bi-loba) kaj similas al mana ventumilo. La polenaj floroj (viraj) aspektas amente (vidu la galerion). La stamenaj floroj (inaj) kun du prosemoj sidas sur pedunklo. La semoj havas neagrablan rancan odoron. La frukto estas flava - oranĝa, proksimume samgranda kiel malgranda pruno. La ekstera ŝelo estas suka, kaj la interna kerno estas malmola. Kaj la frukto kaj ĝia semo povus esti manĝita post forigado de la ŝelo. La fruktoj falas en mallarĝaj aretoj de la branĉoj.
Ĝi estas endemia planto en Ĉinio, el kiu ĝi estis portita al Japanio kiel ornamplanto. Ĝi nature vivas nur en Ĉinio, kie ĝi estas minacata specio. Tio signifas, ke ĝi estas en danĝero de malapero en ĝiaj naturaj, endemiaj regionoj.
Kultivado
redaktiLa du-loba ginkgo, ekzistas ĉefe kiel kultivita planto, plantita de homoj. En pluraj temploj en Ĉinio, kreskiĝas ginkgo-arboj plantitaj antaŭ multaj jarcentoj, ekzemple en la Ŝaolina templo, oni trovis unu kiu aĝas ĉirkaŭ 1500 jaroj. En 1690, la unua dokumentado aperis en okcidentaj skribaĵoj pri la ekzisto de la arbo en templaj ĝardenoj en Japanio.
Ĝi estas arbo kun bonega adaptiĝkapableco, kaj alta rezisto al urbaj kondiĉoj, ĉefe rezistanta al aerpoluo, kaj tial ĝi estas uzata kiel ornama arbo en multaj landoj tra la mondo. La vivotempo de ginkgo-arbo estas tre longa, kaj povas atingi milojn da jaroj. En Ĉinio oni scias, ke unu tiu arbo havas ĉirkaŭ 3.500 jarojn.
Kuracaj uzoj
redaktiGinkgo-ekstrakto enhavas du aktivajn ingrediencojn - flavonoidajn glikozidojn (Flavonoid Glycosides) kaj ginkosidon, kiu estas unika substanco por ĉi tiu planto. La Nacia Centro por Komplementa kaj Integra Sano (NCCIH) de la Nacia Instituto pri Sano en Usono resumis la medicinan efikecon de ginkgo[6]. En la resumo estas registrite ke ekzistas neniu konvinka indico ke ginkgo estas utila por iu malsano. Kvankam pluraj studoj montris, ke ginkgo iomete plibonigas iujn simptomojn de demenco, ĉi tiuj trovoj estas priskribitaj kiel nefidindaj. Aliaj studoj montras, ke ginkgo ne helpas preventi demencon, kognan malpliiĝon aŭ demencon pro Alzheimer-malsano. Ĉi tiuj studoj ankaŭ inkluzivas laŭlongan studon faritan sur pli ol 3 000 plenkreskuloj.
Estas malforta evidento pri ginkgo-terapiaj avantaĝoj por kelkaj kuracaj kondiĉoj, sed en la ĝenerala bildo, ĉi tiu evidento estas nekonkludebla. Ĉi tiuj kondiĉoj inkluzivas angoron, glaŭkomon, skizofrenion, vertigon, diabetan retinopation, ekstercentran arterian malsanon kaj antaŭmenstruan sindromon.
Ekzistantaj studoj montras, ke ginkgo ne helpas la jenajn kondiĉojn: plibonigi memoron ĉe sanaj homoj, multloka sklerozo, alta sangopremo, tinito kaj sezona depremio. Ginkgo ankaŭ ne reduktas la riskon havi apopleksion aŭ miokardian infarkton.
Ginkgo estas ofta suplemento por energiaj trinkaĵoj, sed ĝia kvanto kutime estas tiel malalta, ke malfacilas supozi, ke ĝi efikas.
Konsiderante, ke en Ladako kaj Tibeto oni rekomendas al turistoj preni ginko por preventi altecan malsanon, tial medicinaj studoj estis faritaj por testi ĝian efikecon. Kontrolitaj studoj pri multe pli grandaj ekzamenanaj grupoj montris, ke ginko-ekstrakto tute ne helpas malhelpi altecan malsanon. [7] [8]
Kondiĉoj kaj kromefikoj
redaktiPor plej multaj homoj, buŝa konsumo de ginkgo-folia ekstrakto en moderaj kvantoj estas sekura. La kromefikoj de ginko inkluzivas kapdoloron, abdomenan doloron, kapturnon, palpitacio, konstipo kaj alergiajn reagojn de la haŭto. Ginkgo ankaŭ povas pliigi la riskon de sangado. Studo pri ronĝuloj trovis, ke longdaŭra konsumo de ekstrakto de ginkgo-folio pliigis la riskon de hepata kaj tiroida kancero. Ne estas klare, ĉu ĉi tiu trovo validas ankaŭ por homoj.
Ginkgo povas interagi kun oftaj medikamentoj kiel sangodiluigiloj. Ginkgo eble ne estas sekura konsumi dum gravedeco. Ĝi povas kaŭzi antaŭtempan naskiĝon aŭ pliigi sangadon dum akuŝo. Ekzistas nesufiĉaj informoj pri la sekureco de uzo de Ginkgo dum mamnutrado. Oni zorgu konsumi neprilaboritajn semojn de ginkgo aŭ foliojn de ginkgo, ĉar ili povas enhavi danĝerajn kvantojn de toksinoj.
La preno ginkgo povas havi nedeziratajn efikojn, precipe por tiuj, kiuj havas cirkulajn malordojn, kaj por tiuj, kiuj prenas kontraŭplaketajn drogojn ("sangan malpliiĝon") kiel aspirino . Ankaŭ konsulti kuraciston antaŭ ol preni la eltiraĵon estas rekomendinda por homoj prenantaj iujn antidepresiaĵojn ( monoamino-oksidazaj subpremiloj) kaj por gravedaj virinoj.
Esperanto
redaktiEn pluraj lokoj ginkoj estis plantitaj fare de E-o kluboj (ekzemple en Bersée), kiel "Esperanto-arbo", konjekteble ĉar onidire tiu estis la unua arbo, kiu reekkreskis en Hiroŝimo post ties neniigo.
Beletre, jen hajka poemo de Akiko Yosano (1878-1942) pri ginko:
 |
|
Galerio
redakti-
Folioj kaj viraj floroj (aspektas amente) -
-
-
-
-
Ginko (Ginkgo biloba) - la sekco de la arbotrunko, Muzeo de Tuluzo -
-
-
Ginko dum aŭtuno en Radziejowice, Pollando -
Florenco - ginko aŭtune en la parko la Cascine -
Ginko kiel bonsajo -
-
Ginko (Ginkgo biloba) en la Ĝardeno de la Plantoj (Parizo) plantita en la jaro 1811 -
Ginko kiel bonsajo
-
Referencoj
redakti- ↑ A new classification and linear sequence of extant gymnosperms
- ↑ 2,0 2,1 Ginkgo ĉe World Flora Online
- ↑ Sun (1998). Ginkgo biloba. Internacia Ruĝa Listo de Endanĝeritaj Specioj, eldono de 2006. IUCN 2006. Elŝutita 11 May 2006. Listigita kiel (EN B1+2c v2.3)
- ↑ ginko en PIV ĉe vortaro.net
- ↑ Listo de plantoj baza ĉe Google Sheets
- ↑ NCCIH Ginko
- ↑ Jeffrey H Gertsch, Buddha Basnyat, E William Johnson, Janet Onopa, Peter S Holck, Randomised, double blind, placebo controlled comparison of ginkgo biloba and acetazolamide for prevention of acute mountain sickness among Himalayan trekkers: the prevention of high altitude illness trial (PHAIT)
- ↑ Tony Chow, MD; Vaughn Browne, MD, PhD; Heather L. Heileson, MD; Desiree Wallace, PharmD; James Anholm, MD; Steven M. Green, MD, Ginkgo biloba and Acetazolamide Prophylaxis for Acute Mountain Sickness, en Archives of Internal Medicine,
Vidu ankaŭ
redakti- Kuracplanto, la medikamentoj el ginko estas utilaj en kuracado de la demenco kaj la Alzeimer-malsano (Alchajmero)
- Naturkuracado, ginko estas uzata en la naturkuracado
- Gimnospermoj (nudsemplantoj), ginko estas el la divizio: ginkofitoj kaj familio: ginkoacoj
- Arbo - la ligno el la ginko estas malpeza kaj mola, rezista je putrado kaj fajro, ĝi estas alte taksata, uzata en skulptad-arto kaj produktado de mebloj kaj la ligno estas uzata ankaŭ por produktado de ujoj por sakeo.
- Ginkodenta baleno
