15-a de januaro

januaro 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

La 15-a de januaro estas la 15-a tago de la jaro laŭ la gregoria kalendaro. 350 tagoj restas (351 en superjaroj).

Je la 15-a de januaro okazis, interalie:

Eventoj

69: La Pretora gvardio nomumis Oton romana imperiestro, post murdo de Galbo
708: Sisinio iĝis papo
1547: Pollando: Siedlce ricevis urborajton
1559: Abatejo Westminster: Elizabeto la 1-a kroniĝis kiel reĝino de Anglio
1582: Apud Velikije Luki oni subskribis armisticon en la pola-rusa milito pri Livonio
1609: En Malsupra Saksio oni komencis regule eldoni gazeton kun sciigoj
1708: En Germanio oni inventis eŭropan porcelanon
1734: Vavelo: en subkatedrala tombaro okazis tri lastaj enterigoj de polaj reĝoj: Johano la 3-a Sobieski kun sia edzino kaj Aŭgusto la 2-a
1759: Londono: Brita Muzeo malfermiĝis en Bloomsbury
1790: Ribelantoj de Bounty kaj iliaj polineziaj kunuloj atingis Pitkarnan insulon
1797: Dutaga Batalo de Rivoli finiĝis - ŝlosila venko en la franca kampanjo en Italio kontraŭ Aŭstrio
1797: En Londono unuan fojon sur kapoj de sinjoroj aperis cilindro
1826: Franca ĵurnalo "Le Figaro" aperis
1861: Esoterismo: unua eldono de "La libro de mediumoj" de Allan Kardec, la dua el la Bazaj verkoj de Spiritismo
1863: Nokte de la 14-a/15-a de januaro en la rusa aneksaĵo de Pollando komenciĝis plurjara rekrutado al armeo de la Rusia Imperio, kio plirapidigis eksplodon de la Januara ribelo — oni preparis liston de 12 mil junuloj, kiuj plejparte por eviti militservon forkuris al arbaroj (dum regado de caro Nikolao la 1-a ĉiujare mortis dum paca tempo kaj ekster kazernoj 40 mil soldatoj)
1871: Varsovia Muzika Societo estis fondita, i.a. kunlabore kun Stanisław Moniuszko
1875: Operejo Garnier malfermiĝis en Parizo
1876: Unua gazeto en afrikansa lingvo "Die Afrikaanse Patriot" aperis en Paarl
1885: Wilson Bentley fotis neĝerojn
1892: En Kanado James Naismith publikigis 13 regulojn de korbopilkado
1895: Baleto Cignolago de Pjotr Iljiĉ Ĉajkovskij plenumata de Mariinskij-Baleto en la koregrafio Lev Ivanov okazas en Mariinskij-Teatro
1908: Nordameriko: unua organizaĵo Frataroj kaj fratinaroj fondiĝis inter afrik-usonanoj
1910: Ekvatora Franca Afriko fondiĝis
Unua mondmilito:
- 1916: Balkana Trajno startis de Berlino al Konstantinopolo - anstataŭanto de Orient-ekspreso, kiu dum la milito estis suspendita
1919: En Berlino dum Spartakisma Insurekcio estis murditaj de la soldatoj de Libera korpuso socialistoj Karl Liebknecht kaj Roza Luksemburg
1920: Dua Pola Respubliko: voĉdone de Sejmo la pola marko iĝis leĝa valuto sur la tuta teritorio
1921: En Ĝenevo oni subskribis polan-rumanan interkonsenton pri reciproka militista helpo kaze de agreso flanke de Sovetunio
1925: Hans Luther iĝis regna kanceliero en Germanio
1928: En Vilno ekfunkciis Pola Radio Vilno, kie laboris Czesław Miłosz
1930: Inaŭguro de la regiona Pola Radio en Lvovo
1931: En Ĝenevo estis subskribita garantia traktato inter Pollando kaj Rumanio
1934: Barato: pli ol 30 mil personoj pereis en tertremo en subŝtato Biharo
1935: Pomeria radiostacio de Pola Radio kun sidejo en Toruń ekfunkciis
1938: En nederlanda ŝipfarejo oni akvumis submarŝipon de la pola mararmeo ORP Orzeł
Dua mondmilito:
- 1940: Germana teroro en okupata Pollando: nokte de la 14/15-a de januaro germanoj forpelis ĉ. 5 000 loĝantojn de kvartalo en Lodzo; Gestapo pafmortigis 5 polojn en Kurza Góra, alveturigitajn de malliberejo en Kościan; en ĉeesto de guberniestro Hans Frank oni decidis krei 4 koncentrejojn en Ĝenerala Gubernio; cirkulero de la oficejo de ĜG en Varsovio informas, ke gejudoj favoraj al Sovetunio ne estu markataj sur vestoj; en Lvovo antaŭa pola Universitato de Lvovo likvidis interalie Teologian Fakultaton kaj enkondukis Katedron pri Marksismo kaj Leninismo; Hermann Göring ordonis konfiski polan ŝtatan havaĵon; Francio kaj Britio informis la registaron de Belgio pri ebleco eniri kun siaj armeoj - negativa respondo; Berlino: kolonelo Georges Goethals raportis pri prokrasto de la atako ĝis la 20-a de januaro; en Parizo aperis dusemajnrevuo "Biuletyn Informacyjny", eldonata de la pola ekzila registaro — i.a. ĝi listigis 8 anglajn kaj francajn radiostaciojn disaŭdigantajn en la pola lingvo
- 1941: Germanoj konfirmis fortan evoluon de la Pola Rezistomovado en ĜG kaj en enkorpigitaj teritorioj; en Poznań oni gilotinis 7 polojn; Londono: solena malfermo de Pola Oficejo de Labor-Perado; pola Help-Komitato por Judaj Rifuĝintoj el Pollando dum bankedo gastis ĉefrabenon de Britio; Görlitz: en militprizono Stalag VIII A okazis prapremiero de la komponaĵo Quatuor pour la fin du temps de Olivier Messiaen; Nord-Afrika kampanjo: laŭ la itala stabo perdoj ĝis tiu ĉi tago apud Sidi Barrani kaj Bardia estis 80 465 personoj, en tio 14 mil libananoj; brita RAF aeratakis Wilhelmshaven nokte de la 15-a/16-a de januaro
- 1942: En ĜG aperis unua numero de konspira juda komunista revuo "Morgenfreiheit"; de Varsovio foriris transporto de 60 personoj al koncentrejo Aŭŝvico; Orienta Fronto: ĉe norda sektoro de Nordokcidenta Fronto la Ruĝa Armeo ĉirkaŭiris de 3 flankoj Staraja Russa, kie troviĝis forta germana garnizono; Krimeo: germana 11-a Armeo konkeris Teodozion; Hitler konsentis, ke marŝalo Gunther von Kluge retirigu centron de la germana fronto direkte al Moskvo al la "vintra pozicio"; elmigrintaj registaroj de Jugoslavio kaj Grekio subskribis en Londono konvencion pri postmilita balkana unio; Rio-de-Ĵanejro: tutamerika konferenco de 21 landoj
- 1943: De malliberejo en Sieradz foriris transporto de 528 personoj al koncentrejo Aŭŝvico; germana polico pafmortigis en Zakliczyn 5 judojn; Varsovio: amasa surstrata kapto de poloj fare de germanoj - venĝe Popola Gvardio vespere la 17-an de januaro 3-foje bombatencis (du malsukcesaj) kontraŭ kinejoj "Nur für Deutsche" (nur por germanoj); laboroficejo en Lublin komencis varbi 180 personojn al laboro en finna arbara mastrumado; Pola Rezistomovado: 100-persona taĉmento de Kamparanaj Batalionoj el areo Hrubieszów batalis en la distrikto kontraŭ germanaj ĝendarmoj kaj ukraina polico — pereis ĉ. 20 germanoj kaj policanoj; Konsilio de Popolaj Komisaroj en Sovetunio decidis pri transpreno fare de soveta administrado de ĉiuj polaj flegejoj, subigitaj al pola ambasadejo; Louis Adamič transdonis al la usona registaro memorandum de usonaj slovenoj pri unuiĝinta Slovenio; en Usono oni malfermis Pentagonon; Svedio: germanoj anoncis blokadon de akva transporto de Göteborg; trupoj de Dona Fronto rompis germanan defendon kaj devigis malamikon retiriĝi direkte de Stalingrado
- 1944 Volinia masakro: taĉmento de la Ukraina Ribela Armeo masakris 55 loĝantojn de pola vilaĝo Markova (Ternopila provinco); 27-a Volinia Divizio de Infanterio komencis en Volinio operacon Tempesto; regopovoj de ĜG kreis stabon por organizi evakuon de germanoj; komandanto de Naciaj Armitaj Fortoj kolonelo Tadeusz Kurcyusz ordone al soldatoj konstatis, ke eniranta en Pollandon soveta armeo devas esti traktata kiel malamiko; germanaj policanoj aŭ ĝendarmoj pafekzekutis en Varsovio 20 personojn, en Przemyśl 20 polojn kaj aliloke 15 personojn; taĉmento de Kamparanaj Batalionoj de la areo Olkusz frakasis brandofarejon en Siedlisko; de koncentrejo en Dor foriris transporto de ĉirkaŭ mil enprizonigitoj al koncentrejo Majdanek - dum vojaĝo parto de malliberigitoj mortis pro manko de kuracista helpo aŭ nutraĵo; armeoj de 1-a Ukraina Fronto finis operacon Ĵitomir-Berdyczów (komencitan la 24-an de decembro 1943); Itala Fronto: usona 2-a Korpuso sekurigis lokon apud Napolo kaj alpaŝis apud Cassino
- 1945: Soveta 47-a Armeo likvidis germanan defendejon ĉe kunfluo de Okcidenta Bugo kaj Narevo; Kielce liberiĝis de germana okupado post tanka batalo inter sovetoj kaj germanoj, kune kun urboj Grójec, Koniecpol, Nowy Dwór Mazowiecki, Słomniki, Jędrzejów kaj Działoszyce — sekvis la dua soveta okupado de "liberigata" Pollando (post anekso de Orientaj Limregionoj); lasta germana ekzekuto en Krakovo de 79 personoj, kaj en Dębowiec germanoj murdis 11; ĉefo de vesta magazeno en koncentrejo Aŭŝvico raportis, ke de la 1-a de decembro 1944 ĝis la 15-a de januaro 1945 oni forveturigis de ĝi al Nazia Germanio 99 922 kompletojn da infanaj vestoj kaj subvestoj, 192 652 virinajn kompletojn kaj 222 264 virajn kompletojn - ili restis post murditaj enprizonigitoj; en la nuna Ternopila provinco nokte de la 15-a/16-a de januaro taĉmentoj de la Ukraina Ribela Armeo murdis polajn vilaĝanojn en Błyszczanka (60-68 murditaj) kaj Latacz (74-90 murditaj, 60 vunditaj) per uzo de hakiloj kaj tranĉiloj, al forkurantoj pafis; NKVD-trupoj sturmis vilaĝon Kosmaĉ (Ivanofrankivska provinco), la "ĉefurbon de Bandera" - 386 sovetaj soldatoj estis mortigitaj en embusko gvidata de Miroslav Simĉiĉ; en svisa Friburgo komencis aperi pollingva konservativa revuo "Pod Prąd" (Kontraŭ la Ĉeffluo); Ĉina Fronto: de Ĝjangŝjio japanoj komencis atakon al aerodromoj de Siĉuano
1949: Ĉina enlanda milito: komunista armeo konkeris Tjanĝinon
1951: Ilse Koch, edzino de la komandanto de koncentrejoj Buchenwald kaj Majdanek, estis kondamnita al ĝismorta malliberigo de germana kortumo
1951: Interlingvistiko: Interlingua-English Dictionary aperis en Nov-Jorko - Tago de Interlingvao
1962: Macedonio: apud Tesaloniko oni malkovris la papiruson de Derveni, la plej malnovan konservitan literaturan tekston en Eŭropo
1967: Unua finalo de Super Bowl pri ĉampioneco de usona National Football League
1967: En Moskvo malfermiĝis hotelo Rossija, tiutempe la plej granda en la mondo
1970: Muamar Kadafi iĝis ĉefministro de Libio
1970: Niĝeria Enlanda Milito finiĝis kun kapitulaco de Biafro
1971: Alta Baraĵo de Asuano malfermiĝis
1981: Papo Johano Paŭlo la 2-a akceptis delegitaron de Solidareco kun Lech Wałęsa kaj Anna Walentynowicz
1985: Tancredo Neves elektiĝis prezidento de Brazilo, sed pro malsano ne ekoficis
Revolucioj de 1989
- 1990: Okupacio de baltaj ŝtatoj: en Litovio al soldatoj de Sovetunio oni malpermesis partopreni en la elektoj al la Supera Soveto de Litova SSR kaj lokaj konsilioj; loĝantoj de Berlino perforte eniris al sidejo de Stasi
1992: Ŝtatoj de Eŭropa Ekonomia Komunumo agnoskis sendependecon de Kroatio kaj Slovenio
1992: Muzika versio de la himno de Ukrainio aprobita
1993: Totò Riina, unu el la plej potencaj membroj de la sicilia mafio, estis arestita en Palermo post 23 jaroj ekde fuĝo
2000: Du gardistoj provis pafmortigi prezidenton de Gambio Yahya Jammeh, sed aliaj gardistoj sensukcesigis ilian provon
2001: Anglalingva Vikipedio estis fondita de Jimmy Wales kaj Larry Sanger
2003: Lucio Gutiérrez iĝis prezidento de Ekvadoro
2006: Michelle Bachelet iĝis prezidentino de Ĉilio
2006: Usona kosmosondilo revenis kun kosma polvo, prenita de kometo
2007: Rafael Correa iĝis prezidento de Ekvadoro
2009: Flugo 1549 de US Airways frapis amason da kanadaj anseroj dum sia komenca flugo de Nov-Jorko kaj krize surteriĝis sur la rivero Hudsono
2010: La plej longa ringa suna eklipso en la nuna jarmilo
2011: Istanbulo: malfermo de la futbala stadiono Turk Telekom Arena
2013: Siria enlanda milito: en vilaĝo Howajsa proksime al Homs oni trovis 150 korpojn de viktimoj de amasaj ekzekutoj
2015: Post decido de Svisa Nacia Banko, kiu anoncis ĉeson de defendo de la kurzo de svisa franko, ĝi plivalidiĝis kontraste al aliaj valutoj pri kelkdek procentoj, kaj post korekto pri dekkelkaj
2016: Burkino: En Vagaduguo komenciĝis dutaga serio de teroristaj atakoj - 30 personoj pereis (en tio 4 atakantoj) kaj 56 vundiĝis
2020: Blokado de turka vikipedio, enkondukita en 2017, estis forigita post decido de Konstitucia Tribunalo
2023: Invado de Rusio en Ukrainion:
- Ukraina Aer-Armeo: kreskas bilanco de viktimoj al turdomo en Dnipro post atako de raketo Ch-22 elpafita de bombaviadilo kaj destinita al detruo de ŝipoj — pereis 30 personoj kaj 80 estas vunditaj, 30 personoj serĉataj post falo de la segmento de la kolektiva loĝejo, sub ruinoj oni ĝis nun savis 39 personojn, inkluzive de 6 infanoj, kaj anoncis tritagan funebron (la atako detruis 72 loĝejojn kaj pli ol 230 damaĝis); la milito mortigis ne malpli ol 454 infanojn, 894 estis vunditaj; Ĝenerala Stabo: Rusio ĝis nun perdis en Ukrainio 115 290 soldatojn
- Mondreago: brita registaro transdonos al Ukrainio 14 tankojn Challenger 2 kaj ĉ. 30 kanonhaŭbizojn AS90; Justin Trudeau: Atako de Rusio al loĝdomoj en Dnipro en Ukrainio estas fia, abomena kaj tute nepermesebla. Kanado unusignife kondamnas la perforton; taĉmentestra soldulo el Grupo Wagner petis azilon en Norvegio; Ukrainio sankciigis 198 rusajn famulojn de kulturo kaj amaskomunikiloj